ΓυναIκες και απαςχΟληςη: αναςκοπηςη και νεες προοπτικες Τράπεζα της Ελλάδος: Ημερίδα για την αγορά εργασίας 22 Μαρτίου 2010 ΓυναIκες και απαςχΟληςη: αναςκοπηςη και νεες προοπτικες Αντιγόνη Λυμπεράκη, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Περίγραμμα Υπάρχει γυναικείο ‘απόθεμα απασχόλησης’; Πώς ενεργοποιείται; Αναδρομή, ερμηνεία και νέα αποτελέσματα. Προοπτικές. Επιχείρημα σε 4 μέρη: Επισκόπηση πορείας. Αδρά δεδομένα. Ρόλος γενεών. Αρκεί απλώς να περιμένουμε; Εργασία μητέρων. Στοιχεία SILC. -- Σωρευτική επίπτωση ανισότητας. Εργασία μεγαλύτερων γυναικών 50+ Στοιχεία SHARE -- Διεθνείς και εσωτερικές συγκρίσεις. Επίλογος --- Ερμηνεία Ρόλος Δημοσίου. Κίνδυνος μελλοντικού crowding out?

Αδρά δεδομένα τριών δεκαετιών 3 κρίσιμες παρατηρήσεις θέτουν το ερώτημα προς απάντηση

1. Εναλλασσόμενοι ρυθμοί αύξησης της γυναικείας απασχόλησης 1. Εναλλασσόμενοι ρυθμοί αύξησης της γυναικείας απασχόλησης. Συναντά οροφή 2004-2008; Αξιοποίηση του ‘αποθέματος γυναικείας εργασίας’ η πλέον ρεαλιστική αναπτυξιακή προοπτική. Μεγέθυνση εισροών Ενσωματωμένη τεχνολογική πρόοδος και ανθρώπινο κεφάλαιο. Ταχύτατη άνοδος ανάμεσα σε δύο ‘πλατύσκαλα’ Δεκαετία ’80 Άνοδος 1992-2004 Μετά 2οο4 Κρίσιμη η ερμηνεία της πορείας.

2.‘Αυτόματη αύξηση’ λόγω εισόδου νέων γυναικών; Κάθε γενεά που εισέρχεται απασχολείται περισσότερο από την προηγούμενη σε κάθε στάδιο της σταδιοδρομίας της. Η ΑΠΛΗ ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΑΣΗΣ ΕΊΝΑΙ ΕΠΑΡΚΗΣ ;;;; Πορεία στην αγορά εργασίας έγγαμων γυναικών 5 γενεών (Pseudo Panel) 1983-2006. (ποσοστό συμμετοχής στην απασχόληση από την ΕΕΔ)

3. Η αύξηση ήταν κυρίως στο Δημόσιο. Σύνθεση μισθωτής εργασίας 1985. Σύνθεση μισθωτής εργασίας 2006. Αύξηση γυναικείας απασχόλησης από 34% σε 39%. (κατά 500 χιλ γυναίκες) Το Δημόσιο αυξάνεται ταχύτερα. (72% σωρευτικά έναντι 31%) (Στοιχεία ILO Labour Statistics)

Ισορροπία εργασίας/οικογένειας Β. Γυναίκες σε ηλικίες 25-45 Μητέρες, εμπόδια στην απασχόληση και σωρευτικό χάσμα.

Meta-ανάλυση της τιμωρίας μητρότητας Οικονομετρικές μελέτες συμμετοχής από 1980 ομόφωνα υπογραμμίζουν το κρίσιμο της ‘τιμωρίας μητρότητας’ (μείωση στην πιθανότητα συμμετοχής μητέρων λόγω παιδιού) Οι Παλαιότερες μελέτες εντοπίζουν μεγαλύτερη επίπτωση. Kanellopoulos & Mavromaras (2002) Από -0.18 το 1988 σε –0.07 το 1994 (χρησιμοποιώντας ΕΟΠ). Μελέτες με στοιχεία των1980 συμπίπτουν κοντά στο πάνω όριο (π.χ.Meghir, Ioannides & Pissarides, 1989) μελέτες με στοιχεία των 1990 καταλήγουν κοντά στο κάτω άκρο Daouli, Demousis & Giannakopoulos, 2004 (ΕΟΠ 1998) Παιδιά<13 =-0.09; Νικολίτσα, 2006, for 2001 (ECHP) Παιδιά <6 -0.08. Ερμηνεία: Αλλαξαν οι δομές της προσφοράς παιδικής φροντίδας. Λυμπεράκη 2010 -- Εργασία μεταναστριών;;;

