ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εγκεφάλου: Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια, που αποτελούν το σημαντικότερο τμήμα του εγκεφάλου, εμφανίζουν στην επιφάνειά τους πολυάριθμες προεξοχές, οι οποίες ονομάζονται έλικες και αυλακώσεις οι οποίες ονομάζονται αύλακες οι βαθύτερες αύλακες ονομάζονται σχισμές (διαχωρίζουν μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως είναι οι λοβοί του εγκεφάλου) έλικα αύλακα σχισμή

Η επιμήκης σχισμή χωρίζει το αριστερό από το δεξί ημισφαίριο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, σε κάτοψη (αριστερά), όπου βλέπουμε τα δύο ημισφαίρια, και από το πλάι (δεξιά). Το μάτι (κάτω δεξιά στην εικόνα, όχι σε αναλογία) δείχνει προς τα πού είναι στραμμένο το πρόσωπο (δεξιά). Τον ίδιο προσανατολισμό έχει και η κάτοψη (αριστερή εικόνα), δηλ. το πρόσωπο είναι προς τα δεξιά.

μεσολόβιο Τα δύο ημισφαίρια συνδέονται στη βάση τους με μία «γέφυρα» νευρικών αποφυάδων, το μεσολόβιο.

Κάθε ημισφαίριο διαιρείται (από κάποιες σχισμές) σε τέσσερις λοβούς Μετωπιαίος λοβός Βρεγματικός λοβός Κροταφικός λοβός Ινιακός λοβός Οι λοβοί ονομάζονται ανάλογα με το αντίστοιχο κρανιακό οστό που τους καλύπτει

Η επιφάνεια του φλοιού αυξάνεται σημαντικά με την ύπαρξη των αυλάκων και των ελίκων. Ο φλοιός των ημισφαιρίων είναι η μοναδική περιοχή του ΚΝΣ που είναι υπεύθυνη για τις συνειδητές λειτουργίες.

Φαιά και λευκή ουσία Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια αποτελούνται από ένα εξωτερικό στρώμα φαιάς ουσίας, το φλοιό των ημισφαιρίων, ο οποίος συνίσταται κυρίως από σώματα νευρώνων. Κάτω από το φλοιό των ημισφαιρίων βρίσκονται μάζες λευκής ουσίας, που περιέχουν δέσμες νευρικών αποφυάδων, οι οποίες συνδέουν τα σώματα των νευρώνων του φλοιού με άλλα τμήματα του εγκεφάλου. Σε εγκάρσια τομή η φαιά ουσία διακρίνεται κοντά στην εξωτερική επιφάνεια του εγκεφάλου και η λευκή στο εσωτερικό

Οι πτυχώσεις υπάρχουν μόνο στα θηλαστικά, στον άνθρωπο δε, αποτελεί το 90% του συνολικού όγκου του τελικού εγκεφάλου. Αποτελείται από έξι στρώματα, το ένα πάνω στο άλλο (σαν τους φλοιούς του κρεμμυδιού). Τα εξωτερικά από αυτά τα στρώματα έχουν γκρίζο χρώμα, ενώ τα εσωτερικά πιο άσπρο. Έτσι έχει γίνει ο διαχωρισμός σε φαιά ουσία και λευκή ουσία. Δεν υπάρχει όμως κάτι το ουσιαστικό σ’ αυτόν το διαχωρισμό, καθώς η “φαιά ουσία” οφείλει το γκρίζο χρώμα-της στο ότι εκεί βρίσκονται πολλά σώματα νευρώνων, ενώ η λευκή στο ότι από εκεί περνούν πολλοί άξονες νευρώνων (που συνδέουν τα σώματα των νευρώνων του φλοιού με άλλα τμήματα του εγκεφάλου), οπότε το λευκό χρώμα οφείλεται στη μυελίνη που καλύπτει τους άξονες.

