ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να απαιτήσει 50 δισ. δολάρια από μία χώρα σε ένα απόγευμα.  οι σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες οικονομίες είναι περισσότερο ευάλωτες σε κρίσεις που προκαλούνται από φυγή κεφαλαίων. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 1

Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Η ανάλυση των χρηματοπιστωτικών κρίσεων μεταπολεμικά έχει ως βάση το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του συστήματος Bretton-Woods οι χώρες πλήττονταν από συναλλαγματική κρίση όταν λόγω παρατεταμένων ελλειμμάτων στο ΙΤΣ στέρευαν από συναλλαγματικά αποθέματα (δολάρια και χρυσό). Παρέμβαση ΔΝΤ. Υποτίμηση ή/και μείωση του εισοδήματος «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 2

Ι. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ (Ι.Α + Ι.Β + Ι.Γ + Ι.Δ) ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Ι. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ (Ι.Α + Ι.Β + Ι.Γ + Ι.Δ) ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (I.Α + I.B) Ι.A ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΓΑΘΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ καυσίμων ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΓΑΘΩΝ χωρίς καύσιμα ΙΣΟΖΥΓΙΟ πλοίων ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΓΑΘΩΝ χωρίς πλοία ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΓΑΘΩΝ χωρίς καύσιμα και πλοία ΙΒ. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ι.Γ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ Ι.Δ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΙΙ. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΙII. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜ/ΚΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ (ΙII.Α+III.Β+ΙII.Γ+III.Δ ) ΙII.Α ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΙII.Β ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΟΥ ΙII.Γ ΛΟΙΠΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ (π.Χ. ΔΑΝΕΙΑ ΓΚ) III.Δ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Ταξιδιωτικό Μεταφορές Συντηρήσεις & Επισκευές Τηλεπικοινω νίες κλπ - Από εργασία (αμοιβές, μισθοί) - Από επενδύσεις (τόκοι, μερίσματα, κέρδη) - Λοιπά πρωτογενή εισοδήματα (φόροι και επιδοτήσεις ΕΕ) Μεταβιβάσεις που δεν συνδέονται με επενδύσεις παγίου κεφαλαίου: Εισπράξεις από κοινοτικό προϋπολογισμό Συνεισφορά Ελλάδας Μεταναστευτικά Εμβάσματα Μεταβιβάσεις κεφαλαίου Παγίου κεφαλαίου Κεφάλαια συνδεδεμέν α με αγοραπωλη σίες παγίων κεφ.

Ισοζύγιο Πληρωμών Όταν λέμε ότι μια χώρα έχει πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών ή έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών, οι όροι αναφέρονται μόνο στο λογαριασμό τρεχουσών συναλλαγών και στο λογαριασμό κίνησης κεφαλαίου και δεν περιλαμβάνουν οποιαδήποτε μεταβολή στα επίσημα χρηματοοικονομικά μεγέθη….

Η Κυβερνητική Αντιμετώπιση ενός Ελλείμματος στο Ισοζύγιο Πληρωμών Οι ρεαλιστές τείνουν να αντιμετωπίζουν ένα πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών ως ένδειξη «ανώτερης επίδοσης στον ανταγωνισμό». Η αλήθεια είναι ότι οι χώρες με πλεόνασμα μπορούν να δεχθούν οικονομικές και πολιτικές πιέσεις ώστε να διορθώσουν μακροπρόθεσμα τα ανοίγματά τους. Η Γερμανία & η κρίση στην Ευρωζώνη

Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Το μακροχρόνιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών οδηγεί σε συσσώρευση εξωτερικού χρέους. Πρόβλημα: η υπερδιόγκωση του εξωτερικού χρέους, η άνοδος των επιτοκίων και η υποτίμηση του νομίσματος «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 7

ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΠΗΓΕΣ Χρηματοδότηση Κατανάλωσης Χρηματοδότηση Επενδύσεων Χρηματοδότηση Μη Παραγωγικού Κεφαλαίου (οικοδομή, ακίνητα, μετοχές, κλπ) Χρηματοδότηση Παραγωγικού Κεφαλαίου (μηχανολογικός εξοπλισμός, νέες τεχνολογίες κλπ.) Χαμηλός Ρυθμός Αύξησης του Α.Ε.Π. Υψηλός Ρυθμός Αύξησης του Α.Ε.Π. Μείωση της Δημόσιας Αποταμίευσης Μείωση της Ιδιωτικής Αποταμίευσης «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 8

ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Έλλειμμα στο Εμπορικό Ισοζύγιο Έλλειμμα στο Ισοζύγιο Άδηλων Πόρων ΥΨΟΣ Άνω του 5% σε σχέση με το Α.Ε.Π. Κάτω από το 5% σε σχέση με το Α.Ε.Π. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 9

ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Βραχυπρόθεσμα Μακροπρόθεσμα Δάνεια Επενδύσεις Χαρτοφυλακίου (Μακροχρόνιες Συμμετοχές, Έκδοση Ομολόγων) Έμμεσες επενδύσεις Άμεσες Επενδύσεις Ιδιωτικοί Φορείς (Εμπορικές Τράπεζες) Επίσημοι & Εθνικοί Φορείς (Παγκόσμια Τράπεζα, Δ.Ν.Τ.) Μεγάλος Όγκος Μικρός Όγκος «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 10

ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ Χαμηλά Υψηλά ΥΨΟΣ ΤΡΕΧΟΝΤΟΣ ΧΡΕΟΥΣ Υψηλό Χαμηλό ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ Αύξηση Σταθερή ή συγκρατημένη μείωση ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ώριμο Υποανάπτυκτο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Ασταθείς Σταθερές & Πολιτική Σταθερότητα «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 11

Πώς αντιμετωπίζεται το έλλειμμα του ΙΤΣ  Περιορισμοί στο Διεθνές Εμπόριο (Δασμοί, Ποσοστώσεις, Επιδοτήσεις, Dubbing, manipulation of FX κλπ)  Ονομαστική Υποτίμηση  «Εσωτερική» υποτίμηση  Επένδυση στην ποιότητα, καινοτομία, νέες τεχνολογίες  παραγωγικότητα, δίκτυα διανομής, προώθηση κλπ «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 12

Η Κυβερνητική Αντιμετώπιση ενός Ελλείμματος στο Ισοζύγιο Πληρωμών Τα κράτη με ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών έχουν δύο επιλογές πολιτικών: είτε να χρηματοδοτήσουν το έλλειμμα είτε να επιλέξουν μέτρα προσαρμογής. Κάποιες ομάδες της κοινωνίας θα επιβαρυνθούν στο παρόν με το κόστος προσαρμογής. Κατά συνέπεια οι κυβερνήσεις συχνά προτιμούν μέτρα χρηματοδότησης επειδή έτσι μεταθέτουν για το μέλλον το κόστος προσαρμογής

Μέτρα προσαρμογής Η νομισματική πολιτική επηρεάζει την οικονομία μέσω των μεταβολών στην προσφορά χρήματος Η κεντρική τράπεζα περιορίζει την πρόσβαση του κοινού σε κεφάλαια με σκοπό την κατανάλωση και κάνει ακριβότερα τέτοια κεφάλαια Αυξάνει τα επιτόκια Μειώνει την ποσότητα του χρήματος -> πωλεί κρατικά ομόλογα Περιορισμός του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών μέσω συστολής της οικονομίας και μείωσης των δαπανών για αγαθά και υπηρεσίες

Μέτρα προσαρμογής Με δημοσιονομική πολιτική περιορίζει τις δημόσιες δαπάνες και αυξάνει τους φόρους ώστε να μειώσει την αγοραστική δύναμη του κοινού… Διαρθρωτικά μέτρα (μείωση κατώτατου μισθού, κατάργηση συλλογικών συμβάσεων, μείωση της δύναμης των συνδικάτων κλπ.)

Μέτρα προσαρμογής Τα μέτρα εσωτερικής προσαρμογής αναγκάζουν τα άτομα και τις ομάδες εντός της χώρας να πληρώσουν το μεγαλύτερο κόστος της προσαρμογής  Αποπληθωριστικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές για να επιβραδυνθεί η επιχειρηματική δραστηριότητα και να μειωθεί το έλλειμμα

Μέτρα προσαρμογής Τα μέτρα εξωτερικής προσαρμογής  οι δασμοί, οι ποσοστώσεις στις εισαγωγές, οι ενισχύσεις των εξαγωγών και η υποτίμηση του νομίσματος χρησιμοποιούνται για να μειωθούν οι εισαγωγές και οι εκροές ξένων επενδύσεων ενώ αυξάνουν τις εξαγωγές και τις εισροές ξένων επενδύσεων. Επειδή τα περισσότερα μέτρα εξαγωγής στοχεύουν στους ξένους, αυτοί συχνά ασκούν αντίποινα – και μακροπρόθεσμα χάνουν όλοι(;)

