ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΑΘΩΝ ΑΙΤΙΕΣ ΛΑΘΟΥΣ Κατερίνα Φλώρου Χειμερινό εξάμηνο 2018-19

Πριν από οτιδήποτε άλλο…. Αξιοποίηση λαθών (εκτός από τα λεξικά λαθών… Αξιοποίηση ανάλυσης λαθών (εκτός από την διδακτική διαδικασία…

Ας θυμηθούμε… Την πορεία της ανάλυσης λαθών Ποιοι είναι οι τρόποι ανάλυσης λαθών Ποιος ο ρόλος της διαγλώσσας Μια συνήθη πορεία διαδικασίας ανάλυσης λαθών…

Ας μάθουμε… Τα κριτήρια/παράμετροι ανάλυσης Τις ετικέτες Τις λίστες συχνότητας Τους τύπους λαθών Το ΓΙΑΤΙ!

Βασικά είδη λαθών (επιφανειακά) Έλλειψη Αντικατάσταση Πλεοναστική χρήση

Συστηματικότητα Τα λάθη των μαθητών αποτελούν αφορμή πολλές φορές για να αναρωτηθεί ο διδάσκων για την αιτία που οδηγεί το μαθητή στο να παρεκκλίνει από την διδασκόμενη γλώσσα. Και μία πρώτη απάντηση είναι: η συστηματικότητα της γλώσσας. Αν η γλώσσα δεν είχε καμία συστηματικότητα, κανέναν κανόνα, θα ήταν δύσκολο να διδαχθεί, κατά πρώτον, και έπειτα θα ήταν αδύνατον να γίνει κάποιο λάθος, αφού δεν θα υπήρχε κανένα κριτήριο με το οποίο συγκρινόμενη η απόδοση του μαθητή θα αποδεικνυόταν ελλιπής. Η άγνοια της γλώσσας στόχου είναι πολύ σημαντικός παράγοντας. Ο μαθητής, μη γνωρίζοντας τη γλώσσα στόχο, διαπράττει λάθη.

Λογικές συνέπειες Όταν ένα στοιχείο από τη γλώσσα στόχο δεν είναι γνωστό στο μαθητή, δανείζεται το αντίστοιχο από τη μητρική του γλώσσα και γι’ αυτό ονομάζεται λάθος μεταφοράς. Όταν όμως ξέρει το αντίστοιχο στοιχείο στη γλώσσα στόχο, αλλά αποτυγχάνει στην αναπαραγωγή του και αντί γι’ αυτό παράγει ένα υποκατάστατο που μοιάζει με εκείνο της μητρικής του γλώσσας, τότε αυτό ονομάζεται λάθος παρεμβολής. Εάν ο μαθητής δεν ξέρει τη γλώσσα-στόχο, θα στραφεί για τον αντίστοιχο τύπο στη μητρική γλώσσα, αλλά στην περίπτωση που δεν υπάρχει αντιστοιχία ή δεν την ξέρει, ο μαθητής συνειδητοποιώντας την άγνοιά του και στις δύο γλώσσες θα καταφύγει στην αποφυγή του στοιχείου.

Επεξήγηση του λάθους Διαγλωσσικά λάθη: τα λάθη που διαπράττονται μετά από παρεμβολή της μητρικής γλώσσας. Ενδογλωσσικά λάθη: λάθη που προκαλούνται από τη γλώσσα-στόχο. Λάθη βασισμένα στην επικοινωνιακή στρατηγική: είναι τα λάθη που διαπράττει ο μαθητής προσπαθώντας με κάποιον τρόπο να επικοινωνήσει και χρησιμοποιώντας είτε μια ολιστική τακτική (έναν όρο για όλα τα συνώνυμα) είτε αναλυτική τακτική (τη διατύπωση ενός όρου περιφραστικά). Λάθη που οφείλονται στη διαδικασία εκμάθησης: αυτά πιο συγκεκριμένα μπορεί να οφείλονται α) στο διδακτικό υλικό, β) στο διδάσκοντα, γ) στις ασκήσεις και δ) στις παιδαγωγικές προτεραιότητες.