η επιφάνεια του νευροφλοιού είναι 2,2 m2, Γνωρίζετε ότι: Στον άνθρωπο η επιφάνεια του νευροφλοιού είναι 2,2 m2, περιέχονται περίπου 30 x 109 νευρώνες, οι οποίοι σχηματίζουν 1014 έως 1015 συνάψεις. Ο εγκέφαλος, αν και αποτελεί περίπου το 2% του συνολικού βάρους του σώματος, καταναλώνει το 20% της ενέργειας. Η κατανάλωση ενέργειας αυξάνεται στις περιπτώσεις εκτέλεσης πολύπλοκων πνευματικών εργασιών, που απαιτούν συγκέντρωση και προσοχή όπως η κατανόηση μιας σύνθετης πρότασης. Δεν έχει βρεθεί καμία συσχέτιση ανάμεσα στο βάρος του εγκεφάλου και την ευφυΐα

Η επιμήκης σχισμή χωρίζει το αριστερό από το δεξί ημισφαίριο. Η πιο σημαντική σχισμή είναι η επιμήκης σχισμή με βάση την οποία τα ημισφαίρια διακρίνονται σε αριστερό και δεξί.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Οι περιοχές του εγκεφάλου που πραγματοποιούν συγκεκριμένες λειτουργίες έχουν εντοπιστεί με διάφορες τεχνικές. Τρισδιάστατη απεικόνιση. Οι περιοχές με πορτοκαλί απόχρωση απεικονίζουν τις περιοχές ενεργοποίησης του εγκεφάλου,

Εφαρμογές: μαγνητικής τομογραφίας, εκπομπή ποζιτρονίων, μαγνητικός συντονισμός κ.α. Τρισδιάστατη ανακατασκευή απεικονιζόμενων νευρώνων. Οι νηματοειδείς δομές με πορτοκαλί και κίτρινη απόχρωση απεικονίζουν τις ομάδες νευρώνων και την αρχιτεκτονική τους στον χώρο ενώ οι διαφορετικές αποχρώσεις εμφανίζουν την πυκνότητα των νευρώνων αυτών και συνεπώς την διατήρηση ή την καταστροφή των μικροδομών του εγκεφάλου.

φλοιός κινητικές αισθητικές συνειρμικές ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ φλοιός κινητικές αισθητικές συνειρμικές Κινητικές περιοχές: έλεγχος κινήσεων σκελετικών μυών Αισθητικές περιοχές: εδώ καταλήγουν οι νευρικές ώσεις από τους αισθητικούς νευρώνες Συνειρμικές περιοχές: περίπου 50% του φλοιού – σχετίζονται με πνευματικές λειτουργίες (π.χ. μνήμη, κρίση, αιτιολόγηση, λόγος, συναισθήματα).

Στον εγκεφαλικό φλοιό, πρέπει να γίνει ένας τεράστιος αριθμός υπολογισμών από πολλές δεκάδες χιλιάδες κύτταρα, για κάθε στοιχείο της κίνησης. Αυτοί οι υπολογισμοί διενεργούνται ώστε να επιβεβαιωθεί ότι οι κινήσεις γίνονται ομαλά και επιδέξια. Ανάμεσα στον εγκεφαλικό φλοιό και στους κινητικούς νευρώνες του νωτιαίου μυελού, ζωτικές περιοχές του εγκεφαλικού στελέχους, συνδυάζουν πληροφορίες, για τους μυς και τα άκρα, που ανέρχονται από τον νωτιαίο μυελό, με κατιούσες πληροφορίες που προέρχονται από τον εγκεφαλικό φλοιό. Ο κινητικός φλοιός είναι μία λεπτή λωρίδα ιστού που καλύπτει την επιφάνεια του εγκεφάλου, ακριβώς μπροστά από το σωματοαισθητικό φλοιό. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένας πλήρης χάρτης του σώματος: νευρικά κύτταρα που προκαλούν τις κινήσεις διαφόρων μελών (μέσω συνδέσεων με τους κινητικούς νευρώνες του νωτιαίου μυελού) έχουν συγκεκριμένη τοπογραφική διάταξη.

Ποιός με κινεί; Δοκιμάστε αυτό το πείραμα με ένα φίλο. Ένα Πείραμα για την Κίνηση Ποιός με κινεί; Δοκιμάστε αυτό το πείραμα με ένα φίλο. Σηκώστε ένα σχετικά βαρύ βιβλίο στην παλάμη του δεξιού χεριού σας. Τώρα σηκώστε το βιβλίο από το δεξί χέρι με το αριστερό. Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να διατηρήσετε το δεξί σας χέρι ακίνητο! Μάλλον είναι εύκολο. Τώρα δοκιμάστε ξανά, διατηρώντας το χέρι σας εντελώς ακίνητο ενώ ο φίλος σας σηκώνει το βιβλίο από το χέρι σας. Λίγοι άνθρωποι μπορούν να το κάνουν αυτό. Μην ανησυχείτε. Χρειάζονται πάρα πολλές προσπάθειες για να μπορέσετε να πλησιάσετε την επίδοση που είχατε όταν εκτελούσατε το έργο μόνοι σας. Αυτό το πείραμα δείχνει ότι οι αισθητικοκινητικές περιοχές του εγκεφάλου σας γνωρίζουν περισσότερα για τις κινήσεις που κάνετε εντελώς μόνοι σας, από αυτές που προσλαμβάνουν, όταν βλέπετε άλλους να προκαλούν τις κινήσεις σας.

