Εισαγωγή στη μελέτη των οικονομικών 1η Διάλεξη

Στόχοι Να κατανοήσουμε τη βάση για τη μελέτη των οικονομικών: Η σπανιότητα οδηγεί στην επιλογή Να κατανοήσουμε ότι οι επιλογές ατόμων, επιχειρήσεων και Κυβερνήσεων οδηγούν στην κατανομή των σπάνιων πόρων Να κατανοήσουμε τον τρόπο κατανομής των σπάνιων πόρων: Εξέταση των εναλλακτικών μεθόδων Να κατανοήσουμε ότι οι Κυβερνήσεις δεν αντιμετωπίζουν όλα τα αγαθά με τον ίδιο τρόπο: Δημόσια και ημιδημόσια αγαθά Να εξοικειωθούμε με κάποια βασικά εργαλεία της οικονομικής ανάλυσης και ερμηνείας: Κόστος ευκαιρίας και Γράφημα

Εισαγωγή Θεμελιώδες πρόβλημα: Ενώ οι άνθρωποι έχουν απεριόριστες επιθυμίες, υπάρχουν περιορισμένοι πόροι για την ικανοποίησή τους Άρα, λογική συνέπεια της σπανιότητας η επιλογή Μέσα στην οικονομία ασκείται πίεση στα άτομα, στις επιχειρήσεις και στις Κυβερνήσεις προκειμένου να κάνουν επιλογή Όταν γίνεται η επιλογή, οι επιχειρήσεις και οι Κυβερνήσεις δαπανούν τα χρήματά τους και κάποιοι από τους σπάνιους πόρους κατανέμονται στην παραγωγή των επιλεγμένων αγαθών και υπηρεσιών

Εισαγωγή Υπάρχουν πολλοί τρόποι κατανομής των σπάνιων πόρων (πέραν της δαπάνης χρημάτων) Άρα, τα οικονομικά είναι η μελέτη των πολύπλοκων θεμάτων που σχετίζονται με την κατανομή των πόρων Robbins: Οικονομικά είναι «μια επιστήμη που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά» σε σχέση με «σκοπούς και σπάνια μέσα που έχουν εναλλακτικές χρήσεις»

Οικονομικά συστήματα Υπάρχουν 2 προσεγγίσεις ως προς τη διανομή ή κατανομή των σπάνιων πόρων 1η προσέγγιση: Η Κυβέρνηση αποφασίζει ποια αγαθά και υπηρεσίες χρειάζονται και προγραμματίζει τη χρήση των σπάνιων πόρων προκειμένου να τα προσφέρει-Προγραμματισμένη Οικονομία 2η προσέγγιση: Οι αγορές έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν ως προς την κατανομή αγαθών και υπηρεσιών με ελάχιστη παρέμβαση Οι αγορές ενεργοποιούνται με το χρήμα Άρα η κατανομή συνδέεται στενά με την αγοραστική δύναμη

Οικονομικά συστήματα Η προσέγγιση αυτή ονομάζεται οικονομία της Αγοράς Τέλος υπάρχουν χώρες των οποίων οι Κυβερνήσεις ασκούν έλεγχο σε κάποια αγαθά και υπηρεσίες (π.χ ενέργεια, μεταφορές, εκπαίδευση κτλ), ενώ την ίδια στιγμή αφήνουν άλλα αγαθά και υπηρεσίες να κατανέμονται από το μηχανισμό της αγοράς-Μικτές Οικονομίες

Σχεδιασμένη Οικονομία Η κατανομή των πόρων αποφασίζεται μέσω μιας συγκεντρωτικής διοικητικής διαδικασίας Οι αποφάσεις λαμβάνονται και μετατρέπονται σε οδηγίες από τις αντίστοιχες αρχές σχεδιασμού Θεωρητικά πλεονεκτήματα: Οι πόροι δε σπαταλούνται στην ανταγωνιστική ποικιλία Μπορεί να προγραμματισθεί μια πιο δίκαιη κατανομή πόρων, ώστε όλοι οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε επίπεδο διαβίωσης σύμφωνο με τις ανάγκες τους Μπορεί να ορίσει κανείς τις τιμές και να κατευθύνει την απασχόληση ώστε να μην υπάρχουν προβλήματα ανεργίας και πληθωρισμού