Αιτίες ή υποθέσεις; …είναι πιο εύκολο να επισημανθεί ένα λάθος και πιο δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί και πολύ παρακινδυνευμένο να αναζητηθεί η αιτία του, γιατί δεν υπάρχει πρόσβαση στο γνωστικό υπόβαθρο του μαθητή της ξένης γλώσσας. Παρόλα αυτά, είναι οι αιτίες των λαθών που οδηγούν στην διατύπωση των κατάλληλων συμπερασμάτων για την αρωγή του δασκάλου της ξένης γλώσσας. Δες φωτοτυπίες… (πίνακας Τσοπάνογλου)

Υπολογιστική Ανάλυση Λαθών Η διαδικασία της Υπολογιστικής Ανάλυσης Λαθών ( ή ΥΑΛ) αποτελείται από τα εξής στάδια: Η επισήμανση γίνεται από τον ειδικό και – όχι αυτόματα – προτείνεται μάλιστα ο ειδικός να είναι φυσικός ομιλητής της ξένης γλώσσας. Εισάγονται χαρακτηρισμοί για το κάθε λάθος (tags) και γίνεται η διόρθωση του κάθε λάθους στα κειμενικά αρχεία (text files)από έναν φυσικό ομιλητή της ξένης γλώσσας και έναν ομιλητή της μητρικής γλώσσας του μαθητή που να γνωρίζει καλά τη γραμματική, αλλά και τη γλώσσα γενικότερα (αν και παραμένει δύσκολο εγχείρημα, γιατί υπάρχουν περισσότερες από μία σωστές μορφές για κάθε λάθος και η όλη διεξαγωγή γίνεται χειρωνακτικά).

Υπολογιστική; Ο χαρακτηρισμός των λαθών υποβοηθείται από ένα ειδικευμένο λογισμικό που βοηθά αυτή την διαδικασία και έπειτα καταχωρούνται τα λάθη μέσα στο κείμενο. Με την καταμέτρηση των λαθών, δημιουργούνται λίστες με συγκεκριμένο είδος λαθών και τέλος Γίνεται η συμφραστική ανάλυση των σημαντικότερων λαθών (Dagneaux et al 1998). Εύλογο ερώτημα: γιατί δεν υπάρχουν αυτόματα εργαλεία και γίνεται χειρωνακτικά το κομμάτι της έρευνας που αφορά στον χαρακτηρισμό;

Αυτόματοι Διορθωτές Μειονεκτήματα: Πολλές προτάσεις που θα μπορούσαν να θεωρηθούν «λανθασμένες» γραμματικά στην πραγματικότητα γίνονται αντιληπτές ως προτάσεις με ιδιαίτερη δομή. Όλα αυτά τα ιδιόλεκτα που χρησιμοποιούνται από ομιλητή σε ομιλητή που εμποδίζουν τη σταθεροποίηση στην τυπολογία λαθών Πολλά αυτόματα εργαλεία διόρθωσης έχουν κάποιους κανόνες ως οδηγό κατά την επισημείωση. Αν χρειαστεί να αλλάξουν, θα πρέπει ο ερευνητής να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι θα αλλάζει το εργαλείο κάθε φορά που θα εισάγει μια νέα κατηγορία λαθών. Από την άλλη, τα προγράμματα γραμματικού και ορθογραφικού ελέγχου που υπάρχουν σήμερα στους υπολογιστές μπορούν να ελέγξουν τη γλώσσα του φυσικού ομιλητή, αλλά μόνο ένα μικρό μέρος της γλώσσας του μαθητή. Η γλώσσα του μαθητή διαφέρει από αυτήν του φυσικού ομιλητή σε ποιότητα και ποσότητα. Έχει διαφορετικές συχνότητες λέξεων, φράσεων και δομών με κάποια στοιχεία να χρησιμοποιούνται υπερβολικά και άλλα λιγότερο από το κανονικό. Χαρακτηρίζεται επίσης και από υψηλή συχνότητα ορθογραφικών, λεξιλογικών και γραμματικών λαθών (Granger 2003). Αυτόματοι Διορθωτές

