ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Χαρακτηρίζεται από μία ουσιαστική μεταβολή της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας που εκφράζεται με σειρά διαταραχών από τη σκέψη, την αντίληψη, το συναίσθημα , τη βούληση και τη συμπεριφορά.

Προσβάλλει κατά κανόνα νεαρά άτομα κατακερματίζοντας τα πλέον παραγωγικά τους χρόνια Αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των υπηρεσιών παγκοσμίως(ΗΠΑ=2000000/ 45δισ δολαρια) Καταλαμβάνουν το 50% των ψυχιατρικών κλινών

Επιδημιολογία Επικράτηση στο γενικό πληθυσμό 1-1.5%

Προσβάλλει εξίσου και τα δύο φύλα Η κλινική συμπτωματολογία αρχίζει πρωιμότερα στους άνδρες (μέση ηλικία έναρξης 20 έτη στους άνδρες και 30 στις γυναίκες)

Γεωγραφική κατανομή Ορισμένοι νομοί ορεινοί και απομονωμένοι Με κτηνοτροφική οικονομία και ενδογαμικό σύστημα ενδοοικογενειακών σχέσεων παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά κυρίως στους άνδρες Η συχνότητα της νόσου είναι μεγαλύτερη προς τα μεγάλα αστικά κέντρα

Παράγοντες επικινδυνότητας Προ και περιγεννητικές επιπλοκές (Ανοξαιμία,προεκλαμψία, τροφική στέρηση, προγεννητικό στρες, ιωσεις), οι σπασμοί, το μειωμένο βάρος του εμβρύου, μικρότερη περιμετρος κεφαλής μειωμένο βάρος μητέρας

Εποχή, τόπος και σειρά γέννησης Γέννηση κυρίως τους χειμερινούς μήνες Ενοχοποιείται το αστικό περιβάλλον Πρωτότοκους ολιγομελών οικογενειών

Αναπτυξιακές ανωμαλίες Παιδιά αυξημένης επικινδυνότητας παρουσιάζουν υποτονία αβληχρα νευρολογικά σημεία διαταραχές προσοχής διαταραχές ομιλίας διαταραχές σχολικής επίδοσης

Φυλετικές διαταραχές Αυξημένες συχνότητα σε εθνικές μειονότητες Η σε φυλετικές ομάδες

Μετανάστευση ψυχοτραυματισμός της μετανάστευσης (απώλεια της πολιτισμικής, προσαρμογή σε νέες και εν πολλοίς άγνωστες ή και συναισθηματικά απρόσφορες)

Κοινωνική τάξη Η σχιζοφρένεια υπερεκπροσωπείται στα χαμηλά κοινωνικό-οικονομικά στρώματα

Χρήση ουσιών Σχέση ινδικής κάνναβης με σχιζοφρένεια

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Κληρονομικότητα γενικός πληθυσμός 1% Αδερφός σχιζοφρενούς 8% Παιδί με ένα σχιζοφρενικό γονέα 12% Διζυγωτικός δίδυμος σχιζοφρενούς 12% Παιδί και με τους δύο γονείς σχιζοφ 40% Μόνοζυγωτικός διδυμος σχιζοφρ 47%

Οργανικη εγκεφαλικη δυσλειτουργια Δομική εγκεφαλική βλάβη (βλάβες στα βασικά γάγγλια, υπερμεσολόβιο)

Νευροχημική διαταραχή Ντοπαμινική υπόθεση (Αυξημένη ντοπαπαμινεργική δραστηριότητα)

