Βασικά θεωρητικά σημεία της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας

Ψυχική υγεία Ψυχική νόσος Ψυχική υγεία Ψυχική νόσος σχετίζεται με την ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του όπως τον αντιλαμβάνονται και οι άλλοι, και να προσαρμόζεται στο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει η αδυναμία ενός ατόμου να αντιληφθεί τον εαυτό του με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνονται οι άλλοι, και να προσαρμοστεί στους κανόνες του πολιτισμικού και κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ζει

Άξονας Ι: Κλινικές διαταραχές ενηλίκων και παιδιών Οι κλινικές διαταραχές των ψυχικών νοσημάτων ταξινομούνται σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών, 4η έκδοση (DSM-IV-TR), της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχιάτρων (χρησιμοποιεί ένα πολυαξονικό σύστημα ταξινόμησης) Άξονες κατά DSM-IV Άξονας Ι: Κλινικές διαταραχές ενηλίκων και παιδιών Άξονας ΙΙ: Διαταραχές προσωπικότητας και νοητική υστέρηση Άξονας ΙΙΙ: Γενικές σωματικές καταστάσεις Άξονας ΙV: Ψυχοκοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα Άξονας V: Πλήρης αξιολόγηση της λειτουργικότητας ( 0-100)

Η ψυχική υγεία και η ψυχική νόσος μπορούν να θεωρηθούν ως δύο πόλοι στις άκρες ενός συνεχούς, πάνω στο οποίο το άτομο, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, κινείται μπροστά και πίσω Το συνεχές ψυχική υγεία-ψυχική νόσος διατρέχει τα σημαντικότερα επίπεδα της ζωής του ατόμου: το βιολογικό, το προσωπικό, το διαπροσωπικό και το κοινωνικό

Οι δύο πόλοι της ψυχικής υγείας & νόσου

Συγκεκριμένα: Τα επίπεδα αυτά αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε τις περισσότερες φορές είναι δύσκολο να διακριθεί η αρχική πηγή δυσφορίας του ατόμου. Η επίτευξη της ψυχικής υγείας δεν αποτελεί χειροπιαστό στόχο. Είναι μια μακροχρόνια διαδικασία και περικλείει την έννοια της αρμονίας ως προς το άτομο, την οικογένεια, τους φίλους και την κοινότητα. 1. Βιολογικό επίπεδο: αφορά στη δομή και στη λειτουργία του εγκεφάλου. 2. Προσωπικό επίπεδο: αφορά στη φροντίδα του εαυτού. 3. Διαπροσωπικό επίπεδο: αφορά στην αλληλεπίδραση με τους άλλους. 4. Κοινωνικό επίπεδο: αφορά στη στάση του ατόμου απέναντι στις κοινωνικές συνθήκες και στο πολιτισμικό πλαίσιο.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η. Π Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α), περίπου ένας στους τέσσερις Αμερικανούς (πιθανότητα 25 τοις εκατό) θα εκδηλώσει μια σοβαρή ψυχική διαταραχή κατά τη διάρκεια της ζωής του Περίπου ένας στους πέντε ενήλικες φέρει μια διακριτή ψυχική διαταραχή σε μια δεδομένη χρονική στιγμή

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ιστορικά, η φροντίδα των ψυχικά πασχόντων στις δυτικές κοινωνίες χαρακτηριζόταν από έλλειψη κατανόησης σχετικά με το τι είναι η ψυχική νόσος. Αυτό οδήγησε σε απάνθρωπη μεταχείριση των ψυχικά πασχόντων από τους "θεραπευτές" τους. Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου λάμβανε χώρα σε δημόσια ή ιδιωτικά ψυχιατρικά νοσοκομεία, στα οποία οι θεραπευόμενοι παρέμεναν συνήθως απομονωμένοι και σε μέρη μακριά από κατοικημένες περιοχές.