Συστήματα χαρακτηρισμού λαθών/Επισημειωτές Τα συστήματα χαρακτηρισμού λαθών είναι ένα σύνολο από κωδικούς. Κάθε κωδικός περιγράφει ένα στοιχείο του λάθους και η ολοκληρωμένη περιγραφή του λάθους είναι ένας συνδυασμός κάποιων από αυτούς τους κωδικούς και ονομάζεται επισημείωση. Για να δημιουργηθεί ένα σύστημα χαρακτηρισμού πρέπει αρχικά να κατηγοριοποιηθούν τα λάθη, για να προαποφασιστεί ποιοι κωδικοί θα περιγράφουν ποιες κατηγορίες λαθών (ώστε να γίνει η συστηματοποιημένη επιλογή από τον ερευνητή) και ποια θα είναι η τελική μορφή των επισημειώσεων. Στην συνέχεια προστίθεται η διόρθωση από τον ίδιο ερευνητή που έκανε τον χαρακτηρισμό.

Ταμπέλες και στατιστικά Σύμφωνα με την Granger (2003) στο επόμενο βήμα (μετά την προσθήκη της ταμπέλας), όπου οι σωστοί τύποι των λανθασμένων λέξεων ή δομών εισάγονται, επιτυγχάνονται δύο βασικές αρχές για την έρευνα: Διευκολύνεται η ερμηνεία των λαθών και επιτρέπεται η αυτόματη προβολή όλων των σωστών δομών. Πλεονεκτήματα όμως προσφέρει και η στατιστική ανάλυση των λαθών, η οποία θα μπορούσε να γίνει σε ένα επόμενο στάδιο: για παράδειγμα, βρίσκονται όλα τα λάθη σε μία συγκεκριμένη κατηγορία ή σε έναν τομέα ή ακόμη και να γίνει έρευνα σε μία κατηγορία λέξεων.

Επισημειωτές και έρευνα Γνωστά συστήματα χαρακτηρισμού είναι του Πανεπιστημίου της Louvain (UCLEE) (Hutchinson 1996) και FreeText, ο TagEditor (Izumi et al. 2003), το σύστημα του Πανεπιστημίου του Cambridge κ.α. Για παράδειγμα: η Granger (1999) μελέτησε τα λάθη στους χρόνους των ρημάτων, η Lenko-Szymanska (2003) τα λεξιλογικά προβλήματα των μαθητών της αγγλικής, οι Mason και Uzar (2000) τα λάθη σχετικά με τα άρθρα και ο Tono (2000) τις δυσκολίες στην εμπέδωση γραμματικών μορφημάτων.

Ένα παράδειγμα.. Το UCLEE διαθέτει κωδικούς για τα μέρη του λόγου που κάθε φορά χαρακτηρίζει (αλλά όχι ιδιαιτέρως αναλυτικούς). Είναι έξι οι διαθέσιμες κατηγορίες, ενώ για τα λάθη στίξης οι κατηγορίες χαρακτηρισμού είναι τρεις. Το UCLEE χειρίζεται με σαφήνεια την διόρθωση παρέχοντας για κάθε λάθος μία πληροφορία τριών επιπέδων σύμφωνα με τα οποία χαρακτηρίζεται· τα επίπεδα αυτά είναι: η γλωσσική περιοχή, το μέρος του λόγου και η κατηγορία του λάθους. Δες φωτοτυπίες…

Ένα άλλο παράδειγμα… Στο Progetto di Pavia η μορφή έχει ως εξής: σε πέντε στήλες καταγράφονται κατά σειρά ο κωδικός του μαθητή, το λάθος, ο τύπος της πρόθεσης, η χρήση της πρόθεσης, και το είδος του λάθους. Υπάρχουν τρία επίπεδα στον χαρακτηρισμό: με το πρώτο χαρακτηρίζεται γραμματικά η πρόθεση, με το δεύτερο χαρακτηρίζεται η σωστή ή μη χρήση της πρόθεσης (επαναλαμβανόμενη, ορθή, λανθασμένη, κ.α.) και με το τρίτο δηλώνεται το είδος της απόκλισης (παράλειψη, λανθασμένη επιλογή, κ.α.) (Bagna 2004)

Ένα περίεργο παράδειγμα… ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ: το MELD (The Montclair Electronic Language Database). Δεν έχει κατηγορίες λαθών, γιατί ο χαρακτηρισμός που γίνεται στις λανθασμένες μονάδες αφορά μόνο στην αντικατάσταση του λάθους με τον σωστό τύπο. Αυτή η διαδικασία είναι ευθύνη δύο διορθωτών που επεξεργάζονται τα κείμενα του ΗΣΚ με επεξεργαστή κειμένου LINUX και μετά γίνεται μία σύγκριση των δύο προτάσεων.

