ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Πρόκειται για μια διαδικασία που στοχεύει με τρόπο ορθολογικό, με συντονισμένες ενέργειες και πράξεις στην επίλυση του προβλήματος ή του ζητήματος και στην επίτευξη του τελικού στόχου. Ο κοινωνικός σχεδιασμός είναι η διαδικασία με την οποία κυβερνητικές υπηρεσίες, νομοθέτες, σχεδιαστές, συχνά και χρηματοδότες προσπαθούν να επιλύσουν προβλήματα στην κοινότητα ή να βελτιώσουν τις συνθήκες διαμορφώνοντας και εφαρμόζοντας πολιτικές που θα έχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Αυτές οι πολιτικές μπορεί να έχουν τη μορφή νόμων, κανονισμών, κινήτρων, μαζικής καμπάνιας, προγραμμάτων, υπηρεσιών και γενικότερα ένα μεγάλο εύρος έκφρασης αυτών των πολιτικών.

Ο κοινωνικός σχεδιασμός είναι η διαδικασία που βοηθά τις κοινότητες να προσδιορίσουν τις αδυναμίες και τις δυνατότητές τους και να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής στην κοινότητα. Εμφανίζεται κυρίως κατά την μεταπολεμική περίοδο, όταν τα κοινωνικά προβλήματα οξύνθηκαν εξαιτίας του πολέμου, και έγινε συνείδηση ότι αυτά δεν μπορούσαν να επιλυθούν σε ατομικό επίπεδο αλλά επιβαλλόταν η κρατική παρέμβαση.

Έχουμε σχεδιασμό στους τομείς: Υγείας Εκπαίδευσης Κοινωνικών παροχών Υποδομών …………. Ο σχεδιασμός ανθίζει κυρίως στις σοσιαλιστικές κοινωνίες (ο κεντρικός σχεδιασμός όλων των δραστηριοτήτων αποτελούσε θεμελιακή πρακτική του καθεστώτος. Αναπτύσσεται επίσης και στις καπιταλιστικές κοινωνίες (20ος αι. κυρίως Β’ ήμισυ) προκειμένου να γίνει αποτελεσματικότερη η κρατική παρέμβαση και να αναπτυχθούν κοινωνικές πολιτικές για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και τη βελτίωση των κοινωνικών υπηρεσιών.

Ο Rothman θεωρεί ως κύριο στόχο του κοινωνικού σχεδιασμού την επίλυση προβλημάτων. Ο όρος «κοινωνικός σχεδιασμός» χρησιμοποιείται γενικά για να περιγράψει το σχεδιασμό κοινωνικών υπηρεσιών ή προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής στις κοινότητες. Σύμφωνα με τον Kirk «όλοι οι σχεδιασμοί είναι κοινωνικοί, με την έννοια ότι όλοι έχουν κοινωνικές επιπτώσεις με τον ένα ή τον άλλο τρόπο». Ο κοινωνικός σχεδιασμός στον 20ο αιώνα χαρακτηρίζεται από την όλο και μεγαλύτερη παρουσία του κράτους σε τομείς όπως: παιδεία, υγεία, κατοικία, αλλά και με τη μορφή κρατικών παροχών ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.

Στον 20ο αιώνα, ιδιαίτερα μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο υπήρχε η ανάγκη το κράτος πρόνοιας να παρέμβει προκειμένου να στηρίξει άμεσα ή έμμεσα τις ευπαθείς ομάδες. Υπήρξε λοιπόν ανάγκη να κατανείμει τις δημόσιες δαπάνες με τον πλέον δίκαιο και αποτελεσματικό τρόπο προς όφελος εκείνων που ήθελε να βοηθήσει. Τότε παίζει καθοριστικό ρόλο ο σχεδιασμός ως το μέσο που θα συνέβαλε αποφασιστικά στην επίτευξη των εκάστοτε στόχων. Ο κοινωνικός σχεδιασμός λοιπόν συναρτάται άμεσα με την ιδέα της παρέμβασης, κυρίως από την πλευρά του κράτους και έχει εξαιρετική σημασία προκειμένου να επιτευχθεί η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη μιας χώρας, περιφερειών, περιοχών ή τομέων της δεδομένου ότι στόχος είναι: το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Οι κοινωνίες, δηλαδή, αντιμετωπίζουν προβλήματα «αριστοποίησης» και προσπαθούν να δώσουν λύσεις οι οποίες εμπεριέχουν δύο διακριτές πτυχές: Ποιος θα επωμιστεί το βάρος της λύσης (οικονομικό, πολιτικό κόστος, κλπ) Πως η προτεινόμενη λύση θα είναι περισσότερο επωφελής για το κοινωνικό σύνολο Η πρώτη πτυχή καθορίζει το φορέα της παρέμβασης (συνήθως το κράτος) ενώ η δεύτερη τη μορφή του σχεδιασμού (δηλαδή το είδος και το περιεχόμενο της παρέμβασης με τρόπο όμως ορθολογικό και αποτελεσματικό). Στον κοινωνικό σχεδιασμό το αποτέλεσμα δεν μετριέται μόνο με οικονομικά μεγέθη αλλά και με όρους κοινωνικούς, ηθικής, δικαιοσύνης προκειμένου τα μέλη μιας κοινωνίας να μην περιθωριοποιούνται οικονομικά και να μην αποκλείονται κοινωνικά ώστε να έχουμε κοινωνική συνοχή.

ΘΕΜEΛΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Η ιδέα του κοινωνικού σχεδιασμού ανακύπτει όταν εμφανίζονται οι μεγάλες κοινωνικές πιέσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αφορούσαν σε μεγαλύτερες ή μικρότερες ομάδες του πληθυσμού και αυτά τα προβλήματα δεν μπορούν πια να αντιμετωπισθούν από την οικογένεια, την εκκλησία ή τη φιλανθρωπία, χρειάζονταν οι συντονισμένες προσπάθειες της πολιτείας. Τότε γεννήθηκε το κράτος πρόνοιας που με την παρεμβατική πολιτική του στόχευε στην αντιμετώπιση των άμεσων κοινωνικών προβλημάτων και στην οργάνωση της κοινωνίας ώστε να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες και η ευημερία των πολιτών να καταστεί ο κύριος και βασικός στόχος.

Η θεμελίωση του κοινωνικού σχεδιασμού αναπτύσσεται σε δύο άξονες: Α’ στον άξονα των αξιών: ο κοινωνικός σχεδιασμός συμβαδίζει με το κράτος πρόνοιας και συνεπώς θέτει στο επίκεντρο της δράσης του την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο παρεμβατικός ρόλος του κράτους μέσω της κοινωνικής πολιτικής (που μέσω του σχεδιασμού μεγιστοποιεί τα αποτελέσματά της) στοχεύει σε μια κοινωνία όπου οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες πρέπει να περιορίζονται για να εξασφαλίζεται η συνοχή της κοινωνίας και να αποφεύγονται οι κοινωνικές συγκρούσεις. Οι κοινωνίες στην πορεία εξέλιξής τους προσεγγίζουν την δικαιοσύνη με διαφορετικό τρόπο και περιεχόμενο. Αυτό αντανακλάται στη κοινωνική τους πολιτική και τα μέτρα που έπαιρναν.

Β’ στον άξονα των ιδεολογιών: Το θεμέλιο των κοινωνικών συστημάτων διακρίνεται σε δύο κύρια συστήματα κοινωνικής αντίληψης και οργάνωσης (και κάποιες εκδοχές τους μικρότερης σημασίας): το καπιταλιστικό και το σοσιαλιστικό. Το καθένα από αυτά τα πολιτικά συστήματα αντιπροσωπεύει και διαφορετικές αξίες γεγονός που αντανακλάται στην κοινωνική τους οργάνωση. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες: οικονομικός φιλελευθερισμός, ελεύθερη αγορά και κατανομή εισοδημάτων, θεωρούνται αποτέλεσμα προσωπικής επίδοσης. Ατομικοποιείται και η επιτυχία και η αποτυχία.

Στις καπιταλιστικές κοινωνίες ο κοινωνικός σχεδιασμός δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης με στόχο μια πιο δίκαιη κοινωνία, αντίθετα εντάσσεται στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας. Η παρέμβαση του κράτους είναι περιορισμένη. Είναι γεγονός ότι στη διάρκεια του 20ου αιώνα το καπιταλιστικό σύστημα εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε στις εκάστοτε νέες καταστάσεις. Τα κράτη προσπαθούν να δημιουργήσουν ισορροπία ανάμεσα στην οικονομία της αγοράς και στην παρέμβαση του κράτους με στόχο τη βελτίωση των όρων ζωής σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. (Π.χ Σουηδία). Όλο τον 20ο αιώνα ο καπιταλισμός παλινδρομεί ανάμεσα στις τάσεις «περισσότερο – λιγότερο» κράτος. Τώρα βρισκόμαστε στη φάση των αποκρατικοποιήσεων των ιδιωτικοποιήσεων και τον περιορισμό του κράτους πρόνοιας.

Στο σοσιαλιστικό σύστημα (όπου συνεχίζει να υφίσταται) ο κρατικός παρεμβατισμός αποτελεί τη βάση αυτής της ιδεολογίας. Ο κοινωνικός σχεδιασμός που αναλαμβάνεται από το κράτος αποτελεί τον κύριο παράγοντα εθνικής ανάπτυξης και «εξισωτικής κοινωνικής δικαιοσύνης». Εγγυάται δηλαδή συνταγματικά την πλήρη απασχόληση, τη δωρεάν παροχή υγειονομικής περίθαλψης, παιδείας και κοινωνικών υπηρεσιών ως δικαίωμα κάθε πολίτη και την πιο ίση κατανομή του ΑΕΠ. Στα κράτη του υπαρκτού σοσιαλισμού η ανάπτυξη δεν νοείται χωρίς «σχεδιασμένη οικονομία», δηλαδή χωρίς την άμεση εποπτεία και ευθύνη του κράτους το οποίο ρυθμίζει τους όρους της αγοράς και επιβάλλει το μοντέλο κατανάλωσης (περιορισμένο) στο ατομικό επίπεδο για να αυξήσει την ισχύ του κοινωνικού συνόλου.

Στα σοσιαλιστικά κράτη η έννοια του κοινωνικού σχεδιασμού έχει κεντρική θέση, είτε αυτός αφορά στην ανάπτυξη της χώρας στο σύνολό της, ή τομέων της ή στη διαχείριση της καθημερινότητας. Η σημασία λοιπόν που έχει ο κοινωνικός σχεδιασμός σε μια συγκεκριμένη κοινωνία εξαρτάται από τον τύπο και το κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σ΄αυτήν. Στη φιλελεύθερη ιδεολογία (φανξιοναλιστική αντίληψη) το άτομο είναι υπεύθυνο για τη θέση του μέσα στην κοινωνία, η παρέμβαση του κράτους είναι περιορισμένη και εξίσου περιορισμένος είναι και ο κοινωνικός σχεδιασμός.

Αντίθετα στη μαρξιστική θεωρία το άτομο θεωρείται παράγωγο του συστήματος το κράτος που έχει την ευθύνη και τον έλεγχο της αγοράς αλλά και όλων των δραστηριοτήτων των πολιτών του μεριμνά για την ευημερία του (ατομική και συλλογική) όχι απλώς με παρεμβάσεις αλλά με πλήρη ευθύνη και δράση. Σε αυτή την περίπτωση ο κοινωνικός σχεδιασμός είναι απαραίτητο μέσο ύπαρξης και επιβίωσης του συστήματος.

Κοινωνική πολιτική και κοινωνικός σχεδιασμός Ο κοινωνικός σχεδιασμός δηλαδή ο σχεδιασμός που αναφέρεται στα θέματα και προβλήματα που απασχολούν το κοινωνικό σύνολο βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του κράτους πρόνοιας. Τομείς όπως: Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη Η κοινωνική αλλαγή Η οργάνωση των κοινοτήτων Η ανάπτυξη των πόλεων κ.α Αποτελούν πεδίο εφαρμογής του κοινωνικού σχεδιασμού.

Καθοριστική στον κοινωνικό σχεδιασμό είναι η σύνδεση αλλά και η εφαρμογή του στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Στον κοινωνικό σχεδιασμό αποκρυσταλλώνεται η παρεμβατική πολιτική του κράτους και η άμεση αντανάκλαση αυτής της πολιτικής στο άτομο. Οι ανάγκες του ατόμου που δεν μπορούν να καλυφθούν από τους μηχανισμούς της αγοράς και που σε κάποιο βαθμό, στο παρελθόν καλύπτονταν από την οικογένεια και συγγενικά/φιλικά δίκτυα ή φιλανθρωπικές οργανώσεις, πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς. Τα προβλήματα που δημιούργησε ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος έπρεπε να αντιμετωπιστούν συντονισμένα από το κράτος το οποίο έπρεπε να αναπτύξει πρωτοβουλίες για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Παράλληλα επιδιώκει την εξασφάλιση ενός ανεκτού βιοτικού επιπέδου για όλα τα μέλη της κοινωνίας.

Κράτη και διεθνείς οργανισμοί όπως ο Ο. Η Κράτη και διεθνείς οργανισμοί όπως ο Ο.Η.Ε, προωθούν τη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνιών (εξορθολογισμός στο πλαίσιο της κοινωνικής οργάνωσης). Η οικονομική ανάπτυξη προηγείτο στις επιλογές των κρατών διότι πίστευαν ότι καμιά κοινωνική ανάπτυξη δεν θα υπήρχε αν δεν διασφαλίζονταν οι πόροι που θα προέρχονταν από την οικονομική ανάπτυξη. Χώρες που βρίσκονταν στη φάση της ανάπτυξης (κυρίως στον τρίτο κόσμο) παρά το γεγονός ότι σημείωναν γοργούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης δεν κατόρθωναν να περιορίσουν τη φτώχεια με αποτέλεσμα να παραμένουν οι κοινωνικές ανισότητες.

Η αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων φέρνει στην επιφάνεια δύο τάσεις: Ανάπτυξη αναδιανεμητικών στρατηγικών εισοδήματος ώστε να μειωθούν οι σημαντικές εισοδηματικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Δηλαδή ένα μέρος του εισοδήματος των εύπορων ομάδων θα μεταφερόταν με τη μορφή κοινωνικών παροχών στους μη έχοντες. Αντιμετώπιση της φτώχειας και της αποστέρησης από τις κυβερνήσεις με άμεσα μέτρα τα οποία θα θεσπίζονταν αποκλειστικά για τα τμήματα του πληθυσμού που εμφανίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά.