Μειώθηκε η αρνητική επίπτωση των παιδιών; Αποτελέσματα Probit για 1995 και 2001 ECHP Έγγαμη γυναίκα, ηλικίας 30-44, με: Εκτιμημένη πιθανότητα από Probit συμμετοχής στην απασχόληση (%) Μείωση της πιθανότητα συμμετοχής σε σχέση με γυναίκες χωρίς παιδιά (%)   1995 2001 Δευτ/θμια εκπαίδευση χωρίς παιδί 55,3 56,2 - ένα παιδί < 6 40,2 51,8 15. 1 4.4 δύο παιδιά < 6 38,8 49,7 16.5 6.5 Τριτοβάθμια εκπαίδευση, 79,1 86,7 66,8 85,0 12.3 1.7 65,1 83,9 14.0 2.8 Υπόδειγμα για συμμετοχή στην απασχόληση ≈ Νικολίτσα 2006. Πιθανότητα να βρίσκεται στην απασχόληση. ECHP 1995 και 2001 Prob(συμμετοχής) = f(Ηλικία; Αριθμός παιδιών στο νοικοκυριό; Εκπαιδευτικό επίπεδο; Τόπος διαμονής), Μείωση από 60% ως 80%. Ερμηνεία: Μεταβολή στην προσφορά υπηρεσιών παιδικής φροντίδας λόγω έλευσης μεταναστριών. Lyberaki 2008 ‘Deae ex Machina” Εξηγεί τόσο αύξηση μετά 1992 όσο και οροφή μετά 2004/5.

Ανισορροπίες στην κατάσταση γυναικών Δημόσιο/ ιδιωτικό ΥΠΟΘΕΣΗ: Διόρθωση θέσης γυναικών κυρίως στο Δημόσιο ‘Νομικιστικός φορμαλισμός’ εισάγει ρυθμίσεις χωρίς μέριμνα υλοποίησης παρά μόνο στο Δημόσιο Αναπαραγωγή μοντέλου εντός/ εκτός. ΕΛΕΓΧΟΣ: Υπολογισμός διαφορών στις μηνιαίες αποδοχές και στην μακροχρόνια σώρευσή τους ανάμεσα γυναίκες με/χωρίς παιδιά στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Υπόδειγμα Sigle-Rushton & Waldfogel, 2007 – Αξιοποίηση διαστρωματικών στοιχείων (LIS) για τον Υπολογισμό ‘ Σωρευτικού χάσματος αποδοχών’ Υπολογίζει ‘τυπική διαδρομή ζωής’ με OLS, ανά φύλο Θεωρεί ότι σημερινή ηλικιακή κατανομή αντιστοιχεί σε σημείο ισορροπίας Steady state. Αγνοεί ‘αποτέλεσμα γενεών’ Αναπαράγει τυπική περίπτωση ‘αποδοχών καριέρας’ Μηνιαίες αποδοχές και ετήσιες ώρες εργασίας ανά φύλο και τομέα και ηλικία με βάση αυτό εκτιμά την προσδοκώμενη συνολική σωρευτική αξία των αποδοχών στα 45 έτη ηλικίας. Εφαρμογή σε Ελληνικά στοιχεία EU-SILC 2008. + διάκριση δημ/ιδιωτ.

Σχετικό σωρευτικό χάσμα αποδοχών ανά φύλο και τομέα απασχόλησης (από 24 ετών) Μεγάλη διαφορά ιδιωτικό/ δημόσιο. Κυρίως ως προς τις μητέρες Σχετικές διαφορές δημόσιο ιδιωτικό μεταξύ γυναικών (45% καλύτερα στο δημόσιο)

Έξοδος από την αγορά εργασίας Γ. Γυναίκες σε ηλικία 50+ Διαφορές στην συμπεριφορά εξόδου Παρενέργειες συνταξιοδοτικού συστήματος

Γυναίκες 50-60 ετών στην Ευρώπη: Συμμετοχή στην απασχόληση ως % ανδρικής συμμετοχής Στοιχεία Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE). Ατόμων 50+ (Δείγμα 30 χιλ+) Μικρότερη συμμετοχή από όλους – ακόμη και χωρίς παιδιά Μικρότερη στις μητέρες (ακόμη και σε σχέση με Ν.Ευρώπη). Στην χαμηλή συμμετοχή προστίθενται τα ‘συνταξιοδοτικά προνόμια’ Πηγή: Υπολογισμοί από στοιχεία SHARE, wave 1, 2004

Ταχεία έξοδος – μεγάλες εσωτερικές ανισότητες Ηλικία κατά την οποία το χ% έχει αποχωρήσει από την αγορά εργασίας, Γυναίκες, SHARE % Γυναικών που παραμένει στην απασχόληση ανά Ταμείο και ηλικία Βορράς Κέντρο Νότος Ελλάδα Το 25% 53 52 51 Το 50% 58 59 56 Το 75% 64 65 Ηλικία  ΙΚΑ ΟΑΕΕ ή ΟΓΑ Δημόσιο ή άλλο 50-54 76,0 94,4 70,2 55-59 50,4 81,4 53,0 60-64 20,3 66,9 26,6 65-70 1,3 2,1 0,0 Πηγή: Λυμπεράκη, Τήνιος, Φιλαλήθης, 2009, Ζωή 50+, Κριτική, σελ 258, 261 Στοιχεία SHARE, w1 Η ιδιαίτερη συμπεριφορά της Ελλάδας εξηγείται από τον ρόλο του Δημοσίου τομέα (περί το 30%) , όπου γυναίκες συνταξιοδοτούνται νωρίτερα.

