Ο φεμινισμός της «Εφημερίδος των Κυριών» 1887-1907

Η έρευνα μιας φεμινιστικής συνείδησης Προσεγγίζουμε τις σχέσεις ανάμεσα στα φύλα ως κοινωνικές σχέσεις, ως προϊόντα μιας κοινωνικής τάξης πραγμάτων, που διαμορφώνουν την ιστορική πραγματικότητα Η συμβολή των φεμινιστικών ερευνών ήταν ότι έθεσε το πρόβλημα της αλλαγής στην κατεύθυνση του ιστορικού βλέμματος, θεωρώντας κεντρική τη διάσταση των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα Η ιστορία των γυναικών είναι η ιστορία μιας σχέσης, η μελέτη της κοινωνικής τους θέσης είναι η μελέτη των ρόλων και των θέσεων που έχουν στην κοινωνία σε σύγκριση με τη θέση των ανδρών

Όπως κάθε ιστορία καταπιεσμένων, η ιστορία των γυναικών θέτει υπό αμφισβήτηση τη θετικιστική αντιμετώπιση του «ιστορικού γεγονότος», την ψευδαίσθηση μιας επιστημονικής αντικειμενικότητας απαλλαγμένης από αξιολογικές κρίσεις – διότι τις περισσότερες φορές τις πηγές μας τις έχουν αφήσει οι «νικητές», των οποίων η ιστορική εμπειρία ανάγεται εύκολα σε γενική και πανανθρώπινη

Η έρευνα δεν μπορεί να μελετήσει την ιστορία των ελληνίδων γυναικών του 19ου αιώνα εν γένει Η έρευνα ακολουθεί τα ίχνη ζωής μιας ιδιαίτερης κατηγορίας γυναικών στην οποία αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα μια φεμινιστική συνείδηση – Οι γυναίκες αυτές ανήκαν στη νεφελώδη κοινωνική κατηγορία που ονομάζεται «μεσαία στρώματα» Εν συντομία «μεσαία στρώματα» στην Ελλάδα του τέλους του 19ου αιώνα ήταν οι κοινωνικές εκείνες ομάδες που αναπτύχθηκαν παράλληλα με τον εξαστισμό και τον εξευρωπαϊσμό: ελεύθερα επαγγέλματα, εκπαιδευτικοί και υπάλληλοι του δημοσίου και των υπηρεσιών, μικροαστοί έμποροι, μικροαστική και μεσοαστική διανόηση (ο όρος χρησιμοποιείται και από τις ίδιες τις γυναίκες)

Τόσο οι ιδεολογικές παραστάσεις και ο κανονιστικός λόγος όσο και τα υλικά και απτά δεδομένα της κοινωνικής θέσης των δύο φύλων αντιμετωπίστηκαν ως πραγματικά ιστορικά δεδομένα, ως συστατικά στοιχεία μιας ενιαίας πραγματικότητας που διαμορφώνει τη συνείδηση ανδρών και γυναικών Η έννοια της συνείδησης του φύλου επιτρέπει να μελετηθούν τα στοιχεία ρήξης που περιέχει η φεμινιστική συνείδηση όσο και τα στοιχεία συνέχειας (είναι μια έννοια διαμεσολάβησης)

Η έννοια της συνείδησης του φύλου επιτρέπει να ενσωματώσουμε στη μελέτη της σχέσης των φύλων τις εμπειρίες αμφισβήτησης της γυναικείας υποταγής ή κατωτερότητας, που δεν συνεπάγονται αναγκαστικά μια ολοκληρωμένη αντίληψη για τον συστηματικό χαρακτήρα της καταπίεσης ούτε για τη δυνατότητα συλλογικής πάλης για την κατάργησή της

Η Εφημερίς των Κυριών 1887-1907 Κατά τα τέλη του 19 ου αιώνα πραγματοποιείται μια σειρά ποιοτικών αλλαγών στη συνείδηση του φύλου: 1. Οι διακρίσεις εις βάρος των γυναικών αντιμετωπίζονται ως τμήμα ενός συστήματος επιβεβλημένου από μια πατριαρχική ή ανδροκεντρική τάξη πραγμάτων 2. συνειδητοποιείται η αναγκαιότητα συλλογικής παρέμβασης των ίδιων των γυναικών για τη μετατροπή του συστήματος αυτού 3. διαμορφώνεται η αντίληψη ότι μια τέτοια αυτο-χειραφέτηση είναι δυνατή

4. διατυπώνεται η ουτοπική αναφορά σε μία διαφορετική τάξη πραγμάτων, χωρίς ιεραρχικές σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, στο όνομα της οποίας κρίνεται η τρέχουσα πραγματικότητα Η Εφημερίς των Κυριών είναι το πρώτο γυναικείο έντυπο στην Ελλάδα που συντάσσεται αποκλειστικά από γυναίκες και αποτελεί χώρο συνάντησης των γυναικών, προπαγανδιστικό όργανο για τη χειραφέτησή τους, χώρο επεξεργασίας μιας νέας συλλογικής ταυτότητας και μέσο υπεράσπισης των συμφερόντων τους

8 Μαρτίου 1887 κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος και προκαλεί μεγάλη αίσθηση στην αθηναϊκή κοινωνία – άρθρα ανυπόγραφα ή με ψευδώνυμα – στα καφενεία ισχυρίζονταν ότι έγραφαν γνωστοί δημοσιογράφοι των Αθηνών – δύο εβδομάδες αργότερα δημοσιεύθηκε το πραγματικό όνομα της διευθύντριας: Καλλιρόη Παρρέν Είχε γεννηθεί στην Κρήτη το 1861, είχε σπουδάσει δασκάλα και είχε εργασθεί σε πολλά παρθεναγωγεία στη Ρωσία και στα Βαλκάνια – παντρεύτηκε το γάλλο δημοσιογράφο από την Κων/πολη Ιωάννη Παρρέν, ιδρυτή του Αθηναϊκού Πρακτορείου

