ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ γενικότερα ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΝΟΗΣΗ; Μήπως οι τρόποι σκέψης αλλάζουν ανάλογα με το είδος των σημείων που χρησιμοποιούμε; Η γλώσσα ένα είδος σημείων (ή σημειωτικό σύστημα) αλλά και άλλα σημεία (π.χ. χειρονομίες, εμότικον)

Διάφορες προσεγγίσεις σημειωτικής σχετικότητας Διάφορες προσεγγίσεις σημειωτικής σχετικότητας όσον αφορά ειδικότερα τη γλώσσα Υπολογιστικές: Η γλώσσα και ο νους ως υπολογιστικά συστήματα (π.χ. ΑΥΘΝ και γλωσσολογικός φορμαλισμός). Κοινωνικές: γλώσσα και νους ως προϊόντα της κοινωνίας (π.χ. Ψυχολογία Βυγκότσκι, κοινωνιοσημειωτική θεωρία γλώσσας) Νοησιακές: γλώσσα με ρίζες στην προγλωσσική νοημοσύνη (π.χ. Πιαζέ, γνωσιακή γλωσσολογία) Εμπειρικές μελέτες, κυρίως πειραματικές

ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η γλώσσα και ο νους υπολογιστικά συστήματα (δηλ. χωρίς νόημα) σε διαφορετικά ρεύματα γνωσιακής επιστήμης: ΑΥΘΝ (η κυρίαρχη θεωρία νου) Αναθεωρήσεις ΑΥΘΝ (η θεωρία της μαζικής στοιχειακότητας της σκέψης)

ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ τρεις διαφορετικές θεωρήσεις: ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ τρεις διαφορετικές θεωρήσεις: Επικοινωνιακή: η γλώσσα αγωγός ή ένδυμα προϋπάρχουσας σκέψης. Υπερεπικοινωνιακή: η γλώσσα υπερβαίνει τον επικοινωνιακό της ρόλο, λειτουργώντας ως εργαλείο ή σκαλωσιά που επεκτείνει τις δυνατότητες του νου. Γνωσιακή: η γλώσσα ως μέσο ορισμένων τουλάχιστον μορφών σκέψης. Οδοστρωτήρας του νου που αναμορφώνει ριζικά τη σκέψη.

1. Επικοινωνιακή θεώρηση Γλώσσα αγωγός ή ένδυμα προϋπάρχουσας σκέψης (Αν και δεν αποκλείεται πλέον να διευκολύνει και να δρομολογεί ορισμένες γνωσιακές διεργασίες)

2. Υπερεπικοινωνιακή θεώρηση Η γλώσσα ως εργαλείο ή εργαλειοθήκη ή ικρίωμα/σκαλωσιά Επαυξάνει/ενισχύει, ανυψώνει, δρομολογεί τη σκέψη

3. Γνωσιακή θεώρηση της γλώσσας 3. Γνωσιακή θεώρηση της γλώσσας Η γλώσσα ως οδοστρωτήρας του νου Το μέσο της σκέψης (έστω ορισμένων μόνο μορφών της) Σκεφτόμαστε μόνο με λόγια Γλώσσα και σκέψη ταυτίζονται (εν μέρει έστω)

1. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ 1. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ Παραδοσιακή θεώρηση, που λαμβάνει όμως ακραία μορφή στην κλασική γνωσιακή επιστήμη, ειδικά της ΑΥΘΝ Η γλώσσα ως μετάφραση της έμφυτης σκέψης Σκέψη μεταφέρεται στις ποικίλες γλώσσες του κόσμου, αλλά δεν επηρεάζεται από αυτές Π.χ. Pinker (1994): Γνωρίζω μια γλώσσα = μπορώ να μεταφράσω τις έμφυτες έννοιες σε λέξεις-προτάσεις αυτής της γλώσσας. Levelt (1989): Η ομιλία αντλεί έννοιες από μια παρακαταθήκη έμφυτων εννοιών Chomsky (1986): Ανάπτυξη λεξιλογίου στα παιδιά = μάθηση ετικετών για τις έμφυτες έννοιες

Εντούτοις, στην επικοινωνιακή θεώρηση παραχωρείται ενίοτε πλέον και κάποια μεσολάβηση γλώσσας σε γνωσιακές διεργασίες Π.χ. Μεταφορά ιδεών εμπλουτίζει σκέψεις Δευκόλυνση μνήμης Δρομολόγηση αντίληψης Καθιστά δυνατές σύνθετες αφηρημένες έννοιες

‘Ολοι συμφωνούν καταρχάς ότι: εμπλουτίζει και αναδομεί σκέψεις Μεταφορά ιδεών από τον ένα νου στον άλλο εμπλουτίζει και αναδομεί σκέψεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο καθιστώντας απώτερα δυνατή τη συγκρότηση της κοινωνίας και του πολιτισμού. Π.χ. Bloom & Keil (2001, 354): «Σαφώς μεγάλο μέρος του περιεχομένου του νου προκύπτει από πληροφορίες που μεταδίδονται μέσω της γλώσσας. Χωρίς γλώσσα δεν θα υπήρχε κβαντική φυσική, συνταγματική δημοκρατία και επαγγελματικός αθλητισμός». Ωστόσο, πάντα μέριμνα να αποκλειστούν πρόσθετοι ρόλοι: «Ασκεί η γλώσσα δραματικές επιδράσεις στη σκέψη με τρόπο άλλο από αυτόν της επικοινωνίας; Μάλλον όχι.»