Το συνταξιοδοτικό σύστημα επιτείνει τις διαφορές Δημόσιου-Ιδιωτικού Σχέση σύνταξης ανδρών/γυναικών ανά Ταμείο, σε διαφορετικά σημεία της κατανομής Σύγκριση κατανομής συντάξεων ανδρών /γυναικών σε διαφορετικά σημεία της κατανομής ΙΚΑ ΟΓΑ   Δημόσιο ή άλλο Σύνολο 25% 82,3% 88,8% 72,0% 58,9% 50% 72,9% 83,5% 72,7% 50,4% 75% 62,0% 51,5% 71,4% 50,0% Μέσος όρος 73,2% 70,5% 59,1% Οι γυναίκες εισπράττουν συστηματικά μικρότερες συντάξεις από τους άνδρες. Ανισότητα μεγαλύτερη των εισοδημάτων από εργασία και περισσότερο στα μεσαία κλιμάκια (λίγα έτη ασφάλισης) Γυναίκες έχουν χαμηλότερες συντάξεις από άνδρες παντού – όμως διαφορά μειώνεται στα πιο ψηλά κλιμάκια (top 10%) Πηγή: Λυμπεράκη, Τήνιος, Φιλαλήθης, 2009, Ζωή 50+, Κριτική, Στοιχεία SHARE, w1

Επίλογος - Ερμηνεία Κίνδυνος μελλοντικού crowding out??

Πώς ενεργοποιείται το αναπτυξιακό απόθεμα εργασίας γυναικών; Ανακεφαλαίωση του επιχειρήματος Ταχεία άνοδος απασχόλησης γυναικών, Σχετίζεται με είσοδο νέων γενεών. Όχι όμως ‘αυτομάτως’ – η μητρότητα έγινε την 10ετία 90 μικρότερο εμπόδιο στην εργασία Λόγω της εισόδου μεταναστριών και της επίπτωσης στην προσφορά φροντίδας για παιδιά και ηλικιωμένους. Σημάδια κόπωσης μετά το 2005 – Αν Εξαντλείται η συνεισφορά της αγοράς φροντίδας, τότε το ότι η αύξηση συμμετοχής συντελέστηκε στο Δημόσιο, γίνεται ο κύριος ανασχετικός παράγοντας για την συνέχιση της αύξησης. Α. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ -50 ετών: ‘Νομικιστικός φορμαλισμός’ – βελτίωση προστασίας στο δημόσιο, ελλιπής εφαρμογή στο ιδιωτικό και εδραίωση αγοράς πολλών ταχυτήτων. Γυναίκες προσπαθούν να προσληφθούν στο Δημόσιο, ενώ βρίσκουν περιορισμένες δυνατότητες να συμφιλιώσουν οικογένεια / εργασία στον ιδιωτικό «ΌΛΑ ή ΤΙΠΟΤΕ» στον ιδιωτικό. Περιορίζεται το ενδιαφέρον εισόδου. (προτιμάται μακροχρόνια αναμονή στην ανεργία και στο πατρικό σπίτι). Η κόπωση οφείλεται στην άμεση αδυναμία του Δημοσίου να απορροφήσει γυναίκες σε συνδυασμό με έμμεσες επιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Προοπτικές γυναικείας απασχόλησης Β. ΓYNAIKΕΣ 50+. Ταχεία έξοδος από την αγορά εργασίας –στο Δημόσιο. Το συνταξιοδοτικό σύστημα ενισχύει κατά πολύ το σωρευτικό χάσμα αποδοχών γυναικών/ ανδρών και Δημοσίου/ιδιωτικού. Η σχετική ελκυστικότητα του Δημοσίου ενισχύεται. Οι έμμεσες αρνητικές επιπτώσεις στον ιδιωτικό εντείνονται. Crowding out της γυναικείας απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα; Κοινωνική υποδομή υποχρηματοδοτείται. Κόστος επιρρίπτεται σε εργοδότες με κίνδυνο την περιθωριοποίηση των γυναικών. Η Δημοσιονομική κρίση πιθανότατα θα αναστείλει την αύξηση της απασχόλησης. Εντονότερο αρνητικό αποτέλεσμα στις γυναίκες. Εξαγωγή της κρίσης στην γυναικεία απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα. Επιτακτική ανάγκη μιας θεώρησης του μηχανισμού της κρίσης που δεν παραβλέπει το φύλο