ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ μέρος 2 ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ μέρος 2 “Visual and textual ethnographies” Δόμνα Μιχαήλ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

4. Research & context-enrichment (Goodbye old Man, 1977, David MacDougall) Εμπειρία και θεωρητική κατανόηση Σύμπλεξη με την ατομική εμπειρία

Goodbye old Man Εθνογραφική καταγραφή της τελετής pukumani (bereavement=απώλεια, θάνατος) των ιθαγενών Tiwi της νήσου Melville, απέναντι από τις βορειοδυτικές ακτές της Αυστραλίας.

Goodbye old Man Η δεύτερη ταινία του Australian Institute of Aboriginal Studies, πάνω στις νεκρώσιμες τελετές Των Tiwi.

Goodbye old Man Η τελετή διοργανώθηκε για τον νεκρό αρχηγό μιας οικογένειας. Ακολουθεί την οικογένεια καθ’ όλη τη μακράς διάρκειας περίοδο προετοιμασίας για την νεκρώσιμη τελετή σύμφωνα με πολύ παλιές παραδόσεις.

Goodbye old Man Για τις 2 μέρες της τελετής, η κοινότητα μετακινείται στο Carslake Beach όπου μια λαμβάνει χώρα μια τελετή καπνού για να προστατέψει τους συμμετέχοντες από τα πνεύματα. Ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί και τελετουργικό βάψιμο σώματος και προσώπου από τα μέλη της οικογένειας.

Μετά από το τελευταίο αντίο στον ηλικιωμένο άνδρα, η κοινότητα και η οικογένεια, αφήνουν την παραλία και επιστρέφουν στο χωριό όπου η ζωή μπαίνει σε κανονικούς ρυθμούς. Υπάρχει αφήγηση από έναν από τους συμμετέχοντες, τον Thomas Woody Minipini, χωρίς έτοιμο κείμενο αλλά με τις παρατηρήσεις που κάνει καθώς παρακολουθεί την μονταρισμένη ταινία.

Σημαντική στην ταινία είναι η αφήγηση της προσωπικής εμπειρίας της ανηψιάς του θανόντα για την απώλεια του δικού της πατέρα. Αυτή είναι και η σημαντική συμβολή της ταινίας στην εθνογραφική καταγραφή τελετουργιών άλλων πολιτισμών: η έμφαση στην προσωπική εμπειρία, πέρα από την μηχανιστική καταγραφή τελετουργιών

Ο Loizos αναφέρει ότι οι ιθαγενείς δεν είναι δρώντα υποκείμενα που εκτελούν τελετουργικές υποχρεώσεις με μηχανιστική ακρίβεια, απουσία επίκλησης και συναισθημάτων των ανθρώπων που συμμετέχουν.

Θεωρητικά ενδιαφέροντα Οι αφηγήσεις βοηθούν στην δια-πολιτισμική κατανόηση, π.χ. στην προκειμένη περίπτωση οι αφηγητές αναφέρονται στην διαφορά μεταξύ καλού και κακού θανάτου. Οι απόψεις των αφηγητών για το ποιός είναι καλός θάνατος αποτελούν πλαισιωμένες εθνογραφικές αποδείξεις και υλικό για συγκριτική μελέτη.

Films as texts=οι ταινίες ως κείμενα Το εθνογραφικό φιλμ είναι μέσο επικοινωνίας Συνεισφέρει τα μέγιστα στις κοινωνικές επιστήμες ιδιαίτερα στην κοινωνική ανθρωπολογία Δίνει εθνογραφικό βάθος όταν συνδυάζεται με άλλα κείμενα Ως μέσο διδασκαλίας ξεφεύγει από τα τυποποιημένα μέσα, εμπλουτίζοντας έτσι τα ‘εργαλείά’ μας για αντιληπτική ικανότητα

Το φιλμ ως λόγος (discourse) Peter Ian Crawford …. και η επινόηση της ανθρωπολογικής πραγματικότητας

The story of Cree Hunters in James Bay

Οι εθνογράφοι είναι σαν τους κυνηγούς Cree που ήλθαν στο Μόντρεαλ να καταθέσουν στο δικαστήριο σχετικά με την τύχη της κυνηγετικής τους περιοχής που βρίσκονταν στην περιοχή James Bay που θα φτιάχνονταν το νέο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Ο μάρτυρας Cree μίλησε για τον τρόπο με τον οποίο ζει κι όταν ήλθε η ώρα να ορκιστεί ενώπιον του δικαστηρίου είπε διστακτικά: «Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να πω την αλήθεια…μπορώ μόνο να πω ό,τι ξέρω» (Clifford 1986,8)