Μέτρα Χρηματοδότησης Εξωτερικές πηγές Μείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων Χρυσός Μακροπρόθεσμα η επιλογή της χρηματοδότησης παύει να είναι διαθέσιμη (εξάντληση αποθεματικών, απροθυμία/άρνηση ξένων να δανείζουν – επενδύουν σε χώρες με μακροπρόθεσμα προβλήματα εξωτερικού χρέους)

Παραδείγματα ΙΤΣ 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Germany 5,7 6,8 5,8 6,2 7,1 6,5 7,2 8,5 8,4 8,0 7,3 Greece -11,5 -15,2 -15,1 -12,3 -11,4 -10,0 -3,8 -2,0 -1,6 -0,8 -1,7 -1,8 -2,9 Japan 3,9 4,7 2,8 2,1 1,0 0,9 0,8 3,1 4,2 3,5 United States -5,8 -4,9 -4,6 -2,6 -2,1 -2,2 -2,3 -2,4

 Τραπεζικές (Banking)  Αδυναμίας αποπληρωμής χρέους ή χρέους (Debt) Διακρίσεις Κρίσεων  Τραπεζικές (Banking)  Αδυναμίας αποπληρωμής χρέους ή χρέους (Debt)  Συναλλαγματικές (Currency) ή ισοζυγίου πληρωμών  Συνδυασμός των παραπάνω «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 21

Διακρίσεις Κρίσεων Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις περιλαμβάνουν τραπεζικές κρίσεις, που μπορεί να προκαλέσουν, είτε τραπεζικό «πανικό», είτε κατάρρευση τραπεζών. Οι κρίσεις χρέους είναι ιστορικά επαναλαμβανόμενες και προκαλούνται όταν τα κράτη ή ιδιωτικές επιχειρήσεις αδυνατούν να αποπληρώσουν το ξένο χρέος… Οι συναλλαγματικές κρίσεις συμβαίνουν όταν η συναλλαγματική ισοτιμία δέχεται κερδοσκοπικές πιέσεις. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 22

Τραπεζική κρίση vs Τραπεζικός Πανικός Τραπεζικές Κρίσεις Επισφαλή δάνεια σε μεγάλους πελάτες ή σε συγκεκριμένους τομείς (π.χ. ακίνητη περιουσία). Απάτες, καταχρήσεις. Μετά από περιόδους παρατεταμένης πιστωτικής επέκτασης, λόγω αθρόων εισροών κεφαλαίων, που ωθούν σε υπερβολικές ανατιμήσεις των μετοχών, των ομολόγων και των ακινήτων  οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων που χρησιμοποιούνται ως εγγύηση για τη λήψη του δανείου πέσουν (σκάσιμο της φούσκας) το τραπεζικό σύστημα δέχεται ισχυρό πλήγμα Τραπεζική κρίση vs Τραπεζικός Πανικός «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 23

Ασύμμετρη πληροφόρηση (δανειστής/πιστούχος). Κρίσεις Χρέους Αφορούν χώρες που έχουν υποδεχθεί μεγάλο όγκο ξένων κεφαλαίων που έχουν τοποθετηθεί σε δάνεια, επενδύσεις χαρτοφυλακίου ή κρατικά χρεόγραφα. Ασύμμετρη πληροφόρηση (δανειστής/πιστούχος). Όταν οι δανειστές αντιληφθούν ότι οι αποδόσεις των επενδύσεων που χρηματοδότησαν είναι φτωχές ή ότι ο κίνδυνος είναι υψηλός  αποσύρουν τα κεφάλαιά τους προκαλώντας κρίση χρέους Η μαζική απόσυρση κεφαλαίων μπορεί να πυροδοτήσει & συναλλαγματική κρίση. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 24

Συναλλαγματικές κρίσεις (Currency Crises) ή κρίσεις του ισοζυγίου πληρωμών (Balance of Payments Crises) Εκδηλώνεται μετά από «επίθεση» διεθνών κερδοσκόπων στο εθνικό νόμισμα με σκοπό την υποτίμησή του: Ασυμβατότητα μεταξύ της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής- συνήθως επρόκειτο για μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική που χρηματοδοτεί εισαγωγές- με τη στρατηγική διατήρησης σταθερής ισοτιμίας. Αποτέλεσμα αυτό-εκπληρούμενων προσδοκιών των διεθνών αγορών (self-fulfilling expectations). «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 25

