ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ - ΠΜΣ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Μ. Δ. Χρυσομάλλης, Αν. Καθηγητής
Έδρα Jean Monnet
"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."
ΔΕΚ, 294/83, Πράσινοι ΔΕΚ, 294/83, Κόμμα των Οικολόγων «Πράσινοι» κατά Ευρ.Κοινβ, 1986: «η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα συνιστά κοινότητα δικαίου, υπό την έννοια ότι ούτε τα Κράτη-μέλη της ούτε τα θεσμικά της όργανα διαφεύγουν τον έλεγχο των πράξεών τους απέναντι στο βασικό καταστατικό χάρτη, που αποτελεί η Συνθήκη»
ΔΕΚ, 294/83, Πράσινοι Λόρδος Mackenzie Stuart, «αυτοί που διοικούν την Κοινότητα αντιμετωπίζουν περιορισμούς που τίθενται από το κοινοτικό δίκαιο, ενώ οι διοικούμενοι αντλούν δικαιώματα από το ίδιο δίκαιο, που πρέπει να προστατεύονται»
Ενσωμάτωση αρχής - αποτελέσματα Η αναγόρευση της αρχής του Κράτους Δικαίου σε «συνταγματική» αρχή της κοινοτικής έννομης τάξης επέτρεψε στο ΔΕΚ να αναπτύξει μια έντονη «δημιουργικότητα», ένα «δικαστικό ακτιβισμό», να υιοθετήσει μια «ευρεία και δυναμική ερμηνεία, ακόμη και αντίθετη με το γράμμα της Συνθήκης, προκειμένου να εξασφαλίσει ότι η εξέλιξη των εξουσιών των κοινοτικών οργάνων δεν υπονομεύει το Κράτος Δικαίου και τη θεσμική ισορροπία»
Ενσωμάτωση αρχής - αποτελέσματα Σε κάθε περίπτωση οι contra legem λύσεις, στις οποίες κατέληξε το ΔΕΚ, σε σύντομο χρονικό διάστημα «τακτοποιήθηκαν» με την ενσωμάτωσή τους στο κείμενο της Συνθήκης.
Η ένταξη της αρχής στις Συνθήκες Μάαστριχτ (1992) – Προοίμιο, «προσήλωση τους στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών καθώς και του κράτους δικαίου». ά. 6 παρ. 1 της ΣΕΕ, όπως τροποποιήθηκε αργότερα με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), όριζε, ότι «Η Ένωση βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και του Κράτους Δικαίου, αρχές οι οποίες είναι κοινές στα Κράτη-μέλη»
Η ένταξη της αρχής στις Συνθήκες Συνθήκη του Άμστερνταμ προσέθεσε δύο σημαντικές αναφορές στην αρχή: ά. 7 ΣΕΕ, διαδικασία επιβολής κυρώσεων σε περίπτωση που διαπιστωθεί σοβαρή και διαρκής παραβίαση των αρχών του ά. 6 παρ. 1, ά. 49 ΣΕΕ, ο σεβασμός του ά. 6 παρ. 1 όρος για την προσχώρηση στην Ένωση, ά. 11 παρ. 1 ΣΕΕ (ΚΕΠΠΑ), ά. 177 παρ. 2 Συνθ.ΕΚ (αναπτυξιακή πολιτική) – στόχος εξωτερικής δράσης της ΕΕ.
Η ένταξη της αρχής στις Συνθήκες Συνθήκη της Νίκαιας (2000) – συμπλήρωση ά. 7 ΣΕΕ– περιορισμένη εμπλοκή του ΔΕΚ Συνθήκη Λισαβόνας (2009), από αρχή > αξία, ά. 2 ΣΕΕ:
Η ένταξη της αρχής στις Συνθήκες «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του Κράτους Δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα Κράτη-μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών»
Συνταγματικές παραδόσεις Κ-μ Κοινά χαρακτηριστικά στο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το ΚΔ ως συνταγματική αρχή στις σύγχρονες ευρωπαϊκές νομικές παραδόσεις Το ΚΔ έχει καταστεί κυρίαρχο οργανωτικό πρότυπο του σύγχρονου συνταγματικού δικαίου σε όλα τα Κράτη-μέλη, Το ΚΔ ουδέποτε προσδιορίστηκε με ακρίβεια και εξαντλητικά είτε από τα εθνικά συντάγματα είτε από τα δικαστήρια,
Συνταγματικές παραδόσεις Κ-μ Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τα εθνικά δίκαια στην ουσία προβλέπουν παρόμοιες απαντήσεις σε παρόμοια ερωτήματα, Η έννοια έχει δυναμικό και όχι στατικό χαρακτήρα,
Συνταγματικές παραδόσεις Κ-μ Το ΚΔ, ως έννοια που δεν είναι επακριβώς προσδιορισμένη, δεν αντιμετωπίζεται ως κανόνας δικαίου, που μπορεί να αποτελέσει ως τέτοιος αντικείμενο δικαστικού ελέγχου αλλά ως θεμελιώδης αρχή ή αξία με «υπερσυνταγματικό χαρακτήρα» στην οποία τα δικαστήρια αναφέρονται όταν πρόκειται να ερμηνεύσουν τους κανόνες δικαίου, του συνταγματικού, και ως πηγή από την οποία μπορούν να αντλήσουν πλήρως δικαστικά ελέγξιμες αρχές
Χαρακτηριστικά (α) Ο θεμελιώδης χαρακτήρας της αρχής του ΚΔ στην έννομη τάξη της Ένωσης, (β) Ο καθολικός και οριζόντιος χαρακτήρας της αρχής του ΚΔ, (γ) Ο πολυσχιδής και αφηρημένος χαρακτήρας της αρχής του ΚΔ (αρχή ομπρέλα),
Περιεχόμενο Αρχή νομιμότητας (συμπεριλαμβανομένης μιας διαφανούς, υπεύθυνης και δημοκρατικής διαδικασίας θέσπισης νόμων), Αρχή ασφάλειας του δικαίου, Η απαγόρευση της αυθαιρεσίας των εκτελεστικών οργάνων, Αποτελεσματική δικαστική προστασία (πρόσβαση στη δικαιοσύνη ενώπιον ανεξάρτητων και αμερόληπτων δικαστηρίων),
Περιεχόμενο Σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Μη εισαγωγή διακρίσεων και Ισότητα έναντι του νόμου.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ποια είναι τα αποτελέσματα της απόφασης των Πρασίνων; Πως ενσωματώθηκε η αρχή/αξία του Κράτους Δικαίου στις Συνθήκες; Αποτελεί το Κράτος Δικαίου κοινή (συνταγματική) αρχή των Κρατών-μελών; Ποιο είναι το περιεχόμενο της ενωσιακής έννοιας του Κράτους Δικαίου; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και η λειτουργία της αρχής του Κράτους Δικαίου στην έννομη τάξη της Ένωσης;