«Θεωρία και Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών» ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Θεωρία και Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών» Ακαδημαϊκό Έτος 2018-2019 Κ.Μ: 120315 ΕΞΑΜΗΝΟ: Ε’ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: Υποχρεωτικό Επιλογής ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Δρ Αλέξανδρος Καΐλης

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Στο πλαίσιο της μελέτης της διεθνούς οργάνωσης, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τρείς βασικές έννομες τάξεις: της διεθνούς κοινότητας (κανόνες και αρχές του διεθνούς δικαίου) των κρατών μελών της διεθνούς κοινότητας (με τις ιδιαίτερες έννομες τάξεις τους), και των διεθνών οργανισμών (φορείς ιδιαίτερου νομικού συστήματος) Οι Διεθνείς Οργανισμοί (ΔΟ) απαρτίζονται από Κράτη, το οποίο σημαίνει ότι: Η ίδρυση και λειτουργία των ΔΟ, συνεπάγεται τη δημιουργία σχέσεων μεταξύ των δύο έννομων τάξεων: των έννομων τάξεων των Κρατών και των έννομων τάξεων των ΔΟ στους οποίος αυτά μετέχουν Αναφύονται ζητήματα συγκρούσεων, αμοιβαίων περιορισμών και συνυπάρξεων διαφόρων τάξεων στην ίδια θεσμική οντότητα – τα οποία αποτελούν βασικές εκφάνσεις της σχέσεως κρατικής κυριαρχίας (δικαιοδοσίας) και διεθνούς οργάνωσης Όμως, η εύρυθμη λειτουργία του διεθνούς συστήματος, καθιστά αναγκαία την συνύπαρξη της κρατικής κυριαρχίας με τη διεθνή οργάνωση → η συνύπαρξη αυτή απαιτεί την εγκατάλειψη ή τον περιορισμό ορισμένων κυριαρχικών δικαιωμάτων των Κρατών και την παράλληλη αποδοχή από τους ΔΟ της κυριαρχίας των κρατών

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Συμπερασματική παρατήρηση: Η επίτευξη της αρμονικής συνύπαρξης, δηλ. της κρατικής κυριαρχίας με τη διεθνή οργάνωση, προϋποθέτει τον προσδιορισμό/οριοθέτηση της σφαίρας της αρμοδιότητας του κράτους και του διεθνούς οργανισμού Βασικό κριτήριο ενός τέτοιου προσδιορισμού αποτελεί η έννοια της αποκλειστικής αρμοδιότητας ή του επιφυλασσόμενου πεδίου Η εξέταση της εν λόγω έννοιας δύναται να συνδράμει: Α. Στον προσδιορισμό και αποτύπωση των περιορισμών της αρμοδιότητας των ΔΟ από την κρατική κυριαρχία (το επιφυλασσόμενο πεδίο των ΚΜ), αλλά και Β. Στον προσδιορισμό των περιορισμών της κυριαρχίας των ΚΜ από την ίδρυση και λειτουργία των ΔΟ (το επιφυλασσόμενο πεδίο του ΔΟ)

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α. Περιορισμός της Αρμοδιότητας των Διεθνών Οργανισμών από το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους (ΕΠΚ) Προσδιορισμός ΕΠΚ, με βάση τα συμπέρασμα του Ινστιτούτου Διεθνούς Δικαίου (‘50): Επιφυλασσόμενο είναι το πεδίο της δραστηριότητας του κράτους, όπου η δικαιοδοσία του δεν περιορίζεται από τους συμβατικούς ή εθιμικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου Στο πεδίο αυτό, η ελευθερία δράσεως του κράτους παραμένει απόλυτη και αναφέρεται σε ζητήματα που επηρεάζουν, κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, τα συμφέροντα μιας μόνο χώρας, σε τέτοιο βαθμό ώστε να θεωρούνται ζητήματα εσωτερικής φύσεως Ο προσδιορισμός των ζητημάτων αυτών είναι σχετικός, ρευστός, και μεταβλητός - εξαρτάται από την ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου (οι κανόνες του διεθνούς δικαίου οριοθετούν το ΕΠ) ΕΠΚ – Προσδιορισμός γενικών αρμοδιοτήτων/σκοπών ΔΟ Ειδικοί Οργανισμοί: καταστατικός περιορισμός των αρμοδιοτήτων τους στο ειδικευμένο τομέα που οροθετεί ήδη ο σκοπός του Γενικοί Οργανισμοί: ο ΔΟ προσδιορίζει τις αρμοδιότητές του μέσα από αποφάσεις και/ή συστάσεις. Σημαντικός ο ρόλος του κράτους στη άσκηση και εφαρμογή των αποφάσεων ενός ΔΟ