Κειμενική & κινηματογραφική εθνογραφία Ομοιότητες Διαφορές

Λέξη/εικόνα Η διαφορά μεταξύ του να γράφουμε & να κινηματογραφούμε είναι ότι: Ενώ οι λέξεις αποτελούν την διατύπωση της πραγματικότητας, οι εικόνες αποτελούν την έκφρασή της

‘απουσία’/ ‘παρουσία’ Όταν γράφουμε εθνογραφία υπάρχει εγγενής ‘απουσία’ Όταν κινηματογραφούμε υπάρχει εγγενής ‘παρουσία’ που θεμελιώνεται μέσω της εικόνας άρα: όταν γράφουμε εθνογραφία προσπαθούμε να μειώσουμε αυτή την απουσία και να μεταφέρουμε αισθησιακή αντίληψη του τι συμβαίνει ‘’εκεί’’

Πως διαχειριζόμαστε την ‘απουσία’ Με την οπτικοποίηση του εθνογραφικού γραπτού λόγου Με εικόνες/φωτογραφίες που μπαίνουν μέσα στο κείμενο Με μεταφορές (εικόνες λέξεων) Με ποίηση Με στυλιστική χρήση επιγραφών

Πως διαχειριζόμαστε την ‘παρουσία’ Στην οπτική εθνογραφία προκειμένου η ταινία να είναι κατανοητή και επεξηγηματική, πρέπει να κρατάει απόσταση από την ‘εγγενή παρουσία’

Άρα και οι δυο μορφές εθνογραφίας (κειμενική και οπτική) προσπαθούν να διαχειριστούν την απόσταση μεταξύ υποκειμένου (‘becoming’) και αντικειμένου (‘othering’) προκειμένου να πετύχουν καλύτερες καταγραφές των άλλων/διαφορετικών πολιτισμών.

Η αληθοφάνεια & αυθεντικότητα του εθνογραφικού φιλμ «Το φιλμ είναι ένα μέσο που λειτουργεί σε 2 από τις 5 αισθήσεις ταυτόχρονα» (Jarvie 1987:236) Το ζήτημα της αληθοφάνειας & της αυθεντικότητας όπως παρουσιάζονταν σε φιλμ του 1930 προσεγγίζονταν πολύ διαφορετικά από τη δεκαετία του 90 ή και αργότερα., καθώς νέες τεχνολογίες έδωσαν άλλες δυνατότητες στους κινηματογραφιστές. Σας θυμίζω τον διάλογο μεταξύ M. Mead & J. Bateson σε προηγούμενο μάθημα.

3 τύποι εθνογραφικού φιλμ The perspicuous (ο διαυγής) The experiencial (ο εμπειρικός) The evocative (ο υποβλητικός) Ή αλλιώς: The –fly-on-the-wall The-fly-in-the-soup The –fly-in-the-I

7 κατηγορίες εθνογραφικού φιλμ 1. εθνογραφικό αμοντάριστο υλικό σε φιλμ (ethnographic footage) 2. Φιλμ έρευνας (research films) 3. εθνογραφικό ντοκιμαντέρ (ethnographic documentary) 4. εθνογραφικό ντοκιμαντέρ για TV (ethnographic TV documentary) 5. εκπαιδευτικά εθνογραφικά φιλμ (educational films) 6. δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, ταξιδιωτικά κλπ 7. Μυθιστορήματα και δραματικά ντοκιμαντέρ με τυπικά ανθρωπολογικό περιεχόμενο.

Σύμφωνα με την τυπολογία του Loizos Η τυπολογία του Loizos που είδαμε πιο πριν είναι πιο σωστή γιατί βασίζεται στην τροπικότητα (mobality), ενώ η κατηγοριοποίηση του Crawford προτείνει κατηγορίες που αλληλοεπικαλύπτονται.

Κινηματογραφική γλώσσα Συστατικά: Κινούμενες οπτικές εικόνες Φωνητικοί ήχοι Μη-φωνητικοί ήχοι (περιλαμβάνει και τον ‘θόρυβο’) Μουσική κείμενο

κείμενο Συχνά τα εθνογραφικά φιλμ συνοδεύονται από κείμενα που δίνουν στο κοινό πληροφόρηση. Ειδικότερα όταν απευθύνονται στο κοινό της τηλεόρασης, που δεν υπάρχει περίπτωση να διαβάσει τη μονογραφία πριν δει την ταινία. Και φυσικά είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου μια εθνογραφική μονογραφία μεταφέρεται και στο φιλμ. Πχ Passage to India

… Όμως συχνά αυτά τα κείμενα περιέχουν διδακτικές, ουσιοκρατικές επεξηγήσεις, χρησιμοποιούν στερεότυπα, αξιολογικές κρίσεις ή προσωπικές επικρίσεις του τι είναι σωστό και τι λάθος εμποδίζοντας ουσιαστικά μια διαφορετική ερμηνεία από κάποιον κριτικό θεατή.