Σχεδιασμένη Οικονομία Μειονεκτήματα: Μεγάλη κοινωνική και πολιτική πολυπλοκότητα στη διοίκηση αυτού του συστήματος Σύγχυση μεταξύ 2 πολύ σημαντικών ανταγωνιστικών στόχων: Ο στόχος ενός συστήματος ισοτιμίας που να ανταποκρίνεται στις συνολικές ανάγκες ευημερίας των ανθρώπων Ο στόχος ενός αποτελεσματικού συστήματος κατανομής πόρων και παραγωγής

Οικονομία της αγοράς Η κατανομή των πόρων επιτυγχάνεται με τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης Δηλαδή οι πόροι (εργασία, γη, πρώτες ύλες, μηχανήματα, κτίρια και οικιακή στέγαση και όλα τα άλλα αγαθά και υπηρεσίες) κατανέμονται με τον ίδιο τρόπο που ένας υπαίθριος πωλητής πωλεί τομάτες Παράδειγμα του υπαίθριου πωλητή

Οικονομία της αγοράς Η διαδικασία λήψης αποφάσεων εκτελείται κυρίως από τον καταναλωτή Ο πωλητής (παρόλο που μπορεί να επηρεάσει την τιμή) αυτό που τον απασχολεί είναι να ξεπουλήσει Θέλει να πωλήσει το προϊόν έναντι συνολικού ποσού μεγαλύτερου από αυτό που του κόστισε

Θεωρητικά πλεονεκτήματα της οικονομίας της αγοράς Υπάρχει αυτόματη κατανομή των πόρων, χωρίς να υπάρχει ανάγκη για δαπανηρή ή μεροληπτική παρέμβαση κάποιας επιτροπής ή της Κυβέρνησης Η οικονομία παράγει αυτά που θέλουν οι καταναλωτές (αφού αυτοί αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις τους δαπανώντας τα χρήματά τους) Η οικονομία κατανέμει αποτελεσματικά τους παραγωγικούς πόρους προς τους τομείς με τη μεγαλύτερη ζήτηση Υπάρχει μια περίπλοκη διαδικασία σηματοδότησης, όπου όλες οι πλευρές έχουν έννομο συμφέρον να γίνει η διαδικασία αυτή ακριβής, αποδοτική και αποτελεσματική

Θεωρητικά μειονεκτήματα της οικονομίας της αγοράς Η οικονομία της αγοράς ενεργοποιείται από την αγοραστική δύναμη. Άρα όσοι έχουν χαμηλά και σταθερά εισοδήματα ασκούν ελάχιστη επιρροή στην κατανομή των πόρων παρότι οι ανάγκες τους μπορεί να είναι οι μεγαλύτερες όλων Οι επιχειρήσεις σε κλάδους με ελάχιστο ανταγωνισμό μπορούν να επιβάλουν στον καταναλωτή τις ποιότητες και ποσότητες προϊόντων και τους αφήνουν να αποφασίσουν ποιοι εξ αυτών θα είναι σε θέση να αγοράσουν αυτά που προσφέρονται Δεν υπάρχει κίνητρο για την πληρωμή του πλήρους κόστους παραγωγής (συμπεριλαμβανομένου εκείνου της εξάλειψης ή της αποφυγής της μόλυνσης). Υπάρχουν πολλά κοινωνικά κόστη που συνδέονται με την κατανομή των πόρων (έλλειψη υποστήριξης προς τους ασθενείς και μη προνομιούχους, καθώς και η ζημία που προκαλείται στην κοινωνία όταν οικονομικοί παράγοντες όπως ανεργία θεωρείται ότι επιδρούν στην εγκληματικότητα, στην εμφάνιση ασθενειών κτλ), τα οποία δεν είναι δυνατόν να αναγνωρισθούν και ερμηνευτούν από ένα σύστημα που επιβραβεύει ως αρχές κατανομής τις αρχές του «φτηνού κόστους» και του «αξίζει τα λεφτά του»

