ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)

Μεθοδολογία Έρευνας Ποιες είναι οι βασικές μέθοδοι έρευνας που χρησιμοποιούνται για τη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων; Ποια είναι τα στάδια πραγματοποίησης μιας επιστημονικής έρευνας; Ποιοι κανόνες δεοντολογίας πρέπει να τηρούνται κατά τη διεξαγωγή μιας έρευνας;

Η Εξέλιξη της Ψυχολογίας Η κοινωνική ψυχολογία είναι μια εμπειρική επιστήμη και διεξάγεται με βάση την επιστημονική έρευνα. Η μελέτη της συμπεριφοράς και των διομαδικών φαινομένων μπορεί να προσεγγιστεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι, μπορεί να μελετούν παρόμοια φαινόμενα, τα εξετάζουν όμως από διαφορετικές οπτικές και συχνά χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθοδολογίες.

Μέθοδοι Έρευνας στην Ψυχολογία Για να θεωρηθούν επιστημονικές οι θεωρίες θα πρέπει να υποστηρίζονται από δεδομένα. Ωστόσο, ανάλογα με το ερευνητικό ερώτημα και τον σκοπό που επιδιώκεται χρησιμοποιείται διαφορετική μεθοδολογία έρευνας. Ένα ερευνητικό σχέδιο αποτελεί τη συγκεκριμένη μέθοδο που ο ερευνητής χρησιμοποιεί για να συλλέξει, αναλύσει και ερμηνεύσει τα δεδομένα του.

Ερευνητική Υπόθεση και Μεταβλητές Προκειμένου να κατασκευαστεί και να ελεγθεί μια θεωρία, αρχικά διατυπώνεται η ερευνητική υπόθεση. Ερευνητική υπόθεση: συγκεκριμένη και διαψεύσιμη πρόβλεψη για τη σχέση ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες μεταβλητές. Μεταβλητή: οποιοσδήποτε παράγοντας, κατάσταση, ή ιδιότητα των οποίων οι τροποποιήσεις ενδιαφέρουν τον ερευνητή.

Ερευνητική Υπόθεση Η ερευνητική υπόθεση δηλώνει την ύπαρξη σχέσης ανάμεσα στις υπό μελέτη μεταβλητές, καθώς και τον προσδιορισμό αυτής της σχέσης. Το μορφωτικό επίπεδο συνδέεται με την απόκτηση στερεοτύπων: προβλέπει ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στις μεταβλητές μορφωτικό επίπεδο και στερεότυπο.

Πίνακας 2.1: Είδη Εμπειρικής Έρευνας και Γνωρίσματα (D’ Amato, 1970) Είδη ερευνών Στόχος Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Περιγραφική Η περιγραφή του «τι είναι» και «τι υπάρχει». Προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα και επιτρέπει την ανάπτυξη περαιτέρω ερωτημάτων. Δεν αξιολογεί τις σχέσεις ανάμεσα στις μεταβλητές. Συσχετιστική Η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες μεταβλητές. Επιτρέπει τον προσδιορισμό της σχέσης ανάμεσα στις μεταβλητές και τη δημιουργία προβλέψεων. Η συσχέτιση ανάμεσα σε μεταβλητές δεν προσδιορίζει σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος. Επιτρέπει την αναζήτηση αιτιακών σχέσεων μέσα από τον έλεγχο των μεταβλητών. Πειραματική Μελέτη ενός φαινομένου μέσα από τον έλεγχο των συνθηκών εμφάνισης του. Κάποιες μεταβλητές δεν μπορούν να ελεγχθούν πειραματικά.

Σχήμα 2.1: Στάδια Επιστημονικής Μεθόδου Αυξημένη εμπιστοσύνη στη θεωρία Επιβεβαίωση υποθέσεων Προαισθήματα βασισμένα σε προϋπάρχουσα γνώση Θεωρία Υποθέσεις Εμπειρική έρευνα Μειωμένη εμπιστοσύνη στη θεωρία Διάψευση υποθέσεων Απόρριψη θεωρίας Η θεωρία τροποποιείται

Στάδια Επιστημονικής Έρευνας Τα στάδια της επιστημονικής έρευνας: Επιλογή & διατύπωση ερευνητικού ερωτήματος. Σχεδιασμός διαδικασίας για την διασφάλιση του εμπειρικού υλικού/δεδομένων. Εκτέλεση σχεδιασμού. Στατιστική ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων. Συγγραφή ερευνητικής μελέτης Προπαρασκευαστική φάση Εκτελεστική φάση Έκθεση πεπραγμένων

