Εισαγωγή στις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Εισαγωγή στις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες

ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Πόσο παλιά είναι η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί με σύμβολα; Πότε ξεκίνησε η βιομηχανοποίηση της πολιτιστικής παραγωγής; Τι άλλαξε στη σχέση του ανθρώπου με τα πολιτιστικά προϊόντα η μαζική τους αναπαραγωγή; Ποια διαφορά έχει ο όρος «Δημιουργικές» από τον όρο «Πολιτιστικές Βιομηχανίες»; Πως επηρεάζει η οριοθέτηση του πεδίου την άσκηση της πολιτικής; Ποιοι κλάδοι ευνοούνται από κάθε κατηγοριοποίηση και ποιοι χάνουν;

Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι 4 σημαντικότεροι σταθμοί στην ιστορία του πολιτισμού ΠΡΙΝ την περίοδο της βιομηχανοποίησής του;; (+γιατί;)

Ο homo sapiens αφήνει τα πρώτη ίχνη πάνω σε σπήλαια- 40

Το θέατρο αποσπάται από την τελετουργία- 2.500 χρόνια πριν

Ο Σαίξπηρ γράφει τον Άμλετ- 400 χρόνια πριν

Ο Μότσαρτ γράφει τους Γάμους του Φίγκαρο- 230 χρόνια πριν

Πρόκειται για έργα πολύ δημοφιλή, με ρίζες σε λαϊκά είδη τέχνης που τα έκαναν να αγγίζουν βαθιά τους ανθρώπους του καιρού τους. Ωστόσο, δεν αποτελούσαν προϊόντα της λεγόμενης μαζικής κουλτούρας. Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας δεν ορίζονται μόνο από τον αριθμό των ανθρώπων στους οποίους φτάνουν, αλλά από πολλά ακόμα ειδοποιά γνωρίσματα που αφορούν τον τρόπο που παράγονται, προωθούνται και διανέμονται, καθώς και τις κοινωνικές λειτουργίες που επιτελούν.

Προϋποθέσεις ανάπτυξης της πολιτιστικής βιομηχανίας Προϋποθέσεις ανάπτυξης της πολιτιστικής βιομηχανίας Τεχνολογική δυνατότητα μαζικής αναπαραγωγής έργων Αλματώδης αύξηση του καταναλωτικού κοινού/της αγοραστικής του δύναμης Οργάνωση της παραγωγής κατά τα πρότυπα της παραδοσιακής βιομηχανίας (οικονομία, διοίκηση) Ανάπτυξη του νομικού πλαισίου περί πνευματικής ιδιοκτησίας που επέτρεπε την εκμετάλλευση των έργων με εντελώς νέους τρόπους και σε κλίμακα πολύ πλατύτερη από ό,τι στο παρελθόν (περισσότερα έργα προστατεύονται και για περισσότερο χρόνο)

Τι συμβαίνει στις αρχές του 20ου αιώνα Το παράδειγμα των Μουσικών Βιομηχανιών Νέες τεχνολογίες>νέα προϊόντα και μορφές εκμετάλλευσης. Από τις παρτιτούρες και τη ζωντανή εκτέλεση στη μαζική αναπαραγωγή έργων μέσω του φωνόγραφου και του ραδιοφώνου. Πολλαπλασιασμός των τρόπων εκμετάλλευσης των μουσικών έργων. Ανάπτυξη του κοινού, αύξηση του ελεύθερου χρόνου, μείωση του κόστους. Νέες μορφές οργάνωσης της παραγωγής. Από τους προστάτες στους επαγγελματίες μεσάζοντες (εκδότες, παραγωγοί, εταιρίες).

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ

O Τσάρλι Τσάπλιν γυρίζει τους Μοντέρνους Καιρούς- 80 χρόνια πριν

Ο Walt Disney κερδίζει το 15ο Oscar του- 75 χρόνια πριν

H βιομηχανία (και η διαφήμιση) αναπτύσσεται με αστραπιαίους ρυθμούς- ιδίως τα προϊόντα ποικίλης ύλης

Οι ομάδες ρώτησαν... Πως επηρεάζεται η δημιουργική διαδικασία από την εμπορευματοποίηση; (1, 6) Πως δομούνται πολιτιστικές ταυτότητες; Με ποια κριτήρια επιλέγεται ένα έργο (βιβλίο) προς έκδοση από μία εταιρία; (1) Πρέπει να παρεμβαίνει το Κράτος στον πολιτισμό για να ενισχύει συγκεκριμένες μορφές τέχνης; (3) Ποιοι είναι οι ισχυροί παίκτες των πολιτιστικών βιομηχανιών; (5) Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι σήμερα θέλουν να ασχοληθούν με το θέαμα; (7)

