ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕρΓΑΣΤΗΡΙΟ 2018 ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε. ΤΡΙΚΑΛΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕρΓΑΣΤΗΡΙΟ 2018

Επιχρίσματα Mε τον όρο επίχρισμα εννοούμε την επικάλυψη των δομικών στοιχείων (τοίχων, υποστυλωμάτων, δοκών και οροφών) με ειδικά κονιάματα, τα οποία είναι μείγμα νερού, άμμου και μίας συνδετικής ύλης, της κονίας (τσιμέντου, ασβέστη, κτλ.).

Αρμολόγημα Με τον όρο αρμολόγημα εννοούμε την κάλυψη με κονιάματα των αρμών μιας κατασκευής από τεχνητούς ή φυσικούς λίθους.

Ιστορικά στοιχεία Αιγύπτιοι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά το 2700 π.Χ. κονιάματα από ψημένο γύψο και άμμο στη μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας. Αργότερα Έλληνες, αλλά κυρίως Ρωμαίοι μηχανικοί, έδωσαν νέα ώθηση στις γνώσεις των Αιγυπτίων σε ό,τι αφορά την προετοιμασία και τις αναλογίες μείξης των κονιαμάτων. Για θολωτές κατασκευές, οπτοπλινθοδομές και υδραγωγεία, χρησιμοποιούσαν ένα αδιάβροχο κονίαμα, που συνήθως ήταν μείγμα από ψημένο ασβέστη, θηραϊκή γη (ηφαιστειογενές χώμα) και κεραμικό «αλεύρι».

Ιστορικά στοιχεία Με αυτό τον τρόπο έκαναν υδραυλικά κονιάματα οποία ήταν ανθεκτικά στις καιρικές επιδράσεις. Με την ανάμειξη κονιάματος και χαλικιών ή κεραμικών θρυμμάτων κατασκεύαζαν σκυρόδεμα, που αντέχει μέχρι σήμερα σε πολλά ρωμαϊκά ερείπια. Στην παραδοσιακή ελληνική αρχιτεκτονική σπάνια συναντάμε επιχρίσματα στις εξωτερικές επιφάνειες των πέτρινων σπιτιών και αυτό γιατί τα επιχρίσματα δεν αντέχουν στις παγωνιές και στις πολλές βροχές του χειμώνα.

Επιχρίσματα Τα πρώτα επιχρίσματα ήταν κονιάματα από πηλό (από τα αργιλώδη χώματα κάθε τόπου) και ασβέστη. Στα κονιάματα συχνά προσέθεταν φυτικές ή ζωικές ίνες, όπως άχυρα, τρίχες κτλ., και τα χρησιμοποιούσαν για γέμισμα των κενών σε τοίχους από πέτρα, πλινθοδομή ή ξύλο (π.χ. τσατμάς, μπαγδατί).

Τσατμάς Τα φέροντα μέλη των παραδοσιακών κατοικιών, πολλές φορές κτίζονταν με ξύλινο σκελετό. Τα κενά του σκελετού συμπληρώνονταν με πλίθρες, ή επικαλύπτονταν στην εξωτερική και εσωτερική επιφάνεια τους με λεπτές οριζόντιες πήχεις, τοποθετημένες σε μικρές αποστάσεις. Στο τέλος η κατασκευή αυτή επιχρίεται και από τις δύο πλευρές με ασβεστοκονίαμα.

Τσατμάς

Μπαγδατί Οι διαχωριστικοί τοίχοι κατασκευάζονταν πολλές φορές για εξοικονόμηση χώρου από ξύλινο σκελετό, με στρογγυλά αποφλοιωμένα ξύλα, επάνω στα οποία έδεναν με σύρμα ή κάρφωναν καλάμια, τα οποία στη συνέχεια επιχρίονταν με ασβεστοκονίαμα.