Σωματοαισθητικός φλοιός Αισθητικές είναι οι περιοχές του φλοιού στις οποίες καταλήγουν νευρικές ώσεις από τους αισθητικούς νευρώνες. Εκεί αναλύονται και ερμηνεύονται, με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία των αισθήσεων και των συναισθημάτων. Οι σωματικές ή γενικές αισθήσεις (θερμοκρασία, αφή, πίεση και πόνος) γίνονται αντιληπτές στην πρόσθια περιοχή του βρεγματικού λοβού.

ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Λοβός Λειτουργίες Μετωπιαίος Κινητικές περιοχές: κέντρα ελέγχου εκούσιων κινήσεων των σκελετικών μυών. Συνειρμικά κέντρα: διεργασίες που σχετίζονται με το σχεδιασμό και τη λύση σύνθετων προβλημάτων και με την εκτίμηση των αποτελεσμάτων συμπεριφοράς. Βρεγματικός Αισθητικές περιοχές: αφορούν τις γενικές αισθήσεις: θερμοκρασία, αφή, πίεση και πόνο. κέντρο γεύσης. λειτουργίες για την κατανόηση και τη χρήση του λόγου, και για την έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων. Κροταφικός κέντρο ακοής. κέντρο όσφρησης. ερμηνεία αισθητικών εμπειριών, η μνήμη ήχων. Ινιακός κέντρο όρασης. Συνειρμικά κέντρα: λειτουργίες για τη σύνδεση των οπτικών ερεθισμάτων με άλλες αισθητικές εμπειρίες.

διαταραχή της κατανόησης μάλλον, παρά της εκφοράς του λόγου (περιοχή υπεύθυνη για την παραγωγή του λόγου)

Η πληροφορία που λαμβάνεται από το σώμα «χαρτογραφείται» συστηματικά στο σωματοαισθητικό φλοιό για να σχηματιστεί μία αναπαράσταση της επιφάνειας του σώματος. Κάποια μέρη του σώματος, όπως οι άκρες των δακτύλων και το στόμα, έχουν υψηλή πυκνότητα υποδοχέων και αντίστοιχα μεγαλύτερο αριθμό αισθητηριακών νεύρων. Περιοχές όπως η πλάτη μας έχουν πολύ λιγότερους υποδοχείς και νεύρα. Ωστόσο, στο σωματοαισθητικό φλοιό, η πυκνότητα των νευρώνων είναι ομοιόμορφη. Ως εκ τούτου, ο «χάρτης» της επιφάνειας του σώματος στο φλοιό είναι παραμορφωμένος. Αυτή η αναπαράσταση, που μερικές φορές ονομάζεται αισθητηριακό ανθρωπάριο, αν υπήρχε στην πραγματικότητα θα ήταν ένας παραμορφωμένος άνθρωπος, με τους υποδοχείς της αφής να κατανέμονται ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια του σώματος.

Το ανθρωπάριο κατά το μεγαλύτερο μέρος του είναι ανάποδα και τα πόδια του βρίσκονται στο άνω μέρος της έσω επιφάνειας του βρεγματικού λοβού, ενώ το πρόσωπο βρίσκεται προς τα κάτω, κοντά στο τέλος της έξω επιφάνειας του ημισφαιρίου . Το πρόσωπο και τα χέρια καταλαμβάνουν δυσανάλογα μεγάλο μέρος του χάρτη, η περιοχή του προσώπου βρίσκεται κάτω από την περιοχή του χεριού, αντί να βρίσκεται στην θέση που θα έπρεπε- κοντά στον αυχένα, και τα γεννητικά όργανα αντιπροσωπεύονται κοντά στην περιοχή στην οποία αντιπροσωπεύεται το πόδι"» . "Ένα τρισδιάστατο πρότυπο του ανθρωπάριου του Penfield- το ανθρωπάκι που αναπαριστάνει την αντιπροσώπευση των μερών του σώματος"