Εκτός από αυτά τα άμεσα μέτρα για ανακούφιση των ασθενέστερων ομάδων, γίνεται σαφές ότι το κράτος θα έπρεπε να υιοθετήσει μια άλλη προσέγγιση που θα έδινε την ίδια βαρύτητα τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στην κοινωνική πρόοδο, ώστε να βελτιωθεί το επίπεδο ζωής των πολιτών. Η κοινωνική πολιτική ως έκφραση και πρακτική της κρατικής παρέμβασης έπρεπε να καλύψει όλο το πεδίο των πολιτικών και στρατηγικών που στοχεύουν να διατηρήσουν εκεί που υπάρχει, ή να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών. Προγράμματα παιδείας, υγείας, κατοικίας, πολιτισμού, περιβάλλοντος, κλπ αποτελούν το αντικείμενο της κοινωνικής πολιτικής όχι μόνο για τις υπό ανάπτυξη χώρες αλλά και για τις ήδη ανεπτυγμένες. Αυτή η κοινωνική πολιτική απαιτεί κοινό οικονομικό και κοινωνικό σχεδιασμό που είναι αποτελεσματικότερος όταν γίνεται από κεντρικούς οργανισμούς, χωρίς φυσικά να αποκλείονται τέτοιες δραστηριότητες και σε τοπικό επίπεδο.

Για ευρύτερες ενότητες όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει η αναγκαιότητα υιοθέτησης ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους, η υιοθέτηση δηλαδή μιας ενιαίας κοινωνικής πολιτικής που θα καλύπτει τους σημαντικότερους τομείς, όπως π.χ, της απασχόλησης, των εργασιακών σχέσεων, της κοινωνικής προστασίας, της προνοιακής φροντίδας, κ.ά. Σε αυτό το πλαίσιο επικρατούν δύο διαφορετικές αντιλήψεις: i) Του ευρωκορπορατισμού (ευρωσυλλογικότητα) που υποστηρίζει ένα κανονιστικό μοντέλο κοινωνικής πολιτικής που θα ασκεί κεντρική παρέμβαση στην αγορά εργασίας, εναρμόνιση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης σε όλα τα κράτη, δηλαδή σε ενιαία κοινωνική πολιτική.

ii) Του ευρωνεοφιλελευθερισμού που θεωρεί τον ευρωπαϊκό κοινωνικό χώρο ως συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης, απορρίπτει κάθε παρέμβαση στην αγορά εργασία, δεν δέχεται τα ενιαία πλαίσια προστασίας και ουσιαστικά υποστηρίζει το ανταγωνιστικό κράτος, του οποίου η επιτυχία κρίνεται από τη δυνατότητά του να επιβιώσει στη διεθνή αγορά Η πληθώρα των τομέων κρατικής παρέμβασης και τα διαφορετικά επίπεδα δράσης (κεντρικά, περιφερειακά και τοπικά) απαιτούν τη δημιουργία μεγάλου αριθμού κρατικών κοινωνικών φορέων και υπηρεσιών, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπόνηση, την υλοποίηση, την επίβλεψη και τον έλεγχο των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής. Αυτό συνεπάγεται τη διόγκωση του δημόσιου τομέα όχι μόνο στις σοσιαλιστικές χώρες αλλά και στις καπιταλιστικές που έχουν ανεπτυγμένο κράτος πρόνοιας.

Στην παρούσα φάση το κοινωνικό κράτος διέρχεται σοβαρή κρίση Στην παρούσα φάση το κοινωνικό κράτος διέρχεται σοβαρή κρίση. Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού σε πολλές δυτικές χώρες, επέδρασε καθοριστικά στη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και τη βαθμιαία ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής πολιτικής. Ταυτόχρονα προβάλλεται έντονα η άποψη ότι το κράτος πρόνοιας που απευθύνεται στις μειονοτικές κοινωνικές ομάδες, ενισχύει την εξάρτησή τους από το κράτος και μειώνει σημαντικά την προσπάθεια που θα έπρεπε να καταβάλουν για την αυτονόμησή τους. Η αντίληψη ότι είναι οικονομικά επιζήμιο και κοινωνικά ανώφελο ένα τμήμα του πληθυσμού να ζει σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, κερδίζει συνεχώς έδαφος και οι κοινωνικές υπηρεσίες, σε σημαντικό βαθμό, περνούν από την ευθύνη του κράτους στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ο κοινωνικός σχεδιασμός γίνεται πλέον ακόμη πιο απαραίτητος γιατί ο ιδιωτικός τομέας ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του. Αλλάζει η κοινωνική πολιτική και μαζί της διαφοροποιούνται και κάποια χαρακτηριστικά του κοινωνικού σχεδιασμού, δεδομένου ότι κάποιες ανάγκες δεν θα καλυφθούν ποτέ εφόσον επικρατούν κριτήρια αγοράς. Η ισορροπία την οποία μπορεί να ελέγχει η κοινωνική πολιτική ανάμεσα στη ρύθμιση των κοινωνικών αναγκών και των δυνάμεων της αγοράς, δεν μπορεί να εξασφαλιστεί όταν επικρατούν νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις που μάχονται το κοινωνικό κράτος και ενισχύουν την ιδιωτική πρωτοβουλία.

ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ / ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ο κοινωνικός σχεδιασμός, ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής του, έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή, δεν υπάρχει ένας μόνο ορισμός κοινωνικού σχεδιασμού αλλά σωρεία προσδιορισμών. Ο κοινωνικός σχεδιασμός δεν έχει πλήρως προσδιοριστεί γιατί: 1. Πολλοί ορισμοί έχουν προταθεί ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής του, δεν έχει γίνει όμως κάποια προσπάθεια κατηγοριοποίησης αυτών των ορισμών ώστε να γίνουν διακριτά εκείνα τα στοιχεία που είναι έκδηλα σε κάθε προς σχεδιασμό χώρο.

2. Υπάρχει σύγχυση ως προς το τι επιζητεί να επιτύχει ο κοινωνικός σχεδιασμός: Κάποιοι πιστεύουν ότι επιδιώκει να βελτιώσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ανθρώπινη ευημερία, διαδικασία που δεν γίνεται αυτόματα αλλά είναι το αποτέλεσμα οργανωμένης προσπάθειας. Άλλοι θεωρούν ως βασικό ρόλο του κοινωνικού σχεδιασμού, την απόδοση περισσότερης δικαιοσύνης, αφού με το σχεδιασμό γίνεται αποτελεσματικότερη η κοινωνική πολιτική και δικαιότερη η κατανομή πόρων και υπηρεσιών

Πολλοί θεωρούν σημαντική τη συμβολή του κοινωνικού σχεδιασμού στις αλλαγές της κοινωνικής διάρθρωσης, αφού για να επιτευχθεί κοινωνική δικαιοσύνη επιβάλλεται η αναδιάρθρωση των υπαρχουσών κοινωνικών δομών Τέλος, άλλοι πιστεύουν ότι ο κοινωνικός σχεδιασμός είναι μια ολιστική διαδικασία, που ενεργοποιεί το σύνολο των δυνατοτήτων του ατόμου.

3. Ο κοινωνικός σχεδιασμός αποκτά διαφορετικό περιεχόμενο όχι μόνο ανάμεσα σε χώρες βιομηχανικές και σε υποανάπτυξη χώρες, αλλά και σε χώρες ιδίου επιπέδου ανάπτυξης. Π.χ όσα συμβαίνουν στις Η.Π.Α δεν μπορούν να συμβούν στη Μ. Βρετανία. Η σύγχρονη βιβλιογραφία για τον κοινωνικό σχεδιασμό εντοπίζεται κυρίως σε αυτές τις χώρες και δεν είναι εύκολη η χρησιμοποίησή της σε άλλες. 4. Η σύγχυση που επικρατεί σχετικά με τον κοινωνικό σχεδιασμό επιτείνεται και από το γεγονός ότι ελάχιστοι περιγράφουν τεχνικές και τρόπους εφαρμογής αυτών των τεχνικών στο κοινωνικό σχεδιασμό. Αυτό συμβαίνει ενδεχομένως επειδή ο σχεδιασμός ως διαδικασία αποκτά διεπιστημονικό χαρακτήρα όπου οι ποικίλες τεχνικές που χρησιμοποιούνται έχουν επινοηθεί από οικονομολόγους, στατιστικούς και ως εκ τούτου δεν κρίνεται απαραίτητο να εκτεθούν τεχνικές που αφορούν στον κοινωνικό σχεδιασμό και μόνο.

Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες προσδιορισμού της έννοιας και του περιεχομένου του κοινωνικού σχεδιασμού, και ανεξάρτητα από το πεδίο εφαρμογής του υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά που καθορίζουν τον κοινωνικό σχεδιασμό: Σχεδιασμός σημαίνει διαδικασία η οποία συντελείται σε διαδοχικά στάδια τα οποία έχουν οργανική σύνδεση μεταξύ τους Ο Σχεδιασμός υποβοηθά όσους ασκούν πολιτική ώστε να λάβουν ρεαλιστικές και ορθολογικές αποφάσεις αλλά και επιλογές ως προς το πώς, που και πότε οι υπεύθυνοι μπορούν να πραγματοποιήσουν αυτές τις αποφάσεις. Ο Σχεδιασμός απαιτεί τον προσδιορισμό αντικειμενικών στόχων οι οποίοι πρέπει να είναι διατυπωμένοι με μεγάλη σαφήνεια, ώστε να παραπέμπουν σε συγκεκριμένες ενέργειες χωρίς τον κίνδυνο παρερμηνειών

O Σχεδιασμός αναλαμβάνεται από άτομα που δραστηριοποιούνται σε μεγαλύτερους ή και μικρότερους οργανισμούς. Παρά το γεγονός ότι άτομα ή μικρές ομάδες μπορούν να σχεδιάζουν, ο σχεδιασμός αναπτύσσεται κυρίως σε μεγαλύτερους οργανισμούς, γιατί εκεί υπάρχει προσφορότερο έδαφος. Ο Σχεδιασμός προσβλέπει στο μέλλον, γιατί τα προγράμματα αφορούν «συμπεριφορές» που αναμένεται να εκδηλωθούν μελλοντικά Ο Σχεδιασμός έχει ρυθμιστικό χαρακτήρα, αφού προσπαθεί να διοχετεύσει τη δράση προς την πραγματοποίηση των συγκεκριμένων στόχων

Ο Σχεδιασμός χαρακτηρίζεται από «λογική», γιατί οι επιμέρους επιλογές που προτείνονται πρέπει να είναι πραγματοποιήσιμες με βάση τις συνθήκες που επικρατούν και τις καταστάσεις που κυριαρχούν. Χρησιμοποιούνται τεχνικές προκειμένου να προσδιορίσουν τις συνέπειες από διαφορετικές προσεγγίσεις. O Σχεδιασμός πρέπει να στοχεύει στην αποτελεσματικότητα, δηλαδή από τις δυνατές επιλογές που μπορεί να προταθούν, επιλέγεται εκείνη που θα αποδώσει περισσότερο με τα διαθέσιμα οικονομικά μέσα. O Σχεδιασμός αποτελεί «κανονιστική» δραστηριότητα αφού στηρίζεται σε αξίες που καθορίζουν τις καλές ή κακές επιλογές και ακολουθούν συνέπειες που αποτιμώνται θετικά ή αρνητικά στο πλαίσιο των αξιών που έχουν υιοθετηθεί. Ο Σχεδιασμός είναι δραστηριότητα που αναλαμβάνεται από ειδικά εκπαιδευμένα άτομα, αναγνωρίζεται δηλαδή η επαγγελματικοποίησή του.

ΕΙΔΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Πέρα από τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει ο Σχεδιασμός αλλά και ο κοινωνικός σχεδιασμός ειδικότερα, ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής του, υπάρχουν διάφορα είδη σχεδιασμού που συναντάμε στην πράξη. Τα κριτήρια με τα οποία διαφοροποιούνται αυτοί οι σχεδιασμοί ποικίλουν και αφορούν ιδεολογικές αρχές, είτε συγκεκριμένους πληθυσμούς, είτε μεθοδολογικές προσεγγίσεις.

1. Τον ορθολογικό σχεδιασμό: Ο περισσότερο διαδεδομένος τύπος γιατί εφαρμόζεται σε όλα τα πεδία εφαρμογής του κοινωνικού σχεδιασμού. Βασίζεται στην επιστημονική διαδικασία και στοχεύει στην επιλογή εκείνης της λύσης που μπορεί να εξασφαλίσει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Είναι κατά το δυνατό αντικειμενικός σχεδιασμός (απορρέει από το λογικό θετικισμό και τον εμπειρισμό), δεν θέτει όμως ως βάση του προβληματισμού του ανθρώπινες αξίες όπως είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η δημοκρατική αντιμετώπιση της κοινωνίας. Με τον ορθολογικό σχεδιασμό επιδιώκουμε η λύση που επιλέγουμε να υπακούει στην αρχή της «αριστοποίησης», δηλαδή ελαχιστοποίηση του κόστους και μεγιστοποίηση του αποτελέσματος.

Οι κατήγοροι αυτού του ορθολογικού σχεδιασμού ισχυρίζονται ότι η απουσία αξιών είναι ουτοπία και ως εκ τούτου δεν μπορεί αυτός ο τύπος σχεδιασμού να έχει εφαρμογή σε μια ευνομούμενη κοινωνία. Οι υποστηρικτές του αντίθετα, ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει κενό αξιών, αλλά πραγματοποιείται σε μια κοινωνική, ιδεολογική και πολιτική πραγματικότητα, η οποία θεμελιώνεται σε αξίες, παρά το γεγονός ότι αυτές δεν τίθενται ρητά ως αναγκαστική προϋπόθεση αλλά εκφράζονται έμμεσα από τα συστατικά στοιχεία της πραγματικότητας.

2. Ο κανονιστικός σχεδιασμός: βρίσκεται σχεδόν στον αντίποδα του ορθολογικού σχεδιασμού. Εδώ επικρατεί η συμμόρφωση του κοινωνικού σχεδιασμού σε κοινωνικές αξίες και ηθικούς στόχους για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία και δευτερευόντως θέτει στους στόχους του την αποτελεσματικότητα και τις θέσεις της «αριστοποίησης». Η οποιαδήποτε κοινωνική πολιτική που απευθύνεται σε μειονεκτούσες ομάδες (ανάπηροι, μετανάστες, κλπ), εκφράζεται με τον κανονιστικό σχεδιασμό. Στον κανονιστικό σχεδιασμό μπορεί να ενυπάρχουν και στοιχεία ορθολογικού σχεδιασμού, δηλαδή οι επιδιώξεις να έχουν ως πλαίσιο και την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης.