Μπαγδατί

Επιχρίσματα Η ανάγκη προστασίας των δομικών στοιχείων (πλάκες, κολόνες, δοκάρια, τοίχοι κτλ.) από τις φθορές εξαιτίας των καιρικών φαινομένων (υγρασία, ψύχος, ζέστη), καθώς και η αρχιτεκτονική τους εμφάνιση, είναι δύο βασικοί λόγοι που οδήγησαν στη χρησιμοποίηση και εξέλιξη των επιχρισμάτων και των αρμολογημάτων.

Επιχρίσματα Με τα επιχρίσματα (σοβάδες) διαμορφώνονται τελικά οι ορατές επιφάνειες των τοίχων και των οροφών. Τα δομικά στοιχεία (πλάκες, κολόνες, δοκάρια, τοίχοι κτλ.), από φυσικούς ή τεχνητούς λίθους, από άοπλο ή οπλισμένο σκυρόδεμα, επειδή είναι εκτεθειμένα στην ατμόσφαιρα και στα διάφορα καιρικά φαινόμενα (ζέστη, υγρασία, ψύχος κτλ.), υφίστανται φθορές.

Αρμολογήματα Φθορές επίσης μπορεί να υποστούν οι αρμοί (οριζόντιοι ή κάθετοι) των κανονικών ή ακανόνιστων λίθων ή πλίνθων. Αυτοί, όταν απορροφούν την υγρασία της ατμόσφαιρας και το νερό της βροχής, διαβρώνονται. Επίσης σε περιόδους παγωνιάς το νερό που έχει εισχωρήσει στο εσωτερικό τους παγώνει και από τις συστολές και τις διαστολές καταστρέφονται.

Αρμολογήματα Προστατεύουμε λοιπόν τις λίθινες κατασκευές, καθώς και τις άλλες δομικές επιφάνειες, καλύπτοντας τες με μια συνεχή επίστρωση από κονιάματα (επιχρίσματα) ή καλύπτοντας μόνο τους αρμούς τους (αρμολογήματα). Η παραπάνω εργασία έχει ως αποτέλεσμα τη σύνδεση των υλικών του κτισίματος (τούβλα, πέτρες κτλ.) μεταξύ τους, καθώς και με το φέροντα οργανισμό, έτσι ώστε να γίνεται «συμπαγής» η όλη κατασκευή.

Επιχρίσματα Εκτός από τα παραπάνω, σκοπός της επικάλυψης των διάφορων δομικών επιφανειών με κονιάματα είναι η αρχιτεκτονική εμφάνιση του κτιρίου. Αυτή επιτυγχάνεται με τη δημιουργία επίπεδων ομοιόμορφων επιφανειών, συγκαλύπτοντας εξογκώματα, κοιλότητες, αρμούς κτλ., που δημιουργούνται λόγω της συνύπαρξης διαφορετικών υλικών (π.χ. οπτοπλινθοδομής και σκυροδέματος). Σε ειδικές περιπτώσεις τα επιχρίσματα με ανάμειξη στεγανωτικών υλικών εξυπηρετούν και ειδικούς σκοπούς, όπως είναι οι στεγανώσεις δεξαμενών, η μόνωση από την υγρασία παρειών τοίχων κτλ.

Επιχρίσματα Επομένως η κάθε μορφής επένδυση των δομικών επιφανειών που γίνεται από κονιάματα ονομάζεται επίχρισμα, ενώ η κάλυψη μόνο των αρμών των λίθινων κατασκευών ονομάζεται αρμολόγημα. Αρμολογήματα γίνονται κυρίως στις κατασκευές από ημιλαξευτούς ή λαξευτούς λίθους ή από εμφανή τούβλα. Οι τεχνίτες που ασχολούνται με τις κατασκευές αυτές λέγονται αμμοκονιστές (σοβατζήδες).