Λειτουργεί ως τρόπος/κώδικας μνήμης Διευκολύνει τη μνήμη Επίσης, Π.χ. Μεσολάβηση γλώσσας στη μνήμη Λειτουργεί ως τρόπος/κώδικας μνήμης Βασική παραδοχή γνωσιακής ψυχολογίας ότι σε ένα είδος μνήμης, τη σημασιολογική, πληροφορίες κωδικοποιούνται με λέξεις, προτάσεις και κείμενα (ή έννοιες και συνδυασμούς τους). Διευκολύνει τη μνήμη (βλ. μακρά παράδοση πειραματικής ψυχολογίας και φιλοσοφίας). Γιατί; Υλικοποιεί τη σκέψη (την καθιστά ήχο)

Κλασική επικοινωνιακή θεώρηση: Η γλώσσα μανδύας/φάκελος/περιτύλιγμα/όχημα άυλης σκέψης ► Αντικειμενοποιεί τις έννοιες (τις εμφανίζει δηλ. ως φυσικά αντικείμενα) ► Διευκολύνοντας τη χρήση τους π.χ. σε μνημονική καταχώρηση και ανάκληση εννοιών χρήση συλλογισμών (π.χ. Εάν δεν προλάβει αύριο, θα αναγκαστούμε να ακυρώσουμε τις εξετάσεις) όπου μπορούμε να εστιάσουμε σε μέρη του ή να αλλάξουμε τη θέση και το είδος των εννοιών κλπ.

Κατεξοχήν παράδειγμα του πώς η υλικοποίηση σκέψης ενισχύει τη μνήμη: του πώς η υλικοποίηση σκέψης ενισχύει τη μνήμη: Eιδικότερα τις περιορισμένες δυνατότητες βραχυπρόθεσμης μνήμης Βασικό πόρισμα γνωσιακής ψυχολογίας: Δεν μπορούμε να θυμηθούμε περισσότερες από 5 περίπου πληροφορίες χωρίς να τις επεξεργαστούμε με κάποιο τρόπο ή να τις καταγράψουμε κάπου. Ωστόσο, Λεκτική επανάληψη πληροφοριών (π.χ. τηλεφωνικού αριθμού) διατηρεί πληροφορίες που μόλις ακούσαμε για λίγο λίγο περισσότερο.

Εκτός όμως επικοινωνιακής θεώρησης Οι λέξεις δεν θεωρούνται ηχητικές ετικέτες εννοιών αλλά έννοιες με ηχητική διάσταση, Οπότε η διευκόλυνση μνήμης πιο ουσιαστική, ειδικά μάλιστα για αφηρημένες ιδέες (π.χ. αχρείαστος, ποινικοποίηση) αλλά ακόμη και για φυσικά φαινόμενα που δεν αντιστοιχούν σε διακριτά αντικείμενα (π.χ. τα χρώματα συνιστούν ένα συνεχές κυμάτων φωτός και δεν είναι ξεχωριστά αντικειμενικά φάσματα)

Παραδείγματα πειραματικών ερευνών Ενίσχυση ανάκλησης και αναγνώρισης φαινομένων όταν ονομάζονται και συνεπώς γίνονται αντιληπτά με βάση έννοιες (βλ. Hardin & Banaji 1993 για σύνοψη). Π.χ. Βrown & Lenneberg (1954) Αναγνώριση χρωματικών φασμάτων Κρίσιμη η κωδικοποιησιμότητα χρωμάτων, δηλ. το εάν έχουν ένα όνομα σε μια γλώσσα Ή αν ονομάστηκαν από συμμετέχοντες σε πείραμα όπου βλέπουν χρώματα και μετά καλούνται να αναγνωρίσουν εάν τα ξαναείδαν.

Carmichael, Hogan & Walter (1932) Κλασική έρευνα για το πώς η ονομασία αντικειμένων διευκολύνει ανάκληση σχημάτων αλλά και την επηρεάζει. Πώς αυτό που βλέπουμε καθορίζεται από την εμπειρία (μεταξύ άλλων τη γλώσσα) με βάση έργο ψυχολόγου Bartlett (1932) για το πώς οργανώνουμε ερεθίσματα στη μνήμη με βάση σχήματα που προσθέτουν ή αναδομούν πληροφορίες στο τί πράγματι είδαμε Επομένως, η γλώσσα αναγκαστικά μεσολαβεί στη μνήμη

Πείραμα Carmichael, Hogan & Walter (1932) ‘Εδειξαν εικόνες/σχήματα αντικειμένων: Ονόμασαν όμως στους μισούς συμμετέχοντες τα αντικείμενα και στους άλλους μισούς όχι. Τα ονόμασαν όμως με διαφορετικό τρόπο: π.χ. Άλλοτε ως γυαλιά και άλλοτε ως βαράκια. Μετά ζήτησαν αναπαραγωγή σχημάτων: ‘Οσοι άκουσαν όνομα σχήματος, το αναπαρήγαγαν πιο επιτυχώς (74% vs. μόνο 45% όταν όχι). Τα θυμήθηκαν όμως διαφορετικά ανάλογα με το πώς είχε ονομαστεί, τροποποιώντας κάπως το σχήμα τους προς π.χ. την έννοια «γυαλιά» ή «βαράκια».