3. Τον συνολικό σχεδιασμό: Αντιμετωπίζει την παρέμβαση για έναν συγκεκριμένο τομέα από όλες τις πλευρές, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις δυνατές λύσεις και χρησιμοποιώντας πληθώρα μεταβλητών που μορφοποιούν το πρόβλημα. 4. Τον στρατηγικό σχεδιασμό: Βασίζεται στην επιλογή συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του προβλήματος και επιδιώκει να μεγιστοποιήσει το αποτέλεσμα και να δώσει την πιο αποδοτική λύση.

5. Τον συμπτωματικό ή συγκυριακό σχεδιασμό: Χρησιμοποιείται όταν η παρέμβαση στοχεύει στην έγκαιρη και στιγμιαία λύση για γεγονότα που προκλήθηκαν ξαφνικά (Π.χ καταστροφικός σεισμός, ή άλλη φυσική καταστροφή που δημιουργεί αστέγους, αρρώστους, κλπ). Σε τέτοιες περιπτώσεις η παρέμβαση του κράτους πρέπει να είναι άμεση και πολυεπίπεδη και ευέλικτη και ο σχεδιασμός πρέπει να συνδυάζει στοιχεία κοινωνικής ευαισθησίας αλλά και αποτελεσματικότητας. Ανάλογο σχεδιασμό επιδέχονται και περιπτώσεις καθημερινότητας που σε καθυστερήσεις χρηματοδότησης των έργων που αναλαμβάνουν δημόσιοι ή δημοτικοί φορείς και απαιτείται ανασχεδιασμός έκτακτων καταστάσεων.

6. Τον συνηγορικό ή σχεδιασμό συνηγορίας: Απευθύνεται σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες ή σε μικρότερες γεωγραφικές ή διοικητικές ενότητες και στοχεύει σε λύσεις που είναι ευνοϊκές- δηλαδή συνηγορούν υπέρ των ατόμων στα οποία απευθύνεται. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων των Ποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση είναι τέτοιο παράδειγμα. Η παρέμβαση της πολιτείας υπέρ αυτής της πληθυσμιακής ομάδας αφορούσε σε προγράμματα γλωσσικής κατάρτισης, επαγγελματικής εξειδίκευσης και στεγαστικής αποκατάστασης.

Πολλές παρεμβάσεις μπορεί να εμπίπτουν σε ένα ή περισσότερα είδη κοινωνικού σχεδιασμού και συχνά οι ειδικοί του κοινωνικού σχεδιασμού χρησιμοποιούν μεικτούς τύπους, οπότε από τους δυνατούς συνδυασμούς που γίνονται προκύπτουν νέοι τύποι σχεδιασμού.

Κοινωνικός σχεδιασμός: Διεθνείς και Ελληνικές εμπειρίες Η ιδέα του σχεδιασμού υπάρχει από την αρχαιότητα. Αρχαίες πόλεις κτίστηκαν με βάση πολεοδομικά σχέδια (πολεοδομικός σχεδιασμός). Π.χ ο Πειραιάς κτίστηκε πάνω στα σχέδια του Ιπποδάμου (Ιπποδάμειο σύστημα). Ανάλογους σχεδιασμούς βρίσκουμε στη στρατιωτική οργάνωση, και τις πολεμικές επιχειρήσεις. Οι κοινωνίες για να επιβιώσουν χρειάζονται σχέδια δράσης (δημιουργία πόλης ή οικισμού, σύστημα οργάνωσης και διοίκησης, άμυνα). Με την πάροδο των αιώνων, όσο οι κοινωνίες γίνονται περισσότερο σύνθετες, ο κοινωνικός σχεδιασμός αρχίζει να αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνική πρακτική, ιδιαίτερα όταν συνδέθηκε με την οικονομική ανάπτυξη. 38

..Στην οικονομία καταστρώνονται προγράμματα με εναλλακτικές λύσεις προκειμένου να οδηγηθούν τα κράτη στην οικονομική ευημερία. Ο κοινωνικός σχεδιασμός στις καπιταλιστικές χώρες συνδέθηκε με το κράτος πρόνοιας (κυρίως σε πολιτικές προνοιακής μορφής), ενώ στις σοσιαλιστικές χώρες ο σχεδιασμός αφορούσε σε όλο το οικονομικό-κοινωνικό πρόγραμμα και αποτελούσε κεντρικό στοιχείο του κρατισμού. Μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο γίνεται κατανοητό ότι η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών και των λειτουργιών τους δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν ευκαιριακά και αποσπασματικά αλλά μόνο με γνώση, συστηματική οργάνωση των πληροφοριών και σύνδεση με τις υφιστάμενες πολιτικές.

Ιδιαίτερα για τη χώρα μας, μετά την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγκαζόμαστε να προσαρμοστούμε στις νέες καταστάσεις και τη θέση των αυτοσχεδιασμών να πάρουν οι συστηματικοί και βάσει δεδομένων, σχεδιασμοί σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης του κράτους. Οι παρεμβάσεις σε όλα τα επίπεδα, πρέπει να οργανώνονται, να σχεδιάζονται και να παρακολουθείται η πορεία υλοποίησης των σχεδίων και να ολοκληρώνονται με αξιολόγηση και ανατροφοδότηση. Ο σχεδιασμός πλέον γίνεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και ανασχεδιάζονται όλοι οι τομείς δραστηριότητας στα κράτη μέλη, οργανώνοντας την οικονομία, την παραγωγή και την κοινωνική πολιτική σε πλαίσια που τίθενται υπερεθνικά.

Τον πολεοδομικό σχεδιασμό Τον οικονομικό σχεδιασμό και Ιστορικά ο σχεδιασμός εξελίχθηκε με τρείς σημαντικούς σταθμούς: Τον πολεοδομικό σχεδιασμό Τον οικονομικό σχεδιασμό και Τον κοινωνικό σχεδιασμό

Πολεοδομικός σχεδιασμός: Ο σχεδιασμός στις βιομηχανικές χώρες ξεκίνησε από τον αστικό-πολεοδομικό σχεδιασμό (και όχι τον καθαρά οικονομικό). (Midgley,1995) Στα τέλη του 19ου αιώνα, σε Ευρώπη και Β. Αμερική αρχίζουν να εμφανίζονται οι συνέπειες της αστυφιλίας που ακολούθησε τη βιομηχανική επανάσταση. Εμφανίζονται τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φτωχογειτονιές, εκδηλώνεται έντονη κοινωνική πίεση για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των υποβαθμισμένων κοινωνικών στρωμάτων. Δημιουργήθηκε η ανάγκη για δημιουργία σχεδιασμένων εγκαταστάσεων και όχι ως φιλανθρωπική πρωτοβουλία όπως γινόταν μέχρι τότε.

Ιδιαίτερα μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, ο πολεοδομικός σχεδιασμός είχε ευρεία εφαρμογή στις βιομηχανικές χώρες, κυρίως λόγω των συνεπειών του πολέμου, εφόσον οι καταστροφές που είχαν προκληθεί έπρεπε να αντιμετωπιστούν συντονισμένα και με μαζικά προγράμματα ανοικοδόμησης. Αυτός ο πολεοδομικός σχεδιασμός κάλυπτε και οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες, δηλαδή όλους εκείνους τους τομείς που περιλαμβάνει κάθε πολεοδομικός σχηματισμός στον οποίο διαβιώνουν άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν προβλήματα απασχόλησης, εγκληματικότητας, φτώχειας, κλπ. Δηλαδή αφορούσε καθαρώς κοινωνικούς τομείς, γιαυτό σταδιακά υιοθετήθηκε ο όρος κοινωνικός σχεδιασμός εφόσον αφορούσε στις κοινωνικές όψεις του πολεοδομικού σχεδιασμού.

Επίσης, ο πολεοδομικός σχεδιασμός σταδιακά συνοδεύτηκε από τον περιφερειακό σχεδιασμό (σχεδιασμός που επικεντρώνεται σε μεγάλες γεωγραφικές ενότητες- περιφέρειες). Ο σχεδιασμός αυτός αφορούσε στρατηγικές για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των περιφερειών. Έπρεπε επομένως να συνδυαστούν στοιχεία τόσο από το φυσικό όσο και από το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Έτσι ο πολεοδομικός σχεδιασμός στην πορεία εξελίχθηκε σε σύνθετο, αφού δεν αφορούσε μόνο στην οικιστική πλευρά αλλά και στην οικονομική και κοινωνική.

ii. Οικονομικός σχεδιασμός: Ο σχεδιασμός ο οποίος θα διευκόλυνε και θα συνέβαλλε στην οικονομική ανάπτυξη. Υιοθετήθηκε από τους ουτοπιστές και κυρίως τους σοσιαλιστές ουτοπιστές τον 19ο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό στοιχείο της μαρξιστικής θεωρίας για την οικονομική πολιτική. Εφαρμόστηκε στη Σοβιετική Ένωση όπου ο κεντρικός σχεδιασμός αποτελούσε συστατικό στοιχείο του καθεστώτος. Ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες όπου αρχικά αντιμετωπίστηκε με καχυποψία, χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό προκειμένου να ασκηθεί αποτελεσματικότερα η κοινωνική πολιτική και να ληφθούν ρεαλιστικές αποφάσεις.

Από το 19ο αιώνα αλλά κυρίως τον 20ο, πεδίο εφαρμογής του σχεδιασμού αποτέλεσε η οικονομία, με στόχο την οικονομική ανάπτυξη. Ο Keynes πρότεινε ένα σύστημα οικονομικού σχεδιασμού (όχι ιδιαίτερα αυστηρό) προκειμένου να ξεπεραστεί η κρίση του μεσοπολέμου. Ο οικονομικός σχεδιασμός χρησιμοποιήθηκε από τους αποικιοκράτες για οικονομική ανάπτυξη των αποικιών τους. Το μοντέλο του σχεδιασμού δεν είχε στόχο τον έλεγχο της οικονομίας (Σοβιετικό μοντέλο), το κράτος έπαιζε ένα παρεμβατικό ρόλο, έδειχνε τις κατευθύνσεις όπου ουσιαστικά μια μεικτή οικονομία θα μπορούσε να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη

Κοινωνικός σχεδιασμός: Ο κοινωνικός σχεδιασμός συνδέθηκε με το κράτος πρόνοιας, δηλαδή με την οργανωμένη παρέμβαση του κράτους. Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, άρχισε να φαίνεται η επέκταση της παρέμβασης του κράτους στο χώρο της κοινωνικής πρόνοιας. Οι νόμοι της φτώχειας που στην Αγγλία ξεκίνησαν το 1640, (Νόμος Περί Πτωχών της Ελισάβετ), και το 1834 κατέληξαν στη μεγάλη κοινωνική μεταρρύθμιση, θεωρούνται οι πρώτες προσπάθειες των κυβερνήσεων να αντιδράσουν συστηματικά στις κοινωνικές πιέσεις και να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά τους προβλήματα.

Με την επέκταση των πόλεων πολλοί τομείς όπως η δημόσια υγεία, η ύδρευση, η αποχέτευση, η στέγαση, κ.λπ., έπρεπε να αντιμετωπιστούν συστηματικά για όλους τους κατοίκους. Την ίδια περίοδο και μετά από πιέσεις που ασκήθηκαν εισάγεται η δημόσια εκπαίδευση στις βιομηχανικές κοινωνίες. Τα πρώτα προγράμματα κοινωνικής προστασίας εμφανίζονται στη Γερμανία επί Βίσμαρκ (1880). Το παράδειγμα αυτό ακολούθησαν κι άλλες βιομηχανικές χώρες περιλαμβάνοντας μέτρα που αφορούσαν στη φροντίδα υγείας, επιδοματική πολιτική, κ.λπ. Την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης στις Η.Π.Α ο Ρούσβελτ εξήγγειλε νέο πρόγραμμα για την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία και την αντιμετώπιση της ανεργίας.

Ο νόμος της κοινωνικής ασφάλισης του 1935 είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην εξέλιξη του κράτους πρόνοιας στις Η.Π.Α. Η έκθεση του Beveridge στην Αγγλία (1942) εισηγείται την κάλυψη ολόκληρου του πληθυσμού στον τομέα της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών. Η έκθεση του Beveridge αποτελούσε μοντέλο για πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που υιοθέτησαν κοινωνικά προγράμματα. Η έκθεση Beveridge πρότεινε ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης βασισμένο σε τρείς άξονες. Οικογενειακές παροχές Εθνική υπηρεσία υγείας Απασχόληση για όλους

Οι χώρες οι οποίες βρίσκονταν στο στάδιο της ανάπτυξης δεν ήταν εύκολο να αντέξουν ένα σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών γιαυτό και έδωσαν προτεραιότητα ένα σύστημα οικονομικής ανάπτυξης. Η κοινωνική και η οικονομική πολιτική ήταν για τις περισσότερες χώρες ξεχωριστές διαδικασίες, αφού ελάχιστες τις αντιμετώπισαν ταυτόχρονα τόσο στο επίπεδο της πολιτικής όσο και στο επίπεδο του σχεδιασμού με συστηματικό τρόπο όπως έγινε π.χ. στις σκανδιναβικές χώρες

Βασικές αρχές θεμελιώδους σημασίας στον κοινωνικό σχεδιασμό: Ισότητα Πρόσβαση Επιλογή Συνηγορία Επικοινωνία και παροχή συμβουλών Συμμετοχή Ακρίβεια Προσαρμοστικότητα και Ευελιξία Συνεργασία

Ισότητα : Δίκαιη κατανομή πόρων, πολιτικής εξουσίας και ευκαιριών για συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας Ισότητα σημαίνει να είναι κάποιος δίκαιος και να μην θεωρούμε ότι όλοι ξεκινούν από το ίδιο επίπεδο ή έχουν τις ίδιες ευκαιρίες

Πρόσβαση : Δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση σε ένα πλήθος ποιοτικών υπηρεσιών αναγκαίων για την επίτευξη και διατήρηση μιας βασικής ποιότητας ζωής

Επιλογή : Οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να επιλέξουν από ένα πλήθος επιλογών και εναλλακτικών όσον αφορά στις δυνατότητες στη στέγασης, εκπαίδευσης, απασχόλησης, υπηρεσίες υποστήριξης στην κοινότητα, κλπ.