Σύγχρονη θεραπεία της ψυχικής νόσου Στόχος των υπηρεσιών είναι η παροχή φροντίδας σε όσο το δυνατόν λιγότερο περιοριστικό περιβάλλον. Στόχος της θεραπείας είναι η διαχείριση της ψυχικής νόσου και η ενδυνάμωση του ατόμου, ώστε να ζήσει εντός της κοινότητας, στο υψηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας και με το μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας. Η δεκαετία του 1990 ονομάστηκε "Δεκαετία του Εγκεφάλου", καθώς αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό η έρευνα για τη θεραπεία και την ανάρρωση από τις ψυχικές παθήσεις. Περισσότερα φάρμακα και θεραπείες ανακαλύφθηκαν, τα οποία προσέφεραν στα άτομα με ψυχικές παθήσεις τη δυνατότητα περισσότερων επιλογών και ευκαιριών για θεραπεία και ανάρρωση.

Η άσκηση της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας εντοπίζονται στα τέλη του 17ου αιώνα Η Linda Richards (1880) πιστοποιήθηκε ως η πρώτη Αμερικανίδα ψυχιατρική νοσηλεύτρια. Η Harriet Baily (1920) συνέγραψε το πρώτο ψυχιατρικό νοσηλευτικό εγχειρίδιο, “Nursing in Mental Diseases”. Η Hildegarde Peplau (1952) συνέγραψε το σύγγραμμα Interpersonal Relations in Nursing (Διαπροσωπικές Σχέσεις στη Νοσηλευτική), το οποίο για πρώτη φορά προσδιόριζε το πλαίσιο για την άσκηση της ψυχιατρικής νοσηλευτικής.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γενικός νοσηλευτής ψυχικής υγείας (generalist): απαιτείται πανεπιστημιακό πτυχίο νοσηλευτικής με πιστοποίηση κλινικής επάρκειας. Εξειδικευμένος νοσηλευτής ψυχικής υγείας (specialist): απαιτείται μεταπτυχιακός τίτλος ειδίκευσης στη Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας με πιστοποιημένη κλινική επάρκεια.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ (1/3) 1. Ενδοπροσωπική θεωρία επικεντρώνεται στις συμπεριφορές, στα συναισθήματα, στις σκέψεις και στις εμπειρίες κάθε ατόμου. Ο Sigmund Freud πρότεινε το διαχωρισμό της συνείδησης σε τρία επίπεδα: το συνειδητό, το προσυνειδητό και το ασυνείδητο. Δημιούργησε ένα δομικό μοντέλο σύμφωνα με το οποίο η προσωπικότητα περιέχει τρία συστατικά: το Eκείνο (id), το Eγώ (ego) και το Yπερεγώ (superego). Ο Freud όρισε το άγχος ως αίσθημα έντασης και δυσφορίας, το οποίο προκαλείται από την αντίληψη ή την πραγματική απειλή απώλειας του εσωτερικού ελέγχου. Επίσης, ο ίδιος προσδιόρισε συγκεκριμένες διαδικασίες τις οποίες ονόμασε μηχανισμούς άμυνας, οι οποίες προστατεύουν το Εγώ από το άγχος μέσω άρνησης, παρερμηνείας και διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Σε μεγάλο ποσοστό, οι μηχανισμοί άμυνας λειτουργούν ασυνείδητα.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ (2/3) 2. Θεωρία του Erik Erikson αναγνώρισε οχτώ στάδια ψυχοκοινωνικής εξέλιξης: το αισθητηριακό (γέννηση-18 μηνών), το μυϊκό (1-3 ετών), το κινητικό (3-6 ετών), το λανθάνον (6-12 ετών), την εφηβεία (12-20 ετών), τη νεαρή ενήλικη ζωή (18-25 ετών), την ενήλικη ζωή (25-45 ετών) και την ώριμη ηλικία (45 ετών- θάνατος)

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ (3/3) 3. Κοινωνική-διαπροσωπική θεωρία επίκεντρο είναι οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Ο Harry Sullivan πίστευε ότι η προσωπικότητα δεν μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Αναγνώρισε τρία βασικά συστατικά του πεδίου των διαπροσωπικών σχέσεων: το δυναμισμό, την προσωποποίηση και τις γνωστικές διαδικασίες. Ο Abraham Maslow ταξινόμησε τις ανθρώπινες ανάγκες ιεραρχικά με τη μορφή πυραμίδας.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 4. Θεωρία Συμπεριφοράς αντικείμενο ενδιαφέροντος είναι οι πράξεις του ατόμου, και όχι οι σκέψεις ή τα συναισθήματά του. Θεωρία του Ben Skinner δίνεται στη λειτουργική ανάλυση της συμπεριφοράς: - οι θετικοί ενισχυτές είναι ερεθίσματα τα οποία οδηγούν σε αύξηση της συχνότητας εμφάνισης μιας συμπεριφοράς οι αρνητικοί ενισχυτές είναι ερεθίσματα τα οποία οδηγούν σε μείωση της συχνότητας εμφάνισης μιας συμπεριφοράς είναι χρήσιμα για το σχεδιασμό της εκπαίδευσης του ατόμου