Δημόσια αγαθά Τα δημόσια αγαθά διαθέτουν 2 χαρακτηριστικά: Διαθέτουν το χαρακτηριστικό της μη ανταγωνιστικότητας (η κατανάλωση από ένα άτομο δεν μειώνει την ποσότητα που διατίθεται για κάποιο άλλο άτομο) Διαθέτουν το χαρακτηριστικό του μη αποκλεισμού (από τη στιγμή που το αγαθό προσφέρεται, δεν έχει νόημα ο αποκλεισμός κάποιου από την ωφέλεια που προκύπτει από τη χρήση του) Παραδείγματα δημόσιων αγαθών: αμυντική προστασία, φράγματα των ποταμών Ο μηχανισμός της αγοράς επιδιώκει να αποκλείσει κάποιους καταναλωτές (άρα να κατανείμει τους πόρους) με βάση την τιμή Συνεπώς, η οικονομία της αγοράς μπορεί να μην προσφέρει καθόλου δημόσια αγαθά, επειδή δεν μπορεί κανένας να αποκλεισθεί από τη χρήση τους

Ημιδημόσια αγαθά Τα ημιδημόσια είναι τα ίδια τα ιδιωτικά αγαθά τα οποία όμως η Κυβέρνηση έχει χαρακτηρίσει ως κοινωνικώς επιθυμητά για 2 λόγους: Τα ιδιωτικά οφέλη της κατανάλωσης των ημιδημόσιων δεν αναγνωρίζονται από όλα τα άτομα. Θα υπήρχε υποκατανάλωση (παράδειγμα ημιδημόσιων: εκπαίδευση, συντάξεις και υπηρεσίας υγείας) Υπάρχουν εξωτερικά οφέλη τα οποία μπορεί να μην αναγνωρισθούν ή εκτιμηθούν από τους καταναλωτές. Θα υπήρχε υποκατανάλωση (π.χ τα οφέλη του εμβολιασμού είναι ολοφάνερα ιδιωτικά-μικρότερη πιθανότητα του ατόμου να νοσήσει- αλλά και εξωτερικά-η κοινωνία ωφελείται εάν το άτομο δεν μολυνθεί και άρα δε μεταδώσει την ασθένεια σε άλλους προκαλώντας προβλήματα) Εξωτερικά οφέλη: τα οφέλη πέραν του μεμονωμένου ιδιώτη

Ημιδημόσια αγαθά Η οικονομία της αγοράς προσφέρει τέτοια αγαθά και υπηρεσίες έναντι μιας τιμής Εάν η Κυβέρνηση επιθυμεί ευρεία κατανάλωση ημιδημόσιων αγαθών, μπορεί να τα επιδοτήσει για να ενθαρρύνει την κατανάλωσή τους Παραδείγματα: η απαλλαγή φόρου για τις ιδιωτικές συντάξεις, απαλλαγή φόρου για την ιδιωτική ιατρική ασφάλιση για άτομα άνω των 60

Μικροοικονομική & Μακροοικονομική Οικονομική: ασχολείται με την κατανόηση της σύνθετης λειτουργίας της κατανομής των πόρων Για τη μελέτη της οικονομικής: Εξετάζουμε προσεκτικά τα διάφορα συστατικά της κάθε αγοράς, ώστε να μπορούμε να καταλάβουμε λεπτομερώς τα όσα συμβαίνουν Εξετάζουμε την οικονομία στο σύνολό της, ώστε να αποκτήσουμε μια συνολική ιδέα για την κατεύθυνση και τις τάσεις