Τη μεσαία στήλη είδαν αρχικά οι συμμετέχοντες Τη μεσαία στήλη είδαν αρχικά οι συμμετέχοντες. Οι στήλες αριστερά και δεξιά δείχνουν πως αναπαρήγαγαν τα σχήματα ανάλογα με το πώς είχαν ονομαστεί

Επιβεβαίωση πειράματος και αργότερα π. χ Επιβεβαίωση πειράματος και αργότερα π.χ. Κunen & Duncan (1983) Σχήμα αναπαράγεται αρκετά διαφορετικά, ανάλογα με το πώς είχε ονομαστεί π.χ. Σκάλα ή Α

Πείραμα για μνήμη πιο αφηρημένων φαινομένων χαρακτηριστικά προσωπικότητας Ηoffman et al. (1986) ‘Εδειξαν πρόσωπα με κάποια χαρακτηριστικά

Στις μισές περιπτώσεις ονόμασαν τα πρόσωπα και στις άλλες μισές όχι Στις μισές περιπτώσεις ονόμασαν τα πρόσωπα και στις άλλες μισές όχι στα αγγλικά ή στα κινεζικά με μια συνηθισμένη λέξη για ένα στερεότυπο χαρακτηριστικό προσωπικότητας (π.χ. στα ελληνικά λεβέντης, νερόβραστος, κωλοπετσωμένη) Συμμετέχοντες στο πείραμα: αγγλόφωνοι μονόγλωσσοι δίγλωσσοι στα αγγλικά και κινεζικά.

Λέξεις κλειδιά για στερεότυπα προσωπικότητας: Αγγλικά: Artistic = καλλιτεχνικός Liberal = αριστερός/προοδευτικός Κινέζικα: shi gu = Πολυταξιδεμένος και με πολλές εμπειρίες δουλειάς, οικογενειάρχης, πολύ κοινωνικός shen cang bu lou = Βαθύς γνώστης διαφόρων ζητημάτων, απρόθυμος όμως να επιδείξει αυτές τις γνώσεις εκτός εάν εντελώς απαραίτητο, θέλει να περνά απαρατήρητος.

Μετά ζήτησαν από συμμετέχοντες, π.χ. Ερευνητές αφηγήθηκαν εκτενείς ιστορίες για διάφορους τύπους αναφέροντας στερεότυπα προσωπικότητας που συνηθίζονταν στα αγγλικά ή κινεζικά (π.χ. Εκφράσεις όπως «καλλιτεχνικός τύπος» = απρόβλεπτος συναισθηματικά, διόλου οικογενειάρχης, αριστερός συνήθως πολιτικά κλπ.). Μετά ζήτησαν από συμμετέχοντες, π.χ. Να γράψουν λίστα από εντυπώσεις για χαρακτήρα του ήρωα μιας ιστοριάις Να θυμηθούν εάν είχαν ακούσει κάποιους χαρακτηρισμούς τους (π.χ. καλλιτεχνικός)

Ανακάλεσαν πιο αποτελεσματικά ή πρόσθεσαν εκτενείς περιγραφές ηρώων Αποτελέσματα: Ανακάλεσαν πιο αποτελεσματικά ή πρόσθεσαν εκτενείς περιγραφές ηρώων Οι μονόγλωσσοι στα αγγλικά αλλά και οι δίγλωσσοι που άκουσαν ιστορίες στα αγγλικά εάν είχαν ακούσει στερεότυπο αγγλικής. Οι δίγλωσσοι που άκουσαν ιστορίες στα κινέζικα εάν είχαν ακούσει στερεότυπο κινεζικής. Συμπέρασμα: Λεκτικές ετικέτες αφηρημένων φαινομένων (για στερεότυπα προσωπικότητας) διευκολύνουν μνήμη και σκέψη.

ΑΥΘΝ αποκλείει μεσολάβηση γλώσσας Ωστόσο, Γλώσσα και αντίληψη ΑΥΘΝ αποκλείει μεσολάβηση γλώσσας Ωστόσο, Δεν μπορεί να απορριφτεί μεσολάβηση γλώσσας στην ακουστική αντίληψη ομιλίας Η μάθηση μιας γλώσσας νωρίς στη ζωή περιορίζει την ακουστική αντίληψη, «κλαδεύοντας» ορισμένες ηχητικές διακρίσεις. Μαθαίνουμε να «ακούμε» μόνο τις διακρίσεις που η γλώσσα μας χρησιμοποιεί για να διαφοροποιήσει λέξεις, παρότι ως βρέφη αντιλαμβανόμαστε μεγαλύτερο φάσμα τους. (βλ. μάθημα Ανάπτυξη του Λόγου)

Μεσολάβηση της γλώσσας στη σκέψη; πιο απειλητικό ενδεχόμενο για την ΑΥΘΝ. Παραγκωνίζει ευρήματα γνωσιακής ψυχολογίας για μεσολάβηση της γλώσσας σε διεργασίες σκέψης όπως η επίλυση προβλημάτων (βλ. σύνοψη των Ηardin & Banaji 1993). Ωστόσο με το χρόνο όλο και πιο αμφιθυμική στάση ως προς το ρόλο της γλώσσας στη σκέψη Βλ. Wolff & Holmes (2010, 1): «Ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η γλώσσα καθορίζει τις βασικές κατηγορίες της σκέψης ...καθιστά ορισμένες διακρίσεις δύσκολο να παρακαμφθούν ... επαυξάνει ορισμένους τύπους σκέψης …»

H ΥΠΕΡΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ Η γλώσσα επαυξάνει τις δυνατότητες του νου (κυρίως της σκέψης) χωρίς όμως να μεταμορφώνει και να εκτοπίζει τον προγενέστερο τρόπο λειτουργίας του. δηλ. τον προγλωσσικό νου

που παρέχει ικριώματα ή σκαλωσιές Η γλώσσα ως εργαλείο που παρέχει ικριώματα ή σκαλωσιές για πιο απαιτητικές γνωσιακές διεργασίες που παράγουν σκέψεις αδύνατες χωρίς τη στήριξη της γλώσσας. Αντιθέτως, Επικοινωνιακή θεώρηση: η γλώσσα αναδεικνύει απλώς προϋπάρχουσες σκέψεις. Γνωσιακή θεώρηση: η γλώσσα συνιστά μέσο σκέψης ή τη συγκροτεί