Βλάβες επιχρισμάτων Ένας από τους σκοπούς των επιχρισμάτων είναι να προστατεύουν τις δομικές κατασκευές από την επίδραση των δυσμενών καιρικών φαινομένων. Να είναι δηλαδή αδιαπέραστα στο συνδυασμό βροχής και αέρα, καθώς και στις μεταβολές της θερμοκρασίας. Για το λόγο αυτό τα τριφτά, καθώς και κάποια από τα διακοσμητικά επιχρίσματα, συνήθως βάφονται αφού η βαφή μειώνει την ιδιότητα του επιχρίσματος να απορροφά υγρασία κατά τη διάρκεια της βροχής.

Βλάβες επιχρισμάτων Τα επιχρίσματα είναι δυνατό να υποστούν βλάβες, οι συνηθέστερες από τις οποίες είναι: κηλίδες επανθίσματα ρωγμές αποφλοιώσεις.

Κηλίδες Η εμφάνιση των κηλίδων οφείλεται στην υγρασία από τα νερά της βροχής ή από κάποια βλάβη η οποία αφού διαποτίσει τους τοίχους, τους διαπερνά και φθάνει έως την επιφάνειά τους. Τέτοιες περιπτώσεις παρουσιάζονται στα συμπαγή στηθαία ταρατσών ή μπαλκονιών, στους τοίχους κτιρίων που είναι ακάλυπτοι και εκτεθειμένοι στις καιρικές συνθήκες (βορινοί τοίχοι) ή σε οροφές στεγασμένων χώρων.

Κηλίδες Αυτά τα προβλήματα οφείλονται στη συγκέντρωση νερού (στάσιμο νερό) εξαιτίας κακής κατασκευής της ρύσης των δωμάτων, των μπαλκονιών ή εξαιτίας απόφραξης των υδρορροών από κονιάματα, φύλλα δέντρων, κτλ.

Κηλίδες Εξαιτίας των στάσιμων νερών διαποτίζεται η εσωτερική όψη των στηθαίων με αποτέλεσμα το νερό να περνάει στην πλινθοδομή και να εμφανίζεται στην εξωτερική όψη με τη μορφή κηλίδων (όταν δεν έχει γίνει στεγανοποίηση). Επίσης, τα στάσιμα νερά είναι δυνατόν να εισχωρήσουν μέσα από μικρορωγμές καταστρέφοντας τη μόνωση των δωματίων ή τα πλατώματα (πλάκες από μπετόν) και να εμφανισθούν υπό μορφή κηλίδων στις οροφές των στεγασμένων χώρων.

Κηλίδες Προκειμένου να αποφεύγεται η συσσώρευση στάσιμου νερού είναι σκόπιμο να λαμβάνονται μέτρα όπως: Οι επάνω επιφάνειες στα στηθαία πρέπει να επικαλύπτονται με πλάκες, οι οποίες να υπερκαλύπτουν από τις δύο πλευρές τον τοίχο του στηθαίου και να έχουν νεροσταλάκτες (ποταμούς)

Κηλίδες Οι ποδιές των παραθύρων πρέπει να προεξέχουν τουλάχιστον τρία εκ. από την εξωτερική επιφάνεια του τοίχου και να έχουν νεροσταλάκτη, για να μην «γλείφει» το νερό το επίχρισμα. Εάν το νερό ήταν χημικά καθαρό, η υγρασία δε θα παρουσίαζε κηλίδα, αφού στέγνωνε. Αυτό όμως δε συμβαίνει, γιατί το νερό, καθώς περνά μέσα από τον τοίχο, εμπλουτίζεται από τα συστατικά των λίθων ή των πλίνθων και των κονιαμάτων τα οποία και μεταφέρει στις επιχρισμένες επιφάνειες. Τα υλικά αυτά προσδίδουν στις επιφάνειες των κηλίδων κάποιο χρώμα, με αποτέλεσμα οι κηλίδες, ακόμα και όταν στεγνώσουν, να μη χάνουν το χρώμα.