Συνηγορία: Η υπηρεσία σχεδιασμού έχει τη νομιμοποίηση να συνηγορήσει και να πιέσει για τις ανάγκες και τις προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας

Επικοινωνία και παροχή συμβουλών: Σε κάθε ορισμό του κοινωνικού σχεδιασμού ενυπάρχει η αντίληψη ότι κάθε απόφαση η οποία αφορά σε θέματα σχετικά με την ποιότητα ζωής των πολιτών, θα πρέπει να βασίζεται στη συμμετοχή των πολιτών και τις απόψεις εκείνων που επηρεάζονται άμεσα από αυτές τις αποφάσεις.

Συμμετοχή: Δημιουργία ευκαιριών και επιλογών προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα τοπικά θέματα, και την κοινωνική και πολιτική ζωή προκειμένου να επηρεάσουν αποφάσεις που τους αφορούν.

Ακρίβεια: Σημαίνει σχεδιασμό εκ των προτέρων έτσι ώστε οι υπηρεσίες και οι πόροι να είναι διαθέσιμοι ακριβώς όταν θα υπάρχουν οι ανάγκες.

Προσαρμοστικότητα και Ευελιξία: Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των προγραμμάτων θα πρέπει να είναι ευέλικτα ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται στην κοινότητα με το πέρασμα του χρόνου.

Συνεργασία: Ο σχεδιασμός και η παροχή υπηρεσιών να υλοποιούνται και να συντονίζονται σε συνεργασία με δημόσιους φορείς, ιδιωτικούς αλλά και την τοπική κοινότητα.

Εμπειρίες σχεδιασμού στην Ελλάδα Τα πενταετή προγράμματα Στη χώρα μας η έννοια του σχεδιασμού ταυτίζεται, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό, με την έννοια του προγραμματισμού για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Την περίοδο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εμφανίζεται ουσιαστικά η ανάγκη για συντονισμένο προγραμματισμό διαφορετικών τομέων και δραστηριοτήτων γιατί ο πόλεμος κατέστρεψε τις υποδομές και τους μηχανισμούς της αγοράς. Επίσης υπήρχε έντονη η ανάγκη της παρέμβασης του κράτους μέσα από την άσκηση κοινωνικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων αλλά και ειδικών ομάδων του πληθυσμού.

Η διαμόρφωση του κράτους πρόνοιας στη μεταπολεμική Ελλάδα ήταν δύσκολη και αντιφατική. Αφενός υπήρχε επιτακτική η ανάγκη για παρεμβάσεις του κράτους στον κοινωνικό τομέα αφετέρου ήταν έντονη η ανάγκη ενίσχυσης της κερδοφορίας του κεφαλαίου ώστε να επιτευχθεί οικονομική ανάπτυξη η οποία με τη σειρά της θα εξασφάλιζε τους αναγκαίους πόρους για τις κοινωνικές παρεμβάσεις. Δόθηκε λοιπόν προτεραιότητα στον οικονομικό τομέα ενώ ταυτόχρονα έγιναν αποσπασματικά κάποιες προσπάθειες για άσκηση κοινωνικής πολιτικής με σημαντικές όμως στρεβλώσεις. Π.χ., θεσμοθετήθηκαν κοινωνικοί πόροι για δαπάνες κοινωνικής προστασίας ενώ ταυτόχρονα δεσμεύτηκαν τα αποθεματικά των ταμείων. Η ανασυγκρότηση της χώρας την πρώτη δεκαετία μετά τον πόλεμο και στη συνέχεια η ανάπτυξή της επέβαλε την επιλογή της κατάλ-ληλης οικονομικής ανάπτυξης με υπόδειξη των κυβερνήσεων των Η.Π.Α και διεθνών χρηματοδοτικών ιδρυμάτων.

Την πρώτη περίοδο που καλύπτει τη χρονική περίοδο 1947-1957 συντάχθηκαν 4 οικονομικά προγράμματα: «Πρόγραμμα ανασυγκροτήσεως της χώρας-Σχέδιο ανασυγκροτήσεως των τεχνικών βάσεων της Ελληνικής Οικονομίας1947», «Προσωρινό μακροπρόθεσμο πρόγραμμα οικονομικής ανορθώσεως της Ελλάδος 1948-1952», Πρόγραμμα οικονομικής αναπτύξεως 1952-1956», «3ετές πρόγραμμα οικονομικής αναπτύξεως του 1953» Αυτά τα οικονομικά προγράμματα είτε δεν εφαρμόστηκαν καθόλου είτε εγκαταλείφθηκαν στο αρχικό στάδιο εφαρμογής τους. Παρεμβάσεις της επίσημης οικονομικής πολιτικής στους μηχανισμούς της αγοράς έγιναν με πρωτοβουλία των μελών της αμερικανικής αποστολής, χωρίς όμως συγκεκριμένο προγραμματισμό.

Στο τέλος αυτής της πρώτης δεκαετίας, το 1957, συστήθηκε στο τότε Υπουργείο Συντονισμού η «Επιτροπή Έρευνας και Οργανώσεως Οικονομικού Προγραμματισμού» με σκοπό την επιστημονική διερεύνηση της ελληνικής οικονομίας και τη διασφάλιση των πληροφοριών και των στοιχείων που ήταν απαραίτητα για τη σύνταξη μακροχρόνιου προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης. Από το 1960 και μετά το Κέντρο Οικονομικού Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) ήταν υπεύθυνο για τη σύνταξη των πενταετών προγραμμάτων Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης τα οποία από το 1960 (Β’ περίοδος προγραμματισμού) μέχρι το 1987 ανέρχονται σε επτά. Το ΚΕΠΕ ήταν για την εκάστοτε κυβέρνηση το κεντρικό όργανο σχεδιασμού της οικονομικής πολιτικής. Από το 1975 τα προγράμματα που καταρτίζονται από το ΚΕΠΕ θεσμοθετήθηκε να υποβάλλονται και να συζητούνται στη Βουλή, γεγονός που αναβάθμισε τη διαδικασία του προγραμματισμού.

Παράλληλα με το πρόγραμμα της περιόδου 1983-1987 δημιουργήθηκαν δύο νέοι θεσμοί: Τα Περιφερειακά Συμβούλια, σε επίπεδο κυρίως Νομαρχιών και Το Ανώτατο Συμβούλιο Οικονομικού Προγράμματος στο οποίο υπάρχει εκπροσώπηση των κοινωνικών φορέων με στόχο να εξισορροπούνται τα αντικρουόμενα συμφέροντα διαφορετικών ομάδων με συναινετικές ρυθμίσεις. Στον κοινωνικό τομέα τα 5ετή προγράμματα έχουν ως κύριες επιδιώξεις «τη φροντίδα για την ανάπτυξη των κοινωνικών υπηρεσιών για την άμεση ικανοποίηση ενός ελαχίστου επιπέδου αναγκών, ιδιαίτερα των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων, και τη βελτίωση της ποιότητας των κοινωνικών υπηρεσιών». Επιπλέον, επιδιώκεται ο περιορισμός των ανισοτήτων στον οικονομικό και τον κοινωνικό τομέα, τόσο μεταξύ διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού όσο και μεταξύ διαφορετικών περιφερειών της χώρας.

Ειδικότερα, κύριες επιδιώξεις των 5ετών προγραμμάτων είναι: Η μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων Ο περιορισμός της διαφοράς ανάμεσα στα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο Μείωση των ανισοτήτων στις ευκαιρίες που δίνονται σε διάφορες πληθυσμιακές ομάδες για βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής τους θέσης. Προκειμένου να επιτευχθούν αυτές οι επιδιώξεις, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους τομείς: Της υγείας, Της κοινωνικής πρόνοιας, Της κοινωνικής ασφάλισης, Της εκπαίδευσης και Της απασχόλησης.

Παρά το γεγονός ότι έγιναν σοβαρά βήματα στη κατάρτιση, δεν οικοδομήθηκε μηχανισμός παρακολούθησης και εποπτείας της υλοποίησης αυτών των προγραμμάτων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν εκσυγχρονίστηκαν οι δομές. Από αυτή την άποψη, ο προγραμματισμός όπως γινόταν, ήταν ημιτελής αφού η υλοποίηση και η αξιολόγησή του δεν αντιμετωπίσθηκαν σε θεσμικό, οργανωτικό αλλά και πρακτικό επίπεδο. Από το 1987 και μετά αυτή η διαδικασία σταμάτησε και γίνονται προσπάθειες σχεδιασμού –προγραμματισμού, προσαρμοσμένου κατά περίπτωση στις επιταγές και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία είναι πλήρες μέλος.

Σύγχρονα Σχέδια-Προγράμματα Από τα πολλά σχέδια – προγράμματα που καταρτίστηκαν τα τελευταία χρόνια, με πρωτοβουλία και απαίτηση της Ε.Ε, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον κοινωνικό σχεδιασμό παρουσιάζουν τρία: «Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ενσωμάτωση 2001-2003». Καταρτίστηκε και συντονίστηκε από τα Υπουργεία Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (συμμετείχαν και τα Υπουργεία Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης & Αποκέντρωσης, Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων, Εθνικής Οικονομίας & Οικονομικών). Απώτερος στόχος είναι η διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής και της ανεκτικότητας της κοινωνίας για την εξασφάλιση της ποιότητας της ζωής.

Οι παραδοσιακές μορφές αρωγής που αφορούσαν κυρίως την οικογένεια, στις μέρες μας υποχωρούν όλο και περισσότερο. Αυτό καθιστά επιτακτική την ανάγκη της κρατικής παρέμβασης για κοινωνική προστασία μέσα από την εφαρμογή συγκεκριμένων στρατηγικών. Οι στρατηγικές αυτές καλύπτουν τρείς μεγάλες ενότητες: Γενικές πολιτικές που έχουν επίδραση στα κοινωνικά μεγέθη και τις κοινωνικές σχέσεις Ειδικές στρατηγικές με επιμέρους στόχους Διοικητικές παρεμβάσεις για να διευρύνεται το πεδίο των επιλογών.

Οι ομάδες προτεραιότητας αφορούν: Στην προστασία της Γ’ ηλικίας Στις δυσλειτουργίες της αγοράς εργασίας Στις μειονεκτούσες και απομονωμένες γεωγραφικές περιοχές Στις περιοχές που υφίστανται φυσικές καταστροφές Στον αποκλεισμό που σχετίζεται με θέματα υγείας του ατόμου Στον αποκλεισμό που σχετίζεται με την αναπηρία Στις ευπαθείς ομάδες που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες (τσιγγάνοι, παλιννοστούντες, πρόσφυγες, μετανάστες) Στις οικογένειες με παιδιά Στην πρόληψη/μείωση του αναλφαβητισμού

2. «Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση 2002». Στο Σχέδιο αυτό παρουσιάζονται: Το πλαίσιο της πολιτικής της απασχόλησης Οι στρατηγικές πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται σε συνεργασία με άλλους κοινωνικούς εταίρους για την αύξηση της συμμετοχής στην απασχόληση και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής στην οπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ειδικότερα, οι προτεινόμενες στρατηγικές αφορούν: Στην απασχολησιμότητα: στοχεύει στην κοινωνική παρέμβαση για περιορισμό της ανεργίας (φορολογικό σύστημα, επαγγελματική κατάρτιση, καταπολέμηση των διακρίσεων, κ.λ.π.). Στην επιχειρηματικότητα: στοχεύει στη διαμόρφωση σύγχρονου και ευνοϊκού περιβάλλοντος (κίνητρα για μείωση του κόστους των επιχειρήσεων, περιφερειακή και τοπική δράση για την απασχόληση, κ.λ.π.). Στην προσαρμοστικότητα: μέσω του εκσυγχρονισμού της οργάνωσης της εργασίας του θεσμικού πλαισίου και της δια βίου μάθησης. Στην ενίσχυση της ισότητας των ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών (επιτυχής συνδυασμός μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής).

3. «Επιχειρησιακό Σχέδιο Δράσης για την έρευνα 2001-2006» Σε αυτό το Σχέδιο επισημαίνεται η συμβολή της έρευνας στη διαμόρφωση πολιτικών, ιδιαίτερα στο νέο κοινωνικό περιβάλλον όπως το καθορίζουν οι σύγχρονες ανάγκες της χώρας μας και τις επιταγές της Ε.Ε. Αυτό το Σχέδιο καλύπτει τη φάση της ανάλυσης και δεν επεκτείνεται και στη φάση της πραγματοποίησης.

4. Λόγοι περιορισμένης έκτασης και αναποτελεσματικότητας του κοινωνικού σχεδιασμού Στη χώρα μας ο κοινωνικός σχεδιασμός εφαρμόζεται με καθυστέρηση και συνδέεται με την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε και αποτελεί προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων. Οι λόγοι αυτής της καθυστέρησης οφείλονται σε μια σειρά παράγοντες όπως: Η περιορισμένης έκτασης κοινωνική πολιτική της μεταπολεμικής περιόδου μέχρι και τη δεκαετία του ‘80. Υπήρχε αδυναμία της πολιτείας να διαθέσει τα απαραίτητα κονδύλια για την ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας. Ο σχεδιασμός έδινε βάρος στην ανάπτυξη του οικονομικού τομέα χωρίς να βελτιώνεται στην πορεία και ο κοινωνικός τομέας (υγεία, εκπαίδευση, κατοικία, κ.α).

Η περιορισμένης έκτασης ασκούμενη κοινωνική πολιτική (αποσπασματική και ευκαιριακή στο βαθμό που σχεδιαζόταν) που κατακερματιζόταν σε διαφορετικές Υπηρεσίες και Υπουργεία. Π.χ ο σχεδιασμός για την τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση δεν γινόταν από το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας αλλά, για τους κοινωνικούς λειτουργούς από το Υπουργείο Πρόνοιας, το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας για τις Σχολές Εμπορικού Ναυτικού, τον ΕΟΤ για τις Σχολές Τουριστικών Επαγγελμάτων, κ.λ.π. Η πρακτική του κοινωνικού σχεδιασμού που ακολουθείτο στη χώρα μας αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του κοινωνικού προβλήματος και όχι στα αίτια που το δημιουργούν (καταστολή και όχι πρόληψη).

