ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι Μ. Δ. Χρυσομάλλης Καθηγητής

ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΥΣ-ΜΕΛΟΥΣ ά. 258 – 260 ΣΛΕΕ Η προσφυγή κατά Κράτους-μέλους ή προσφυγή για παράβαση ή επί παραβάσει είναι το ένδικο μέσο με το οποίο επιδιώκεται η συμμόρφωση των Κρατών-μελών προς τις υποχρεώσεις τους, που απορρέουν από την συμμετοχή τους στην ΕΕ, όπως αυτές καθορίζονται από τις Συνθήκες. Αντικείμενο της προσφυγής είναι η αναγνώριση (διαπίστωση) από το Δικαστήριο ότι το Κ-μ κατά του οποίου ασκήθηκε η προσφυγή (εναγόμενο Κ-μ, καθ’ ου η προσφυγή) έχει παραβεί υποχρέωσή του εκ των Συνθηκών ή εκ του ενωσιακού δικαίου γενικότερα. Αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της προσφυγής κατά Κράτους-μέλους είναι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ)

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.α. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ (εξουσία ασκήσεως της προσφυγής) διαθέτουν από τη Συνθήκη μόνο: Η Επιτροπή (ά. 258 ΣΛΕΕ), στο πλαίσιο της ασκήσεως της διασφαλιστικής της αρμοδιότητας και της λειτουργίας της ως θεματοφύλακας του ενωσιακού δικαίου. Η Επιτροπή διαθέτει ευρεία διακριτική ευχέρεια για τον θα στραφεί κατά Κ-μ με προσφυγή, για τις προθεσμίες συμμόρφωσης, για το χρόνο ασκήσεως της προσφυγής κα Άλλο Κράτος-μέλος (ά. 260). Ωστόσο πριν ένα Κ-μ ασκήσει προσφυγή κατά άλλου Κ-μ οφείλει να φέρει το ζήτημα στην Επιτροπή. Αυτή διατυπώνει Αιτιολογημένη Γνώμη επί του θέματος, αφού δώσει τη δυνατότητα στα ενδιαφερόμενα κράτη να προβούν κατ’ αντιδικία σε γραπτές ή προφορικές παρατηρήσεις. Στην περίπτωση αυτή το συνηθέστερο είναι η προσφυγή να ασκηθεί από την Επιτροπή. Αν, όμως, η Επιτροπή δεν διατυπώνει Γνώμη εντός 3 μηνών από της υποβολής της αιτήσεως, η προσφυγή μπορεί να κατατεθεί στο ΔΕΕ και χωρίς τη Γνώμη της Επιτροπής.

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.α. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ (συνέχεια) ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Οι ιδιώτες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα), αν και τις περισσότερες φορές είναι τα θύματα της παραβίασης του ενωσιακού δικαίου από ένα Κ-μ, δεν μπορούν να ασκήσουν (παραδεκτά) προσφυγή κατά Κ-μ στερούμενοι εξουσίας ασκήσεως της προσφυγής. Ένας ιδιώτης, που θίγεται από την αντίθετη με το ενωσιακό δίκαιο συμπεριφορά ενός Κ-μ μπορεί: Να πληροφορήσει με καταγγελία του την Επιτροπή (https://ec.europa.eu/assets/sg/report-a-breach/complaints_el/index.html) για την παραβίαση, ώστε αυτή να προσφύγει κατά του Κ-μ, χωρίς ωστόσο να μπορεί να την υποχρεώσει προς τούτο, αφού η Επιτροπή διαθέτει ευρεία διακριτική ευχέρεια για την άσκηση της προσφυγής. Να προσφύγει , επικαλούμενος το ενωσιακό δίκαιο, στα δικαστήρια του Κ-μ που παραβίασε το ενωσιακό δίκαιο.

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.β. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ: η προσφυγή στρέφεται κατά Κράτους-μέλους της ΕΕ και όχι κατά τρίτων Κρατών ακόμη και αν αυτά παραβιάζουν υποχρεώσεις πχ διεθνούς συμφωνίας, που έχουν συνάψει με την Ένωση. Η προσφυγή, ανεξάρτητα από την προέλευση της παραβίασης (νομοθετική, εκτελεστική ή άλλη κρατική εξουσία), στρέφεται κατά του Κ-μ γενικά ως νομικού προσώπου (πχ Ελληνική Δημοκρατία ή Βασίλειο του Βελγίου) με βάση την αρχή της ενότητας του Κράτους. I.γ. ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΝΩΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, η προσφυγή πρέπει να περιέχει ισχυρισμό παραβίασης του ενωσιακού δικαίου. Βέβαια, το ά 258 ΣΛΕΕ κάνει λόγο για παραβίαση υποχρέωσης εκ των Συνθηκών (Πρωτογενούς Δικαίου), ωστόσο η προσφυγή μπορεί να αφορά παραβιάσεις του παραγώγου δικαίου ή και των διεθνών συμφωνιών που έχει συνάψει η Ένωση.