Επισκευές Ο αποχρωματισμός των κηλίδων που παρουσιάζονται στα επιχρίσματα γίνεται με βούρτσισμα της επιφάνειας και καθαρισμό της με αμμωνία ή με κάποιο άλλο οξύ. Κάποιες φορές η παρατεινόμενη υγρασία στους τοίχους προκαλεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών, όπως είναι τα βρύα και οι λειχήνες, που προσδίδουν στις κηλίδες ένα σκούρο χρώμα, καστανό ή πράσινο. Στην περίπτωση αυτή η επισκευή, εκτός από στέγνωμα και στεγανοποίηση του τοίχου, απαιτεί και πλύσιμο της επιφάνειας του επιχρίσματος με αραιό διάλυμα χλωρίνης ή με τη βοήθεια ειδικών μυκητοκτόνων που προ- βλέπονται γι΄ αυτή τη χρήση.

Επανθίσματα Η υγρασία που διαποτίζει τα δομικά στοιχεία, σε συνδυασμό με την ύπαρξη αλάτων μέσα στους τοίχους, αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία δημιουργίας επανθισμάτων (εξανθημάτων). Αυτά εμφανίζονται είτε με μορφή αραιού λευκού χνουδιού είτε με μορφή μικρών φυσαλίδων. Τα άλατα μεταφέρονται από το νερό στην επιφάνεια του τοίχου και μετά την εξάτμισή του μένουν στην επιφάνεια σε στερεή μορφή. Αυτής της μορφής τα επανθίσματα μοιάζουν με αραιό λευκό χνούδι. Συνήθως εμφανίζονται σε οροφές κάτω από δώματα που δεν έχουν μόνωση.

Επανθίσματα Όταν τα άλατα των επανθισμάτων είναι αμμωνιακά, αναπτύσσονται σ' αυτά μικροοργανισμοί, που λέγονται νιτροβακτηρίδια, τα οποία μετατρέπουν το ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3) των ασβεστοκονιαμάτων σε νιτρικό ασβέστιο [Ca(N03)2], που είναι ευδιάλυτο στο νερό. Σ' αυτή την περίπτωση δημιουργούνται μικρές φύσαλίδες στην επιφάνεια, που θραύονται, και καταστρέφεται έτσι σιγά-σιγά το επίχρισμα.

Επανθίσματα

Επισκευές Τα επανθίσματα που μοιάζουν με αραιό λευκό χνούδι αφαιρούνται πολύ εύκολα, αλλά επανεμφανίζονται. Η στεγανοποίηση του δομικού στοιχείου αποτελεί το μόνο τρόπο καταπολέ­μησης των επανθισμάτων . Όταν τα νιτροβακτηρίδια εγκατασταθούν στο επίχρισμα, η στεγανοποίηση αποτελεί και πάλι το μόνο τρόπο θεραπείας του κακού. Αυτή πραγματοποιείται, αφού πρώτα τριφτεί το επίχρισμα και απολυμανθεί π.χ. (με γαλαζόπετρα). Σε περίπτωση προχωρημένης φθοράς, ανανεώνεται η τελευταία στρώση του επιχρίσματος. Για να μην παρουσιάζονται επανθίσματα στο επίχρισμα, πρέπει να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια της κατασκευής λίθοι, τούβλα, άμμος ή νερό, που περιέχουν διαλυτά άλατα.

Ρήγματα Οι ρωγμές στο επίχρισμα, εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν στην αισθητική των κτιρίων, επιτρέπουν την διείσδυση νερού στο εσωτερικό της τοιχοποιίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η θερμομονωτική ικανότητα της τοιχοποιίας, να αποσαθρώνεται το υλικό κατασκευής της, καθώς επίσης να δημιουργείται κίνδυνος σχηματισμού παγετού μέσα στα δομικά υλικά.

Ρήγματα

Είδη ρωγμών Τα είδη των ρωγμών είναι τρία. 1. Οι ρωγμές που οφείλονται σε λάθη της σύστασης και της κατασκευής του ίδιου του επιχρίσματος έχουν τριχοειδή μορφή και είναι πολύ μικρού βάθους.