πείραμα Μπορείτε να ελέγξετε αυτή τη διαφορετική ευαισθησία των διαφόρων σημείων του σώματος με ένα τεστ διακριτικής ικανότητας σε δύο σημεία. Λυγίστε μερικούς συνδετήρες σε σχήμα U, με τις άκρες κάποιων από αυτούς να απέχουν 2-3 cm, και τους άλλους να είναι πιο κοντά. Στη συνέχεια, με κλειστά τα μάτια, ζητήστε από κάποιον να αγγίξει διάφορα σημεία του σώματός σας με τις άκρες των συνδετήρων. Νιώθετε μία άκρη ή δύο; Υπάρχουν φορές που νιώθετε μία άκρη ενώ στην πραγματικότητα σας ακουμπούν δύο;

η άνοια και η νόσος Αλτσχάιμερ

Στις μέρες μας, παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στις αναπτυγμένες χώρες, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έφερε στο προσκήνιο την άνοια (απώλεια του νου) με ποιο συχνή μορφή τη νόσο Αλτσχάιμερ (50% του συνόλου) ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομοτεχνικό πρόβλημα. Στην Ευρώπη οι ανοϊκοί ασθενείς είναι σήμερα 10 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 200.000. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 44.000.000 και αναμένεται να φτάσουν τα 65,7 εκ. μέχρι το 2030 και τα 115,4 εκατομμύρια μέχρι το 2050. 

Η νόσος Αλτσχάιμερ χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του  β-αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης «τ» που οδηγεί σε δυσλειτουργία και εν συνεχεία θάνατο των νευρικών κυττάρων και εκφράζεται με  μια σειρά συμπτωμάτων: Διαταραχές μνήμης, ιδιαίτερα της πρόσφατης μνήμης (π.χ. επανάληψη της ίδιας ερώτησης πολλές φορές) Διαταραχές της ικανότητας κατανόησης και έκφρασης του λόγου Διαταραχές των οπτικοχωρικών δυνατοτήτων (π.χ. απώλεια προσανατολισμού,  δυσκολία χρήσης μέσων μεταφοράς, ατυχήματα κατά την οδήγηση) Διαταραχές  της κρίσης (π.χ. μειωμένη αντίληψη και αποδοχή της απώλειας μνήμης, αδυναμία λήψης αποφάσεων για τον εαυτό τους και τους άλλους) Οι αιτίες της νόσου Αλτσχάιμερ δεν είναι εν πολλοίς γνωστές. Φαίνεται ότι γενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 6-10 χρόνια. 

Δυσλεξία: Πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου Η δυσλεξία είναι μια συχνή μαθησιακή νευρολογική διαταραχή, από την οποία πάσχει το 4% έως 10% του παγκόσμιου πληθυσμού (ανάλογα με τη χώρα και τη γλώσσα)  Η δυσλεξία προκαλείται από προβλήματα επικοινωνίας ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, τις ακουστικές και τις γλωσσικές, που έχουν ως συνέπεια την ελαττωματική νευρική «καλωδίωση», σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα.

Μέχρι σήμερα δύο είναι οι κυρίαρχες θεωρίες για τις αιτίες της δυσλεξίας: α) ότι προκαλείται από κακή καλωδίωση των νευρώνων του εγκεφάλου (την άποψη αυτή ενισχύει η νέα έρευνα), και β) ότι οφείλεται στην ανικανότητα του εγκεφάλου να κατανοήσει τη σχέση ήχων και συμβόλων της γλώσσας αλλά χωρίς όμως να υπάρχει κάποιο νευρο-βιολογικό πρόβλημα, για παράδειγμα δεν μπορεί κάποιος να επεξεργαστεί εύκολα τη διαφορά του “φα” με το “θα”. Ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ασθενείς με δυσλεξία καταλαβαίνουν μεν τις ελάχιστες «μονάδες ήχου» (τα λεγόμενα «φωνήματα») της γλώσσας, με τα οποία δημιουργούνται οι λέξεις, αλλά δεν διαθέτουν τα κατάλληλα νευρωνικά κυκλώματα για την επεξεργασία τους λόγω προβλημάτων ενδοεπικοινωνίας του εγκεφάλου. Πιο απλά, οι δυσλεκτικοί δεν βλέπουν το “3” ως “ε” αλλά το βλέπουν όπως είναι: “3”. O εγκέφαλός τους όμως το προσεγγίζει ως ¨ε”. Το πρόβλημα πηγάζει από την ελλιπή διασύνδεση ανάμεσα στην ακουστική περιοχή του εγκεφάλου, όπου γίνεται η επεξεργασία των ήχων των φωνημάτων, και στην περιοχή του Μπροκά, όπου γίνεται η ανωτέρου επιπέδου φωνολογική επεξεργασία της γλώσσας.