Μικροοικονομική Μελέτη της συμπεριφοράς του καταναλωτή (πώς κατανέμουν τα χρήματά τους, τι επηρεάζει τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών στις μεμονωμένες αγορές,) και της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων (προβλήματα που συνδέονται με την παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών εντός των διαφόρων αγορών)

Μακροοικονομική Στόχος της η ανάλυση ζητημάτων που αφορούν θέματα όπως ο πληθωρισμός και η ανεργία, καθώς και η διερεύνηση λειτουργιών όπως η τραπεζική και το διεθνές εμπόριο και του τρόπου με τον οποίο επηρεάζουν τη συνολική οικονομία

Η γραφική παράσταση στην οικονομική επιστήμη Δεν είναι ακριβές ότι οι βασικές οικονομικές έννοιες μπορούν να κατανοηθούν μόνον από ικανούς μαθηματικούς Η αναπαράσταση συγκεκριμένων εννοιών μέσω γραφημάτων δεν περιλαμβάνει μαθηματικά, αλλά χρησιμοποιεί στοιχειώδη αριθμητική και απλή στατιστική

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Κόστος ευκαιρίας Αποτελεί σημαντική έννοια των οικονομικών και επιδιώκει να εξηγήσει ότι υπάρχουν και άλλα κόστη εκτός από τα χρηματικά Λογική εξήγηση: οι πόροι είναι σπάνιοι → πρέπει να κάνουμε επιλογές → όταν επιλέγουμε να δαπανήσουμε τα χρήματά μας σε ένα προϊόν , πρέπει να στερηθούμε ένα άλλο (το οποίο θα θέλαμε να αγοράσουμε επίσης αν είχαμε αρκετά χρήματα) → αυτό που καταναλώνεται μετριέται σε όρους αυτού που εγκαταλείψαμε Παράδειγμα: έστω ότι επιλέγεται τα χ έναντι του ψ. Επιλέγοντας το χ, χάνουμε τα οφέλη από τη μη απόκτηση του ψ → το κόστος του χ = με την απώλεια οφέλους από τη μη απόκτηση του ψ → το κόστος ευκαιρίας του χ= απώλεια οφέλους από τη μη απόκτηση του ψ

Κόστος ευκαιρίας Η έννοια του κόστους ευκαιρίας προϋποθέτει πλήρη απασχόληση των πόρων κατά τη στιγμή της επιλογής Άλλως δε θα υπήρχε και τόση μεγάλη ανάγκη επιλογής Το κόστος ευκαιρίας είναι η ιδέα που ευρίσκεται στη βάση της ανάλυσης κόστους-οφέλους

Ανάλυση κόστους-οφέλους Θα κάνουμε το χ, μόνο αν τα οφέλη του ξεπερνούν τα κόστη του (ανάλυση κόστους-οφέλους) Ερώτημα: πώς θα μετρήσουμε τα διάφορα μη νομισματικά κόστη και οφέλη και πώς θα τα συγκρίνουμε? Απάντηση: Στάδιο Ι. Βρίσκουμε όλα τα οφέλη του συγκεκριμένου σχεδίου (για τα άτομα, τις επιχειρήσεις και τα οφέλη κοινωνικά/ευημερίας για το σύνολο του πληθυσμού). Έπειτα βρίσκουμε όλα τα μη οφέλη για τις ίδιες κατηγορίες Στάδιο ΙΙ. Για να συγκρίνουμε όλα τα οφέλη και μη οφέλη, πρέπει να τα μετρήσουμε με ενιαία μονάδα μέτρησης (δηλαδή με χρηματικούς όρους) Τα μη οφέλη τότε γίνονται κόστη Το μεγάλο πρόβλημα στην ανάλυση κόστους-οφέλους έχει να κάνει με τον τρόπο εκτίμησης παραγόντων όπως «πώς νιώθουν οι άνθρωποι για κάτι»