Οι κυριότεροι λόγοι εμφάνισής τους είναι: Η χρήση πολύ ψιλής άμμου στο κονίαμα. Η ύπαρξη αλάτων στην άμμο (χρήση θαλασσινής άμμου). Η επίστρωση του επιχρίσματος σε μία ή δύο στρώσεις μόνο, με αποτέλεσμα να γίνονται πολύ παχιές. Το μεγάλο πάχος του επιχρίσματος, χωρίς την ενίσχυση αυτού. Το πολύ γρήγορο στέγνωμα του επιχρίσματος με την άμεση έκθεσή του στην ηλιακή ακτινοβολία.

Είδη ρωγμών 2. Οι ρωγμές που ξεκινούν από το υπόστρωμα του επιχρίσματος, εμφανίζονται συνήθως σε γεωμετρικά σχήματα και συχνά ακολουθούν το σενάζ της τοιχοποιίας ή συγκεκριμένα τμήματα αυτής, όπως κάσες ανοιγμάτων κτλ. Σ' αυτή την περίπτωση δεν ευθύνεται το ίδιο το επίχρισμα, αλλά ο φορέας του, δηλαδή η τοιχοποιία, και το επίχρισμα σχίζεται σε όλο του το μήκος.

Κυριότερες αιτίες των προβλημάτων αυτών είναι: Η παρουσία υγρασίας στην τοιχοποιία κατά την επίστρωση του επιχρίσματος. Κακό αρμολόγημα της τοιχοποιίας ή ελλιπές γέμισμα των αρμών με κονίαμα. Τοιχοποιία που αποτελείται από διαφορετικά υλικά (τούβλο, σκυρόδεμα, τσιμεντόλιθοι κτλ.). Διαφορετικοί συντελεστές θερμικής αγωγιμότητας των υλικών της τοιχοποιίας στο συγκεκριμένο τμήμα της (δηλαδή η ποσότητα και ο χρόνος που χρειάζεται για να περάσει από το σώμα η θερμότητα).

3. Οι ρωγμές που οφείλονται στη δυναμική συμπεριφορά του κτιρίου και προκαλούνται από εξωτερικές δυνάμεις που δε δρουν μόνιμα επάνω του έχουν μεγάλο πλάτος και ακολουθούν μία τεθλασμένη ή κλιμακωτή γραμμή. Το βάθος τους είναι όσο και το πάχος του επιχρίσματος, ενώ πολύ συχνά επεκτείνονται και στα στοιχεία της τοιχοποιίας.

Μερικές αιτίες αυτών των ρωγμών είναι: • Παραμορφώσεις λόγω θλιπτικών και εφελκυστικών τάσεων που αναπτύσσονται στα κατακόρυφα δομικά στοιχεία. • Καθίζηση του εδάφους. • Διαφορετική συμπεριφορά στη συστολή - διαστολή διαδοχικών δομικών στοιχείων. • Κραδασμοί λόγω της κυκλοφορίας οχημάτων ή άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων. • Σεισμικές δονήσεις.

Επισκευές Κατ' αρχάς πρέπει να αναγνωρίσουμε το συγκεκριμένο είδος ρωγμών και να το κατατάξουμε σε μία από τις κατηγορίες που προαναφέρθηκαν και στη συνέχεια προχωρούμε στις εργασίες αποκατάστασης: • Διευρύνουμε τις ρωγμές και εξετάζουμε την κατάσταση του υπάρχοντος επιχρίσματος. Όσα τμήματα του επιχρίσματος παρουσιάζουν σημάδια αποσάθρωσης απομακρύνονται-καθαρίζονται και η καθαρισμένη επιφάνεια καταβρέχεται με νερό. Ακολουθούν εργασίες επίστρωσης του νέου επιχρίσματος. Οι εργασίες αυτές καθώς και το ποια υλικά θα χρησιμοποιηθούν εξαρτώνται από το είδος των προβλημάτων (σε ποια κατηγορία ανήκουν).