Ορισμένοι Κανόνες Δεοντολογίας Ασφάλεια: οι συμμετέχοντες δεν πρέπει να εκτίθενται σε σωματικό ή ψυχολογικό κίνδυνο. Ενημέρωση: οι συμμετέχοντες ενημερώνονται μετά τη συμμετοχή τους (π.χ. εξήγηση του πειράματος και του θεωρητικού πλαισίου του). Εχεμύθεια: τα δεδομένα που λαμβάνονται από τους συμμετέχοντες πρέπει να είναι απολύτως εμπιστευτικά. Εξαπάτηση: ένας μικρός βαθμός εξαπάτησης, συνήθως, είναι αναγκαίος, καθώς συχνά οι ερευνητές αποκρύπτουν τον πραγματικό σκοπό της έρευνας.

Περιγραφική Έρευνα: Παρατήρηση Παρατηρούμε ένα γεγονός όταν θέλουμε να διαπιστώσουμε «ιδίοις όμασι» τι ακριβώς συμβαίνει. Υποθέτουμε ότι εμείς δεν συμμετέχουμε στην εξέλιξη του γεγονότος και έτσι, μπορούμε να καταγράψουμε το συγκεκριμένο φαινόμενο που εξελίσσεται αυθόρμητα και ανεξάρτητα από μας. Η παρατήρηση πρέπει να είναι αντικειμενική, σφαιρική και να λαμβάνει υπόψη την εξαιρετική πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος.

Περιγραφική Έρευνα: Παρατήρηση Η παρατήρηση είναι ένας τρόπος «να συμμετάσχει κανείς στον κόσμο και όχι απλώς να τον αναπαριστά». Έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να προσφέρει μια (κατά το δυνατόν) ολοκληρωμένη εικόνα του ατόμου και αναδεικνύει την ατομικότητά του μέσα στο σύνολο. Υπάρχουν διαφορετικοί σκοποί για τους οποίους χρησιμοποιείται η παρατήρηση στην επιστημονική έρευνα.

Περιγραφική Έρευνα: Παρατήρηση Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι παρατήρησης: Συμμετοχική: ο παρατηρητής εμπλέκεται στις ίδιες τις δραστηριότητες που επιχειρεί να παρατηρήσει. Αποτελεί και ο ίδιος μέρος του υπό-έρευνα περιβάλλοντος. Μη συμμετοχική: ο μη συμμετοχικός παρατηρητής δεν αναμειγνύεται στις δραστηριότητες των συμμετεχόντων, επιδιώκει να είναι «αντικειμενικός».

Συμμετοχική Παρατήρηση Η συμμετοχική παρατήρηση αντιστοιχεί σε μία ειδική διαδικασία παρατήρησης, καθώς αμφισβητεί τον διαχωρισμό μεταξύ παρατηρητή και παρατηρούμενου. Εντούτοις, οι βεβαιότητες είναι σπάνιες και οι κανόνες δεν μπορούν να διατυπωθούν εύκολα. Η παρατήρηση δεν ξεχωρίζεται πλέον από την έρευνα και πρόκειται περισσότερο για μία ανάλυση παρά για μία τεχνική.

Ο Παρατηρητής Αυτός που συμμετέχει ολοκληρωτικά, χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του. Αυτός που συμμετέχει παρατηρώντας και η ταυτότητά του δεν αποκαλύπτεται. Αυτός που παρατηρεί συμμετέχοντας και η ταυτότητά του αποκαλύπτεται από την αρχή. Αυτός που μόνο παρατηρεί τα άτομα, τα οποία αγνοούν ότι βρίσκονται υπό παρατήρηση.

Συμπεράσματα Η συμμετοχική παρατήρηση είναι αρκετά δύσκολη, εφόσον δεν πρόκειται για την χρησιμοποίηση μίας δεδομένης τακτικής. Η συμμετοχική παρατήρηση, εφόσον μένει περιορισμένη στην μελέτη ορισμένων περιπτώσεων, δεν οδηγεί σε ακριβή αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα της δεν μπορούν να γίνουν ποσοτικά και γενικεύσιμα στο σύνολο του πληθυσμού. Η συλλογή και η ανάλυση δεδομένων μέσω της παρατήρησης είναι μερικώς υποκειμενική και μερικών αντικειμενική (Anderson & Burns, 1989).