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.1 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στην ΚτΕ Το ΕΠΚ αποτυπώνεται ρητά στην Ιδρυτική Πράξη του Οργανισμού, μέσα από την αρμοδιότητα που ανατίθεται στην ΚτΕ για τη διευθέτηση των διεθνών διαφορών σε πολιτική βάση Άρθρο 15 (8): προέβλεπε, αναφορικά με τις διαφορές που υποβάλλονται στο Συμβούλιο, και όχι σε διαιτησία ή δικαστικό διακανονισμό, ότι: «εάν ένα από τα μέλη ισχυρίζεται, και το Συμβούλιο αναγνωρίζει, ότι η διαφορά ανάγεται σε ζήτημα που ανήκει, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αποκλειστικά στην εσωτερική δικαιοδοσία του μέρους αυτού, το Συμβούλιο θα το βεβαιώνει στην έκθεσή του, χωρίς να συνιστά, όμως, λύση» [Άρθρο 15 (10): Ο ίδιος περιορισμός, εφαρμόζονταν αναφορικά και με τη Συνέλευση, σε περίπτωση που το Συμβούλιο παρέπεμπε σε αυτή τη διαφορά]

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Βασικά συμπεράσματα από τη διατύπωση της διάταξης του Άρθρου 15 (8): Ο φραγμός, που προέβλεπαν οι διατάξεις στην επέμβαση της ΚτΕ στις εσωτερικές υποθέσεις των ΚΜ δεν λειτουργούσε αυτομάτως. Μόνο στην περίπτωση που ένα από τα διιστάμενα μέρη υπέβαλε την ένσταση του ΕΠ, το Συμβούλιο μπορούσε να εξετάσει αν το αντικείμενο της διαφοράς άνηκε στην εσωτερική δικαιοδοσία του ενιστάμενου κράτους (μη αυτεπάγγελτη δράση του Συμβουλίου) Ανάκληση του απόλυτου δικαιώματος των κρατών να προσδιορίζουν το πεδίο της εσωτερικής τους δικαιοδοσίας. Το Σύμφωνο ανέθετε σε ένα διεθνές όργανο (Συμβούλιο) την αρμοδιότητα να αποφαίνεται για τη φύση της διαφοράς, και προέβλεπε ένα σύστημα ψηφοφορίας που καθιστούσε σχεδόν αδύνατη την αποδοχή της ενστάσεως του ΕΠ (ομοφωνία) Ο διαδικαστικός αυτός φραγμός αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους λόγους της μη συχνής επικλήσεως του άρθρου 15(8), με σκοπό τον περιορισμό της αρμοδιότητας του Συμβουλίου Από την άλλη, αυτονόητο είναι ότι η αποδοχή της ενστάσεως του επιφυλασσόμενου πεδίου του Συμβουλίου, ματαίωνε την κατά το Άρθρο 15 διαδικασία επίλυσης διεθνών διαφορών Το διεθνές δίκαιο, αποτέλεσε το βασικό κριτήριο προσδιορισμού του περιεχομένου του ΕΠ

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.2 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στον ΟΗΕ – Εξελικτικός Μετασχηματισμός Η έννοια του ΕΠΚ σχηματοποιείται/προσδιορίζεται διαφορετικά στον ΟΗΕ, απόρροια: της διαφορετικής διατύπωσης της σχετικής διάταξης του Χάρτη, και της πρακτικής των οργάνων του ΟΗΕ Άρθρο 2(7): «καμιά διάταξη, αυτού του Χάρτη, δεν θα παρέχει στα Ηνωμένα Έθνη το δικαίωμα να επεμβαίνουν σε ζητήματα που ανήκουν, ουσιαστικά, στην εσωτερική δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους ή θα υποχρεώνει τα Μέλη να υποβάλουν παρόμοια ζητήματα για διακανονισμό κατά τον παρόντα Χάρτη. Αυτή, όμως, η αρχή δεν θα παρεμποδίσει την εφαρμογή εξαναγκαστικών μερών που προβλέπονται στο Κεφ. VII»