Η αναποτελεσματικότητα του κοινωνικού σχεδιασμού Η αναποτελεσματικότητα του κοινωνικού σχεδιασμού. Το γραφειοκρατικό σύστημα που χαρακτηρίζει τη δομή της δημόσιας διοίκησης, δεν ευνοεί πρακτικές που χαρακτηρίζονται από ευελιξία, ταχύτητα και υπευθυνότητα. Χρονοβόρες διαδικασίες, συχνές επικαλύψεις αρμοδιοτήτων με αποτέλεσμα πολύ συχνά ο σχεδιασμός να μην φτάνει στη φάση της υλοποίησης. Η έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένων στελεχών δεδομένου ότι ο σχεδιασμός ως επιστημονική διαδικασία με διεπιστημονικό αντικείμενο, πολύ πρόσφατα εντάχθηκε ως γνωστικό αντικείμενο στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα κάποιων πανεπιστημιακών τμημάτων

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Κοινωνικός Σχεδιασμός = Διαδικασία Σειρά ενεργειών που έχουν συγκεκριμένη αλληλουχία με μονοσήμαντη κατεύθυνση, δηλαδή κάθε ενέργεια οδηγεί σε μια άλλη, η οποία με τη σειρά της γίνεται αφετηρία για μια επόμενη. Είναι αναπόφευκτες οι τροποποιήσεις της αρχικής διαδικασίας. Ο Σχεδιασμός περιλαμβάνει Τις δράσεις/ενέργειες Το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των δράσεων /ενεργειών Το κόστος Τους εμπλεκόμενους και τις αρμοδιότητές τους

Σε όλη τη διαδικασία του Σχεδιασμού Κοινωνικής Πολιτικής, ο επαγγελματίας αναλύει και χρησιμοποιεί μεταξύ άλλων τρείς αλληλοεξαρτώμενους παράγοντες: Δεδομένα, Αξίες, Πράξη Τα Δεδομένα είναι στοιχεία και πληροφορίες, που προσδιορίζουν το πρόβλημα, περιγράφουν τα αίτια που το προκαλούν, την υπάρχουσα κατάσταση στο περιβάλλον ή μια ευκαιρία για ανάπτυξη, το σύστημα πελατών και τη συμπεριφορά του συστήματος που πρέπει να αλλάξει. Π.χ. ανεργία: συλλέγουμε στοιχεία για την πλήρη απασχόληση, τους ανέργους, τους εργοδότες την προσφορά και ζήτηση εργασίας, δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά της εργασίας, την κοινότητα, τις επιπτώσεις της ανεργίας στο περιβάλλον για μικρά και μεγάλα χρονικά διαστήματα και στις οικογένειες των ανέργων. Αναλύει τις επιπτώσεις της ανεργίας στις πληθυσμιακές ομάδες και τους κοινωνικούς θεσμούς οι οποίοι επωφελούνται από την ανεργία αλλά και εκείνους που δεν επηρεάζονται. Η ανεργία αναχαιτίζει τον πληθωρισμό, ωφελεί τους εργοδότες που έχουν μεγαλύτερη επιλογή εργατικού δυναμικού με χαμηλότερα ημερομίσθια (αύξηση προσφοράς εργατικού δυναμικού σε σχέση με τη ζήτηση)

Οι Αξίες είναι απαραίτητες για την ανάλυση των δεδομένων Οι Αξίες είναι απαραίτητες για την ανάλυση των δεδομένων. Το στέλεχος σχεδιασμού χρησιμοποιεί ένα πλαίσιο αξιών και μια ιδεολογία για να κρίνει αν η υπάρχουσα κατάσταση, τα δεδομένα είναι επιθυμητά, ευνοϊκά, επικίνδυνα, ιδεολογικά παραδεκτά ή όχι και για ποιόν. Αν παραδεχθούμε αυτό που είναι σύνηθες στον κοινωνικό σχεδιασμό, δηλαδή ότι για να υπάρξει ένα πρόβλημα (ανεργία) πρέπει να υπάρχει μια απραγματοποίητη αξία (η πλήρης απασχόληση ως ανθρώπινο δικαίωμα), είναι φανερό ότι τα στοιχεία και δεδομένα αποκτούν σημασία στο Σχεδιασμό Κοινωνικής Πολιτικής μόνο αν αναλυθούν από τη συγκεκριμένη σκοπιά ενός συστήματος αξιών (ιδεολογίας). Το γεγονός ότι υπάρχει ανεργία είναι μια «κατάσταση», γίνεται «πρόβλημα» μόνο όταν η κατάσταση αυτή εξεταστεί υπό το πρίσμα της αξίας της πλήρους απασχόλησης και αποτελεί πρόβλημα μόνον για όποιον ισχύει η αξία της πλήρους απασχόλησης. Στην πράξη του Σχεδιασμού, το στέλεχος ουσιαστικά αναλύει και συγκρίνει τα δεδομένα, δηλαδή «τι υπάρχει» με τι «έπρεπε να υπάρχει». Η σύγκριση αυτή μεταξύ υπαρκτής και επιθυμητής κατάστασης είναι καθοριστική για να αποφασιστεί τι πρέπει να γίνει και πως η υπάρχουσα κατάσταση θα μεταβληθεί στην επιθυμητή.

Η Πράξη είναι απαραίτητη προϋπόθεση της διαδικασίας και της λύσης του προβλήματος. Τα στελέχη σχεδιασμού χρησιμοποιούνται από πελάτες και αμείβονται όχι για να αναλύσουν απλώς μια κατάσταση και να περιγράψουν τη θεωρητική αντίληψη ενός προβλήματος αλλά για να λυθεί ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, με εφαρμογή παρέμβασης στην πράξη και την επίτευξη κοινωνικής ανάπτυξης του πελάτη. Η πρακτική εφαρμογή συγκεκριμένων και μεταξύ τους συνδεδεμένων παρεμβατικών ενεργειών που λύνουν ένα πρόβλημα, είναι απαραίτητη προϋπόθεση της διαδικασίας Σχεδιασμού Κοινωνικής Πολιτικής.

ΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1 ΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1. Φάση Ανάλυσης: Στάδιο Α: Διαμόρφωση Προβλήματος Στάδιο Β: Εναλλακτικές Πολιτικές 2. Φάση Πραγματοποίησης: Στάδιο Γ: Σχέδια/Προγράμματα/Αποτελέσματα Στάδιο Δ: Αξιολόγηση Στάδιο Ε: Ανατροφοδότηση

Τα 5 αυτά στάδια αν και αυτοτελή, αποτελούν μια διαδικαστική ενότητα και μια κυκλική σχέση αλληλεπίδρασης. Αν και το μοντέλο της διαδικασίας Σχεδιασμού Κοινωνικής Πολιτικής έχει οριζόντια ροή διαδοχικών αλληλεξαρτώμενων σταδίων και φάσεων, στη πράξη η ροή είναι κυκλική, χωρίς απαραίτητα προκαθορισμένη αρχή και τέλος. Το κάθε στάδιο και φάση, επηρεάζει συγχρόνως όχι μόνον το επόμενο αλλά και το προηγούμενο στάδιο. Π.χ η ροή της διαδικασίας για τη μείωση της ανεργίας είναι ουσιαστικά κυκλική. Το στέλεχος Σχεδιασμού ξεκινά φυσικά με την ανάλυση του προβλήματος της ανεργίας, αλλά μέσω της αξιολόγησης και της ανατροφοδότησης των αποτελεσμάτων επανέρχεται στην ανάλυση και αναδιατύπωση του προβλήματος και επαναλαμβάνει τη διαδικασία έως ότου επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα χωρίς κοινωνικά ανεπιθύμητες παρενέργειες.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ Η φάση της Ανάλυσης μπορεί να αναλυθεί περαιτέρω σε επιμέρους στοιχεία τα οποία προσδιορίζουν το πλαίσιο των ενεργειών: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ 1. Πλαίσιο Πληθυσμός Κοινωνικό περιβάλλον Αιτιολόγηση της παρέμβασης 2. Διαμόρφωση του Προβλήματος Προσδιορισμός του προβλήματος και των αιτίων Ανάλυση της κατάστασης Συστηματοποίηση των απόψεων Προσδιορισμός σκοπών και στόχων 3. Καθορισμός πολιτικής και εφαρμογής στρατηγικής Εναλλακτικές πολιτικές Επιλογή και χάραξη πολιτικής

1. ΠΛΑΙΣΙΟ Ο πληθυσμός: Ο πληθυσμός ή η κοινωνική ομάδα που θα είναι δέκτης της παρέμβασης, έχει χαρακτηριστικά και ιδιότητες τα οποία πρέπει να γνωρίζει τόσο ο φορέας που κάνει την παρέμβαση όσο και ο κοινωνικός σχεδιαστής. Οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν την ομάδα στην οποία απευθύνεται η παρέμβαση προσδιορίζουν και τον τρόπο ενέργειας ώστε η παρέμβαση να είναι επιτυχής. Το Κοινωνικό περιβάλλον: Η κοινωνική ομάδα υπάρχει μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, στο οποίο επικρατούν συγκεκριμένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Το κοινωνικό περιβάλλον επιδρά άμεσα ή έμμεσα στην κοινωνική ομάδα προς την οποία απευθύνεται η παρέμβαση (θετικά και αρνητικά). Ένα πρόγραμμα δράσης πρέπει εξ αρχής να τοποθετηθεί μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον και να εκτιμηθεί ποιες επιπτώσεις θα υπάρξουν στην κοινωνία από την υλοποίηση του προγράμματος. (Θετική παρέμβαση σε ένα τομέα μπορεί να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις σε άλλο τομέα).

iii) Αιτιολόγηση παρέμβασης: Η κοινωνική παρέμβαση μέσω ενός προγράμματος δράσης αποβλέπει στη θεραπεία αδυναμιών που μπορεί να εμφανίζει ένα κοινωνικό σύνολο. Ο εντοπισμός των αδυναμιών και των ελλείψεων ενός κοινωνικού συνόλου και η προσπάθεια θεραπείας τους εναρμονίζονται σε ένα πλαίσιο αξιών. Οι πιο διαδεδομένες αξίες είναι: η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η συνείδηση της κοινωνικής ευθύνης όσων μπορούν να προσφέρουν σε εκείνους που αδυνατούν, και τέλος η παραδοχή ότι στις σύγχρονες κοινωνίες οι κοινωνικές παρεμβάσεις είναι υποχρέωση της πολιτείας. Πρέπει λοιπόν να εντοπιστούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της παρέμβασης όχι μόνο σε σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον αλλά και ειδικά εάν η παρέμβαση στον τομέα α’ έχει επιπτώσεις σε άλλους και ποιους τομείς. Είναι αναγκαίο να διερευνηθεί και να αιτιολογηθεί η παρέμβαση προκειμένου να αποφασιστεί η υλοποίησή της.

2. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ i) Προσδιορισμός του προβλήματος και των αιτίων: Το πρόβλημα γίνεται αντιληπτό από το κοινωνικό σύνολο ή την υπεύθυνη πολιτεία και επιχειρείται η λύση του με την κοινωνική παρέμβαση. Το πρόβλημα πρέπει να προσδιορίζεται με ακρίβεια στο χώρο και το χρόνο, Π.χ ένταξη μεταναστών (λεπτομερής προσδιορισμός των όρων οικονομική και κοινωνική ένταξη). Το εκάστοτε κοινωνικό πρόβλημα αναδεικνύεται εφόσον αυτοί που χαράσσουν πολιτική έχουν την πολιτική βούληση και διακατέχονται από συγκεκριμένες κοινωνικές αξίες και ιδεολογία κοινωνικής δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Για τον προσδιορισμό του προβλήματος είναι αναγκαίο να εντοπιστούν τα αίτια που το προκαλούν ώστε να έχουμε εις βάθος κατανόηση του προβλήματος ώστε ο σχεδιασμός να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη ρίζα του και όχι επιφανειακά.

ii) Ανάλυση της κατάστασης: Για την ανάλυση της κατάστασης χρειάζονται πληροφορίες και στοιχεία ώστε ο σχεδιαστής να διαμορφώσει άποψη για την έκταση και την υφή του προβλήματος ώστε οι λύσεις που θα προταθούν να είναι ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες. Τα στοιχεία μπορεί να είναι ποσοτικά αλλά και ποιοτικά (τεκμήρια, μαρτυρίες και ιστορικά δεδομένα που φωτίζουν την υφιστάμενη κατάσταση). Τα στοιχεία αυτά αντλούνται από διάφορες πηγές (ΕΣΥΕ, ΟΤΑ, Επιμελητήρια, συνδικαλιστικοί φορείς, κλπ). Όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες ο σχεδιαστής πραγματοποιεί ad hoc επιτόπιες έρευνες για να συγκεντρώσει τα στοιχεία που χρειάζεται για να κατανοήσει την υφιστάμενη κατάσταση.

iii) Συστηματοποίηση των απόψεων: Με δεδομένο το πλαίσιο και την ανάλυση του προβλήματος ο σχεδιαστής έχει τη δυνατότητα να συστηματοποιήσει τις γνώσεις του. Η κοινότητα στην οποία θα εφαρμοστεί η παρέμβαση διατυπώνει τις απόψεις της και ο σχεδιαστής με τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει και την ανάλυση της κατάστασης που έχει πραγματοποιήσει, μπορεί να ταξινομήσει τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν και να τις ιεραρχήσει κατά σειρά αλληλουχίας και σπουδαιότητας.

iv) Προσδιορισμός σκοπών και στόχων: Ο σκοπός είναι ευρύτερη έννοια και εκφράζει τη γενική προσδοκία από την προτεινόμενη κοινωνική παρέμβαση. (Π.χ. αν ο σχεδιασμός καλείται να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανεργίας, η κοινωνική παρέμβαση θέτει ως σκοπό τη μείωση της ανεργίας). Ο στόχος εκφράζει συγκεκριμένη ποσοτικά ή και ποιοτικά κατάσταση που προσδοκά ο σχεδιαστής να επιτευχθεί με τη συγκεκριμένη παρέμβαση (Π.χ. στο παράδειγμα της ανεργίας στόχος είναι να τεθεί εξ αρχής πόσες μονάδες θα μειωθεί, π.χ. να περιοριστεί στο 8%). Οι στόχοι μπορεί να είναι γενικότεροι και ειδικότεροι, μακροπρόθεσμοι και βραχυπρόθεσμοι, κεντρικής και περιφερειακής εμβέλειας, εξαρτάται από τη φύση της παρέμβασης και την υφή της κοινωνικής παρέμβασης.