Μέσα σε ένα χρόνο διαθέτει μόνιμο επιτελείο συνεργατριών και δίκτυο υποστήριξης που διασχίζει το ανεξάρτητο κράτος και μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Έκδοση εβδομαδιαία από 1887-1907 και δεκαπενθήμερη από 1907-1917 – αυτοχρηματοδοτείται Δηλωμένη καθαρευουσιάνα στην αρχή καταλήγει στο τέλος σε πλήρη ευθυγράμμιση με τις απόψεις των δημοτικιστών 1892: δεύτερη θέση στην κυκλοφορία των εβδομαδιαίων περιοδικών (5.000 αντίτυπα) μετά τον Ρωμηό του Σουρή

Συλλογική δράση: αναφορά στην κυβέρνηση Τρικούπη υπέρ της γυναικείας εκπαίδευσης (2.850 υπογραφές), εκστρατεία πίεσης για την αποδοχή της πρώτης φοιτήτριας στο Παν/μιο Αθηνών (1890), συμμετοχή στα διεθνή φεμινιστικά συνέδρια του 1889, 1893, 1900 – συντονισμός και οργάνωση του Κυριακού Σχολείου για την μόρφωση των «γυναικών του λαού» - συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες όπως με την ΄Ενωσιν των Ελληνίδων στον πόλεμο του 1897 (χρήματα, φάρμακα, γυναίκες νοσοκόμες και γιατροί)

Πνευματική έκφραση των γυναικών π. χ Πνευματική έκφραση των γυναικών π.χ. διαγωνισμός γυναικείου διηγήματος – οι «γράφουσες» γίνονται το αντικείμενο έντονων συζητήσεων και διενέξεων 18 γυναίκες στη σύνταξη του περιοδικού: 8 δασκάλες, 3 δημοσιογράφοι, 1 γιατρός, 2 ποιήτριες. Σε κανέναν άλλο χώρο δεν θα μπορούσε να βρει κανείς μια κοινότητα γυναικών των μεσαίων τάξεων που να συνδέονται μεταξύ τους με παρόμοιες συνθήκες ζωής και εμπειρίες, με κοινή δράση, με κοινές προσδοκίες Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, ανάπτυξη ατομικών προσδοκιών που σκόνταφταν στην κοινωνική ανισότητα του φύλου, αντικειμενική δυνατότητα σύλληψης της συλλογικής τους δύναμης

Η φεμινιστική συνείδηση εκδηλώνεται: 1 Η φεμινιστική συνείδηση εκδηλώνεται: 1. ως διακήρυξη και διεκδίκηση της γυναίκας στην έννοια άνθρωπος 2. η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα ενός συστήματος επιβεβλημένου από την ανδρική εξουσία 3. η εξουσία αυτή διατρέχει όλες τις κοινωνικές τάξεις 4. η ανισότητα των φύλων είναι το αρχέτυπο όλων των ιεραρχικών κοινωνικών σχέσεων 5. θρίαμβος του πολέμου εις βάρος της ειρήνης, της βίας εις βάρος της δικαιοσύνης, του εγωϊσμού εις βάρος της κοινότητας Ο αγώνας των γυναικών για τη χειραφέτησή τους είναι αγώνας για τη σωτηρία της ανθρωπότητας

Συλλογική συνείδηση που αναπτύσσεται στην Ευρώπη και στην Αμερική: η γυναικεία χειραφέτηση θα φέρει τη σωτηρία του έθνους και της ανθρωπότητας Επεξεργάζονται από την αρχή τις έννοιες «ανωτερότητα» και «γυναικείες αρετές» στην υπηρεσία του φεμινισμού Διεκδικούν την ετερότητα και επιχειρούν μια συστηματική αντιστροφή της κυρίαρχης ιεραρχίας των αξιών προς όφελος του φύλους τους – ανδρικές αξίες «θάνατος», «μίσος», «άγρια ένστικτα», γυναικείες αξίες «ζωή», «αγάπη», «δικαιοσύνη»

Ηθικο-πολιτική προβληματική όμοια με αυτό που ο Max Weber ονόμασε «λαούς παρίες»: νομιμοποίηση στα μάτια των πρωταγωνιστών (εδώ των γυναικών) και στα μάτια του κοινωνικού συνόλου (black is beautiful, εβραϊκός μεσσιανισμός κ.λπ) Η γυναικεία καταπίεση μοιράζεται με αυτές τις ομάδες: 1. τον αποκλεισμό τους από την κοινωνική ιεραρχία (νόμοι, συμβάσεις, ιεροτελεστίες) 2. τη βιολογική ή πολιτισμική διαφορά τους που χρησιμεύει ως βάση για την κατασκευή της ετερότητας (η libido γίνεται κοινωνική libido, Bourdieu)

Εντάσεις και αντιφάσεις: ανάμεσα στο αίτημα της ισότητας και τη διεκδίκηση της διαφοράς, ανάμεσα στην απαίτηση της ίσης συμμετοχής ανδρών και γυναικών σε όλες τις κοινωνικές λειτουργίες και την προσήλωση σε έναν ιδιαίτερο γυναικείο ρόλο