Άλλες πληροφορίες

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Τα ημισφαίρια του εγκεφάλου Εξελικτικά στάδια κατά MacLean αποτελούν την εξελικτικά πιο πρόσφατη περιοχή του ΚΝΣ. στον άνθρωπο είναι πολύ ανεπτυγμένα σε σχέση με τα άλλα ζώα.

Ο τελικός εγκέφαλος στον άνθρωπο (κόκκινο χρώμα) Η οργάνωση του εγκεφάλου σε τμήματα είναι αποτέλεσμα της βιολογικής εξέλιξης του. Τα τμήματα που βρίσκονται στη βάση-του, όπως η παρεγκεφαλίδα, είναι αυτά που υπήρχαν σε νοητικά πιο απλούς οργανισμούς, που εμφανίστηκαν πιο παλιά στον πλανήτη, όπως ψάρια και ερπετά. Καθώς τα ζώα εξελίσσονταν, κάποια τμήματα αυξάνονταν σταδιακά στον εγκέφαλό τους σε βάρος άλλων τμημάτων (πράγμα που βλέπουμε εξετάζοντας τον εγκέφαλο σημερινών ψαριών, αμφιβίων, ερπετών, πτηνών, θηλαστικών, κλπ). Η κυρίαρχη δομή στον ανθρώπινο εγκέφαλο, δηλαδή τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια (λέγεται και τελικός εγκέφαλος), υπάρχει μεν ακόμα και σε ψάρια, αλλά σε εντελώς “εμβρυακή” μορφή. Όσο προχωράμε εξελικτικά στο χρόνο και συναντάμε νοητικά πιο ικανούς οργανισμούς, τόσο πιο μεγάλος αναλογικά γίνεται ο τελικός εγκέφαλος. Ο τελικός εγκέφαλος στον άνθρωπο (κόκκινο χρώμα)

Εξέλιξη τελικού εγκεφάλου σε διάφορα είδη σπονδυλωτών Εξέλιξη τελικού εγκεφάλου σε διάφορα είδη σπονδυλωτών. Ενώ ο τελικός εγκέφαλος υπάρχει ακόμα και στα ψάρια, όσο περνάνε οι γεωλογικοί αιώνες τόσο μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνει από τον συνολικό όγκο του εγκεφάλου.

Τα δυο ημισφαίρια

η δεξιά πλευρά του σώματος αντιπροσωπεύεται στο αριστερό ημισφαίριο και η αριστερή πλευρά στο δεξιό ημισφαίριο. Δεν είναι τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια ταυτόσημα στις λειτουργίες τους. Καταρχήν, κινούμε το δεξί χέρι χάρη στο αριστερό ημισφαίριο, και το αριστερό χέρι χάρη στο δεξί ημισφαίριο. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα δυο πόδια. Έτσι, αν συμβεί εγκεφαλικό επεισόδιο στο δεξί ημισφαίριο τότε παραλύει η αριστερή πλευρά του σώματος, και αντίστροφα. Οι οπτικές, απτικές και κινητικές δραστηριότητες της αριστερής πλευράς του σώματος ελέγχονται κυρίαρχα από το δεξιό ημισφαίριο και αντίστροφα. Κάποιες πολύπλοκες λειτουργίες συμπεριλαμβάνουν και τα δύο ημισφαίρια κυριαρχεί όμως ο έλεγχος του ενός (επικρατούν ημισφαίριο). Για παράδειγμα, το αριστερό ημισφαίριο είναι τυπικώς κυρίαρχο για τον λόγο και το δεξιό για την οπτικο-χωρική λειτουργία.

Διχασμένος εγκέφαλος:  αριστερό ≠ δεξί ημισφαίριο

Για την πλειοψηφία των ανθρώπων ισχύουν τα εξής: Το αριστερό ημισφαίριο χρησιμοποιεί τη λογική, τους κανόνες, τις λέξεις και τη γλώσσα, τα μαθηματικά και την επιστήμη, έχει αίσθηση του παρελθόντος και μέλλοντος, καταστρώνει στρατηγικές και πλάνα, εστιάζει στις λεπτομέρειες, κ.ά. Το δεξί ημισφαίριο χρησιμοποιεί το συναίσθημα, τη φαντασία, τα σύμβολα και τις εικόνες, έχει πίστεις, βλέπει τη “γενική εικόνα” (δεν εστιάζει στις λεπτομέρειες), αντιλαμβάνεται καλύτερα τη φιλοσοφία και τη θρησκεία, έχει καλύτερη αίσθηση του χώρου, αντιλαμβάνεται τη λειτουργία των αντικειμένων, παίρνει ρίσκα, κ.ά.