Υπερεπικοινωνιακές θεωρήσεις Πρόδρομος η θέση του γλωσσολόγου Jackendoff στις αρχές της δεκαετίας του ’90, αιρετικής μορφής στο πλαίσιο της ΑΥΘΝ. Κυρίως όμως οι κριτικές στην ΑΥΘΝ θέσεις, που εμφυσούνται από την έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη και βλέπουν το νου ως ενσώματο και κοινωνικό (μεταξύ άλλων με βάση θεωρίες κοινωνικής οικοδόμησης του νου όπως του Βυγκότσκι).

Η αιρετική για την ΑΥΘΝ θεωρία του Τζάκεντοφ Κάποια αποστασιοποίηση από ΑΥΘΝ Τρεις τρόποι επαύξησης της σκέψης από τη γλώσσα: Αφαιρετικοποίηση σκέψης Συνειδητοποίηση σκέψης Αναστοχασμός σκέψης

Αφαιρετικοποίηση σκέψης Μεταφορά ιδεών εμπλουτίζει/τροποποιεί σκέψεις (όπως στην επικοινωνιακή θεώρηση) Γιατί δυνατότητα γλώσσας για χωροχρονική μετάθεση, δηλ. για αναφορά στο μη απτό (παρελθόν κλπ.) (βλ. και αναπτυξιακές θεωρίες όπως του Πιαζέ που αποδίδουν μεγάλη σημασία σε αυτή τη δυνατότητα της γλώσσας).

Η αφαιρετικοποίηση αρχίζει όταν μιλάμε για κάτι που ζήσαμε, όταν μιλάμε για κάτι που ζήσαμε, αλλά επαυξάνεται όταν μιλάμε για κάτι που δεν ζήσαμε αλλά μας μετέφεραν άλλοι Μακροπρόσθεσμα, αδιάκοπη μεταφορά ιδεών επιφέρει κοινωνικοπολιτισμικό επίτευγμα επιστημονικής σκέψης, η οποία καθορίζει δραστικά τον τρόπο που κάθε ατομικός νους συλλαμβάνει τον κόσμο.

Συνειδητοποίηση σκέψης η σκέψη συνειδητοποιείται εάν λεκτικοποιηθεί η σκέψη συνειδητοποιείται εάν λεκτικοποιηθεί Λόγω μετατροπής της σε ύλη/ήχο. Συνειδητοποίηση καθιστά δυνατή εστίαση της προσοχής σε συγκεκριμένες σκέψεις, επιτρέποντας αναλυτική εξέταση ενός κατά τ’ άλλα φευγαλέου συλλογισμού.

Αναστοχασμός σκέψης Η εστίαση της προσοχής ανοίγει δυνατότητες για διεργασίες ακόμη ανώτερου επιπέδου, αναστοχαστικές, δηλ. Αξιολόγηση/επανεξέταση σκέψεων Μεταγνώση, δηλ. επίγνωση του πώς λειτουργούμε νοητικά (μεταξύ άλλων επιστημονική κατανόηση νου). ‘Ολο και μεγαλύτερος έλεγχος του πώς λειτουργούμε νοητικά.

2. Οι θεωρίες της ενσώματης και εκτεταμένης στο περιβάλλον νόησης 2. Οι θεωρίες της ενσώματης και εκτεταμένης στο περιβάλλον νόησης Αφετηρία η τεχνητή νοημοσύνη στη γνωσιακή επιστήμη Αμφισβητούν κομβικές παραδοχές της ΑΥΘΝ: Βλέπουν το νου ως ενσώματο και σε σύζευξη με το φυσικό-κοινωνικό περιβάλλον.

Ο πιο χαρακτηριστικός τους εκπρόσωπος, Α. Clark Μαθηματικός και φιλόσοφος τεχνητής νοημοσύνης Η γλώσσα επιπρόσθετη αίσθηση που «υπερμεγεθύνει» το νου Αντλεί από θεωρία Βυγκότσκι, όπου η γλώσσα κοινωνικοπολιτισμικό εργαλείο που χρησιμεύει ποικιλοτρόπως.

Α. Clark ‘Οπως Βυγκότσκι: η χρήση εργαλείων ενισχύει νου, η γλώσσα «το απόλυτο εργαλείο»: «...τόσο πανταχού παρούσα που είναι σχεδόν αόρατη, τόσο κοντά μας που δεν είναι σαφές εάν πρόκειται για ένα είδος εργαλείου ή μια διάσταση [του εαυτού μας]. …... ο βιολογικός νους ενδυναμώνεται από … λέξεις στον αέρα, σύμβολα στην τυπωμένη σελίδα.»