παραδείγματα

The Kalasha: Rites of Spring, 1990, John Sheppard

The Kalasha Αναφέρεται στην μικρή φυλή των Kalasha οι οποίοι ζουν στα βουνά Hindu Kush στο Πακιστάν και είναι οι τελευταίοι άνθρωποι της περιοχής που αντιστάθηκαν και δεν εξισλαμίστηκαν. Οι άνθρωποι διαβιούν συνδυάζοντας τον τύπο της αλπικής γεωργίας και κτηνοτροφίας.

The Kalasha: Rites of Spring Οι γυναίκες απολαμβάνουν σημαντική ελευθερία. Το ετήσιο φεστιβάλ Joshi δίνει την ευκαιρία για φλερτ και ερωτικά παιχνίδια, ενθαρρύνοντας τους γάμους με κλοπή της νύφης παρέχοντας ένα πρόσχημα για βίαιη εξισλαμίσεις.

The Kalasha: Rites of Spring Οι Kalasha ασκούν σημαντική πολιτική επιρροή και αποκτούν μεγαλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση. Η Πακιστανική κυβέρνηση επιχειρεί να αναπτύξει τον τουρισμό στην περιοχή τους αλλά αυτού του είδους η ανάπτυξη απειλεί τον παραδοσιακό τρόπο ζωής. Οι ίδιοι οι Kalasha ζήτησαν να γίνει αυτή η ταινία ώστε να εξηγήσουν τα έθιμα τους στον κόσμο.

The Kalasha: Rites of Spring Ο Crawford επικρίνει τις συνοδευτικές μπροσούρες και χρησιμοποιεί αυτή την ταινία για να επισημάνει ότι συχνά τα συνοδευτικά κείμενα αβασάνιστα παρέχουν πληροφορίες ‘εύπεπτες’ σε ένα γενικό κοινό. Αναφέρει ότι το εθνογραφικό φιλμ προσφέρεται ως εμπόρευμα σε περιτύλιγμα με οδηγίες χρήσης. .

The Kalasha: Rites of Spring Π.χ. Η ταινία συνοδεύεται από μια έγχρωμη μπροσούρα που την έγραψαν ανθρωπολόγοι/σύμβουλοι της τηλεοπτικής σειράς Disappearing World του καναλιού Granada Television που εκδίδει τέτοιες επιμελημένες μπροσούρες για όλα τα ντοκιμαντέρ της σειράς.

The Kalasha: Rites of Spring Διαβάζουμε ένα απόσπασμα από την μπροσούρα: «Οι γυναίκες τελετουργικά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ‘ακάθαρτες’ (impure) σε σχέση με τις αίγες και τα ιερά, αλλά έχουν μεγάλη προσωπική ελευθερία και επιρροή στις υποθέσεις της κοινότητας, σε αντίθεση με τον περιορισμό των γυναικών στο σπίτι που ισχύει για τους γείτονές τους μουσουλμάνους»

The Trobriand islanders of Papua New Guinea, 1990, Wason

The Trobriand islanders of Papua New Guinea, 1990, Wason Τα νησιά Trobriand βρίσκονται ανατολικά της Papua New Guinea. Στην κοινότητα υπάρχει μια περίπλοκη ισορροπία μεταξύ ανδρικής εξουσίας και γυναικείου πλούτου. Ξόρκια και κάθε είδους μαγεία λαμβάνουν χώρα στην καθημερινή ζωή. Το φιλμ εστιάζει σε 2 σημαντικά γεγονότα: το μοίρασμα της γυναικείας περιουσίας μετά θάνατον και τον ‘μήνα του παιχνιδιού’, που ακολουθεί την συγκομιδή του γιαμ.

Στη μπροσούρα που συνόδευσε την προβολή της ταινίας διαβάζουμε: «Για να συγκεντρώσει μεγάλα δεμάτια από φύλα μπανανιάς, μια γυναίκα χρειάζεται πολύ περισσότερα απ’ ότι η ίδια μπορεί να καταφέρει μόνη της. Περιέργως, είναι ο άνδρας της αυτός που πρέπει να ξοδέψει εκατοντάδες kina για να την προμηθεύσει με τα επιπλέον που χρειάζεται»

«Κεφαλοκλείδωμα στον πληροφορητή» Παρ’ όλες λοιπόν τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που περιέχουν αυτά τα συνοδευτικά κείμενα για τις εθνογραφικές ταινίες, συχνά ξεπερνούν κάποια όρια και περιέχουν στεροτυπικές πεποιθήσεις και προβολές της δικής μας κουλτούρας.