Τα παραπάνω μας δίνουν μια προσεγγιστική εικόνα του χαρακτήρα μερικών ανθρώπων. Σε κάποιους ανθρώπους κυρίαρχο ημισφαίριο είναι το αριστερό, ενώ σε άλλους το δεξιό, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν έντονα κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, ενώ κάποια άλλα χαρακτηριστικά παίζουν λιγότερο σημαντικό ρόλο.

Διαβάστε δυνατά τις παραπάνω λέξεις από αριστερά προς τα δεξιά. Πέστε από έξω το χρώμα όχι τη λέξη. Η δεξιά πλευρά του εγκεφάλου προσπαθεί να πει το χρώμα ενώ η αριστερή επιμένει στην ανάγνωση της λέξης.

Ο όρος “κυρίαρχο ημισφαίριο” αναφέρεται στο εγκεφαλικό ημισφαίριο που κατά κύριο λόγο είναι υπεύθυνο για τη σύνθεση των αισθήσεων σε μια ολοκληρωμένη αντίληψη. Για παράδειγμα, ας δούμε την παρακάτω κινούμενη εικόνα: Προς ποια διεύθυνση γυρίζει η χορεύτρια;

Στο ερώτημα: “προς ποια διεύθυνση γυρίζει η χορεύτρια;” οι περισσότεροι παρατηρητές απαντούν: “αριστερόστροφα”, δηλ. αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Αυτό συμβαίνει γιατί χρησιμοποιούν περισσότερα κέντρα του αριστερού, παρά του δεξιού ημισφαιρίου για να αντιληφθούν συνολικά την κίνηση. Άλλοι όμως παρατηρητές βλέπουν τη χορεύτρια να κινείται δεξιόστροφα, δηλ. σύμφωνα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, οπότε χρησιμοποιούν περισσότερο κέντρα του δεξιού ημισφαιρίου. Άλλοι πάλι (και ίσως η πλειοψηφία) μπορούν ν’ αλλάξουν την “οπτική-τους” και να δουν τη χορεύτρια ν’ αλλάζει φορά περιστροφής, είτε όποτε το θέλουν (οπότε ηθελημένα αφήνουν το ένα ή το άλλο ημισφαίριο να λάβει κυρίαρχο ρόλο) είτε αθέλητα (οπότε βλέπουν να αλλάζει η φορά περιστροφής σε “τυχαίες” χρονικές στιγμές).

Η ρόδα γυρίζει αριστερά ή δεξιά;

πιο αναλυτικά

Φλοιός ονομάζεται μέρος της επιφάνειας ενός λοβού, που συνήθως επιτελεί μια ορισμένη λειτουργία. Π.χ., όπως βλέπουμε στο παραπάνω διάγραμμα, πάνω στον ινιακό λοβό (πορτοκαλί, πίσω μέρος του εγκεφάλου) υπάρχει ο οπτικός φλοιός, που ασχολείται με την όραση· πάνω στον κροταφικό λοβό (κίτρινο, πίσω από κάθε αυτί) υπάρχει ο ακουστικός φλοιός για την ακοή· στο άνω μέρος, εκεί που τελειώνει ο βρεγματικός λοβός (ροζ) υπάρχει o σωματοαισθητικός φλοιός (κόκκινο), που διεγείρεται κάθε φορά που μας αγγίζει οτιδήποτε σε κάποιο μέρος του σώματος· Η συμμετρία όμως αυτή δεν ισχύει όταν πρόκειται για κέντρα άλλων λειτουργιών. Π.χ. το γλωσσικό κέντρο βρίσκεται σχεδόν πάντα στο αριστερό ημισφαίριο. Έτσι, λέμε ότι υπάρχει πλευρικότητα σε ορισμένες λειτουργίες του εγκεφάλου. και αμέσως μετά προς τα εμπρός, αλλά σαν μέρος του μετωπιαίου λοβού (γαλάζιο-μωβ), υπάρχει ο κινητικός φλοιός (μπλε) που στέλνει σήματα στους μυς κάθε φορά που θέλουμε να κινήσουμε ένα μέλος του σώματός μας.