Πως επηρεάζεται η δημιουργική διαδικασία από την εμπορευματοποίηση; Adorno & Horkheimer (1943) Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού. (Πολιτιστική Βιομηχανία. Ο Διαφωτισμός ως μαζική απάτη) Πως επηρεάζεται η δημιουργική διαδικασία από την εμπορευματοποίηση; - Οι εταιρίες ομολογούν ότι δεν είναι παρά εμπορικές επιχειρήσεις. Όλη τους η λειτουργία ενημερώνεται και καταξιώνεται μέσω της στατιστικής. Η ουσία της μαζικής κουλτούρας είναι ότι αίρει διαχωρισμούς όπως δημόσιο και ιδιωτικό, διαφήμιση και περιεχόμενο, υψηλή και χαμηλή τέχνη.

Με ποια κριτήρια επιλέγεται ένα έργο προς έκδοση; Adorno & Horkheimer (1943) Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού. (Πολιτιστική Βιομηχανία. Ο Διαφωτισμός ως μαζική απάτη) Με ποια κριτήρια επιλέγεται ένα έργο προς έκδοση; Όλα τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας μοιάζουν. Τα στελέχη των εταιριών δεν αφήνουν να περάσει την πόρτα της εταιρίας τίποτα που δεν ταιριάζει με την εικόνα που έχουν για τους καταναλωτές και με αυτούς τους ίδιους. Οι διαφοροποιήσεις των προϊόντων εξυπηρετούν μόνο την κατανάλωση: να πειστούμε ότι βρισκόμαστε στο σωστό κουτί. Συνταγή, μέσο γούστο, μικρές βελτιώσεις- τίποτα ρηξικέλευθο δεν εκδίδεται.

Πως δομούνται πολιτιστικές /πολιτικές ταυτότητες; Adorno & Horkheimer (1943) Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού. (Πολιτιστική Βιομηχανία. Ο Διαφωτισμός ως μαζική απάτη) Πως δομούνται πολιτιστικές /πολιτικές ταυτότητες; Το κοινό αλλοτριώνεται στην επαφή του με τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας. Δέχεται τα πράγματα όπως τα δείχνει η οθόνη (+ Brecht) «Η διασκέδαση είναι η προέκταση της εργασίας υπό τον όψιμο καπιταλισμό. Την αναζητά εκείνος που θέλει να βρει διέξοδο από την εκμηχανισμένη εργασιακή διαδικασία, για να μπορέσει πάλι να ανταπεξέλθει σε αυτή». «Καθώς η κουλτούρα παρουσιάζεται ως δώρο… οι καταναλωτές συνωστίζονται φοβούμενοι μήπως χάσουν κάτι. Τους είναι ασαφές τι θα έχαναν, αλλά οπωσδήποτε οι ευκαιρίες παρουσιάζονται μόνο σε εκείνους που δεν απέχουν. Ο φασισμός όμως ελπίζει να μετατάξει στη δική του καταναγκαστική οργάνωση οπαδών τους αποδέκτες τέτοιων δώρων που έχει εκγυμνάσει η πολιτιστική βιομηχανία».

Για την αυτονομία της πολιτιστικής παραγωγής Adorno & Horkheimer (1943) Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού. (Πολιτιστική Βιομηχανία. Ο Διαφωτισμός ως μαζική απάτη) Για την αυτονομία της πολιτιστικής παραγωγής «Άλλοτε οι καλλιτέχνες υπέγραφαν «ταπεινότατος δούλος σας» στην εξουσία και υπέσκαπταν τα θεμέλιά της και τώρα φωνάζουν τους αρχηγούς της κυβέρνησης με τα μικρά τους ονόματα και δεν κάνουν τίποτα που δεν ικανοποιεί τα αγράμματα αφεντικά τους». Σας θυμίζει κάτι;;

Κριτική της κριτικής των Adorno & Horkheimer Η κριτική της Πολιτιστικής Βιομηχανίας αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη πολιτιστικής πολιτικής από το 1970- (κρατική παρέμβαση υποστήριξης των τεχνών) και τον διαχωρισμό μεταξύ τεχνών και εστιασμένων στην αγορά δημιουργικών βιομηχανιών. Αν και επηρεάζει μέχρι σήμερα τη δημόσια συζήτηση, παραβλέπει το πόσο περίπλοκες είναι οι Πολιτιστικές Βιομηχανίες- στον πληθυντικό, και πόσο διαφέρουν τόσο μεταξύ τους όσο και εσωτερικά (Miege κλπ.) Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα μία σειρά από κινήματα απέδειξαν ότι υπάρχει χώρος για εναλλακτικές μορφές οργάνωσης που αντανακλούν εντελώς διαφορετικά συστήματα αξιών (πανκ, ραπ, jazz, πρωτοποριακό αμερικάνικο θέατρο, Βοαλ κλπ.)

