Σχέση διγλωσσίας και γνωστικής / γλωσσικής ανάπτυξης Σχέση διγλωσσίας και γνωστικής / γλωσσικής ανάπτυξης Σχέση διγλωσσίας και γνωστικής ανάπτυξης Α08 01 Α. Χατζηδάκη ακ. έτος 2017-18

Ένα βασικό ερώτημα στη μελέτη του φαινομένου της διγλωσσίας Πώς συνδέεται η διγλωσσία με τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού; Την επηρεάζει θετικά, αρνητικά ή δεν έχει καμία επίδραση επάνω της ; της ;

Σχέση διγλωσσίας και γνωστικής ανάπτυξης Άποψη των «απλών ανθρώπων» Το παιδί δεν πρέπει να εκτίθεται σε δύο γλώσσες από την αρχή της ζωής του αλλά να μαθαίνει πρώτα καλά τη μία Γενικά, η παράλληλη κατάκτηση δύο γλωσσών επιβαρύνει τον εγκέφαλο σημαντικά Τι πιστεύουν οι επιστήμονες; Η επιστημονική έρευνα πέρασε από τρία στάδια ή περιόδους: A. Την περίοδο «των αρνητικών συνεπειών» Β. την περίοδο «των ουδέτερων συνεπειών» Γ. την περίοδο «των θετικών συνεπειών» που έχει η διγλωσσία στη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού.

Περίοδος των «αρνητικών συνεπειών» (αρχές 20ου αιώνα μέχρι δεκαετία ‘60) Προβλήματα με τις έρευνες αυτές Ευρήματα Αμφιλεγόμενη η έννοια της ‘νοημοσύνης’/ ‘ευφυίας’ : πώς ορίζεται; Τι μετράμε; H γλώσσα των τεστ ήταν συχνά η ασθενέστερη γλώσσα των δίγλωσσων Προβλήματα με τη στατιστική ανάλυση (η μετα-ανάλυση έδειξε ότι δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων) Προβλήματα με το δείγμα (ισοδυναμία ομάδων, είδος διγλωσσίας, κλπ) Σε έρευνες με τεστ ‘νοημοσύνης’ της δεκαετίας του 1920 σε Ουαλία και ΗΠΑ, τα δίγλωσσα παιδιά υστερούσαν έναντι των μονόγλωσσων

Περίοδος των «ουδέτερων συνεπειών» (1930-1960) Ευρήματα Συνέπειες Υπήρξαν κάποιες έρευνες σε Ουαλία και ΗΠΑ που είτε δεν έβρισκαν καμία διαφορά είτε έδειχναν ότι έπαιζαν ρόλο και άλλοι παράγοντες στην ανάπτυξη της νοημοσύνης, όπως η κοινωνική τάξη και το οικονομικό επίπεδο της οικογένειας (δεν υπήρχαν διαφορές ανάμεσα σε δίγλωσσα και μονόγλωσσα παιδιά του ιδίου κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου) Παρόλο που ήταν ελάχιστες αυτές οι έρευνες, η δημοσιοποίησή τους ενθάρρυνε γονείς που επιθυμούσαν τη διγλωσσική ανατροφή κι εκπαίδευση των παιδιών τους, λχ. στην Ουαλία

Περίοδος των «θετικών συνεπειών» (1960 και εξής) Περίοδος των «θετικών συνεπειών» (1960 και εξής) Σημαντική καμπή για την έρευνα στη σχέση διγλωσσίας και γνωστικής ανάπτυξης: Η έρευνα των Peal & Lambert (1962) σε 110 δίγλωσσα (στα αγγλικά-γαλλικά) δεκάχρονα παιδιά στο Μόντρεαλ. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ξεπέρασε πολλές από τις μεθοδολογικές αδυναμίες προηγούμενων ερευνών. Αντιμετώπισε τη γνωστική λειτουργία με μία ευρύτερη θεώρηση και, μολονότι χρησιμοποίησε ‘τεστ νοημοσύνης’, διερεύνησε πολλούς διαφορετικούς τομείς γνωστικής δραστηριότητας. Αποκάλυψε ότι η διγλωσσία μπορεί να έχει και θετικές συνέπειες στη γνωστική ανάπτυξη  να προσφέρει στο άτομο γνωστικά πλεονεκτήματα