Ο ρόλος της γλώσσας περιορίζεται Πιο συγκεκριμένα: Ταυτόχρονα όμως Ο ρόλος της γλώσσας περιορίζεται σε αυτή την προσέγγιση Πιο συγκεκριμένα: Η γλώσσα χαρακτηρίζεται προσάρτημα μόνο σε αντιληπτικές-γνωσιακές διεργασίες που προηγούνται αναπτυξιακά και ιστορικά. Η γλώσσα τις συμπληρώνει, χωρίς όμως να τις μεταμορφώνει ή περιθωριοποιεί [βλ. αντιθέτως αργότερα την παρόμοια μεν αλλά πιο ισχυρή γνωσιακά θέση του φιλόσοφου Ντένετ)

υποδεικνύονται στην εκτενή εργογραφία του Clark Παρότι δεν προσδίδεται στη γλώσσα σαρωτικός ρόλος στο νου, υποδεικνύονται στην εκτενή εργογραφία του Clark ποικίλα γνωσιακά της πλεονεκτήματα μέσα από εύστοχες συχνά μεταφορές π.χ. ψαλίδι, αποθήκη, άγκυρα, πάγκος επεξεργασίας... Νοητικό ψαλίδι: Η γλώσσα, παρότι εξωτερικό αρχικά φαινόμενο (δηλ. κοινωνικά σύμβολα), εσωτερικεύεται (γίνεται κτήμα κάθε ανθρώπου) με συνέπειες στη μνήμη, στην επεξεργασία πληροφοριών, στην αφαιρετικοποίηση, στον αναστοχασμό ιδεών κλπ. Αποθηκευτικός χώρος: Η γλώσσα λειτουργεί σαν μια εξωτερική στον εγκέφαλο τεχνολογία για καταχώρηση ιδεών.

Οι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους η γλώσσα ενισχύει γνωσιακές διεργασίες εξαρτώνται από το πώς ακριβώς χρησιμοποιείται (στο πνεύμα Βυγκότσκι) Ποικίλες χρήσεις: Επικοινωνιακές: προφορικές και γραπτές (κοινωνικός λόγος, βλ. μάθημα Ανάπτυξη Λόγου) Προσωπικές, δηλ. μονόλογους προς τον εαυτό – φωναχτούς και κυρίως σιωπηλούς που ο Vygotsky αποκάλεσε «ενδιάθετο λόγο» (προσωπικός λόγος). {Αρκετοί του αποδίδουν κρίσιμο ρόλο, βλ. άλλες θεωρίες αργότερα}

Πιο αναλυτικά, πλεονεκτήματα γλώσσας, π.χ. Αντικειμενοποίηση σκέψεων Πιο αναλυτικά, πλεονεκτήματα γλώσσας, π.χ. Αντικειμενοποίηση σκέψεων που επιφέρουν οι λέξεις (μέσω του ήχου οι έννοιες καθίστανται απτές) Λέξεις = υλικά εν μέρει εργαλεία κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος Λεκτική ετικετοποίηση ιδεών = «ψήσιμο» της σκέψης σε «πλίνθους» «άγκυρες στη θάλασσα της σκέψης».

Ονομασία ιδεών ισχυρό εργαλείο γιατί υλικοποιεί μια αφηρημένη έννοια: Με άλλα λόγια, Ονομασία ιδεών ισχυρό εργαλείο γιατί υλικοποιεί μια αφηρημένη έννοια: από πιο απλό επίπεδο, π.χ. «Γωνίες ενός κτιρίου»: δεν τις βλέπουμε ταυτόχρονα παρά μόνο νοητικά εάν ονομαστούν στο πιο αφηρημένο επίπεδο, έννοιες όπως «ομοιότητα» και «διαφορά», «ονοματοποίηση», κοινωνικοποίηση», «μορφολογία» κλπ.

Βλ. π.χ. Πειραματικά δεδομένα από ζώα και παιδιά: Πειράματα Premack (1983) με χιμπατζήδες εκπαίδευση στο να αναγνωρίζουν ομοιότητες και διαφορές

Χιμπατζήδες σε πειράματα Premack (1983) Όχι όμως αφηρημένη, δηλ. ΔΕΝ μπορούν να σκεφτούν αναλογικά, εδώ να δούν ομοιότητα ΑΑ με ΒΒ Εύκολα εντοπίζουν διαφορά-ομοιότητα απτή, δηλ. να δουν τα δύο Α εδώ A A B AA BB CD

Εντόπισαν εύκολα πιο αφηρημένες διαφορές και ομοιότητες. ‘Οταν όμως οι χιμπατζήδες διδάχτηκαν σύμβολα για τις αφηρημένες έννοιες «ίδιο», «διαφορετικό X X  Y Z  Εντόπισαν εύκολα πιο αφηρημένες διαφορές και ομοιότητες. Μπόρεσαν δηλ. να εμπλακούν σε αφηρημένη αναλογική σκέψη (βλ. αργότερα πειράματα Gentner με παιδιά)

Με τον όρο «γλώσσα» πάντως ο Clark εννοεί συχνά τα γραπτά κείμενα. Στο πνεύμα μιας μακράς άλλωστε παρόδοσης (π.χ. Ong 1962, Goody 1968, Vygotsky 1978), μέσω των γραπτών κειμένων τα γνωσιακά πλεονεκτήματα προφορικού λόγου επαυξάνονται δραστικά.

Πώς επαυξάνονται πλεονεκτήματα στη γραφή: Σκέψεις αντικειμενοποιούνται περαιτέρω, γιατί δεν είναι πια πρόσκαιρος ήχος αλλά μόνιμα προσβάσιμα οπτικά σχήματα. Δυνατότητα αναστοχασμού σκέψεων γιατί μόνιμα προσβάσιμες. Μπορούμε να επανέλθουμε, αξιολογήσουμε, αναθεωρήσουμε και εμπλουτίσουμε σκέψεις ανά πάσα στιγμή. Περιεχόμενα μνήμης «ξεφορτώνονται» εξωτερικά π.χ. σε τηλεφ. καταλόγους, νομικούς κώδικες, ληξιαρχεία, επιστημονικά βιβλία, διαδίκτυο κλπ. απελευθερώνοντας χώρο στο νου για πιο απαιτητικές διεργασίες.