3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Επιλογή και χάραξη πολιτικής: Η χάραξη πολιτικής υποδηλώνει τις αξίες και τις ιδεολογίες από τις οποίες εμφορείται η κοινωνική παρέμβαση. Στη χάραξη οποιασδήποτε κοινωνικής πολιτικής πρέπει να κυριαρχεί το όραμα για μια κοινωνία δικαιότερης κατανομής πόρων, λιγότερες κοινωνικές ανισότητες, σεβασμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών, εξασφάλιση όρων ισονομίας και κοινωνικής δικαιοσύνης για όλα τα μέλη της. Στο εφαρμοσμένο επίπεδο η χάραξη πολιτικής αφορά σε δύο επίπεδα:

α) Στο πρώτο επίπεδο επιλέγεται ο τομέας στον οποίο με τα δεδομένα της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής κρίνεται απαραίτητη η κοινωνική παρέμβαση. Αυτό σημαίνει ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση εντάσσεται στο πλαίσιο του συνολικού σχεδιασμού ενώ ιεραρχούνται οι δράσεις και με κριτήρια σπουδαιότητας και χρονικής αναγκαιότητας επιλέγεται ο συγκεκριμένος τομέας. β) Στο δεύτερο επίπεδο οι πολιτικές αφορούν στο συγκεκριμένο τομέα και οι στρατηγικές που θα υιοθετηθούν υπακούουν σε κριτήρια, με κύριο γνώμονα την επίτευξη του καλύτερου αποτελέσματος με το μικρότερο κόστος.

Εναλλακτικές προτάσεις- πολιτικές: Γνωρίζοντας το πλαίσιο και τα χαρακτηριστικά του προβλήματος είναι σκόπιμο ο σχεδιαστής να προτείνει περισσότερες από μία προσεγγίσεις και πολιτικές. Η αρχική πρόταση είναι η πληρέστερη και η καταλληλότερη, ωστόσο προκειμένου να αποφύγουμε καθυστερήσεις, ή αν υπάρξει πρόβλημα στην έγκριση του προϋπολογισμού ή του προγράμματος, καλό είναι να υπάρχει εναλλακτική πρόταση. Η εναλλακτική πρόταση μπορεί να είναι οικονομικότερη (αλλά μικρότερης εμβέλειας), συντομότερη χρονικά (αλλά πιο περιορισμένη). Μορφή εναλλακτικής πρότασης μπορεί να είναι και η κατάτμηση του όλου έργου σε μέρη-φάσεις που είναι ιεραρχημένα στο χρόνο και έχουν σταδιακή υλοποίηση. Αυτή η μορφή εφαρμόζεται σε μεγάλης έκτασης έργα.

2. Φάση Πραγματοποίησης: Στη Φάση αυτά περιλαμβάνονται: Στάδιο Γ: Σχέδια, Προγράμματα, Ενέργειες, Αποτελέσματα και Στάδιο Δ: Αξιολόγηση Η φάση πραγματοποίησης χαρακτηρίζεται από τον πρακτικό και εφαρμοσμένο προσανατολισμό της. Εδώ πια γίνεται η μεταφορά της σχεδιασμένης κοινωνικής παρέμβασης στην πράξη. Οι σκέψεις, οι αξίες και οι ιδεολογίες που εκφράζει η κοινωνική παρέμβαση μετατρέπονται σε δράση με χειροπιαστά αποτελέσματα. Μετατρέπεται η πολιτική σε συγκεκριμένο σχέδιο.

Η φάση της πραγματοποίησης παραστατικά αναλύεται στο ακόλουθο Διάγραμμα: Α Διατύπωση Σχεδίου και έγκριση Β Προγραμματισμός των πόρων μακροπρόθεσμα Γ Επίβλεψη υλοποίησης και ενδεχόμενη τροποποίηση Δ Αξιολόγηση Ανατροφοδότηση

Στάδιο Α: Διατύπωση σχεδίου για έγκριση Στη φάση της Ανάλυσης τέθηκε το πλαίσιο και προσδιορίστηκαν το πρόβλημα και οι σκοποί και οι στόχοι, όπως και η στρατηγική που θα ακολουθηθεί. Στο στάδιο της Πραγματοποίησης θα πρέπει να διατυπωθούν τα σχέδια τα οποία θα αναλύουν τις ενέργειες που είναι απαραίτητες για να οδηγηθούμε στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, καθώς και τις μεθόδους που θα χρησιμοποιήσουν. Τα μέσα εφαρμογής διαφοροποιούνται ανάλογα με την περίπτωση και την υφή του προγράμματος. Π.χ. ένα πρόγραμμα δράσης για την αντιμετώπιση της ανεργίας συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας, ο σχεδιασμός μπορεί να προβλέπει: επίδομα ανεργίας, δημιουργία θέσεων εργασίας κατάλληλων για τη συγκεκριμένη ομάδα, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, κ.ο.κ.

Στο παράδειγμα των ανέργων που προαναφέραμε: Απαιτείται νομοθετική ρύθμιση για το επίδομα ανεργίας. Η δημιουργία θέσεων εργασίας επιτυγχάνεται με πολλούς τρόπους συνδυασμένους μεταξύ τους (φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδοτήσεις για νέες θέσεις εργασίας, χαμηλότοκα δάνεια για επέκταση των επιχειρήσεων, κ.λπ.). Ορισμένες από αυτές τις ενέργειες χρειάζονται θεσμικό πλαίσιο και άλλες οικονομικές και διοικητικές διευθετήσεις. Αυτές λοιπόν οι ενέργειες προσδιορίζονται επακριβώς και καθορίζονται και οι απαιτούμενοι πόροι αλλά και οι χρόνοι στους οποίους θα υλοποιηθούν οι ενέργειες αυτές. αυτό το σχέδιο υποβάλλεται για έγκριση από το φορέα που θα καλύψει τη χρηματοδότησή του ή σε αυτόν που θα είναι ο αποδέκτης της παρέμβασης.

Στάδιο Β: Προγραμματισμός των πόρων μακροπρόθεσμα Καθοριστική παράμετρος στην υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής είναι η εξοικονόμηση πόρων οι οποίοι θα διατεθούν για την αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος. Όσο μεγαλύτερο είναι το πρόγραμμα δράσης (Π.χ. μεταρρύθμιση συστήματος υγείας), τόσο πιο σημαντική γίνεται η εξασφάλιση των πόρων. Στα μεγάλα έργα οι πηγές χρηματοδότησης είναι ποικίλες, κάποιες σταθερές άλλες πάλι όχι. Είναι σημαντικό για την ομαλή υλοποίηση και ολοκλήρωση του έργου, να εξασφαλίζουμε και ασφαλιστικές δικλείδες οικονομικών πόρων. Εάν για κάποιο λόγο η άντληση πόρων από μια πηγή διακοπεί να μπορούμε να αντλήσουμε τα απαραίτητα κονδύλια από άλλη πηγή. Ο προγραμματισμός των πόρων δεν αφορά μόνο τις πηγές χρηματοδότησης αλλά και την κατανομή τους ανά ενέργεια και χρόνο.

Στάδιο Γ: Επίβλεψη υλοποίησης και ενδεχόμενη τροποποίηση Η παρακολούθηση υλοποίησης του έργου πρέπει να είναι συνεχής και να αφορά σε όλες τις ενέργειες αλλά και στην αλληλουχία τους. Καθυστερήσεις που μπορεί να προκληθούν από αστάθμητους παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν όχι μόνο σε καθυστερήσεις αλλά κάποιες φορές και στην πλήρη ματαίωση υλοποίησης του προγράμματος. Σημεία παρακολούθησης αποτελούν: Οι ενέργειες και η αλληλουχία τους Οι χρόνοι που έχουν καθοριστεί κατά το σχεδιασμό Οι απαιτούμενοι πόροι και η ροή τους. Οι αποκλίσεις που μπορεί να εμφανιστούν σε ένα από αυτά τα τρία σημεία πρέπει να εντοπιστούν εγκαίρως ώστε να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές στα νέα δεδομένα. Η παρακολούθηση γίνεται με τη βοήθεια διαγραμμάτων όπου εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε τυχόν αποκλίσεις.

Στην περίπτωση που παρατηρηθούν καθυστερήσεις, πρέπει να εντοπισθούν οι λόγοι που τις προκάλεσαν και να βρεθούν τρόποι ώστε να ξεπεραστούν οι αδυναμίες. Σοβαρός λόγος καθυστερήσεων συνήθως είναι η έλλειψη οικονομικών μέσων, γιατί οι πηγές χρηματοδότησης συνήθως δεν είναι σταθερές. Εξ ίσου σημαντική είναι και η ροή των πόρων σύμφωνα με το σχεδιασμό, κανονική ροή στους χρόνους που πρέπει να έχουν προσδιοριστεί σαφώς τόσο ως προς τα ακριβή ποσά αλλά όσο και στον ακριβή χρόνο.

Η ανάγκη κατεύθυνσης και επιστημονικής τεκμηρίωσης της αποτελεσματικότητας των σκόπιμων κοινωνικών παρεμβάσεων , αποτελεί τον κύριο λόγο για την μεγάλη έκταση που πήρε η αξιολόγηση κοινωνικών προγραμμάτων και κοινωνικής πολιτικής. Η εφαρμογή αξιολόγησης προγραμμάτων ανατίθεται στους κοινωνικούς επιστήμονες και τους κοινωνικούς σχεδιαστές. Αξιολόγηση σημαίνει επιστημονική έρευνα που απαιτεί συστηματική, συνεχή, αντικειμενική συλλογή πληροφοριών για την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης. Οι πληροφορίες συγκεντρώνονται από τους συμμετέχοντες στη διαδικασία, γίνεται η ανάλυση των πληροφοριών και μετατρέπονται τα συμπεράσματα σε διορθωτικές ενέργειες. Η αξιολόγηση είναι μια συνεχής διαδικασία που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παρέμβασης

Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης μπορεί να καταλήξει: Στη συνέχιση της παρέμβασης εφόσον όλα κυλούν σύμφωνα με το σχέδιο Σε προσαρμογές, αν αποδειχθεί ότι συγκεκριμένα σημεία της παρέμβασης είναι ελαττωματικά Στην απόφαση ότι η παρέμβαση εκπλήρωσε το σκοπό της ή είναι αποδεδειγμένα αδύνατον να επιτευχθούν οι σκοποί της. Σε αυτή την περίπτωση το συμπέρασμα οδηγεί στη διακοπή της παρέμβασης.

Κοινωνικός σχεδιασμός και αλλαγή πολιτικής Κοινωνικός σχεδιασμός είναι η διαδικασία με την οποία οι υπεύθυνοι για το σχεδιασμό κοινωνικής πολιτικής προσπαθούν να επιλύσουν κοινοτικά προβλήματα ή να βελτιώσουν συνθήκες στην κοινότητα μέσω της ανάπτυξης και της εφαρμογής πολιτικών που θα έχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Η σύγχρονη αντίληψη και εμπειρία καταδεικνύουν ότι ο αποτελεσματικός σχεδιασμός και αλλαγή πολιτικής συνδέονται με την συμμετοχή της κοινότητας στη διαδικασία.

Συμμετοχικός κοινωνικός σχεδιασμός & κοινωνική πολιτική Η συμμετοχή της κοινότητας διασφαλίζει αποτελεσματική κοινωνική πολιτική. Η συμμετοχή της κοινότητας δημιουργεί το αίσθημα του «ανήκειν» και υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες που προκύπτουν από τις προσπάθειες σχεδιασμού. Όσοι έχουν την ευθύνη διαμόρφωσης κοινωνικής πολιτικής (ειδικά οι αιρετοί) μπορεί να έχουν πολιτικό όφελος από την εμπλοκή της κοινότητας. Τα μέλη της κοινότητας ενημερώνουν τους υπεύθυνους κοινωνικής πολιτικής για την αναγκαιότητα αλλαγών που πρέπει να γίνουν.

Συμμετοχικός κοινωνικός σχεδιασμός & κοινωνική πολιτική Η συμμετοχή των μελών της κοινότητας δημιουργεί σχέσεις στην κοινότητα και συμπράξεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων που θα συνεργαστούν για κοινά θέματα. Η συμμετοχή βοηθά στην μακροπρόθεσμη οικοδόμηση δυνατής κοινότητας. Η συμμετοχή της κοινότητας ενεργοποιεί περαιτέρω την συνέχεια θετικών αλλαγών σε τοπικό επίπεδο.

Συμμετοχικός κοινωνικός σχεδιασμός & κοινωνική πολιτική Η συμμετοχή μπορεί να δημιουργήσει δυνατότητες εκπαίδευσης αυτών που διαμορφώνουν πολιτική στις πραγματικές ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μελών της κοινότητας. Η συμμετοχή προσφέρει στα μέλη της κοινότητας το σεβασμό που τους αξίζει. Η συμμετοχή δίνει στα μέλη της κοινότητας τον έλεγχο της ζωής τους.

Συμμετοχικός κοινωνικός σχεδιασμός & κοινωνική πολιτική Η συμμετοχή οικοδομεί κοινοτική ηγεσία μέσα από την ίδια την κοινότητα. Η συμμετοχή ενεργοποιεί την κοινότητα στην ανάδειξη και άλλων θεμάτων κοινωνικής πολιτικής στο μέλλον και να αισθάνονται ότι έχουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της ζωής τους στην κοινότητα. Η συμμετοχή οδηγεί σε μακροπρόθεσμη κοινωνική αλλαγή.

Πότε είναι αναγκαίος ο κοινωνικός σχεδιασμός και η αλλαγή πολιτικής? Όταν το ζητήσει η κοινότητα Όταν μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα έχει πάρει διαστάσεις κρίσης και είναι εμφανές ότι κάτι πρέπει να γίνει. Όταν υπάρχει ένα μακροχρόνιο σοβαρό θέμα –φτώχεια, αστεγία, πείνα, κλπ- το οποίο έχει γίνει αντιληπτό από τους υπεύθυνους για την κοινωνική πολιτική.