Ψυχαναλυτική προσέγγιση Ο όρος Σχιζοφρένεια (από το ελληνικό σχίζω και φρήν) εισήχθη στην ψυχιατρική ορολογία από τον Bleuler, το 1911, για να δηλώσει µια οµάδα ψυχώσεων, οι οποίες παρουσιάζουν ένα κοινό θεµελιώδες σύµπτωµα, τη Σχάση του Εγώ (ή ∆ιχασµό του Εγώ) (Splitting of the Ego, ∆ιάσπαση, ∆ιχασµός, ∆ιάσχιση). Ο όρος επικράτησε στην ψυχιατρική και στην ψυχανάλυση, παρ’ όλες τις αποκλίνουσες απόψεις των διαφόρων συγγραφέων, όσον αφορά στο στοιχείο που συνιστά την ιδιοτυπία της σχιζοφρένειας και, κατ’ επέκταση, τα όρια του νοσογραφικού αυτού πλαισίου. Ο όρος εισήχθη από τον Φρόυντ, για να υποδείξει ένα παράδοξο φαινόµενο, που παρατηρείται κυρίως στον φετιχισµό και στις ψυχώσεις: την συνύπαρξη στους κόλπους του Εγώ δυο διαφορετικών ψυχικών στάσεων σε σχέση µε την εξωτερική πραγµατικότητα, όταν αυτή αντιτίθεται σε ενορµητικές απαιτήσεις. Από αυτές, η µέν µία λαµβάνει υπ’ όψιν της την πραγµατικότητα, η δε άλλη την αρνείται (την απορρίπτει) και βάζει στη θέση της παράγωγα της επιθυµίας. Οι δυο αυτές στάσεις συµπαρατάσσονται χωρίς να αλληλοεπηρεάζονται

KΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ 1.Διαταραχές της σκέψης α. Διαταραχές στη δομή και στην οργάνωση της σκέψης (χάλαση συνειρμών, συνωστισμός ιδεών, συγχώνευση ιδεών). Λόγος αποσυγκεκριμοποιημένος, κατ’εφαπτομένη, ατέρμων, πλατυασμένος και παρουσιάζει λεκτικά κενά. Ελλιπές νόημα με εμμονές και επαναλήψεις. Νεολογισμοί. Ασχετολογία Ακατανόητος λόγος

Β. Διαταραχές στη ροή της σκέψης Ανακοπή σκέψης Γ Β. Διαταραχές στη ροή της σκέψης Ανακοπή σκέψης Γ. Διαταραχές στον έλεγχο και την κατοχή της σκέψης Αίσθημα απώλειας της σκέψης Αίσθημα παρεμβολής ξένων σκέψεων Αίσθημα απώλειας της στεγανότητας της σκέψης

Δ. Διαταραχές του περιεχομένου της σκέψης Παραληρητικές ιδέες(διωκτικές, μεγαλείου, υποχονδριακές, ερωτομανιακές, ζηλοτυπικές). Ιδέες αυτοαναφοράς Ιδέες παθητικότητας ή επίδρασης

2. Διαταραχές της αντίληψης Ψευδαισθήσεις (Ακουστικές, οπτικές , οσφρητικές, γευστικές, κοιναισθητικές) Παραισθήσεις

3.Διαταραχές συναισθήματος Αμφιθυμία Συναισθηματική δυσαρμονία Συναισθηματική έκπτωση Κατάθλιψη, άγχος, αμηχανία

4. Διαταραχές βούλησης Συναίσθημα και βούληση συμπορεύονται Ομιλία (άχρωμες λέξεις) (Αλαλία) Μειωμένη εκφραστικότητα Κατατονική εμβροντησία Κατατονική διέγερση

5.Διαταραχές από τις άλλες λειτουργίες Βλάπτεται η μνήμη Διαταραχές της προσοχής Αυτισμός Ανηδονία Αντικοινωνικότητα Σωματικά ενοχλήματα

Σχιζοφρένεια Συμπτώματα: θετικά Ψευδαισθήσεις Παραληρητικές ιδέες Οπτικές (αποκλείστε την οργανικότητα) Ακουστικές Παραληρητικές ιδέες Αποδιοργανωμένος λόγος Αποδιοργανωμέη ή κατατονική συμπεριφορά