Γραπτά κείμενα λειτουργούν Εν ολίγοις, Γραπτά κείμενα λειτουργούν με δύο τρόπους ως: Εξωτερικός «σκληρός δίσκος» αποθήκευσης ιδεών (με σημερινά κριτήρια ως cloud computing) «Πάγκος επεξεργασίας» ιδεών

Επιπλέον, πλεονεκτήματα γραφής διαφέρουν Επιπλέον, πλεονεκτήματα γραφής διαφέρουν ανάλογα με τη συγκεκριμένη τεχνολογία γραφής τις χρήσεις και το περιεχόμενο κειμένων Π.χ. Τεχνολογία Ηλεκτρονικές τεχνολογίες από προγράμματα επεξεργασίας κειμένου (word, power point) έως υπερκείμενα διαδικτύου επαυξάνουν δραστικά δυνατότητες καταχώρησης, επεξεργασίας και αναστοχασμού σε σύγκριση με στυλό σε χαρτί (όπου δεν μπορείς να σβήσεις εύκολα ό,τι γράφεις).

η ηλεκτρονική συγκρότηση επιστημονικών κειμένων Πάνω απ΄ όλα, η ηλεκτρονική συγκρότηση επιστημονικών κειμένων τα οποία αναθεωρούνται συνεχώς, συγκολλούνται, συντίθενται με βάση πια τεράστια πηγή πληροφοριών καταχωρημένη στη συλλογική μνήμη (βιβλία, διαδίκτυο και μηχανών αναζήτησης), μια ισχυρότατη σκαλωσιά για πολύ αφηρημένη σκέψη.

Ο σύγχρονος νους ειδικά σε δραστηριότητες επιστήμης περιγράφεται ως πλήρως «καλωδιωμένος» με την τεχνολογία του περιβάλλοντος και τη συλλογική (επιστημονική κυρίως) σκέψη. Βλ. χαρακτηριστικά ένα από τα βιβλία του Clark

Π.χ. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται η γραφή επίσης κρίσιμος: Βλ.ενδεικτικά μελέτη επιγόνων Βυγκότσκι Scribner & Cole (1971) για γραφή-ανάγνωση Οι νοητικές επιπτώσεις τρόπων ανάγνωσης διαφέρουν: π.χ. Αποστήθιση κειμένων ενισχύει απλώς το λιγότερο χρήσιμο είδος μνήμης, τη «φωτογραφική» που συνεπάγεται αδυναμία ουσιαστικής σκέψης. Ανάγνωση επιστημονικών κειμένων στο σχολείο όταν ουσιαστική ενισχύει αντιθέτως αφηρημένη σκέψη

Η ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Η γλώσσα δεν διευκολύνει και δεν ενισχύει απλώς αλλά καθιστά δυνατή τη σκέψη, παρέχοντας τον κώδικα με βάση τον οποίο λειτουργεί. Με άλλα λόγια, σκεφτόμαστε σε μια γλώσσα και όχι απλώς διαμέσου αυτής. Σκέψη και γλώσσα ταυτίζονται εν μέρει έστω.

Γνωσιακή θεώρηση παραδοσιακά υιοθετείται εκτός υπολογιστικής προσέγγισης, όπως οι κοινωνικές προσεγγίσεις γλώσσας και νου που θα εξετάσουμε αργότερα Εν μέρει όμως και στις υπολογιστικές προσεγγίσεις σε δύο για την ακρίβεια ρεύματα: Αναθεωρήσεις της ΑΥΘΝ που περιορίζουν ρόλο της γλώσσας σε ορισμένες μόνο μορφές σκέψης Ποικίλα ρεύματα εκτός ΑΥΘΝ που εκλαμβάνουν τη γλώσσα ως «οδοστρωτήρα» του νου γενικότερα.

Στη θεώρηση αυτή προέκυψε ανάγκη σύνθεσης Ο γλωσσικός καθορισμός ορισμένων μορφών σκέψης σε αναθεωρήσεις της ΑΥΘΝ ειδικότερα στη θεωρία της μαζικής στοιχειακότητας της σκέψης. Στη θεώρηση αυτή προέκυψε ανάγκη σύνθεσης των διαφορετικών υποσυστημάτων της σκέψης. Επίλυση προβλήματος: Η σύνθεση αυτή ανατίθεται στη γλώσσα Δύο θεωρήσεις: Η λιγότερο ισχυρή ψυχολόγου Σπέλκε Η περισσότερο ισχυρή φιλόσοφου Καρούτερς

Το έργο της αναπτυξιακής ψυχολόγου Spelke χαρακτηριστικό των μετακινήσεων εντός της ΑΥΘΝ, δηλ. από απόρριψη ρόλου γλώσσας στη σκέψη σε κάποια αναγνώρισή του  

Πιο αναλυτικά το σκεπτικό της Spelke: στα βρέφη π.χ. Αρχικά, υποστήριξε έμφυτα υποσυστήματα της σκέψης που ξεχωρίζουν τον άνθρωπο από ζώα. «Συστήματα βασικής γνώσης»: δηλ. διαισθητικές μεν αλλά εξειδικευμένες σε περιεχόμενο γνώσεις (π.χ. για το νου, τη φυσική) στα βρέφη π.χ. μονιμότητα αντικειμένου γνώση ανθρώπων και πράξεων (κοινωνική νόηση) γνώση αριθμών και ποσότητας (μαθηματική νόηση). Βασίστηκε για την υπόθεση αυτή σε ευρήματα για νοημοσύνη βρέφους ►

Πιο γνωστό παράδειγμα σχετικής έρευνας: Bρέφη 5 μηνών Baillargeon, Spelke & Wasserman (1985) Bρέφη 5 μηνών κατέχουν τη μονιμότητα αντικειμένων (όχι αρχικά στους 9 μήνες όπως διατείνονταν ο Πιαζέ) Ευρήματα: Βρέφη ξαφνιάζονται όταν ένα μετακινούμενο παραπέτασμα δεν παρεμποδίζεται από ένα αντικείμενο που έχουν δει ότι κρύβεται σε θέση που μπορεί να παρεμποδίσει.