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 5. Γνωσιακή Θεωρία εξηγεί τον τρόπο που ερμηνεύουμε την καθημερινότητά μας, τον τρόπο που υιοθετούμε και προβαίνουμε σε αλλαγές στον τρόπο σκέψης μας, καθώς και το πώς αναπτύσσουμε την αυτογνωσία μας ώστε να κάνουμε αυτές τις αλλαγές τα γνωσιακά μοντέλα βοηθούν τους νοσηλευτές να αξιολογήσουν τις ικανότητες των θεραπευομένων

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 6. Βιολογική Θεωρία ασχολείται με τον τρόπο που οι γενετικοί παράγοντες (νευροανατομία, νευροφυσιολογία) σχετίζονται με την αιτία, την πορεία και την πρόγνωση των ψυχιατρικών νοσημάτων. Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου. Κάθε ημισφαίριο διαιρείται σε τέσσερις λοβούς, οι οποίοι περιγράφονται ως εξής: 1)Μετωπιαίος λοβός = κύριες λειτουργίες αφορούν στο σύνθετο τρόπο σκέψη, στον αφηρημένο συλλογισμό, στη λήψη αποφάσεων, στο λόγο και στις εκούσιες μυϊκές κινήσεις. 2)Βρεγματικός λοβός = οι κύριες λειτουργίες αφορούν στις αισθητικές λειτουργίες και στην ιδιοδεκτικότητα (παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη θέση του σώματος). 3)Ινιακός λοβός = η κύρια λειτουργία αφορά στην όραση. 4)Κροταφικός λοβός = οι κύριες λειτουργίες αφορούν στην κρίση, στη μνήμη, στην οσμή και στην κατανόηση των ηχητικών ερεθισμάτων.

Βιολογική Θεωρία (1/2) Ο διεγκέφαλος συνίσταται από τρεις βασικές δομές, οι οποίες περιγράφονται ως εξής: 1) Θάλαμος, ο οποίος δέχεται και μεταδίδει αισθητικές πληροφορίες, ενώ παίζει ρόλο στη μνήμη και στη ρύθμιση της διάθεσης. 2) Υποθάλαμος, ο οποίος ελέγχει την ομοιόσταση του οργανισμού, ρυθμίζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα, τη θερμοκρασία του σώματος, την όρεξη και τις ορμές. Επίσης, αποτελεί τη δομή από την οποία διέρχονται οι ορμόνες που εκκρίνονται από την πρόσθια υπόφυση. 3) Μεταιχμιακό σύστημα. Η κύρια λειτουργία του μεταιχμιακού συστήματος είναι η ρύθμιση των συναισθηματικών αντιδράσεων. Οι διαταραχές της διάθεσης συχνά σχετίζονται είτε με δυσλειτουργία των νευρωνικών υποδοχέων είτε με διαταραχές στην ποσότητα απελευθέρωσης των νευροδιαβιβαστών

Βιολογική Θεωρία (2/2) Η σεροτονίνη εμπλέκεται πρωτίστως στις αγχώδεις διαταραχές και στις διαταραχές διάθεσης Η νορεπινεφρίνη ή νορεδραναλίνη είναι κατεχολαμινεργικός νευροδιαβιβαστής του συμπαθητικού νευρικού συστήματος Η ντοπαμίνη εμπλέκεται στις ψυχώσεις και στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας Η ακετυλοχολίνη ελέγχει τη λειτουργία των μυών, τη μνήμη και το συντονισμό των κινήσεων (νόσος Alzheimer) Το "βιολογικό ρολόι" τοποθετείται στον υποθάλαμο, και είναι δυνατόν να αποσυγχρονιστεί εξαιτίας εξωτερικών ή εσωτερικών παραγόντων Σε ορισμένες ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται αλλοιώσεις στους επινεφριδικούς ρυθμούς, στη φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος και στο πρότυπο του ύπνου