Σχιζοφρένεια Συμπτώματα: αρνητικά Συναισθηματική απόσυρση Πτωχές διαπροσωπικές σχέσεις Αλογία Ανεργία Κοινωνική απόσυρση Επιπεδωμένο συναίσθημα

Συμπτώματα συμπεριφοράς Θετικά συμπτώματα Παραλήρημα Ψευδαισθήσεις Αποδιοργανωμένη ομιλία Καχυποψία Αρνητικά συμπτώματα Επιπέδωση του συναισθήματος αβουλία, αλογία, ανηδονία, κοινωνική απόσυρση, έλλειψη ενδιαφερόντων Συναίσθημα Κατάθλιψη, άγχος, δυσφορία, ανησυχία, εχθρότητα, απελπισία, αυτοκτονικότητα Γνωσιακές λειτουργίες Προσοχή, μνήμη, λεκτική ευχέρεια, εκτελεστική λειτουργία, κινητικές δεξιότητες, επίγνωση

Σχιζοφρένεια : Διάγνωση Παράδοξη, αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά Παραληρητικές ιδέες Διέγερση Ιδέες μεγαλείου Καχυποψία και ιδέες δίωξης Επιθετικότητα Αρνητικά συμπτώματα

Σχιζοφρένεια : Διάγνωση Συμπτώματα Δύο ή περισσότερα από τον ακόλουθο κατάλογο Κάθε σύμπτωμα υφίσταται για τουλάχιστον ένα μήνα Τα συμπτώματα διαρκούν λιγότερο από ένα μήνα αν αντιμετωπισθούν με επιτυχία Ένα σύμπτωμα είναι παραληριτικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις Παράδοξες Παραληρητικές ιδέες Δύο ή περισσότερες φωνές που συνομιλούν μεταξύ τους Επηρεασμένη κοινωνική και επαγγελματική λειτουργικότητα Συνεχιζόμενα σημεία και συμπτώματα για τουλάχιστον 6 μήνες

Κλινικές μορφές σχιζοφρένειας Η έναρξη του παρανοϊκού τύπου είναι συνήθως μετά την ηλικία των 30 ετών, που πλέον έχει παγιώσει μια κοινωνική ζωή που τον βοηθά να αντεπεξέλθει καλύτερα όταν νοσήσει. Αντίθετα, το πρώτο επεισόδιο των κατατονικών ή αποδιοργανωμένων εμφανίζεται σε μικρότερη ηλικία. Ο παρανοϊκός σχιζοφρενής υπεραπασχολείται με μια ή περισσότερες παραληρηματικές ιδέες οι οποίες είναι κυρίως δίωξης ή μεγαλείου. Αυτές της δίωξης μπορεί να προδιαθέσουν το άτομο για αυτοκτονία και ο συνδυασμός παραληρηματικών ιδεών δίωξης και μεγαλείου μαζί με θυμό μπορεί να τον ωθήσουν σε βία Ο παρανοϊκός τύπος συνήθως διαθέτει περισσότερες δυνάμεις του εγώ απ’ ότι ο κατατονικός ή αποδιοργανωτικός τύπος σχιζοφρενή. Έτσι ο παρανοϊκός τύπος μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά σε κοινωνικές και επαγγελματικές καταστάσεις Λεκτική ή σωματική επιθετικότητα, καχυποψία, υπερευαισθησία, θυμός, άγχος, αμφιβολίες για την ταυτότητα του φύλου και ο φόβος ότι θα θεωρηθεί ομοφυλόφιλος συχνά χαρακτηρίζουν αυτό τον τύπο. Η πρόγνωση αυτού του τύπου είναι καλύτερη από αυτή των άλλων μορφών πάθησης