Δημιουργία υποχρέωσης για αποπληρωμή των τόκων και του κεφαλαίου. Συνδυασμοί Κρίσεων Εισροές κεφαλαίων Δημιουργία υποχρέωσης για αποπληρωμή των τόκων και του κεφαλαίου. Οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις δανείζονται σε ξένο νόμισμα, ενώ χορηγούν δάνεια και πωλούν προϊόντα στο εθνικό νόμισμα. Ανισορροπία στους ισολογισμούς τραπεζών και επιχειρήσεων η οποία της καθιστά ευάλωτες στις τυχόν κερδοσκοπικές πιέσεις επί της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Μία κερδοσκοπική επίθεση, μπορεί να οδηγήσει σε υποτίμηση (συναλλαγματική κρίση). «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 26

Συνδυασμοί Κρίσεων Στην περίπτωση που η οικονομία είναι υπερχρεωμένη σε ξένο νόμισμα, η υποτίμηση επιδεινώνει τους ισολογισμούς επιχειρήσεων και τραπεζών, με αποτέλεσμα την αδυναμία αποπληρωμής των οφειλών- των επιχειρήσεων προς τις τράπεζες, αλλά και των τραπεζών προς τους ξένους πιστωτές τους (κρίση χρέους). Αν το πρόβλημα γενικευθεί και επεκταθεί σε μεγάλο αριθμό τραπεζών μπορεί να προκληθεί παράλληλη τραπεζική κρίση «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 27

«Παλαιού» και «νέου τύπου» κρίσεις Ο κύκλος των κρίσεων «παλαιού τύπου». B: Υποτίμηση A: Πλήρης Απασχόληση & Κοινωνική Ειρήνη C: Εσωτερική Υποτίμηση «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 28

«Παλαιού» και «νέου τύπου» κρίσεις Νέου τύπου: «Ξαφνικά σε ένα απόγευμα το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να απαιτήσει 50 δισ. δολάρια από μία χώρα, η χώρα δεν έχει να δώσει τα 50 δισ. δολάρια, το Δ.Ν.Τ. δεν μπορεί να τα συγκεντρώσει γρήγορα, επομένως η κρίση ξεσπά, η αξία του νομίσματος καταβαραθρώνεται, ξεσπούν γενικευμένες πτωχεύσεις και η «φωτιά» εξαπλώνεται και στη γειτονική χώρα. Και η μία μετά την άλλη χώρα καταρρέει, ολόκληρη η Ασία και μετά η Ρωσία και μετά η Βραζιλία και μετά ποιος ξέρει…». Dornbusch και Fischer (2003) «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 29

«Παλαιού» και «νέου τύπου» κρίσεις Νέου τύπου: 1. Το εμπλεκόμενο χρηματιστικό κεφάλαιο είναι κυρίως βραχυπρόθεσμό και πολύ μεγάλο σε όγκο. 2. Κυριαρχεί η εξαιρετικά υψηλή «μόχλευση» (υπερδανεισμός) με αποτέλεσμα τη μετάδοση κάθε ανισορροπίας σε ευρύτατη κλίμακα (από τομέα σε τομέα και από χώρα σε χώρα). 3. Η «ολοκλήρωση» του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις συνθήκες της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης αυξάνει τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ οικονομιών και διευκολύνει τη μετάδοση κάθε αναταραχής. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 30

«Παλαιού» και «νέου τύπου» κρίσεις - Μεταβλητές όπως η ισοτιμία και τα επιτόκια έχουν μεγαλύτερη σημασία από θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας –όπως π.χ. η ροπή για εισαγωγές, οι εξαγωγές ως προς το Α.Ε.Π., ΔΧ προς ΑΕΠ. Υψηλά επιτόκια με σχετικά σταθερή ή αυξανόμενη συναλλαγματική ισοτιμία (ανατίμηση εθνικού νομίσματος), είναι ο ελκυστικότερος συνδυασμός για τις διεθνείς κερδοσκοπικές επενδύσεις Οι απότομες εκροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων οδηγούν σε επώδυνες κρίσεις και θέτουν υπό αμφισβήτηση τη σταθερότητα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 31

Υπόδειγμα κρίσεων «πρώτης γενιάς». σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική πίεση επιτοκίου προς τα ? εκροές κεφαλαίων εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων κερδοσκοπική επίθεση συναλλαγματική κρίση Ορθολογική Συμπεριφορά! «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 32

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». Χαρακτηριστικά: Συναλλαγματική κρίση που θα μπορούσε να αποφευχθεί… Η μεγάλη υποτίμηση γίνεται από επιλογή… Πολλαπλή ισορροπία Σουηδία 1992 vs Ελλάδα 1994 «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 33