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.2 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στον ΟΗΕ – Εξελικτικός Μετασχηματισμός Διαφορές Άρθρου 2(7) ΟΗΕ, με τη σχετική διάταξη της ΚτΕ [αρθ. 15(8)]: Το άρθρο 2(7) δεν περιορίζεται μόνο στη διευθέτηση διεθνών διαφορών, αλλά μπορεί να επικληθεί και σε σχέση με όλα τα ζητήματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του ΟΗΕ Εξαίρεση: για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του ΟΗΕ, σε σχέση με τη διατήρηση της ειρήνης και ασφάλειας, ο γενικός περιορισμός της αρμοδιότητα του ΟΗΕ, δεν μπορεί να εμποδίσει την εφαρμογή εξαναγκαστικών μέτρων Η διάταξη του άρθρου 2(7) δεν αναφέρει ρητά το διεθνές δίκαιο, ως προσδιοριστικό κριτήριο του ΕΠΚ. Κατά τη διαπραγμάτευση της διάταξης, επικράτησε η άποψη ότι το διεθνές δίκαιο ήταν υποκείμενο συχνών μεταβολών, και συνεπώς δεν θα μπορούσε να προσδιοριστεί με ακρίβεια Η διάταξη του Χάρτη δεν αποκλείει μόνο τα ζητήματα που εμπίπτουν «αποκλειστικά» στην εσωτερική δικαιοδοσία του κράτους, αλλά και εκείνα ακόμη που ανήκουν «ουσιαστικά» σ΄αυτή. Κατά τη διαπραγμάτευση της διάταξης, επικράτησε η άποψη ότι στη μεταπολεμική φάση ανάπτυξης των διεθνών σχέσεων δεν ήταν εύκολη η εξεύρεση ενός ζητήματος που εμπίπτει, αποκλειστικά, στην εσωτερική δικαιοδοσία ενός κράτους Το άρθρο 2(7) δεν ορίζει το αρμόδιο όργανο που θα κρίνει την ένσταση αναρμοδιότητας του Οργανισμού, την οποία υποβάλλει ένα ΚΜ

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.2 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στον ΟΗΕ – Εξελικτικός Μετασχηματισμός Κατά τη διαπραγμάτευση του Άρθρου 2(7) ΟΗΕ θεωρήθηκε ως πλεονέκτημα ότι η διατύπωση του άρθρο 2(7) ήταν πιο εύκαμπτη από εκείνη της ΚτΕ, καθώς: αφήνει ένα περιθώριο πολιτικής εκτιμήσεως, το οποίο επιτρέπει τον προοδευτικό εξελεγκτικό μετασχηματισμό της σχετικής διάταξης προκειμένου να ανταποκριθεί στην παγκόσμια κατάσταση, την παγκόσμια κοινή γνώμη και την παγκόσμια αλληλεξάρτηση. Ουσιαστικά, αναδεικνύεται η σημασία του πολιτικού κριτηρίου για τον προσδιορισμό των δικαιοδοτικών ζητημάτων (με βάση τα εθνικά συμφέροντα και τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων του Οργανισμού) δεν χαράζει μια αυστηρή οροθετική γραμμή μεταξύ ζητημάτων εσωτερικής δικαιοδοσίας και διεθνούς δικαίου, εν απουσία προσδιοριστικών κριτηρίων επιτρέπει τον ισχυρισμό ότι εναπόκειται σε κάθε ΚΜ να αποφασίσει αν ορισμένο ζήτημα εμπίπτει στην εσωτερική του δικαιοδοσία – σαφής υποχώρηση έναντι του Συμφώνου

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.2 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στον ΟΗΕ – Εξελικτικός Μετασχηματισμός Πρακτική εφαρμογή του άρθρου 2(7): Από την πρακτική των οργάνων του ΟΗΕ συνάγεται το συμπέρασμα ότι το άρθρο 2(7), παρά την πρόθεση των συντακτών του, δεν είχε ως συνέπεια τον περιορισμό της αρμοδιότητας του Οργανισμού. Λόγοι: η νομική ευκαμψία/ελαστικότητα της διάταξης η αποδοχή της μη υπεροχής της, έναντι άλλων και ενδεχομένως συγκρουόμενων διατάξεων του Χάρτη, και ο μη προσδιορισμός από τον Χάρτη, οργάνων και διαδικασιών για την αυθεντική ερμηνεία των διατάξεων του Είχε γίνει δεκτή η αρχή ότι η αρμοδιότητα λήψη αποφάσεων, αναφορικά με αμφισβητούμενα ζητήματα ερμηνείας διατάξεων, ανήκει στο όργανο που είναι επιφορτισμένο με την εφαρμογή τους → έτσι, και στην περίπτωση του άρθρου 2(7), τα όργανα του ΟΗΕ είναι αρμόδια να αποφασίσουν για την αποδοχή της ενστάσεως της εσωτερικής δικαιοδοσίας