Το σχετικό πείραμα με βρέφη Ενδιάμεσα: το αδύνατο, δηλ Το σχετικό πείραμα με βρέφη Ενδιάμεσα: το αδύνατο, δηλ. παραπέτασμα κινείται ακόμη κι όταν υπάρχει αντικείμενο Κάτω: παραπέτασμα παρεμποδίζεται από αντικείμενο

Μονιμότητα αντικειμένου: κατανόηση ότι αντικείμενα υπάρχουν κι όταν αόρατα Πιαζέ: 4 μηνών βρέφη ψάχνουν μόνο αντικείμενα που φαίνονται εν μέρει. Πλήρως κρυμμένα όμως μόνο 8 μηνών και μόνο 12 μηνών όταν κρύβονται επανειλημμένα. vs. Baillargeon και συνεργάτες/τριες: Μπορούν και 5 μηνών να διαισθανθούν ότι κάτι κρυμένο → Συμπέρασμα: έμφυτη έννοια του αντικειμένου.

διαισθητική κατανόηση ποσότητας και χώρου και σε ζώα, Η υπόθεση έμφυτων βασικών υποσυστημάτων μόνο στον άνθρωπο κλονίστηκε όμως από ευρήματα για επικοινωνία και νοημοσύνη ζώων που αμφισβήτησαν ριζική διαφορά από άνθρωπο. Υποστηρίχτηκε, π.χ. διαισθητική κατανόηση ποσότητας και χώρου (με άλλα λόγια μαθηματική και γεωμετρική γνώση) και σε ζώα, ενίοτε πιο προχωρημένη απ’ ότι στα βρέφη (π.χ. Lipton & Spelke 2005).

Η Spelke κατέληξε λοιπόν ότι κάποια έστω από τα βασικά υποσυστήματα γνώσης τα κατέχουν και ζώα, εντοπίζοντας το ειδοποιό γνώρισμα του ανθρώπου σε «ανώτερα» επιτεύγματα σκέψης όπως τα αφηρημένα μαθηματικά. Υποστήριξε όμως ότι τα «ανώτερα» επιτεύγματα ανθρώπινης σκέψης προϋποθέτουν υπέρβαση των βασικών υποσυστημάτων της, ειδικότερα σύνθεση των διαφορετικών περιεχομένων τους.

Η σύνθεση υποσυστημάτων σκέψης θεωρείται όμως εφικτή μόνο μέσω της γλώσσας, αλλά με βάση μια κρίσιμη διαφοροποίηση από την κλασική ΑΥΘΝ (όπου η γλώσσα περιφερειακό υποσύστημα νου). Ενώ τα περιφερειακά υποσυστήματα επεξεργάζονται ένα μόνο είδος πληροφοριών, η Spelke θέλει τη γλώσσα ιδιαίτερο υποσύστημα, που επεξεργάζεται όλα τα είδη περιεχομένων.

Πώς γεννά η γλώσσα σκέψη; Συνδυάζοντας έμφυτες έννοιες από διαφορετικά υποσυστήματα της σκέψης Έμφυτο υποσύστημα γεωμετρίας ‘Εμφυτο υποσύστημα για αντικείμενα ‘Εννοιες όπως: Αριστερά ‘Εννοιες όπως: Τοίχος Σύνθετη έννοια: Αριστερά του τοίχου ▼ Spelke, 2003.

το όλο σκεπτικό της Σπέλκε θεμελιώθηκε σε επιχειρήματα Πιο αναλυτικά, το όλο σκεπτικό της Σπέλκε θεμελιώθηκε σε επιχειρήματα και από έρευνες με βρέφη και ζώα, π.χ. για την ανάπτυξη της αφηρημένης μαθηματικής και γεωμετρικής σκέψης, οι ρίζες των οποίων εντοπίζονται στα έμφυτα υποσυστήματα (βλ. μεταξύ άλλων Hermer & Spelke 1996, Spelke 2003).

To παράδειγμα των μαθηματικών: Υποθέσεις: Βασικά υποσυστήματα αρίθμησης επιτρέπουν μια πρώτη διαισθητική κατανόηση του αριθμού. Κατανόηση προσιτή και σε βρέφη και σε ζώα, εφόσον τα βασικά υποσυστήματα τα μοιραζόμαστε και με άλλα ζωϊκά είδη. Υποτιθέμενη απόδειξη: Σε πειράματα βρέφη και ζώα διέκριναν διαφορές ποσότητας ανάμεσα σε διατάξεις από βούλες (π.χ. Xu et al. 2005 για βρέφη, Roitman et al. 2007 για μαϊμούδες).