Μετωπιαίος λοβός Είναι το κινητικό κέντρο του εγκεφάλου. Εκεί διαμορφώνονται τα σχέδια για την εκτέλεση μιας εκούσιας κίνησης και ο συντονισμός των διαφόρων μυών που σχετίζονται με αυτή την κίνηση. Έχει σχέση με την ομιλία τα περισσότερα γλωσσικά επίπεδα (σύνταξη, γραμματική, λεξιλόγιο) καθορίζονται από το αριστερό ημισφαίριο, ενώ οι μη λεκτικές πλευρές της ομιλίας (χιούμορ, υπονοούμενα, τόνος φωνής και συναίσθημα) από το δεξιό ημισφαίριο. Η σημαντικότερη όμως λειτουργία τους και ιδιαίτερα των προμετωπιαίων λοβών (prefrontal lobes), δηλαδή το πρόσθιου τμήματος, έχει σχέση με την προσωπικότητα, την κρίση, τις συγκινήσεις και τη μετάφραση των σκέψεων σε πράξεις. Ο σχεδιασμός για το άμεσο ή απώτερο μέλλον καθορίζεται από τους μετωπιαίους λοβούς.

Βρεγματικός λοβός Εκεί εντοπίζονται οι σωματαισθητικοί χάρτες, όπου αντιπροσωπεύονται όλες οι περιοχές του σώματος. Παράδειγμα Όταν ακουμπάμε με το δάκτυλο μας το τραπέζι, το αίσθημα καταλήγει σε μία συγκεκριμένη περιοχή του σωματαισθητικού φλοιού, την περιοχή όπου αναπαρίσταται το δάκτυλο. Στην ίδια περιοχή θα καταλήξει και το αίσθημα της θερμοκρασίας, αν ακουμπήσουμε ένα ζεστό ή ένα κρύο αντικείμενο. Με αυτόν τον τρόπο το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα μπορεί να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή την κατάσταση κάθε περιοχής του σώματος. Είναι υπεύθυνοι για την εκδήλωση ηθελημένων κινήσεων, για χρήση αντικειμένων και για την σύνθεση πληροφοριών που προέρχονται από διάφορες αισθήσεις. Επίσης στο βρεγματικό λοβό βρίσκεται η θέση ελέγχου για την οπτική περιοχή και για την αντίληψη της αφής.

Σε περίπτωση βλάβης στον βρεγματικό λοβό εμφανίζεται αδυναμία ονομασίας αντικειμένων, προβλήματα στην ανάγνωση, δυσκολία στην εκτέλεση μαθηματικών πράξεων, αδυναμία επικέντρωσης της οπτικής προσοχής, καθώς και αδυναμία αναγνώρισης μερών του σώματος ή του περιβάλλοντα χώρου.

Κροταφικός λοβός Εκεί βρίσκονται τα ακουστικά κέντρα του ανθρώπου και γίνεται η επεξεργασία των ακουστικών πληροφοριών. Είναι υπεύθυνος για την ακοή, την αντίληψη σύνθετων εικόνων, την κατανόηση της ομιλίας (στο αριστερό ημισφαίριο) καθώς και συμπεριφορές που είναι υπεύθυνες για τα κίνητρα και το συναίσθημα. Πιθανή βλάβη στον κροταφικό λοβό παρουσιάζει προβλήματα: α) στην αναγνώριση προσώπων β) στην κατανόηση λέξεων γ) στην επιλεκτική προσοχή δ) στην αύξηση ή μείωση της σεξουαλικότητας ε) οσφρητικές και οπτικές παραισθήσεις στ) συναισθήματα δέους και πανικού

Βλάβη στην περιοχή του δεξιού κροταφικού λοβού, οδηγεί σε διαταραχές στην κατανόηση της συναισθηματικής ποιότητας του λόγου, π.χ. στην εκτίμηση από τον τόνο της φωνής αν αυτός που μιλά περιγράφει ένα λυπηρό ή ένα ευχάριστο γεγονός. Αντιθέτως, βλάβη στην αριστερή περιοχή του κροταφικού λοβού οδηγεί σε δυσκολία στην έκφραση των συναισθηματικών όψεων του λόγου.