ΙΙ. Αποδιοργανωμένος τύπος (Ηβηφρενικός) Η έναρξη του αποδιοργανωμένου τύπου τοποθετείται πριν το 25 o έτος. Τα διασπαστικά στοιχεία στη σκέψη, στο λόγο και στο συναίσθημα είναι έντονα. Η σκέψη είναι αποδιοργανωμένη, ο λόγος είναι ασυνάρτητος. Το συναίσθημα είναι απρόσφορο και η συμπεριφορά βαρύτατα 27 αποδιοργανωμένη, ανεύθυνη και απρόβλεπτη (π.χ ξεσπά σε γέλια χωρίς φανερή αιτία). Εμφανίζονται μικρής μόνο έκτασης και διάρκειας παραληρηματικές ιδέες και ψευδαισθήσεις. Η πρόγνωση είναι αρκετά άσχημη

ΙΙΙ. Κατατονικός τύπος Αυτός ο τύπος αν και ήταν συχνός πριν μερικές δεκαετίες, σήμερα εμφανίζεται σπάνια τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Τα χαρακτηριστικά που επικρατούν είναι οι ψυχοκινητικές διαταραχές που συχνά συνδυάζονται με ψευδαισθήσεις. Η ψυχοκινητικότητα χαρακτηρίζεται συχνά από ταχύτατες εναλλαγές ανάμεσα στην υπερκινητικότητα και στην εμβροντησία ή ανάμεσα στην αυτόματη υπακοή και τον αρνητισμό. Μπορεί να συνυπάρχουν επίσης στερεοτυπίες, αλαλία, ηχοπραξία, ηχολαλία, μανιερισμοί και κηρώδης ευκαμψία (Ζερβής, 2001).

ΙV. Αδιαφοροποίητος τύπος Συχνά ασθενείς που είναι σχιζοφρενείς και δεν μπορούν να καταταγούν με ευκολία σε έναν από τους άλλους τύπους, το DSM-IV τους ταξινομεί στον αδιαφοροποίητο

V. Υπολειμματικός τύπος Αποτελεί χρόνια μορφή σχιζοφρένειας που προέκυψε συνέχεια ενός πρώιμου σταδίου που περιελάμβανε μια από τις προηγούμενες μορφές. Συχνά συμπτώματα αυτού του τύπου είναι «αρνητικά» στοιχεία, όπως συναισθηματική αμβλύτητα, απάθεια, κοινωνική απόσυρση, εκκεντρική συμπεριφορά και παράλογη σκέψη. Εάν υπάρχουν παραληρηματικές ιδέες και ψευδαισθήσεις δεν προεξάρχουν και δεν συνοδεύονται από έντονα συναισθήματα

Διαφορική διάγνωση Ανάγκη να προσδιοριστεί ο τύπος της σχιζοφρένειας Βραχεία ψυχωτική διαταραχή Παραληρητική διαταραχή Διαταραχές προσωπικότητας(σχιζοειδική, σχιζοτυπική, παρανοειδής) Έντονες ιδεοληψίες Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές

Σωματικά νοσήματα Φλεγμονές του ΚΝΣ Όγκοι του ΚΝΣ Ενδοκρινικές διαταραχές Δηλητηριάσεις με CO Oυσιοεξαρτήσεις Απόσυρση από ουσίες Διάφορα φάρμακα

Πορεία Αιφνίδια εισβολή ή βαθμιαία Προηγείται μια πρόδρομη φάση αμβληχρών κλινικών εκδηλώσεων(απώλεια ενδιαφερόντων, κοινωνική απόσυρση, αλλαγή συνηθειών) Ακολουθεί η ενεργός φάση Κλινική πορεία με υφέσεις και εξάρσεις , συνεχής και χρόνια

Μετά το πρώτο επεισόδιο της νόσου ακολουθεί περίοδος ανάνηψης που φθάνει και τα πέντε χρόνια Αποδιοργανωτική και υπολειμματική ακολουθούν περισσότερο συνεχή πορεία

Πρόγνωση 30% διατηρούν κάποια λειτουργικότητα 20-30% παρουσιάζουν μετρίου βαθμού συμπτωματολογία που τους επιτρέπει να διατηρούν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας ζωής Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν υψηλότερα ποσοστά ασθενών με καλή πρόγνωση