Πότε είναι αναγκαίος ο κοινωνικός σχεδιασμός και η αλλαγή πολιτικής? Όταν ένα πρόσωπο εξουσίας (πρωθυπουργός, περιφερειάρχης, δήμαρχος, κλπ) δείχνει ενδιαφέρον για ένα συγκεκριμένο θέμα ή ομάδα πληθυσμού και είναι αποφασισμένος να κάνει κάτι γιαυτό. Όταν μια διαδικασία στρατηγικού ή οικονομικού σχεδιασμού αποφασίζει ότι ένα συγκεκριμένο θέμα πρέπει να αναδειχθεί ή ότι συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού χρειάζονται βοήθεια. Όταν γίνεται προφανές σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, υπάρχει ένα οικονομικό, κοινωνικό ή περιβαλλοντικό θέμα το οποίο έχει πάρει διαστάσεις και θα πρέπει άμεσα να τεθεί υπό έλεγχο.

Ποιος θα πρέπει να συμμετέχει στον κοινωνικό σχεδιασμό και την αλλαγή πολιτικής? Αυτοί που θα επωφεληθούν από την συγκεκριμένη πολιτική. Αυτοί που θα την εφαρμόσουν. Αυτοί που δουλεύουν με πληθυσμούς που επηρεάζονται άμεσα από την συγκεκριμένη πολιτική. Οργανισμοί ή επιχειρήσεις που ενδεχομένως θα κερδίσουν ή θα χάσουν έσοδα ή άλλες πηγές ή θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους ως αποτέλεσμα ενδεχόμενης αλλαγής πολιτικής. Όσοι διαμορφώνουν κοινωνική πολιτική καθώς και δημόσιοι λειτουργοί.

Αποτελεσματικός κοινωνικός σχεδιασμός και αλλαγή κοινωνικής πολιτικής (Υπεύθυνοι πολιτικής) Εμπλέκουμε την κοινότητα: Κάνουμε επαφές με υπηρεσίες, οργανισμούς, και άτομα που γνωρίζουν καλά την κοινότητα. Αξιοποιούμε τις γνώσεις και την αξιοπιστία τους για να διευκολυνθεί η συνεργασία μας. Κάνουμε σαφείς τους στόχους και τη διαδικασία, αρχικά σε συναντήσεις με μικρές ομάδες πολιτών που αργότερα θα γίνουν μεγαλύτερες. Σε συνάντηση με μέλη της κοινότητας εξηγούμε τους στόχους μας και ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή πολιτών που θα συμμετάσχουν στο σχεδιασμό. Προγραμματίζουμε την επόμενη συνάντηση και ξεκινάμε τη διαδικασία σχεδιασμού. Παρέχουμε αναγκαία υποστήριξη και εκπαίδευση όπου χρειάζεται.

Πως η κοινότητα εμπλέκεται αποτελεσματικά στον κοινωνικό σχεδιασμό και την αλλαγή πολιτικής? Επαφές και διατήρηση σχέσεων με άτομα υπεύθυνα για τη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής ώστε όταν προκύψει κάποιο θέμα πολιτικής να υπάρχει ήδη κανάλι επικοινωνίας. Προσπάθεια πρόβλεψης των αναγκών της κοινότητας σε επίπεδο πολιτικής και επικοινωνία με όσους διαμορφώνουν πολιτική πριν αποφασίσουν να δράσουν Συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με το θέμα που αφορά στην κοινωνική πολιτική αλλά και τα πλεονεκτήματα της συμμετοχικής διαδικασίας. Κινητοποίηση της κοινότητας.

Πλεονεκτήματα συμμετοχικού σχεδιασμού Η συμμετοχή συνδέεται με την αίσθηση κυριότητας (ιδιοκτησίας) και αποτελεί μια σταθερή βάση για παρέμβαση στην κοινότητα. Εάν τα άτομα είναι αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού, η διαδικασία γίνεται δική τους υπόθεση. Έχουν μερίδιο σ’ αυτό όχι μόνο ως ωφελούμενοι ή ως προσωπικό του φορέα αλλά ως δημιουργοί του έργου. Θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να επιτύχει η προσπάθειά τους. Η διασφάλιση της συνύπαρξης ενός ευρέως φάσματος ανθρώπων στη διαδικασία του σχεδιασμού μα διασφαλίζει πρόσβαση σε ευρύτερο φάσμα αντιλήψεων και ιδεών.

…Πλεονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Διασφαλίζει αξιοπιστία σε όλους τους τομείς της κοινότητας γιατί σχεδιάζεται από ομάδα ατόμων που αντιπροσωπεύει διαφορετικούς τομείς της κοινότητας. Όταν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι άλλα μέλη της κοινότητας, με τα οποία έχουν κοινές απόψεις και εμπειρίες είχαν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό, θεωρούν ότι μέσω αυτών συμμετείχαν και οι ίδιοι. Η προσέγγιση του συμμετοχικού σχεδιασμού μας προστατεύει από τις παγίδες που προκαλεί η άγνοια της πραγματικότητας στην κοινότητα ή την ομάδα στόχου.

……Πλεονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Περιλαμβάνει σημαντικούς «παίχτες» από το ξεκίνημα της διαδικασίας. Προσφέρει ευκαιρία να ακουστεί η φωνή ομάδων πληθυσμού που ζούν σε συνθήκες αποστέρησης και δείχνει στην υπόλοιπη κοινότητα ότι έχουν σημαντικά πράγματα να πουν. Διδάσκει δεξιότητες οι οποίες είναι χρήσιμες και μετά το πέρας της διαδικασίας σχεδιασμού και βοηθούν στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της λειτουργίας της κοινότητας. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να οργανώνουν συναντήσεις, να αναλύουν δεδομένα, να διαμορφώνουν στρατηγικές. Γίνονται ηγέτες της κοινότητας και πηγές.

……….Πλεονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Μπορεί να συνενώσει και να αναπτύξει δεσμούς ανάμεσα σε μέλη της κοινότητας που πιθανόν δεν θα είχαν αναπτύξει σχέσεις. Η διαδικασία συμμετοχικού σχεδιασμού οικοδομεί εμπιστοσύνη, ανάμεσα στο φορέα μας και την κοινότητα αλλά και τα άτομα της κοινότητας που έχουν εμπλακεί στη διαδικασία. Αυτή η εμπιστοσύνη μπορεί να αποτελέσει τη βάση για κοινοτική ανάπτυξη και δράση.

…..Πλεονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Ο συμμετοχικός σχεδιασμός συνήθως αντιπροσωπεύει την αποστολή και τους στόχους φορέων παροχής βασικών υπηρεσιών της κοινότητας. Οι αρχές που διέπουν το συμμετοχικό σχεδιασμό (συνεργασία, κοινωνική ένταξη και ενδυνάμωση) ενσωματώνουν επίσης τα ιδανικά στα οποία θεμελιώνεται η δράση των περισσότερων κοινοτικών φορέων/οργανισμών. Σημαίνει σεβασμό για όλα τα μέλη της κοινότητας και ως εκ τούτου θέτει τις προδιαγραφές για κοινοτική συμμετοχή και ενδυνάμωση ώστε άλλοι φορείς της κοινότητας –η κοινότητα εν γένει- να αισθάνονται υποχρεωμένοι να συμμορφωθούν.

……Πλεονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Λογικά, ένας συμμετοχικός σχεδιασμός θα πρέπει να είναι αποτελεσματικός. Το γεγονός ότι περιλαμβάνει τις απόψεις και τις θέσεις όσων επηρεάζονται από το πρόβλημα, θα πρέπει να διασφαλίζει ότι όλες οι ανάγκες και οι δυνατότητες έχουν εντοπιστεί και προσδιοριστεί ώστε να ελαχιστοποιηθούν τυχόν ακούσιες συνέπειες. Τελικά, γίνονται τα πράγματα με τον τρόπο που θα έπρεπε. Γίνονται σεβαστές οι αξίες, οι ιδέες και η εμπειρία όλων των μελών της κοινότητας και υπάρχει η δυνατότητα να συμμετέχουν όλοι στον έλεγχο της διαδικασίας.

Μειονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Η συμμετοχική διαδικασία χρειάζεται περισσότερο χρόνο. Μια ομάδα διαφορετικών ανθρώπων θέλει χρόνο για να καταλήξει σε αποφάσεις. Μερικές φορές είναι τόσο χρονοβόρα η διαδικασία ώστε μπορεί να χαθούν ευκαιρίες ή πολύτιμος χρόνος στον προσδιορισμό και την εκτίμηση ενός προβλήματος. Μέλη της ομάδας στόχου ή της κοινότητας μπορεί να διαφωνούν με τους «ειδικούς» ως προς το τι χρειάζεται να γίνει. Πιθανή διαφωνία μπορεί επίσης να σημαίνει ότι ο πληθυσμός στόχου ή τα μέλη της κοινότητας δεν έχουν πρόσβαση στη γνώση ή την τεχνογνωσία που θα τους επέτρεπαν να αντιληφθούν γιατί μια παρέμβαση είναι αναγκαία.

……Μειονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Ένα άτομο αποφασισμένο μπορεί να διαλύσει όλη τη διαδικασία αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά. Κάποιος ο οποίος είναι πεπεισμένος ότι γνωρίζει καλύτερα από όλους τι είναι καλό για την κοινότητα μπορεί να δυσκολέψει πολύ τη συμμετοχική διαδικασία. Η διαχείριση αυτής της κατάστασης γίνεται με διακριτικότητα αλλά και σοβαρή οριοθέτηση. Δεν είναι πάντα εύκολο να έχεις τους σωστούς ανθρώπους. Σημαντικοί άνθρωποι πιθανόν να μην θέλουν να συμμετάσχουν. Κλίκες, αποτυχημένες προηγούμενες προσπάθειες συνεργασίες για αντιμετώπιση του προβλήματος και έλλειψη εμπιστοσύνης είναι ανασταλτικοί παράγοντες. Επιβάλλεται η αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων.

……Μειονεκτήματα συμμετοχικού Σχεδιασμού Η συμμετοχική διαδικασία απαιτεί υπομονή και δέσμευση από όλες τις πλευρές. Όσοι συμμετέχουν οφείλουν να διατηρούν την δέσμευσή τους, να παραμένουν κόσμιοι ακόμη και όταν συζητούν θέματα τα οποία είναι φορτισμένα συναισθηματικά, αλλά και να είναι πρόθυμοι για συμβιβασμό όταν απαιτείται. Μια λάθος διατύπωση ή η απογοήτευση μιας ομάδας ενδιαφερομένων μπορεί να διαταράξει όλη τη διαδικασία.

Γνωμοδοτική Επίπεδα συμμετοχής ενδιαφερομένων μερών Ανταλλαγή πληροφοριών: μελέτη εγγράφων, δημόσιες συζητήσεις σεμινάρια ενημέρωσης. Ενημέρωση (ακούμε και μαθαίνουμε): επισκέψεις στο πεδίο, συνεντεύξεις, ενημερωτικές συναντήσεις. Αξιολόγηση από κοινού: συμμετοχική εκτίμηση αναγκών, αξιολόγηση οφελουμένων.

Συμμετοχή …….. Επίπεδα συμμετοχής ενδιαφερομένων μερών Λήψη απόφασης από κοινού: δημόσια επεξεργασία για οριστικοποίηση κειμένων, συμμετοχικός σχεδιασμός προγράμματος, workshops για διαμόρφωση προτεραιοτήτων, επίλυση διαφορών, κ.λπ. Συνεργασία: επιτροπές, ομάδες εργασίας με αντιπροσώπους ενδιαφερομένων και ανάληψη ευθύνης για εφαρμογή του έργου. Ενδυνάμωση: δράσεις για ενίσχυση ικανοτήτων, και υποστήριξη για ανάληψη πρωτοβουλιών.

Ενδιαφερόμενα μέρη Ανάλυση πιθανών ενδιαφερομένων: Είναι το μέσο για να βελτιώσουν τις γνώσεις τους όσοι έχουν την ευθύνη λήψης αποφάσεων σχετικά με το περιβάλλον για το οποίο πρόκειται να γίνει σχεδιασμός υπηρεσιών με απώτερο στόχο τη διασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής επιτυχίας. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όλες οι ομάδες ενδιαφερομένων θα έχουν συμμετοχή σε αυτή καθ’ αυτή τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, σημαίνει όμως ότι θα πρέπει να γίνει κάποιου τύπου διευθέτηση ομάδων των οποίων τα συμφέροντα πιθανόν να απειλήσουν την επιτυχία του προγράμματος και να διασφαλίσει επίσης ότι οι απόψεις και οι θέσεις ασθενέστερων ομάδων θα περιλαμβάνονται τουλάχιστον στην agenda του σχεδιασμού.

Ενδιαφερόμενοι Ως ενδιαφερόμενοι ορίζονται συνήθως τα άτομα που μπορούν να επηρεάσουν ή επηρεάζονται άμεσα από ένα συγκεκριμένο έργο/υπηρεσία. Η εμπλοκή των ενδιαφερομένων στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραμμάτων έχει θετικό αντίκτυπο στην επιτυχία των προγραμμάτων και στη βιωσιμότητά τους. Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων είναι σημαντική γιατί η εμπιστοσύνη είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία υλοποίησης προγραμμάτων. Με τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων προγράμματα οι πολίτες πιστεύουν ότι οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών.

Τύποι ενδιαφερομένων μερών Η κοινότητα την κατάσταση της οποίας το Πρόγραμμα επιδιώκει να αλλάξει Οι εργαζόμενοι στο πεδίο που εφαρμόζουν τις δράσεις Οι υπεύθυνοι των Προγραμμάτων οι οποίοι εποπτεύουν την υλοποίηση των δράσεων Χρηματοδότες και άλλοι ιθύνοντεςs που αποφασίζουν για την εξέλιξη των δράσεων που σχετίζονται με το πρόγραμμα Υποστηρικτές, διαφωνούντες και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη που επηρεάζουν την εν γένει κατάσταση στην κοινότητα, σε σχέση με το πρόβλημα.

Βασικές έννοιες: Τριγωνισμός Ο Τριγωνισμός αναφέρεται στη «χρήση περισσότερων από μία πηγών πληροφοριών προκειμένου να ενισχύσουμε την αξιοπιστία της έρευνας» Ο Τριγωνισμός στην έρευνα αυξάνει την αξιοπιστία της διότι αυξάνει τις πηγές διαφορετικών απόψεων. Οι ερευνητές αισθάνονται περισσότερο ασφαλείς ως προς την ακρίβεια και την αξιοπιστία των δεδομένων που συλλέγουν μέσω διαφορετικών πηγών πληροφοριών.