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ η διαδικασία της επίδρασης που ασκεί ένα άτομο στη συμπεριφορά των άλλων μέσω της αποστολής, της λήψης και της αποκωδικοποίησης μηνυμάτων. Η θεραπευτική επικοινωνία αποτελεί τη βάση των διαπροσωπικών σχέσεων και το κλειδί της νοσηλευτικής διεργασίας. Στα χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών θεραπευτών περιλαμβάνονται η προσέγγιση χωρίς επικριτική διάθεση, η έκφραση αποδοχής, η ζεστασιά, η αυθεντικότητα, η ενσυναίσθηση, η ισοτιμία στη σχέση, η υπομονή, η εμπιστοσύνη, η αυτό- αποκάλυψη και το χιούμορ.

Τεχνικές που διευκολύνουν την αποτελεσματική επικοινωνία ερωτήσεις ανοιχτού τύπου διαπίστωση χρήση ενθαρρυντικών προτροπών θεραπευτική χρήση του εαυτού έκφραση αποδοχής παράφραση διευκρινιστικές ερωτήσεις τοποθέτηση των γεγονότων σε χρονική σειρά επικέντρωση στα σημαντικά σημεία της συζήτησης ενθάρρυνση για την κατάρτιση ενός σχεδίου δράσης πρόταση συνεργασίας αντανάκλαση των συναισθημάτων ανακεφαλαίωση

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Η κουλτούρα αφορά σε ένα πρότυπο επίκτητων συμπεριφορών που βασίζονται σε αξίες, πεποιθήσεις και αντιλήψεις για τον κόσμο. Οι αντιλήψεις σχετικά με την ψυχική υγεία και τις θεραπευτικές παρεμβάσεις βασίζονται στις πολιτισμικές αξίες και στον τρόπο ερμηνείας τους. Η μεροληψία αναφέρεται στη στάση κατά την οποία συγκεκριμένες πεποιθήσεις και συναισθήματα του νοσηλευτή επηρεάζουν τον τρόπο που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ή νιώθει για κάποια πρόσωπα/καταστάσεις = με αποτέλεσμα να παρατηρεί και να ερμηνεύει ορισμένες καταστάσεις και να παραβλέπει κάποιες άλλες.

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ (1/3) Η αυτονομία και η ελευθερία του θεραπευομένου πρέπει να διασφαλίζεται στο πλαίσιο της θεραπείας. Εκούσια εισαγωγή: προκύπτει όταν το άτομο συναινεί να εισαχθεί στο νοσοκομείο για νοσηλεία και υπογράφει σχετικό έγγραφο στο οποίο το δηλώνει. Εγκλεισμός ή επείγουσα (ακούσια) εισαγωγή: προκύπτει όταν υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης βλάβης στον εαυτό ή σε άλλους.

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ (2/3) Δικαιοπρακτική ικανότητα: ένα άτομο είναι ικανό να προβαίνει σε λογικές κρίσεις και να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με τη θεραπεία του και άλλες σημαντικές πτυχές της ζωής. Συναίνεση μετά από πληροφόρηση: πρόκειται για το δικαίωμα του ατόμου να λαμβάνει επαρκή πληροφόρηση. Οι πληροφορίες να του παρέχονται με τρόπο που να είναι κατανοητές, προκειμένου να συμμετέχει στις αποφάσεις που αφορούν στη φροντίδα του.

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ (3/3) Τήρηση του απορρήτου: πρόκειται για εξαιρετικά σημαντική αρχή της κλινικής πρακτικής της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας. Η παραβίαση του απορρήτου συντελείται: α. Όταν ο θεραπευόμενος γίνεται θέμα συζήτησης ανθρώπων που δεν ανήκουν στη θεραπευτική ομάδα του. β. Όταν ο ιατρικός φάκελος του θεραπευομένου αφήνεται σε σημεία στα οποία έχουν πρόσβαση και άλλοι άνθρωποι. γ. Στην περίπτωση που ενώ ο θεραπευόμενος υπογράψει το σχετικό έγγραφο-άδεια (δίνονται πληροφορίες σε άλλους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας), στη συνέχεια γίνεται αμελής διαχείριση αυτών των ιατρικών πληροφοριών.