Καλλιτέχνιδες της Jazz ηχογραφούν τα πρώτα τραγούδια που μιλούν για δικαιώματα- 65 χρόνια πριν

1970-1990. Πολιτιστικές βιομηχανίες (1970-) Αρχίζει να αξιοποιείται από την πολιτική ο όρος «πολιτιστικές βιομηχανίες» ως μέσο τοπικής ανάπτυξης. (1983-1986) Χαλαρώνει κι άλλο ο διαχωρισμός τέχνης-αγοράς. Προωθούνται οι τοπικές πολιτιστικές αγορές (σύνδεση με αστική αναγέννηση, θέσεις εργασίας, κοινωνική ενσωμάτωση κλπ). Η περίπτωση του Σέφιλντ (creative city, cluster, district) Σύγκρουση εργατικής τάξης – Συντηρητικών για ιδιωτικοποιήσεις Ανέγερση πολιτιστικής συνοικίας στο κέντρο της πόλης. Όχι πλέον επιδοτήσεις, αλλά ανταποδοτικές επενδύσεις.

1998. Η γέννηση των «δημιουργικών» βιομηχανιών Περίοδος διακυβέρνησης Νέων Εργατικών. Η δημιουργικότητα δένεται στο άρμα της νέας οικονομίας της γνώσης και της δικτύωσης. Βρετανικό Υπουργείο Πολιτισμού (DCMS, 1998): «Οι δημιουργικές βιομηχανίες βασίζονται στην ατομική δημιουργικότητα, την ικανότητα και το ταλέντο και μπορούν να συνεισφέρουν στη δημιουργία πλούτου και θέσεων εργασίας μέσω της παραγωγής και εκμετάλλευσης πνευματικής ιδιοκτησίας». Σχολιάστε!

Τα παρελκόμενα της αλλαγής ορολογίας Μεγάλες επιχειρήσεις + μαζική παραγωγή >> SMEs + διαφοροποιημένη παραγωγή (έμφαση στην επιχειρηματικότητα και το άτομο) Διεύρυνση του κλάδου (όσες βιομηχανίες παράγουν πατέντες διεκδικούν μερίδιο στη χρηματοδότηση). Αυξημένος ανταγωνισμός και δυσκολία διαχείρισης λόγω υψηλής ετερογένειας. Αυστηροποίηση του νομοθετικού πλαισίου περί πνευματικής ιδιοκτησίας (ποιος κερδίζει;;)

Εναλλακτικές κατηγοριοποιήσεις Ανοίγει ο ασκός του αιόλου. Μία σειρά φορέων (ΕΕ, UNESCO) και θεωρητικών προτείνουν δικές τους εκδοχές των κλάδων που ταιριάζει να περιληφθούν στις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες. Η UNESCO περιλαμβάνει την πολιτιστική κληρονομιά. Hesmondhalgh. Όσες παράγουν συμβολικά κείμενα- όχι το software. (Πυρηνικές και Περιφερειακές- εικαστικά + παραστατικές, ανάλογα με το αν είναι βιομηχανοποιημένες) Throsby. Μοντέλο ομόκεντρων κύκλων, ανάλογα με το αν είναι κυρίως πολιτιστικές ή εμπορικές.

Μοντέλο Throsby

Σε τι συμφωνούν οι ταξινομήσεις: Οι Πολιτιστικές & Δημιουργικές Βιομηχανίες Παράγουν και διακινούν σύμβολα με τη μορφή κειμένων, υπηρεσιών, εμπειριών κλπ. Στηρίζονται στην εκμετάλλευση πνευματικής ιδιοκτησίας Σε τι διαφωνούν: Όσοι προτιμούν τον όρο πολιτιστικές βιομηχανίες τονίζουν την ένταση που μεταξύ οικονομικής και συμβολικής αξίας, νοήματος και λειτουργίας. Αντιτίθενται, ωστόσο στον αφορισμό των A&H. Οι πολιτιστικές βιομηχανίες είναι σύνθετες, ποικιλόμορφες και συμβαίνει να αντιστέκονται στην εμπορευματοποίηση (;)

Γιατί έχει σημασία ποια κατηγορία θα υιοθετήσουμε;