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Α.2 Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο του Κράτους στον ΟΗΕ – Εξελικτικός Μετασχηματισμός Ζητήματα που προκάλεσαν την επίκληση του άρθρου 2(7) Κυρίως, Κεφ. ΙΧ και ΧΙ, και ειδικότερα άρθρα 55, 56: Ανθρώπινα δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες Αποικιοκρατία, Δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών Γενικότερα προβλήματα κοινωνικής και οικονομικής φύσεως Συμπληρωματική βάση της δικαιοδοσίας του ΟΗΕ. Στην πορεία, διευρύνθηκε το περιθώριο δράσης του Οργανισμού, μέσα από την επέμβαση/ενασχόλησή του και με θέματα γενικότερου «διεθνούς ενδιαφέροντος», που δεν εμπίπτουν στο πεδίο του άρθρου 2(7) - θέματα με διεθνείς επιπτώσεις (νομική βάση δικαιοδοσίας του ΟΗΕ) Εν τέλει, το πολιτικό κριτήριο αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα για την κρίση δικαιοδοτικών ζητημάτων

Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο στη Σχέση Διεθνών Οργανισμών και Κρατών Β. Το Επιφυλασσόμενο Πεδίο των Διεθνών Οργανισμών Παράμετροι/παράγοντες που διασφαλίζουν το ΕΠΟ: Οι Καταστατικές Συνθήκες, οι οποίες προβλέπουν, μεταξύ άλλων, ότι οι οργανισμοί αναπτύσσουν ορισμένες δραστηριότητες στο πεδίο της εσωτερικής τους τάξεως Οι Διεθνείς Κανόνες των ιδρυτικών συνθηκών, οι οποίοι προστατεύουν την εσωτερική αυτονομία των οργανισμών, με τη θέσπιση της υποχρέωσης των κρατών να απέχουν από τη ρύθμιση σχέσεων που αποτελούν αντικείμενο ρύθμισης από την εσωτερική τάξη του οργανισμού Η εσωτερική αυτονομία των οργανισμών, συνεπάγεται: α) τη μη επέμβαση στην άσκηση της οργανωτικής και θεσμικής δραστηριότητας του οργανισμού (π.χ. προσδιορισμό όρων απασχόλησης, και των κριτηρίων εισόδου στην έδρα του), και β) γενικότερα, τη μη ανάπτυξη συναφούς δραστηριότητας στο πεδίο της εσωτερικής τους τάξεως Συνταγματικοί Περιορισμοί της Εσωτερικής κυριαρχίας των Κρατών Ελληνικό Σύνταγμα [Άρθρο 28 (2)] – μεταβίβαση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε ΔΟ «Για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη, μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Για την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κύρια Βιβλιογραφία Μπρεδήμας, Α. και Κυριακόπουλος, Γ. (2016) Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών. Νομική Βιβλιοθήκη Νάσκου-Περράκη, Π., Αντωνόπουλος, Κ. και Σαρηγιαννίδης, Μ. (2015) Διεθνείς Οργανισμοί. Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη Ραυτόπουλος, Ε. (2011) Θεωρία και Δίκαιο των Διεθνών Θεσμικών Οντοτήτων, Σημειώσεις Πανεπιστημιακών Παραδόσεων. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα Ιωάννου, Κ., Οικονομίδης, Κ., Ροζάκης, Χ. και Φατούρος, Α. (1990) Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο: Οι φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στη διεθνή έννομη τάξη. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή Χριστοδουλίδης, Θ. (1985) Δομή και Λειτουργία των Διεθνών Οργανισμών. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή Χριστοδουλίδης, Θ. (1984) Εισαγωγή στη Διεθνή Οργάνωση. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Συμπληρωματική Βιβλιογραφία Sands, Ph., Klein, P. (2009), Bowett’s Law of International Institutions (Sixth Edition). Sweet & Maxwell Klabbers, I. (2002), An Introduction to International Institutional Law. Cambridge University Press