Επισκευές Για να αντιμετωπιστούν ρωγμές της πρώτης κατηγορίας, αρκεί μία επάλειψη σε δύο στρώσεις. Ανάμεσα στην επάλειψη της πρώτης και της δεύτερης στρώσης πρέπει να μεσολαβήσει κάποιο χρονικό διάστημα ώστε να στεγνώσει η πρώτη. • Οι ρωγμές της δεύτερης κατηγορίες, που έχουν μεγαλύτερο πλάτος από αυτό της πρώτης, γεμίζουν με ειδικό κονίαμα υπό πίεση που έχει στεγανωτικές ιδιότητες.

Επισκευές Οι ρωγμές της τρίτης κατηγορίας αποτελούν τη δυσκολότερη περίπτωση, αφού γίνεται αναγκαία η χρήση ενός πλαστικού οπλισμού. Οι ρωγμές γεμίζουν με στεγανωτικό κονίαμα υπό πίεση και, αφού αυτό στεγνώσει, γίνεται επάλειψη με ειδικό γαλάκτωμα. Πάνω στο γαλάκτωμα -και πριν αυτό στεγνώσει τοποθετείται ο οπλισμός, έτσι ώστε να καλύπτεται όλο το πλάτος της ρωγμής και μερικά εκ. του επιχρίσματος που την περιβάλλει. Ολόκληρη η επιφάνεια του τοίχου -και όχι μόνον οι ρωγμές- καλύπτεται με δύο στρώσεις γαλακτώματος.

Αποφλοιώσεις Μία άλλη μορφή βλάβης των επιχρισμάτων είναι οι αποφλοιώσεις αυτών. Αιτία των αποφλοιώσεων είναι η υγρασία, η κακή ποιότητα κατασκευής του επιχρίσματος ή η κακή ποιότητα των υλικών. Εμφανίζεται με τη μορφή αποκόλλησης του επιχρίσματος (φούσκωμα) μιας περιοχής. Εκτείνεται είτε σε όλο το πάχος του επιχρίσματος είτε μόνο στην τελευταία στρώση του. Το μέγεθος της αποκόλλησης εξαρτάται από τη συνεκτικότητα και το βάρος του κονιάματος.

Αποφλοιώσεις

Επισκευή Για την αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει πρώτα να αφαιρεθεί το επίχρισμα στα σημεία τα οποία έχει υποστεί βλάβη, και στα σημεία που έχει φουσκώσει. Ο εντοπισμός των σημείων που έχουν φουσκώσει γίνεται με κατά τόπους χτυπήματα (με τη λαβή του μυστριού), στην προβληματική επιφάνεια. Από τη διαφοροποίηση του ήχου εντοπίζονται τα σημεία κακής πρόσφυσης του επιχρίσματος στο υπόστρωμα και έτσι καθορίζεται η προς αφαίρεση περιοχή. Η αφαίρεση γίνεται κυρίως με σκερπάνι, μυστρί, σπάτουλα κτλ., κατόπιν καθαρίζουμε με επιμέλεια το υπόστρωμα, δηλαδή την επιφάνεια των τούβλων ή των λίθων, καθώς και τους αρμούς τους, σε αρκετό βάθος. Αναγκαίο είναι η επιφάνεια να γίνει τρα­χεία για τη σωστή πρόσφυση του νέου επιχρίσματος.

Επισκευή Στη συνέχεια βρέχουμε την αποκαλυφθείσα επιφάνεια, ώστε να μην απορροφά το νερό από το νέο επίχρισμα. Μετά κατασκευάζουμε νέο επίχρισμα. Επειδή οι προς επισκευή επιφάνειες είναι πολύ μικρές, δε χρησιμοποιούνται οδηγοί για την επίχρισή τους, αλλά μας βοηθάει το περίγραμμα της περιοχής που επισκευάζεται. Για να είναι απόλυτα σωστή η επισκευή, πρέπει πρώτα να εντοπίσουμε την αιτία της βλάβης και μετά να δώσουμε την κατάλληλη λύση.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας Ευχαριστώ για την προσοχή σας