Θεραπεία Φαρμακοθεραπεία Ηλεκτροσπασμοθεραπεία Ψυχολογικές θεραπείες 1. συμπεριφορικη 2. ομαδική 3. οικογένειας Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση

Aντιψυχωσικά φάρμακα Είναι η κατηγορία των ψυχοτρόπων με θεραπευτική δράση στα ψυχωσικά συμπτώματα. Η Χλωροπρομαζίνη είναι το πρώτο αντιψυχωσικό που συντέθηκε

Ταξινόμηση FGAs Aλοπεριδόλη(aloperidin) 30mg Zoυκλοπενθιξόλη(clopixol) 150mg θειοριδαζίνη (Μelleril) 800mg Περφαιναζίνη(Minitran) 64mg Πιμοζίδη (Pirium) 20mg Σουλπιριδη(Dogmatyl) 1800mg Tριφθοριοπεραζίνη(Stelazine) 40mg Xλωροπρομαζίνη(Laragactil) 1600mg

SGAs Aμισουλπριδη (solian) 1200mg Aριπιπραζόλη(Αbilify) 30mg Zιπρασιδόνη(Geodon) 160mg Koυετιαπίνη (seroquel) 800mg Kλοζαπίνη (Leponex) 900mg Oλανζαπίνη(Zyprexa) 30mg Παλιπεριδόνη(Ιnvega) 12mg Ρισπεριδόνη(Risperdal) 16mg Σερτινδόλη (Serdolect) 24mg

Ανεπιθύμητες ενέργειες Οξεία δυστονία Eεπώδυνοι μυϊκοί σπασμοί στη περιοχή της κεφαλής, του αυχένα της ή της ράχης που οδηγούν σε ασυντόνιστες ακούσιες κινήσεις. Ειδικές μορφές είναι ο βλεφαρόσπασμος , ο οπισθότονος, το ραιβόκρανο, ο τριγμός των οδόντων.

Φαρμακευτικός παρκινσονισμός Χαρακτηρίζεται από δυσκαμψία, βραδυκινησία, τρόμος, συρτό βάδισμα, σιλεόρροια, κύρτωση κορμού.

Ακαθισία Υποκειμενικό βασανιστικό αίσθημα ανησυχίας ή και συναφή αντικειμενικά σημεία (π.χ. αδυναμία του ασθενούς να κρατήσει τα πόδια του ακίνητα, να παραμείνει καθιστός ή στάσιμος σε σταθερό σημείο).

Οψιμη δυσκινησία Χαρακτηρίζεται από ακούσιες χορειακές(τινάγματα), αθετωσικές ή ρυθμικές κινήσεις που εμφανίζονται μήνες ή χρόνια μετά από τη θεραπεία με ΑΨ. Οι ακούσιες κινήσεις αυξάνονται με το στρες, μειώνονται στη χαλάρωση και παύουν στον ύπνο.

Κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο Πολύ σπάνια αλλά δυνητικά θανάσιμη επιπλοκή της αντιψυσωσικής θεραπείας. Υπερπυρεξία Μυϊκή δυσκαμψία Αυτονομική αστάθεια Ταχύπνοια Μεταβολές του επιπέδου συνείδησης Αύξηση CPK

Επίδραση στους ενδοκρινείς αδένες Yπερπρολακτιναιμία (κυριως ρισπεριδόνη) Κουετιαπίνη προκαλεί μικρές και αναστρέψιμες δοσοεξαρτώμενες μειώσεις των θυρεοειδικών ορμονών

Επιληπτογόνος δράση Όλα τα αντιψυχωσικα μειώνουν τον επιληπτικό ουδό. Η κλοζαπίνη προκαλεί επιληπτικές κρίσεις με δοσοεξαρτώμενο τρόπο. (κίνδυνος σε δόση άνω των 300mg)