…… Τριγωνισμός Ο Τριγωνισμός είναι η διαδικασία επιβεβαίωσης στοιχείων από διαφορετικέ πηγές όπως: Μεμονωμένα άτομα όπως μέλη της κοινότητας, εργαζόμενοι σε υπηρεσίες, δημόσιοι υπάλληλοι Διαφορετικούς τύπους δεδομένων όπως μελέτη περιπτώσεων και παρατήρηση στο πεδίο Μέθοδοι συλλογής δεδομένων όπως μελέτη αρχείων και συνεντεύξεις

ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Πως το εφαρμόζουμε Που είμαστε Που θέλουμε να είμαστε Πως θα το κάνουμε Εκτίμηση Σημείο Αναφοράς Δομικά στοιχεία Λεπτομέρειες Αξιολόγηση Κατάσταση– Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον Μελέτη Περιβάλλοντος Αποστολή & Όραμα Μέτρηση απόδοσης Διαχείριση Απόδοσης Πληροφορίες όσων έχουν προηγηθεί Σημαντικά Θέματα Αξίες/Βασικές Αρχές Επίπεδα απόδοσης Εκτίμηση Προόδου Ανάλυση της κατάστασης Σύνδεση με υπάρχουσες δυνατότητες Κύριος Σκοπός Προτάσεις και Έργα Διορθωτικές Δράσεις The Overall Model consists of five major phases Δυνατά σημεία, Αδυναμίες, Ευκαιρίες, Κίνδυνοι Κενά Συγκεκριμένοι Στόχοι Σχέδια Δράσης Ανατροφοδότηση Αναθεώρηση Σχεδίων

Χαρακτηριστικά συμμετοχής: Διαδικασία Συνεισφορά του συμμετέχοντα για ομαδικές αποφάσεις Προκύπτει στο πλαίσιο διαφορετικών συναντήσεων και συνεργασίας Μέσα και σκοπός (Π.χ : γνωμοδοτικές επιτροπές)

Ενδυνάμωση Μία διαδικασία, ένας μηχανισμός μέσω των οποίων τα άτομα, οι οργανισμοί και οι κοινότητες γίνονται κυρίαρχοι σε θέματα που τους αφορούν (Rappaport, 1987). Μία σκόπιμη, συνεχιζόμενη διαδικασία μιας τοπικής κοινότητας που περιλαμβάνει αμοιβαίο σεβασμό, κριτικό αναστοχασμό, φροντίδα και ομαδική συμμετοχή μέσω των οποίων άτομα τα οποία στερούνται ισότιμη συμμετοχή στους διαθέσιμους πόρους αποκτούν μεγαλύτερη πρόσβαση και έλεγχο σε αυτούς τους πόρους (cited in D.D. Perkings & Zimmerman, 1995, p. 570, and by Rappaport, 1999).

Συμμετοχή πολιτών - Ενδυνάμωση Η συμμετοχή είναι μια συμπεριφορά που περιλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων, σε έναν οργανισμό ή ένα περιβάλλον. Η ενδυνάμωση είναι μια ευρύτερη διαδικασία που περιλαμβάνει μεταβλητές οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στη συμμετοχή πολιτών, να συμβαίνει παράλληλα με τη διαδικασία συμμετοχής ή να προκύψει από αυτήν.

Προσεγγίσεις για τη διασφάλιση Συμμετοχής Οι συμμετοχικές προσεγγίσεις θα επιτρέψουν την ενσωμάτωση της τοπικής γνώσης στον τοπικό κοινωνικό σχεδιασμό και την εφαρμογή του. Στη διαδικασία του σχεδιασμού δίνεται έμφαση στην αμοιβαία εκτίμηση και κινητοποίηση του συστήματος της τοπικής γνώσης και διαχείρισης καταστάσεων. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός υποστηρίζει μια αμφίδρομη διαδικασία μάθησης μεταξύ της τοπικής κοινότητας και του κοινωνικού φορέα. Στόχος είναι η ενίσχυση της ικανότητας της τοπικής κοινότητας να εντοπίζει και να κινητοποιεί τοπικές αλλά και εξωτερικές πηγές προκειμένου να αναληφθεί διαρκής δράση.

….Προσεγγίσεις για τη διασφάλιση Συμμετοχής Η συμμετοχική αντίληψη διευκολύνει την ενδυνάμωση σε τοπικό επίπεδο μέσω της δημιουργίας ευκαιριών για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (άνεργοι, άστεγοι, κλπ) ώστε να έχουν πρόσβαση σε πηγές (εκπαίδευση, πιστώσεις) ή να κινητοποιήσουν δικές τους πηγές (γνώσεις, δεξιότητες). Αυτό βελτιώνει την ικανότητά τους να αναλάβουν δράση και να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους.

Υλοποίηση συμμετοχικού σχεδιασμού Εντοπίζουμε τοπικές ανάγκες, ειδικότερα των πλέον ευπαθών ομάδων. Ποιες είναι οι ανάγκες των ανθρώπων και ποιες είναι οι πιθανές λύσεις? Ρωτάμε ευθέως τους ίδιους. Αυτό δημιουργεί επίγνωση και προθυμία στα άτομα για συμμετοχή στις δράσεις που θα ακολουθήσουν. Θα πρέπει να υπάρχει αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη. Συγκρουόμενα συμφέροντα στην κοινότητα απαιτούν ειδικές δεξιότητες και ειλικρίνεια προκειμένου να επιτευχθεί συναίνεση. Σημαντική η διασφάλιση σταθερής κοινοτικής υποστήριξης για την σχεδιαζόμενη πρωτοβουλία (αιρετοί, επαγγελματίες, εθελοντικές οργανώσεις, κλπ).

2. Συγκέντρωση βασικών δεδομένων 2. Συγκέντρωση βασικών δεδομένων Όταν έχουν ολοκληρωθεί οι επαφές σε τοπικό επίπεδο, συνεχίζουμε με τη συγκέντρωση βασικών δεδομένων (με τη βοήθεια μελών της κοινότητας) και αφορούν σε χαρακτηριστικά της κοινότητας, υφιστάμενες πηγές, το κοινωνικοοιοκονομικό status της περιοχής και άλλα σχετικά δεδομένα για την περιοχή. Σκοπός της συγκέντρωσης δεδομένων είναι να αποκτήσουμε μια πραγματική εικόνα στη προσπάθειά μας να θέσουμε στόχους και να εκτιμήσουμε τις αλλαγές που προσδοκούμε να προκύψουν από την εφαρμογή του σχεδιασμού σε μεταγενέστερη χρονική φάση.

…..Συγκέντρωση βασικών δεδομένων Σε αυτό το στάδιο είναι βοηθητικό να συνεργαστούμε με τοπικά στελέχη, ΜΚΟ και κρατικές πηγές ώστε να επιβεβαιώσουμε και να εμπλουτίσουμε τα δεδομένα μας από διαφορετικές αλλά αξιόπιστες πηγές. Όταν επιδιώκουμε τη συνεργασία των ανθρώπων είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε τις απόψεις, τις ικανότητες και τις προσδοκίες των ατόμων. Μας ενδιαφέρει η κοινότητα στο σύνολό της και η δέσμευσή της για αντιμετώπιση των αναγκών των ευπαθών ομάδων.

3. Διαμόρφωση ομάδων εργασίας Σκοπός των ομάδων εργασίας είναι η ανάλυση και σύγκριση δεδομένων, εξαγωγή συμπερασμάτων και η δημιουργία θεμάτων προτεραιότητας για παρέμβαση. Είναι σημαντικό να υπάρχει σαφήνεια και ενίσχυση της συμμετοχής των ωφελουμένων μέσω της ενίσχυσης της συμμετοχής τους και του κλίματος καλής συνεργασίας με το εξειδικευμένο προσωπικό. Είναι σημαντικό να γίνει λεπτομερής περιγραφή του ρόλου των ατόμων που συμμετέχουν, των ομάδων και των επιτροπών που θα υλοποιήσουν τις επιμέρους εργασίες. Συγκρούσεις και διαφωνίες είναι αναμενόμενες στη συνεργασία, θα πρέπει όμως να επιλυθούν αποτελεσματικά σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.

4. Διαμόρφωση στόχων Το πρώτο βήμα στον τοπικό συμμετοχικό σχεδιασμό είναι να ορίσουμε με ακρίβεια τους στόχους που επιθυμούμε να επιτύχουμε οι οποίοι θα πρέπει να διατυπωθούν με σαφήνεια, Π.χ. α) αύξηση του εισοδήματος συγκεκριμένων νοικοκυριών, β) δημιουργία συγκεκριμένων θέσεων εργασίας και γ) εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης σε συγκεκριμένο αριθμό γυναικών. Ο στόχος μπορεί να μην είναι πάντα εφικτό να είναι μετρήσιμος, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται σε αλλαγή στάσεων. Παρόλα αυτά είναι βοηθητικό να είναι όσο πιο συγκεκριμένη γίνεται η διατύπωση ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να αντιληφθούν την αλλαγή που θα επιτευχθεί.

5. Επιλογή στρατηγικής Είναι η πιο δύσκολη φάση στον τοπικό συμμετοχικό σχεδιασμό διότι περιλαμβάνει εκτίμηση και κινητοποίηση των αναγκαίων πηγών καθώς και επιλογή των μεθόδων σχεδιασμού. Είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε: α) πηγές που είναι διαθέσιμες σε τοπικό επίπεδο αλλά και αυτές που είναι αναγκαίες και είναι εκτός κοινότητας. β) εάν οι πηγές θα είναι διαθέσιμες όταν τις χρειαζόμαστε και γ) ποιος θα πρέπει να προσεγγιστεί, ποιος/οί θα προσεγγίσουν και με ποιού/ ών τη βοήθεια θα γίνει.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Συμπλήρωμα και τελικό στάδιο του Σχεδιασμού. Αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις τρέχουσες συνθήκες λόγω των εξαιρετικά περιορισμένων πόρων (ακόμη και στις εύρωστες οικονομικά χώρες) σε σχέση με τις υπάρχουσες κοινωνικές ανάγκες που αναφύονται συνεχώς. Η αξιολόγηση εντοπίζει τις αδυναμίες, προλαμβάνει καθυστερήσεις και αντιμετωπίζει δυσκολίες που πιθανόν να εμφανιστούν στη πορεία υλοποίησης ενός προγράμματος. Η χώρα μας όπως και στο σχεδιασμό έτσι και στην αξιολόγηση, εμφανίζει σημαντική καθυστέρηση.

Οι λόγοι αυτής της καθυστέρησης σε σύγκριση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες οφείλονται: Περιορισμένης έκτασης ασκούμενη κοινωνική πολιτική (μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 20 ου αιώνα) χαμηλό επίπεδο κοινωνικών επιστημών, ιδιαίτερα της κοινωνικής έρευνας Μετά την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε τέθηκε ως προϋπόθεση για την επιδότηση προγραμμάτων, ο επιστημονικός και εμπεριστατωμένος σχεδιασμός και η αξιολόγησή τους.

καταγράφει νέα δεδομένα και Η αξιολόγηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις διαδικασίες παρέμβασης. Είναι μια συνεχής διαδικασία η οποία γίνεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα (ετήσια, εξάμηνη, τρίμηνη: εκτιμά το βαθμό εκπλήρωσης των σκοπών και των στόχων εφαρμογής του προγράμματος, καταγράφει νέα δεδομένα και προτάσεις για αλλαγές στη μεθοδολογία και το περιεχόμενο των δράσεων προκειμένου να επιτευχθούν οι μακροπρόθεσμοι στόχοι. Αυτή η μορφή αξιολόγησης ονομάζεται διαμορφωτική (formative evaluation). H συνολική αξιολόγηση είναι αυτή που γίνεται μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος (summative evaluation)

Γιατί αξιολογούμε τα Προγράμματα Συχνά η αξιολόγηση προβλέπεται ως προϋπόθεση από το Φορέα ο οποίος επιδοτεί τη λειτουργία του Προγράμματος/Υπηρεσίας Τεκμηριώνουμε τα επιτεύγματα του Προγράμματος Δικαιολογούμε την ύπαρξη και λειτουργία του Προγράμματος Βελτιώνουμε τις δραστηριότητες και τις υπηρεσίες που παρέχονται.

…….Αξιολογούμε τα Προγράμματα γιατί: Να μελετήσουμε σε βάθος το Πρόγραμμα και τις λειτουργίες του – να δούμε που κατευθυνόμαστε σε σχέση με το σημείο εκκίνησής μας και να εκτιμήσουμε τι αποδίδει και τι όχι. Να βελτιώσουμε την πρακτική μας – μα τροποποιήσουμε ή να προσαρμόσουμε την πρακτική μας ώστε να βελτιώσουμε την επιτυχία των δραστηριοτήτων μας. Να εκτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα – να δούμε πόσο καλά επιτυγχάνουμε τους σκοπούς και τους στόχους, πόσο η κοινότητα επωφελείται από την υλοποίηση του Προγράμματος και να δώσουμε αποδείξεις της αποτελεσματικότητας. Να οικοδομήσουμε ικανότητα – να αυξήσουμε την επιδότηση, να βελτιώσουμε δεξιότητες, να ενισχύσουμε την αποδοτικότητα.

Δύο τύποι αξιολόγησης Θετικιστικός: η αξιολόγηση γίνεται από εξωτερικούς παράγοντες με όρους τεχνικούς που μετρούν την αποδοτικότητα, την επίτευξη των στόχων του προγράμματος οι οποίοι έχουν καθοριστεί από τη κεντρική διοίκηση. Εξετάζονται πληροφορίες που προέρχονται από δημόσιες υπηρεσίες, εκθέσεις κρατικών υπηρεσιών για την αποτελεσματικότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, αποτελέσματα ερωτηματολογίων που συμπληρώνουν επαγγελματίες και χρήστες υπηρεσιών. Συμμετοχικός-ουμανιστικός: Συμμετέχουν σε ανοικτή συζήτηση όσοι εμπλέκονται, εξετάζεται το κατά πόσον οι δράσεις του προγράμματος ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινότητας, το αν οι μέθοδοι και οι πρακτικές που αναπτύχθηκαν ήταν αποτελεσματικές και αποδοτικές. Αυτού του τύπου η προσέγγιση ενθαρρύνει την συμμετοχή των πελατών και της κοινότητας στην αξιολόγηση ενός προγράμματος. Ιατρίδης: η συμμετοχική αξιολόγηση συνδέεται με τις κινήσεις κοινωνικής μεταρρύθμισης και υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης (βασική αξία της κοινωνικής εργασίας)