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.δ. ΠΡΑΞΗ ή ΠΑΡΑΛΕΙΞΗ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ (ΚΡΑΤΟΣ) πράξεις ή παραλείψεις, που είναι καταλογιστέες στην Πολιτεία (Κ-μ), σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου είναι: της εκτελεστικής εξουσίας κεντρικής ή αποκεντρωμένης, της νομοθετικής εξουσίας (ψήφιση ή διατήρηση σε ισχύ νόμου με περιεχόμενο αντίθετο με το ενωσιακό δίκαιο ή παράλειψη ψήφισης νόμου για τη συμμόρφωση στο δίκαιο της Ένωσης), της δικαστικής εξουσίας (έκδοση απόφασης αντίθετης με το δίκαιο της Ένωσης), ομόσπονδου κράτους ή αυτόνομης περιοχής, δημοσίου συλλογικού οργάνου, οι πράξεις του οποίου όμως καταλογίζονται στην κυβέρνηση (πχ δημόσιου ασφαλιστικού οργανισμού), ιδιωτικού οργανισμού ή επιχείρησης, που, όμως, ελέγχεται από το Κράτος, υπό προϋποθέσεις.

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.ε. ΜΑΤΑΙΗ ΤΗΡΗΣΗ ΠΡΟΔΙΚΑΣΙΑΣ: Ο «συνταγματικός νομοθέτης» της Ένωσης θέλει η διευθέτηση των παραβιάσεων και η συμμόρφωση των Κ-μ να επιδιώκεται σε στάδιο πριν από τη άσκηση της προσφυγής. Έτσι, προβλέπεται η τήρηση προδικασίας (διοικητικό στάδιο) από την Επιτροπή, που μόνο αν δεν έχει αποτέλεσμα η προσφυγή είναι παραδεκτή. Η προδικασία εκκινεί με την αποστολή Προειδοποιητικής Επιστολής (Έγγραφο Οχλήσεως) στο Κ-μ, με την οποία εκτίθενται τα καταγγελλόμενα γεγονότα (παραβιάσεις) και προσκαλείται το Κ-μ να διατυπώσει τις παρατηρήσεις του. Αν οι εξηγήσεις δεν κριθούν επαρκείς από την Επιτροπή και το Κ-μ δεν συμμορφωθεί τότε αυτή εκδίδει Αιτιολογημένη Γνώμη με την οποία: (α) Διαπιστώνεται, περιγράφεται και θεμελιώνεται η παραβίαση, (β) Τίθεται προθεσμία συμμόρφωσης στο Κ-μ. Αν μετά την παρέλευση της προθεσμίας το Κ-μ συνεχίσει να μη συμμορφώνεται τότε η Επιτροπή μπορεί να προσφύγει παραδεκτά στο ΔΕΕ κατά το ά. 258 ΣΛΕΕ.

I. ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ - ΟΡΟΙ I.ε. ΜΑΤΑΙΗ ΤΗΡΗΣΗ ΠΡΟΔΙΚΑΣΙΑΣ (συνέχεια): ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Η Αιτιολογημένη Γνώμη είναι σημαντικότατο στοιχείο της διαδικασίας, αφού θέτει το πλαίσιο της διαφοράς μεταξύ της Επιτροπής και του Κ-μ, που οδηγήθηκε στο Δικαστήριο. Έτσι, το περιεχόμενο της προσφυγής, ως προς τις αιτιάσεις που προσάπτει η Επιτροπή στο εναγόμενο Κ-μ, πρέπει να ταυτίζεται με το περιεχόμενο της Αιτιολογημένης Γνώμης. Η Επιτροπή δεν μπορεί να προσθέσει παραδεκτά νέες αιτιάσεις. Κάθε νέα (πρόσθετη) αιτίαση, που διατυπώνεται κατά πρώτον με την προσφυγή, καθίσταται απαράδεκτη (όχι το σύνολο της προσφυγής), λόγω μη τήρησης προδικασίας.

II. ΒΑΣΙΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ Το βάσιμο της προσφυγής εξαρτάται από την απόδειξη ενώπιον του Δικαστηρίου της ύπαρξης παραβίασης από την Επιτροπή ή άλλο Κράτος-μέλος, που φέρουν το βάρος της αποδείξεως αναλόγως. Τα μέσα άμυνας του εναγομένου Κ-μ είναι εξαιρετικά πενιχρά, αφού κατ’ ουσία ο μόνος ισχυρισμός που μπορεί να προβληθεί είναι ότι δεν υπάρχει παραβίαση των ενωσιακών κανόνων εκ μέρους του. Αντίθετα, δεν γίνονται δεκτοί από το ΔΕΕ ισχυρισμοί, όπως: Ιδιομορφίες και πρακτικές του νομικού συστήματος ακόμη και συνταγματικού χαρακτήρα, Απρόβλεπτες πολιτικές καταστάσεις (πχ διάλυση της βουλής), Δυσκολίες οικονομικής και κοινωνικής φύσεως, Μη συμμόρφωση και άλλου ή και άλλων Κ-μ, Συμμόρφωση στο στάδιο που μεσολάβησε από την Αιτιολογημένη Γνώμη μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης από το Δικαστήριο κα

III. ΑΠΟΦΑΣΗ - ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Αν η προσφυγή γίνει δεκτή τότε: Το Δικαστήριο διαπιστώνει την ύπαρξη παραβίασης (αναγνωριστικός χαρακτήρας της απόφασης). Κατά συνέπεια ο χαρακτήρας της κύρωσης σε αυτή τη φάση είναι ηθικός (στιγματισμός του Κ-μ ως παραβάτη) Το Κ-μ «οφείλει να λάβει τα μέτρα που συνεπάγεται η εκτέλεση της αποφάσεως του Δικαστηρίου» (ά. 260 παρ. 1 ΣΛΕΕ). Αν παρά την απόφαση του Δικαστηρίου το Κ-μ συνεχίσει να μη συμμορφώνεται τότε προβλέπεται (ά. 260 ΣΛΕΕ) η κίνηση νέας διαδικασίας προσφυγής κατά του Κ-μ, με τους ίδιους όρους του παραδεκτού και αντικείμενο αυτή τη φορά την παραβίαση της υποχρέωσης συμμόρφωσης στις αποφάσεις του Δικαστηρίου. Η διαδικασία αυτή επικράτησε να ονομάζεται «διπλή προσφυγή».

ΔΙΠΛΗ ΠΡΟΣΦΥΓΗ - ΚΥΡΩΣΕΙΣ Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έγινε φανερό ότι ο μηχανισμός της Συνθήκης για τη συμμόρφωση των τα Κ-μ (προσφυγή κατά Κ-μ, διπλή προσφυγή) αντιμετώπιζε ζητήματα αποτελεσματικότητας, λόγω κυρίως του «ηθικού χαρακτήρα» της προβλεπόμενης κύρωσης. Έτσι, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ προβλέφθηκε η δυνατότητα επιβολής οικονομικών κυρώσεων στα Κ-μ, που αρνούνται να συμμορφωθούν στις αποφάσεις του ΔΕΕ, που αναγνωρίζουν κατόπιν προσφυγής κατά Κ-μ παραβιάσεις. Οι χρηματικές κυρώσεις, με τη μορφή χρηματικής ποινής ή/και κατ’ αποκοπή ποσού, μπορούν να ζητηθούν από την Επιτροπή, που έχει προς τούτο διακριτική ευχέρεια, μόνο στο πλαίσιο της διπλής προσφυγής, που ασκεί κατά το ά. 260 ΣΛΕΕ. Για την επιβολή και το ύψος το ΔΕΕ έχει επίσης διακριτική ευχέρεια, μη δεσμευόμενο από την πρόταση της Επιτροπής.