ΩΣΤΟΣΟ, τα ευρήματα της έρευνας δεν μπορούν να γενικευθούν σε όλες τις κατηγορίες των δίγλωσσων παιδιών: 1. πολύ μικρό δείγμα (σε σχέση με τα εκατομμύρια δίγλωσσων ατόμων) 2. αφορά μόνο ‘αμφιδύναμα’/ ‘ισορροπημένα’ δίγλωσσα παιδιά, ενώ η πλειονότητα των δίγλωσσων ανήκουν στους ‘κυρίαρχα’ δίγλωσσους 3. αφορά παιδιά της μεσαίας τάξης (ενώ πολλοί δίγλωσσοι ανήκουν σε χαμηλά κοινωνικά στρώματα και η διγλωσσία τους κατακτάται σε άλλο πλαίσιο) ΠΑΝΤΩΣ, Η ΕΡΕΥΝΑ ΥΠΗΡΞΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ, ΔΙΟΤΙ ΕΔΕΙΞΕ ΌΤΙ, ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ, Η ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ.

Πολλές έρευνες τα τελευταία τριάντα χρόνια δείχνουν ότι… τα παιδιά που έχουν κατακτήσει ‘ισορροπημένη’ διγλωσσία συνήθως υπερτερούν έναντι των συνομήλικων τους μονόγλωσσων σε τομείς όπως : Η ‘αποκλίνουσα’ /’δημιουργική’ σκέψη’ Η ‘μεταγλωσσική συνείδηση’ Η ‘επικοινωνιακή ευαισθησία’ (βλ. Baker, 2001, κεφ.8)

Γνωστικά πλεονεκτήματα (1/2) Παιδιά που έχουν κατακτήσει και τις δύο γλώσσες τους σε ένα πολύ καλό επίπεδο στην προσχολική ηλικία διαθέτουν μεγαλύτερο βαθμό ικανότητας ‘ανάλυσης’ της γλώσσας (σκέψης πάνω στη μορφή και στη λειτουργία των γλωσσών) και καλύτερο ‘έλεγχο’ των μεταγλωσσικών τους δεξιοτήτων Αυτά τους προσφέρουν πλεονεκτήματα κατά τη διαδικασία εκμάθησης της γραφής και της ανάγνωσης έναντι των μονόγλωσσων) αλλά και γενικά στη γλωσσική μάθηση

Γνωστικά πλεονεκτήματα (2/2) Υποτίθεται επίσης ότι οι ‘ισορροπημένα’ δίγλωσσοι, ως ενήλικες, είναι σε θέση: να απομονώνουν τις λεπτομέρειες που τους ενδιαφέρουν από το σύνολο και να εστιάζουν σε αυτές να επεξεργάζονται πληροφορίες καλύτερα να ασχολούνται με διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα να χειρίζονται καλύτερα ανθρώπους και καταστάσεις κλπ σε σχέση με τους μονόγλωσσους. Επίσης, η συχνή χρήση δύο γλωσσών ή η εκμάθηση γλωσσών σε μεγάλη ηλικία φαίνεται ότι θωρακίζει τον εγκέφαλο έναντι της νόσου του Αλτσχάιμερ (βλ. ‘διαφημιστικές’ αφίσες για οφέλη διγλωσσίας)

Βέβαια, η έρευνα ακόμη συνεχίζεται Οι περισσότερες έρευνες αφορούν παιδιά που έχουν κατακτήσει ‘ισορροπημένη’ διγλωσσία. Το ερώτημα είναι: τι γίνεται με τα παιδιά που είναι ‘κυρίαρχα’ δίγλωσσα; Μπορεί να έχει κανείς γνωστικά πλεονεκτήματα και εκεί; Ή, από ποιο επίπεδο γλωσσικής ανάπτυξης και πέρα, αρχίζουν να εμφανίζονται τα γνωστικά πλεονεκτήματα και ποια μπορεί να είναι αυτά; Σε ποιο βαθμό διατηρούνται αυτά τα πλεονεκτήματα στους ενήλικες; Κ.λπ.

Το σίγουρο είναι ότι… Δεν έχουν βρεθεί ενδείξεις ότι η κατάκτηση μιας δεύτερης γλώσσας, είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά επιβαρύνει τη γνωστική λειτουργία του ατόμου ή δημιουργεί προβλήματα στην εκμάθηση της πρώτης γλώσσας. Αντίθετα, ενδέχεται να προκύψουν γνωστικά οφέλη από αυτή τη διαδικασία, που πιθανόν να επεκτείνονται σε τομείς πέραν της γλωσσικής επεξεργασίας (μνήμη, έλεγχος διαδικασιών, επικοινωνιακές δεξιότητες κ.α.)

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!