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». Λόγοι διατήρησης της σταθερής ισοτιμίας Λόγοι υποτίμησης Περιορισμός του πληθωρισμού. Υψηλή ανεργία Υψηλό χρέος σε ξένο νόμισμα Υψηλό χρέος σε εθνικό νόμισμα (περιορίζεται προκαλώντας πληθωρισμό) Διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών επενδύσεων. Αποφυγή ύφεσης (λόγω υψηλών επιτοκίων) Ένδειξη αξιοπιστίας της κυβέρνησης αναφορικά με την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική Βελτίωση ανταγωνιστικότητας της οικονομίας Σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας Αδύναμο τραπεζικό σύστημα Δέσμευση για διεθνείς συνεργασίες (π.χ. ΜΣΙ) Άνοδος των μισθών λόγω αναμενομένης υποτίμησης «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 34

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». Χαρακτηριστικά διαφοροποίησης: i) Η δυναμική των αυτοεκπληρούμενων προσδοκιών και η πολλαπλή ισορροπία. ii) Η συμπεριφορά «αγέλης». iii) H «μετάδοση των κρίσεων». «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 35

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». Η δυναμική των αυτοεκπληρούμενων προσδοκιών και η πολλαπλή ισορροπία. Η κρίση ξεσπά λόγω προσδοκιών ανεξάρτητα από την επιδείνωση ή μη των θεμελιωδών μακροοικονομικών μεγαθών π.χ. Βέλγιο και Ελλάδα Επιλογή για υποτίμηση ή μη. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 36

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». ii) Η συμπεριφορά «αγέλης» (herding behavior). O Keynes στην «Γενική Θεωρία» παρομοίαζε τους επενδυτές με κριτές καλλιστείων, που ψηφίζουν βάσει της αναμενόμενης δημοτικότητας των υποψηφίων μεταξύ των άλλων κριτών και όχι βάσει της αντικειμενικής ομορφιάς τους. Χρηματιστηριακό κραχ 1987. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 37

Υπόδειγμα κρίσεων «δεύτερης γενιάς». Α) Οι μικροί κεφαλαιούχοι, λόγω του κόστους αυτού, ακολουθούν τους μεγάλους (θεσμικούς) επενδυτές στις επενδυτικές τους αποφάσεις και στην κατανομή των κεφαλαίων τους ανά τον κόσμο. Β) Σχέσεις πρακτορείας που επικρατούν στις διεθνείς χρηματιστικές αγορές (διαχειριστές κεφαλαίων). Γ) Ιδιαίτερες πληροφορίες (κερδοσκόπος Α, αρνητικές, Β ουδέτερες, Γ θετικές). «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 38

iii) Η «μετάδοση των κρίσεων» (Contagion). - H σημαντική αύξηση της πιθανότητας να ξεσπάσει κρίση σε μία χώρα, ως συνέπεια κρίσης που έχει ξεσπάσει σε μία άλλη χώρα. -Συμβαίνει όταν η [υψηλή] μεταβλητότητα (volatility) στη χώρα που υπάρχει κρίση, διαχυθεί στις χρηματιστηριακές αγορές άλλων χωρών. - Σημαίνει τη σημαντική αύξηση της συσχέτισης τιμών και όγκων σε διαφορετικές αγορές, συνέπεια μίας κρίσης η οποία έχει συμβεί σε μία εθνική αγορά ή ομάδα αγορών. - Υφίσταται όταν κινήσεις προς την ίδια κατεύθυνση δεν μπορούν να εξηγηθούν με βάση θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη [ανορθολογισμός]. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 39

i)Μακροοικονομικοί λόγοι (χαμηλή μεγέθυνσης, ελλείμματα, χρέος κα) Λόγοι Μετάδοσης i)Μακροοικονομικοί λόγοι (χαμηλή μεγέθυνσης, ελλείμματα, χρέος κα) ii)Εμπορικοί δεσμοί (ανταγωνιστικές υποτιμήσεις) iii)Πολιτικοί δεσμοί (νομισματικές ενώσεις) iv)Το Φαινόμενο των Μουσώνων (Monsoonal Effect): μεταβολές των επιτοκίων και των συναλλαγματικών ισοτιμιών σε αναπτυγμένες οικονομίες, οι οποίες προκαλούν αλυσιδωτές αρνητικές αντιδράσεις και κρίσεις στις αναπτυσσόμενες v)Χρηματοοικονομικοί δεσμοί και διαχείριση χαρτοφυλακίων (Κοινός πιστωτής, κάλυψη ανοικτών θέσεων). «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 40