Καρδιοτοξικότητα H πιμοζίδη, η θειοριδαζίνη, και η χλωροπρομαζίνη αλλα και η αλοπεριδόλη iv προκαλούν αλλαγες στο ΗΚΓ. (PR. KAI QTc)

Επιδράσεις στο μεταβολισμό και το σωματικό βάρος Aύξηση βάρους προκαλείται κυρίως από τη ολανζαπίνη και τη κλοζαπίνη

Άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες Δερματικα εξανθήματα Πρόκληση καταρράκτη Παροδική αύξηση των ηπατικών ενζύμων Παροδική λευκοπενία, αιμολυτική αναιμία

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Προσδοκίες από την φαρμακευτική θεραπεία στη σχιζοφρένεια Προσδοκίες των ασθενών Προσδοκίες των γιατρών Αποτελεσματικότητα Λίγες ανεπιθύμητες ενέργειες: ΕΠΣ, ΟΔ, αύξηση βάρους, συναισθηματικές και γνωστικές διαταραχές, σεξουαλική δυσλειτουργία Ποιότητα ζωής Κοινωνική επανένταξη (κοινωνικές επαφές, οικογένεια,εργασία, κοινωνική αποδοχή, χόμπυ) Απλές επιλογές θεραπείας Προτίμηση σε σχήματα μακρόχρονης δράσης Όχι αναγκαστικά καθημερινή χορήγηση φαρμάκου, αυξημένη αυτονομία του ασθενή Αποτελεσματικότητα στα αρνητικά συμπτώματα Βελτίωση των γνωστικών ελλειμμάτων και συναισθηματικών συμπτωμάτων Καλύτερη ανοχή, ασφάλεια στην μακροχρόνια χορήγηση Καλύτερη αποδοχή από τον ασθενή Μειωμένος κίνδυνος υποτροπής Μειωμένες ενδονοσοκομειακές νοσηλείες Κοινωνική επανένταξη Angermayer MC et al. Psychiatr Prax 1999; 26: 56–60

Ανεπιθύμητες Ενέργειες Παράγοντες αρνητικής έκβασης που σχετίζονται με τις ανεπιθύμητες ενέργειες1 Ανεπιθύμητες Ενέργειες Νοσηρότητα Θνησιμότητα Αυτοκτονικότητα Μη εμπιστοσύνη Μη συμμόρφωση Μη ανοχή Κακή ποιότητα ζωής Στίγμα Υποτροπή Διακοπή θεραπείας Επιβάρυνση Νοσηρότητας Θνησιμότητας Επιβάρυνση Αυτοκτονικότητας Επιβάρυνση ποιότητας ζωής Επιβάρυνση στίγματος Χρονιότητα Αντοχή Υπολειμματικότητα

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Α΄ΨΥΧΩΣΙΚΟΥ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ: ΣΤΟΧΟΙ Συμβολή στην κατανόηση της φύσης της ψυχικής διαταραχής Συμβολή στην καλύτερη «συνεργασιμότητα» ασθενούς και οικογένειας Καλύτερη «συμμόρφωση» στα θεραπευτικά σχήματα

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Α΄ΨΥΧΩΣΙΚΟΥ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις προς τον ασθενή (κυρίως συμπεριφορικού-γνωσιακού τύπου) Ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας Οικογενειακή ψυχοθεραπεία Λειτουργία κοινωνικών ομάδων ενημερωτικού-υποστηρικτικού τύπου

Ψυχοκοινωνικές θεραπείες στην σχιζοφρένεια (για τον ασθενή) Γνωσιακή-συμπεριφορική Ενίσχυση μέσω ανταμοιβής (Token economies) Εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες Ψυχοεκπαίδευση Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση

Ψυχολογικές και ψυχοκοινωνικές θεραπείες στην οικογένεια Ψυχοδυναμική θεραπεία Συμπεριφερική θεραπεία Ομάδες συγγενών Ψυχοεκπαίδευση οικογένειας