ΔΙΠΛΗ ΠΡΟΣΦΥΓΗ – ΚΥΡΩΣΕΙΣ ά. 260 ΣΛΕΕ ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Η επιβολή οικονομικών κυρώσεων προβλέπεται μόνο όταν το Κ-μ δεν συμμορφώθηκε στην απόφαση του Δικαστηρίου και στο πλαίσιο της «διπλής προσφυγής». Αυτό σημαίνει ότι από την κίνηση της διαδικασίας (προειδοποιητική επιστολή) μέχρι την επιβολή των κυρώσεων (έκδοση απόφασης επί διπλής προσφυγής) μεσολαβεί ιδιαίτερα μεγάλο διάστημα (6 – 8 έτη), που τελικά έχει ως αποτέλεσμα οικονομικές κυρώσεις να επιβάλλονται καθυστερημένα και σε «πεισματικού» χαρακτήρα παραβιάσεις. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέφθηκε κατ’ εξαίρεση η δυνατότητα της Επιτροπής να ζητήσει, αν το κρίνει πρόσφορο, την επιβολή οικονομικών κυρώσεων με την πρώτη προσφυγή της μόνο στην περίπτωση που «το εναγόμενο Κ-μ παρέβη την υποχρέωσή του να ανακοινώσει τα μέτρα μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο μιας οδηγίας που εκδόθηκε σύμφωνα με νομοθετική διαδικασία».

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΕΝΩΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Εξ αρχής έγινε φανερό ότι η προσφυγή κατά Κ-μ, που προβλέφθηκε από τη Συνθήκη για τη συμμόρφωση των Κ-μ στις υποχρεώσεις τους, δεν διασφάλιζε την ικανοποίηση των δικαιωμάτων, που αντλούσαν οι ιδιώτες από το κοινοτικό δίκαιο. Ωστόσο, το ΔΕΚ με τη νομολογία του για τη άμεση ισχύ των κανόνων του κοινοτικού δικαίου (Van Gend en Loos) και την αναγνώριση της δυνατότητας των ιδιωτών να επικαλούνται ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων αμέσου ισχύος διατάξεις του ενωσιακού δικαίου και να αξιώνουν δικαστική προστασία κατ’ ουσία εγκαθίδρυσε σύστημα διπλής διασφάλισης (Dual Vigilance) της εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου. Το σύστημα χαρακτηρίζεται έτσι, γιατί οι παραβιάσεις της ενωσιακής νομοθεσίας μπορούν να ελεγχθούν ταυτόχρονα τόσο σε ενωσιακό επίπεδο από το ΔΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο από τα δικαστήρια του Κ-μ στο οποίο σημειώνεται η παραβίαση.

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΕΝΩΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Σκοποί του συστήματος: το Δίκαιο της Ένωσης να βρίσκει την πλήρη και ομοιόμορφη εφαρμογή του, τα δικαιώματα που απορρέουν απ’ αυτό να προστατεύονται αποτελεσματικά και, τέλος, να είναι δύσκολο κάποια παραβίαση να διαφύγει του δικαστικού ελέγχου και της επιβολής των προβλεπομένων κυρώσεων. Συγκρότηση του συστήματος: το σύστημα διπλής διασφάλισης συγκροτείται από δύο βραχίονες (επίπεδα) ελέγχου της ίδιας παραβίασης εκ μέρους Κ-μ: Το ενωσιακό (δημόσιο) επίπεδο (βραχίονας) διασφάλισης, προσφυγή κατά Κ-μ, ΔΕΕ, ενεργοποίηση από Επιτροπή, άλλο Κ-μ. Το εθνικό (ιδιωτικό) επίπεδο (βραχίονας) διασφάλισης, άμεση ισχύς, εθνικά δικαστήρια, ενεργοποίηση από ιδιώτες.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποια είναι η σημασία της Αιτιολογημένης Γνώμης στο πλαίσιο της διαδικασίας της προσφυγής κατά Κράτους-μέλους; Είδη και χαρακτήρας των κυρώσεων που επιβάλλονται στα Κράτη-μέλη, που παραβιάζουν το ενωσιακό δίκαιο. Στην περίπτωση που θίγονται δικαιώματά σας, που αντλείται από το ενωσιακό δίκαιο, εξ αιτίας της συμπεριφοράς Κράτους-μέλους σε ποιες ενέργειες πρέπει να καταφύγετε για την προάσπισή τους; Είναι οι αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων, που παραβιάζουν το ενωσιακό δίκαιο, πράξεις καταλογιστέες στο Κράτος-μέλος και ελεγχόμενες μέσω της προσφυγής του ά. 258 ΣΛΕΕ; Μπορεί να προβληθεί σχετικά το επιχείρημα της εκ του Συντάγματος ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης; Τι ονομάζεται «σύστημα της διπλής διασφάλισης της εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου», με ποιο τρόπο εγκαθιδρύθηκε και πως συγκροτείται;