Αναλογική ποσότητα (‘Εμφυτο υποσύστημα βασικής γνώσης σε βρέφη;) Xu & Spelke (2006) κλπ. 6 μηνών – 1:2 αναλογία 9-μηνών – 2:3 αναλογία Ενήλικες – 7:9 αναλογία Bρέφη διακρίνουν διαφορές ποσότητας και σε οπτικά και σε ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. βούλες, ήχοι). Δοκιμασία: Διαφέρει η ποσότητα;

Π.χ. αποθήκευση αντικειμένων Feigenson, Carey, & Hauser (2002), etc. Βρέφη παρατηρούν μπισκότα να μπαίνουν σε δύο κουβάδες. Μετά καλούνται να επιλέξουν έναν κουβά (ασυναίσθητο κριτήριο τα πιο πολλά μπισκότα)

Αποτελέσματα: Feigenson, Carey, & Hauser (2002), etc. Βρέφη καταλαβαίνουν ποιος κουβάς τα πιο πολλά μπισκότα σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις, δηλ. μόνο όταν πολύ μικρά νούμερα 1-3.

Τα ποικίλα αποτελέσματα θεωρήθηκαν ένδειξη δύο υποσυστημάτων έμφυτης αρίθμησης (βλ. κυρίως Dehaene 1997): Επιτρέπει σύγκριση μικρού αριθμού ατόμων (π.χ. 2 με 3), δηλ. πρόσθεση και αφαίρεσή τους, αλλά χωρίς να γίνονται αντιληπτά και ως σύνολα. Επιτρέπει σύγκριση πολυπληθών συνόλων, κατά προσέγγιση όμως μόνο, π.χ. του 200 με το 50 αλλά όχι με το 195. 70

Συμπέρασμα Σπέλκε κλπ: Βρέφη και ζώα κατέχουν τί είναι άτομα και τί σύνολα, αλλά αδυνατούν να συνδυάσουν τις δύο έννοιες, Ώστε να προκύψει η σύνθετη μαθηματική έννοια «σύνολα ατόμων». Έννοια όμως απαραίτητη για μέτρηση και κατανόηση των φυσικών αριθμών. Μπορεί να αποκτηθεί, κατά τη Spelke, μόνο μέσω της σύνταξης, «μαγική» ιδιότητα της γλώσσας γιατί γεννά σύνθετες έννοιες μέσω συνδυασμών

Ωστόσο, ερωτηματικά για επιχειρηματολογία της Spelke: Συνάγει με αδικαιολόγητη ευκολία έμφυτες έννοιες, κατ’ επέκταση και έμφυτα υποσυστήματα σκέψης, με βάση συμπεριφορές βρεφών και ζώων σε πειραματικές συνθήκες.

μια σχετικά ασθενή σημειωτική σχετικότητα, γιατί Συνοψίζοντας, η Spelke υποστηρίζει μια σχετικά ασθενή σημειωτική σχετικότητα, γιατί μιλά για νέα αφηρημένη σκέψη που προκύπτει όμως από συνδυασμούς έμφυτων εννοιών.

Προσεγγίσεις εκτός ΑΥΘΝ Η γλώσσα ως οδοστρωτήρας του νου σε αρκετά διαφορετικές θεωρήσεις Π.χ. Φιλόσοφος Dennett (1991, 1994, 1998). αντιτίθεται στην ΑΥΘΝ από τη σκοπιά της ενσώματης εκτεταμένης στο περιβάλλον νόησης

προγλωσσικών και γλωσσικών τρόπων επεξεργασίας και αναπαράστασης όμως, Συνύπαρξη προγλωσσικών και γλωσσικών τρόπων επεξεργασίας και αναπαράστασης όμως, εν αντιθέσει με την υπερεπικοινωνιακή θέση (π.χ. του Clark), οι γλωσσικοί τρόποι ηγεμονεύουν

Εμφάνιση γλώσσας στη φυλογένεση ριζική τομή. Dennett: Εμφάνιση γλώσσας στη φυλογένεση ριζική τομή. «ισοπεδωτικός βομβαρδισμός» προγενέστερων διεργασιών και αναπαραστάσεων, ακόμη κι αν δεν τις αναδόμησε ή εκτόπισε πλήρως. (1996, 17) «Το είδος του νου που προκύπτει όταν προσθέσεις τη γλώσσα ίσως διαφέρει τόσο από το είδος του νου χωρίς γλώσσα που λανθασμένα αποκαλούνται και τα δύο ‘νους’».

Υπόθεση για ιστορική εξέλιξη νοημοσύνης: 5 περίοδοι φυλογένεσης: 2 τελευταίες μόνο εμπλέκουν τη γλώσσα Ενστικτώδεις μόνο αντιδράσεις στο περιβάλλον (π.χ. Πρωτόζωα). Μερική προσαρμογή στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Μετά από δοκιμές βρίσκεται η κατάλληλη αντίδραση σε ένα πρόβλημα (π.χ. κατώτερα ζώα μαθαίνουν να φοβούνται κάτι). Πρωτόγονος άνθρωπος με ευφυείς αντιδράσεις, δηλ. αυτές που δεν προκύπτουν από δοκιμές αλλά πρόβλεψη συνεπειών τους.

Πιθανές οι μελλοντικές εξελίξεις ενάντια στη λογική της ΑΥΘΝ Προϊστορικός άνθρωπος με προφορική γλώσσα και άλλα εργαλεία (προϊόντα της ευφυίας του αλλά και ενισχυτές της). Σύγχρονος επιστημονικός άνθρωπος, με εργαλεία όπως η γραφή, οι επιστημονικές έννοιες και οι σύγχρονες τεχνολογίες. Πολύ αφηρημένος χειρισμός του περιβάλλοντος και συνεχής επαναξιολόγησή του. Πιθανές οι μελλοντικές εξελίξεις (δηλ. μια ακόμη πιο αναπτυγμένη σκέψη στον άνθρωπο), ενάντια στη λογική της ΑΥΘΝ για βιολογικό προκαθορισμό (ή κλείσιμο) των νοητικών δυνατοτήτων ανθρώπου