Συσχετιστική Έρευνα: Ερωτηματολόγιο Τι είναι το Ερωτηματολόγιο: Το ερωτηματολόγιο αποτελεί ένα σύνολο γραπτών ερωτήσεων µε τις οποίες ο ερευνητής απευθύνεται ομοιόμορφα στα υποκείμενα της έρευνας για τη συλλογή ερευνητικών πληροφοριών που σχετίζονται µε την άποψή, τη γνώμη τους ή την αντίληψή τους για ένα πρόβλημα ή ένα θέμα.

Σχήμα 2.2: Κλειστές Ερωτήσεις, Απλής Απάντησης και Συμπλήρωσης

Σχήμα 2.3: Ερωτήσεις Διαβαθμισμένης Κλίμακας

Σχήμα 2.4: Τεστ Θεματικής Αντίληψης (Murray & Morgan, 1930)

Αξιοπιστία Πως ορίζεται η αξιοπιστία; Η αξιοπιστία είναι το πρώτο χαρακτηριστικό που θα πρέπει να διαθέτει ένα εργαλείο μέτρησης. Αναφέρεται στη σταθερότητα που εμφανίζει σε διαδοχικές μετρήσεις. Ένα εργαλείο μέτρησης θεωρείται αξιόπιστο όταν σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις σε ίδιο δείγμα και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, εμφανίζει σταθερά τα ίδια αποτελέσματα.

Εγκυρότητα Τι είναι η εγκυρότητα; Η εγκυρότητα αναφέρεται στο κατά πόσο ένα όργανο μέτρησης μετράει ό,τι υποστηρίζει ότι μετράει. Tο παράδειγμα του ρολογιού αποσαφηνίζει τη σχέση μεταξύ εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Ένα ρολόι θεωρείται ότι είναι έγκυρο όταν δείχνει τη σωστή ώρα και αξιόπιστο όταν δείχνει σταθερά σωστή ώρα σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.

Αξιοπιστία και Εγκυρότητα Εργαλείων Μέτρησης Η αναζήτηση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των οργάνων μέτρησης είναι δύο βασικά κριτήρια για την εξασφάλιση ορθών αποτελεσμάτων στις έρευνες που πραγματοποιούνται. Ένα όργανο μέτρησης δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια ερευνητική μελέτη, αν δεν έχει παρουσιάσει ένα ικανοποιητικό επίπεδο αξιοπιστίας και εγκυρότητας.

Συμπεράσματα Η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των εργαλείων μέτρησης είναι καθοριστική για την εξασφάλιση ορθών αποτελεσμάτων. Σε περίπτωση ανακοίνωσης ή δημοσίευσης της έρευνας πρέπει να αναφερθούν τα είδη αξιοπιστίας και οι τύποι εγκυρότητας που έχουν υποστηρίξει το εργαλείο μέτρησης. Όταν δεν αναφέρεται η αξιοπιστία και η εγκυρότητα, τα αποτελέσματα η μελέτη παρουσιάζει πολλούς περιορισμούς ως προς την ορθότητα των αποτελεσμάτων της.

Μειονεκτήματα Ερωτηματολογίου Η απώλεια του βάθους της πληροφορίας. Η έλλειψη ελέγχου της ακρίβειας των απαντήσεων. Η έλλειψη ελέγχου της ειλικρίνειας των ερωτηθέντων. Η υποκειμενικότητα στην κατανόηση των ερωτήσεων. Οι απώλειες στο δείγμα της έρευνας.

Πειραματική Έρευνα: Πείραμα Τι είναι το πείραμα; Το πείραμα είναι µία ελεγχόμενη διαδικασία μελέτης αιτιωδών σχέσεων μεταξύ δύο ή και περισσότερων παραγόντων. Λόγω του ελέγχου που ασκούμε στον ένα παράγοντα, μπορούμε να αποφανθούμε για το τι επίδραση έχει (αυτός ο παράγοντας) στο αποτέλεσμα.