Good-bye financial repression, Hello financial crash! Η κίνηση των κεφαλαίων Good-bye financial repression, Hello financial crash! «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 41

Η «κρίση του χρέους» των αναπτυσσομένων χωρών 1980 (The Debt Crisis) Στις 13 Αύγουστου του 1982 η κυβέρνηση του Μεξικού ανακοίνωσε ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ομαλή εξυπηρέτηση των δανείων της χώρας. Εξωτερικό χρέος του Μεξικού: $80 δισ. Οι ξένες τράπεζες έκλεισαν τις στρόφιγγες του δανεισμού: Ανακάλεσαν ληξιπρόθεσμα δάνεια, περιόρισαν ή/και σταμάτησαν εντελώς τις νέες χρηματοδοτήσεις «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 42

Η «κρίση του χρέους» των αναπτυσσομένων χωρών 1980 (The Debt Crisis) Στάση Πληρωμών: η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Χιλή και άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, χώρες της Αφρικής, από την Ασία οι Φιλιππίνες, και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με τα βασικότερα προβλήματα να τα αντιμετωπίζουν η Πολωνία και η Γιουγκοσλαβία. Μέσα σε 15 μήνες, μέχρι τον Οκτώβριο του 1983, περίπου 30 χώρες βρέθηκαν στην ανάγκη να επαναδιαπραγματευθούν τους όρους εξυπηρέτησης των δανείων τους οποίους αδυνατούσαν πλέον να τηρήσουν «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 43

α) Η πετρελαϊκή κρίση και η «ανακύκλωση» των κεφαλαίων. Αίτια α) Η πετρελαϊκή κρίση και η «ανακύκλωση» των κεφαλαίων. β) Η γενικευμένη αύξηση των επιτοκίων. γ) Φρενήρης τραπεζικός δανεισμός. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 44

α) Η πετρελαϊκή κρίση και η «ανακύκλωση» των κεφαλαίων «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 45

α) Η πετρελαϊκή κρίση και η «ανακύκλωση» των κεφαλαίων Το ισοζύγιο πληρωμών επιλεγμένων περιοχών (δισ. $) 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 Εξαγωγείς Πετρελαίου (OPEC κ.α.) -1 54 100 35 -23 -17 -6 2 -34 -5 Μη πετρελαιο-παραγωγικές χώρες -35 -54 -77 -91 -76 -38 -19 19 Η.Π.Α. -12 3 7 11 -4 -93 -122 -145 -160 Ιαπωνία 17 -8 -9 6 8 22 36 49 «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 46

β) Η γενικευμένη αύξηση των επιτοκίων «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 47

β) Η γενικευμένη αύξηση των επιτοκίων «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 48

γ) Φρενήρης τραπεζικός δανεισμός Ο συνολικός δανεισμός μόνο πέντε χωρών της Λ. Αμερικής, ξεπερνούσε σε μεγάλο βαθμό το συνολικό κεφάλαιο έξι εκ των μεγαλυτέρων τραπεζών της εποχής. Μία απλή χειραψία με το διευθυντή μίας κρατικής εταιρίας σε αναπτυσσόμενη χώρα αρκούσε για να χορηγηθεί δάνειο πενήντα εκατομμυρίων δολαρίων (Wachtel 1990, σ.123) Moral Hazard «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 49

Ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (1982-1985) Σχέδια Αντιμετώπισης Ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (1982-1985) Το σχέδιο Baker (Baker Plan) -1985 Το σχέδιο Brady (Brady Plan) - 1987 «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 50

Ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου α) Η τρέχουσα κατανάλωση ήταν υψηλή, οπότε θα έπρεπε να συμπιεστεί προκειμένου να «απελευθερωθούν» κεφάλαια που θα οδηγηθούν σε παραγωγικές εγχώριες επενδύσεις, β) το περαιτέρω άνοιγμα της οικονομίας προς το εξωτερικό (όσον αφορά το εμπόριο και την κίνηση κεφαλαίων) θα ενδυνάμωνε την εγχώρια παραγωγή. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 51

Το σχέδιο Baker (Baker Plan) -1985 Εξυπηρετούσε τις τράπεζες: δεν προβλεπόταν διαγραφή χρεών (haircut) αλλά «επανασχεδιασμός» (rescheduling) των δανείων. Νέες πιστώσεις: α) άμεσα από τις κυβερνήσεις των αναπτυγμένων χωρών β) είτε μέσω διεθνών οικονομικών οργανισμών (Παγκόσμια Τράπεζα και Παναμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης) «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 52