Επισημειώνοντας ελληνικό learner corpus Ένα σύστημα χαρακτηρισμού λαθών για την ελληνική γλώσσα είναι ο ‘Επισημειωτής‘. Αρχικά ήταν ένα εργαλείο με προορισμένο να διορθώνει τα γραπτά των ξένων που διδάσκονταν την ελληνική ως ξένη γλώσσα. Τα πρότυπα ανάλυσης λαθών πάνω στα οποία στηρίχτηκε ο «Επισημειωτής» είναι του James (1998) και της Granger (2003). Το σύνολο των επισημειώσεων είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας (Koutsis et al. 2007).

Επισημειωτής Στον σύστημα χαρακτηρισμού λαθών υπάρχουν τέσσερα επίπεδα κατηγοριοποίησης. Το βασικό πλεονέκτημα είναι ότι μπορεί να συνδυάσει τα επίπεδα μεταξύ τους και ο διορθωτής να επιλέγει ανάλογα με το χαρακτηρισμό που θέλει να δώσει. Αυτό το χαρακτηριστικό κάνει το εργαλείο εύχρηστο για την επισημείωση πολλών κειμένων(Koutsis et al. 2007). Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει: α) το επίπεδο λάθους δηλαδή την γλωσσική περιοχή του λάθους, β) η κατηγορία λάθους στην οποία περιγράφεται το λάθος (π.χ. χρήση προσδιοριστή), γ) ο τύπος του λάθους που μπορεί να είναι για παράδειγμα απάλειψη ή πλεοναστική χρήση και δ) την γραμματική κατηγορία στην οποία θα μπορούσε κάποιος να κατατάξει την λανθασμένη μονάδα. Το τέταρτο επίπεδο λειτουργεί παράλληλα με τα άλλα τρία αλλά και ανεξάρτητα από αυτά (Τζιμώκας 2004) (Koutsis et al. 2007).

Επισημειώνοντας ιταλικό learner corpus Ο Επισημειωτής είναι ευέλικτος και ως προς την προσθήκη, αλλά και την αφαίρεση επισημειώσεων. Με αυτό τον τρόπο μπορεί ο κάθε χρήστης να προσαρμόσει το εργαλείο σε διαφορετικές ανάγκες διόρθωσης ή σε κείμενα άλλων γλωσσών. Έτσι ο επισημειωτής μπορεί να χαρακτηρίσει learner corpus ιταλικής από έλληνες μαθητές και με τις ετικέτες να δίνει πληροφορίες σε έλληνες διορθωτές ιταλικής και μη, καθώς και σε μαθητές.

Παράδειγμα διορθωμένου learner corpus Caro Nico, Sono molto contenta di aver ricevuto la tua lettera ma, <ΕΡΡ><Φ><ΠΡΘ>lo stesso momento</ΠΡΘ></Φ></ΕΡΡ>, molto preoccupata del tuo problema. Mio Nico, posso comprenderti per quello che ti e successo ma, purtroppo devo <ΛΕ><ΥΡΜ><Φ><ΠΡΘ>consigliarti a continuare</ΠΡΘ></Φ></ΥΡΜ></ΛΕ> gli studi e non <ΛΣ><ΠΑΡ><Φ><ΑΝΠ>gli abbandonare</ΑΝΠ></Φ></ΠΑΡ></ΛΣ>! Perche? Perche l' Universita e molto importante per te e la laurea e qualcosa che hai bisogno per il tuo futuro. Poi, gli esami non saranno <ΛΕ><ΑΡΙ><Μ><ΕΠΑ>difficile</ΕΠΑ></Μ></ΑΡΙ></ΛΕ> se studi bene. Hai molte capacita e, percio, devi restare all' Universita che tu prenda la laurea! Tanti baci, Chrysanthi

Compito Γράψτε διορθώστε και χαρακτηρίστε ένα μικρό κομμάτι στην ιταλική ή σε άλλη ξένη γλώσσα.. Παρακαλώ η αποστολή να γίνε με e mail! Alla prossima!