Μεταβλητές Οι μεταβλητές ενός πειράματος είναι το βασικό συστατικό του στοιχείο. Σωστή επιλογή και χειρισμός των μεταβλητών οδηγεί στη διενέργεια «καλών» πειραμάτων. Στο πείραμα έχουμε τριών ειδών μεταβλητές: Ανεξάρτητες Μεταβλητές (independent variables) Εξαρτημένες Μεταβλητές (dependent variables) Μεταβλητές Ελέγχου (control variables)

Μεταβλητές-Παραδείγματα Ένας ψυχολόγος θέλει να εξετάσει κατά πόσο ένα βίαιο τηλεοπτικό πρόγραμμα επηρεάζει τα παιδιά που το παρακολουθούν. Ένας ερευνητής θέλει να ελέγξει κατά πόσο η ύπαρξη προηγούμενης εμπειρίας επιδρά στην επίλυση προβλημάτων. Ένας γνωστικός ψυχολόγος θέλει να μελετήσει το βαθμό στον οποίο η σειρά των λέξεων επιδρά στη μνημονική ανάκλησή τους.

Πειραματικό Σχέδιο Υπάρχουν δύο βασικά πειραματικά σχέδια: Α. Μεταξύ ομάδων (between group-subjects) Β. Εντός ομάδος (within group-subjects) Τα σχέδια μεταξύ ομάδων περιλαμβάνουν μια ομάδα συμμετεχόντων για κάθε τιμή της ανεξάρτητης μεταβλητής. Τα σχέδια εντός ομάδος έχουν μόνο μια ομάδα συμμετεχόντων.

Πιθανά Προβλήματα Επίδραση της διαδικασίας στην επίδοση Επίδραση του πειραματιστή στην επίδοση Αυτοματοποίηση της διαδικασίας Πολλές φορές ακόμη και η απλή γνώση των υποκειμένων ότι συμμετέχουν σε ένα πείραμα, είναι ικανή να επηρεάσει την απόδοσή τους (The Hawthorne effect). Οι πεποιθήσεις του πειραματιστή είναι δυνατό να επηρεάσουν τα αποτελέσματα της έρευνας προς χάρη των πεποιθήσεων αυτών, χωρίς απαραίτητα ο πειραματιστής να κάνει κάτι σε συνειδητό επίπεδο που να προκαλεί την αλλοίωση των αποτελεσμάτων. Η διάθεση και η προσοχή των συμμετεχόντων σε τέτοια πειράματα είναι πολλές φορές μικρότερη από ότι θα ήταν με την παρουσία του ερευνητή.

Πειραματική Μεθοδολογία: Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα Προβλέπει την ύπαρξη σχέσης μεταξύ της ανεξάρτητης και εξαρτημένης μεταβλητής. Επιτρέπει τον άμεσο χειρισμό της ανεξάρτητης μεταβλητής. Επιτρέπει τη συλλογή αντικειμενικών, ποσοτικών δεδομένων, τα οποία ο ερευνητής μπορεί να αναλύσει στατιστικά. Πολλές σχέσεις εξαιτίας της φύσης τους δεν είναι επιτρεπτό να της μελετήσει κανείς με το πείραμα.

Διαπολιτισμικές Μελέτες Τρία μεθοδολογικά ζητήματα στη διαπολιτισμική έρευνα είναι: Προβλήματα μέτρησης: πως ορίζονται οι διάφορες μορφές συμπεριφοράς και πως ερμηνεύονται; Προβλήματα δειγματοληψίας: πόσο αντιπροσωπευτικό είναι ένα δείγμα και σε ποιο βαθμό γενικεύονται τα αποτελέσματά; Μεθοδολογικά προβλήματα: πως επηρεάζει η αλληλεπίδραση ερευνητή/συμμετέχοντες την έρευνα;

Ποιοτική ή Ποσοτική Έρευνα; Η «ποιοτική/ποσοτική συζήτηση» αποτελεί αντικείμενο αντιπαραθέσεων ανάμεσα στους ερευνητές. Οι Denzin και Lincoln (2000) σημειώνουν τρεις σημαντικές διαφορές: Κατά πόσο υπάρχει μια πραγματικότητα που μπορεί να μελετηθεί και να ερμηνευθεί; Ποιοι είναι οι τρόποι μελέτης των υποκειμενικών απόψεων των συμμετεχόντων στην έρευνα; Υπάρχουν διαφορετικοί τρόπο αξιολόγησης μια έρευνας;

ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)