Το σχέδιο Brady (Brady Plan) - 1987 1) Αγορά του χρέους (Debt buy-backs) με έκπτωση σε σχέση με την αγοραία αξία. Με χρηματοδότηση του Δ.Ν.Τ. και της Παγκόσμιας Τράπεζας. 2) Ανταλλαγή τραπεζικού χρέους με τριακονταετή ομόλογα που θα εξέδιδαν οι χρεωμένες χώρες με τριτεγγύηση της κυβέρνησης των Η.Π.Α. Τα ομόλογα αυτά μπορούσαν να εκδοθούν: α) με έκπτωση 30% εφόσον είχαν το ίδιο επιτόκιο με αυτό του αρχικού β) είτε να καλύψουν το σύνολο του χρέους αλλά να έχουν επιτόκιο χαμηλότερο από αυτό που προβλεπόταν στο αρχικό χρέος «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 53

Μεξικό Ανταλλαγή του χρέους με τριακονταετές ομόλογο ονομαστικής αξίας κατά 35% χαμηλότερου από το αρχικό χρέος, με επιτόκιο LIBOR +13/16%. Το Μεξικό θα αγόραζε τα αμερικανικά ομόλογα τα οποία αποτελούσαν την εγγύηση των νεοεκδιδόμενων ομολόγων – τα επονομαζόμενα Brady bonds- με χρήματα που θα παρείχε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 54

Μεξικό 2. Ανταλλαγή του χρέους με έκδοση τριακονταετών ομολόγων ίδιας ονομαστικής αξίας ίσης προς το ύψος του χρέους αλλά με σταθερό επιτόκιο 6,25%, χαμηλότερο από το τότε αγοραίο. Οι εγγυήσεις και η περίοδος αποπληρωμής ήταν η ίδια με τα προβλεπόμενα στην επιλογή «1». «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 55

Μεξικό 3. Διάθεση «νέου χρήματος» κατά βάση από το Δ.Ν.Τ. και την Παγκόσμια Τράπεζα με την μορφή πιστώσεων που δεν θα ξεπερνούσε το 25% της υπάρχουσας έκθεσης προς την συγκεκριμένη χώρα, με αγοραίο επιτόκιο και με τετραετή περίοδο αποπληρωμής. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 56

Μεξικό πχ: Η Χ αναπτυσσόμενη χώρα έχει 100 δολάρια τραπεζικό χρέος με επιτόκιο LIBOR +1%, το οποίο το ανταλλάσσει α) με ένα ομόλογο ονομαστικής αξίας 70 δολαρίων με το ίδιο επιτόκιο (LIBOR +1%) ή β) με ένα ομόλογο ίδιας ονομαστικής αξίας (100 δολάρια) αλλά με χαμηλότερο επιτόκιο LIBOR +0,5%. Και τα δύο λήγουν σε 30 χρόνια και έχουν ως τριτεγγύηση ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Υπολογίζεται ότι η τυπική συμφωνία οδηγούσε σε διαγραφή χρεών κατά 30- 35% «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 57

Οικονομικές Κοινωνικές Contagion Συνέπειες της κρίσης «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 58

Η «κρίση της τεκίλα» (1994-95): Η φρενήρης ροή των κεφαλαίων “η πρώτη χρηματοπιστωτική κρίση του 21ου αιώνα», λόγω του πρωτόγνωρου μεγέθους και της ταχύτητας με την οποία κινούνταν τα κερδοσκοπικά κεφάλαια”. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 59

Χαρακτηριστικά οικονομίας Μεξικού προς της κρίσης Απελευθέρωση εμπορίου Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις Πρόσδεση του πέσο με το δολάριο Κατάργηση περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων Πτώση πληθωρισμού Άνοδος του ΑΕΠ Χαμηλά επιτόκια ΗΠΑ  δανεισμός σε $ Εισροές κεφαλαίων Ιδιωτικοποιήσεις τραπεζών Πιστωτική Επέκταση (μετοχές, ακίνητα κλπ) Υπερτίμηση εγχώριων περιουσιακών στοιχείων «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 60

Χαρακτηριστικά οικονομίας Μεξικού προς της κρίσης «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 61

Αίτια Πιστωτική επέκταση υψηλού κινδύνου λόγω απορρύθμισης. Διάρθρωση ($) & διάρκεια (βραχυπρόθεσμες πιστώσεις) του ΔΧ ΔΧ ως % του ΑΕΠ 1990 1991 1992 1993 1994 Μεξικό 55,2 45,8 35,1 35 37,4 Βέλγιο 130,7 132,6 134,4 141,3 140,1 Γαλλία 40,4 41,1 45,6 52,9 56,8 Γερμανία 43,4 42,7 47,3 51,8 54,6 Ελλάδα 77,7 81,7 88,6 117,1 119,8 Ιταλία 100,5 103,9 111,4 120,2 122,6 Ισπανία 48,7 49,9 53 59,4 63,5 «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 62

Τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών. Αίτια Τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών. «το Μεξικό είχε υψηλό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών το 1994, αλλά δεν είχε δυσκολία να το χρηματοδοτεί, μέχρι που ξέσπασε η κρίση». Κίνηση κεφαλαίων, αγελαία συμπεριφορά των αγορών και αυτοεκπληρούμενες προσδοκίες Εισροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων Πραγματική ανατίμηση Επιδείνωση ανταγωνιστικότητας Κρίση  εκροή κεφαλαίων (και από τους ίδιους τους Μεξικανούς) «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 63

Αίτια Η μετάδοση της κρίσης (contagion): Αργεντινή- Χιλή δύο διαμετρικά αντίθετες περιπτώσεις Χιλή: Πιο ρυθμισμένο τραπεζικό σύστημα Περιορισμοί στην κίνηση των κεφαλαίων «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 64

Οι ασιατικές τίγρεις (υψηλοί ρυθμοί μεγέθυνσης) Η κρίση στην Ν.Α. Ασία 1997-98 Οι ασιατικές τίγρεις (υψηλοί ρυθμοί μεγέθυνσης) τα θεμελιώδη μακροοικονομικά μεγέθη των οικονομιών της Ν.Α. Ασίας ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί ήταν ισορροπημένοι, οι κυβερνήσεις δεν επιδίδονταν σε «ανεύθυνη» πιστωτική και νομισματική επέκταση και ο πληθωρισμός ήταν ελεγχόμενος. Στοιχεία που δεν δικαιολογούν κρίση, όπως τουλάχιστον περιγράφουν τα μοντέλα κρίσεων πρώτης γενιάς «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 65

Αυτοεκπληρούμενες προσδοκίες και ατελείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Αίτια Αυτοεκπληρούμενες προσδοκίες και ατελείς χρηματοπιστωτικές αγορές. α) έμφυτη τάση των αγορών προς τον πανικό, β) λανθασμένες πολιτικές των κυβερνήσεων, αφενός, και, γ) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αφετέρου, κατά τη διάρκεια της κρίσης Ευάλωτοι ισολογισμοί τραπεζών και επιχειρήσεων Πολλαπλή ισορροπία Κίνηση των κεφαλαίων Contagion «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 66

Καυτό Χρήμα (Hot Money) Εισροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων  φούσκες, πραγματική υπερτίμηση και ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, υπερχρέωση των επιχειρήσεων, τραπεζικές επισφάλειες «Το καθεστώς παραμέρισε μόνο του τα κάποια μέσα ελέγχου που εκατόν πενήντα χρόνια πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αγώνων είχαν επιτύχει να του επιβάλουν. Η άνομη κυριαρχία των βαρόνων θηρευτών της βιομηχανίας και του χρηματικού κεφαλαίου στις Η.Π.Α. του τέλους του παρελθόντος αιώνος, ωχριά μπροστά στη σημερινή κατάσταση. Οι διεθνικές φίρμες, η χρηματιστηριακή κερδοσκοπία και επίσης οι μαφίες υπό τη στενή έννοια του όρου, κουρσεύουν τον πλανήτη, οδηγούμενες αποκλειστικά από τη βραχυπρόθεσμη θέα των κερδών τους…». «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 67

Ρυθμός μεταβολή του κατακεφαλήν Α.Ε.Π. Συνέπειες Ρυθμός μεταβολή του κατακεφαλήν Α.Ε.Π. «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 68

Συνέπειες % ανεργίας ‘94 ‘95 ‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ‘00 ‘01 Κορέα 2,4 2,0 2,6 6,8 6,3 4,1 3,8 Μαλαισία 2,9 2,8 2,5 3,2 3,5 3,1 3,7 Φιλιππίνες 9,5 8,6 8,7 10,1 9,8 11,2 11,1 Σιγκαπούρη 2,7 3,0 4,6 4,4 3,4 Ταϊλάνδη 1,3 1,1 0,9 3,3 Χονγκ Κονγκ 1,9 2,2 4,7 5,0 5,1 Ινδονησία 4,5 M/Δ 5,5 6,4 6,1 8,1 Ιαπωνία «Παγκοσμιοποίηση» ΕΚΠΑ 69