Ινιακός λοβός Εκεί βρίσκονται τα οπτικά κέντρα του ανθρώπου και γίνεται η επεξεργασία των οπτικών πληροφοριών. Η κύρια λειτουργία του δηλαδή σχετίζεται με την επεξεργασία, την ολοκλήρωση και ερμηνεία των οπτικών ερεθισμάτων δηλ. με την όραση. Ινιακός λοβός Πρωτοταγής Οπτικός Φλοιός: Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για την αναγνώριση του μεγέθους, του χρώματος, του φωτός, κίνησης, διαστάσεων κλπ. Οπτικός Δευτεροταγής Φλοιός: Ερμηνεύει τις πληροφορίες που προέρχονται από τον πρωτοταγή οπτικό φλοιό και τον θάλαμο. Πρωτοταγής Οπτική Περιοχή Οπτικός Τριτοταγής Φλοιός: Ολοκληρώνει οπτικές με άλλες αισθητικές πληροφορίες, συσχετίζει αυτές και καθιστά δυνατή την αναγνώριση των αντικειμένων (επεκτείνεται και προς βρεγματικό και προς κροταφικό λοβό). Δευτεροταγής Οπτική Περιοχή

Πιθανή βλάβη στον ινιακό λοβό παρουσιάζει προβλήματα : α) στην όραση β) στην αναγνώριση κινήσεων γ) στην αναγνώριση λέξεων δ) στην αναγνώριση ζωγραφισμένων αντικειμένων ε) δημιουργεί παραισθήσεις

Ένα σημαντικό ερώτημα είναι αν η φύση ή η ανατροφή καθορίζουν τον χάρτη του σώματος; (στον εγκέφαλο υπάρχει ένας χάρτης ολόκληρης της επιφάνειας του σώματος) Είναι ο χάρτης αυτός σταθερός ή είναι δυνατόν να τροποποιηθεί με την εμπειρία, καθώς τα νεογνά γίνονται νήπια και στην συνέχεια έφηβοι και οι τελευταίοι ηλικιωμένα άτομα; Και αν ο χάρτης υπάρχει κατά τη γέννηση, κατά πόσο είναι δυνατόν να τροποποιηθεί στο ενήλικο άτομο; (πλαστικότητα του νευρικού συστήματος) «Πλαστικότητα»- Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, ο εγκέφαλός μας αλλάζει διαρκώς. Αυτή η ικανότητα του εγκεφάλου για «αλλαγή» ονομάζεται πλαστικότητα . Η πρόοδος στις Νευροεπιστήμες έχει καταδείξει ότι η «πλαστικότητα» είναι μια βασική ιδιότητα του εγκεφάλου. Με τον όρο «πλαστικότητα» εννοούμε την ικανότητα του εγκεφάλου να τροποποιείται τόσο μορφολογικά, όσο και λειτουργικά, όπως ένα αντικείμενο από πλαστελίνη, που τα επιμέρους τμήματά του μπορούν διαρκώς να επανασχηματίζονται.. Βέβαια δεν αλλάζει ο εγκέφαλος σα σύνολο, αλλά οι μεμονωμένοι νευρώνες τροποποιούνται για διάφορους λόγους, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης όταν είμαστε μικροί, ως απάντηση σε εγκεφαλική βλάβη αλλά και κατά τη διάρκεια της μάθησης. Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί πλαστικότητας, εκ των οποίων ο πιο σημαντικός είναι η συναπτική πλαστικότητα . Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που οι ερευνητές πίστευαν ότι η δημιουργία νέων νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο σταματάει μετά τη γέννηση και ότι πεθαίνουμε έχοντας στον εγκέφαλό μας τα ίδια (ή και λιγότερα) νευρικά κύτταρα σε σχέση με όσα είχαμε την ημέρα της γέννησής μας. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου η γένεση νέων νευρικών κυττάρων συνεχίζεται καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής, ακόμη και σε πολύ ηλικιωμένα άτομα. Το εύρημα αυτό έχει αλλάξει άρδην τον τρόπο με τον οποίο οι ερευνητές αντιλαμβάνονται τον εγκέφαλο. Μακράν του να είναι στατικός, αποδεικνύεται εξαιρετικά πλαστικός και μεταβλητός, με τεράστιες δυνατότητες να αντεπεξέρχεται στις προκλήσεις του περιβάλλοντός του. Πρώτο και σημαντικότερο από τις προηγούμενες παρατηρήσεις είναι ότι οι «χάρτες» του εγκεφάλου είναι δυνατόν να μεταβληθούν, μερικές φορές με εκπληκτική ταχύτητα . Η παρατήρηση αυτή διαψεύδει κατηγορηματικά ένα από τα πιο παραδοσιακά δόγματα της νευρολογίας, την αμετάβλητη φύση των συνδέσεων στον εγκέφαλο του ενήλικου ατόμου, το ότι από τη στιγμή που τα νευρικά κυκλώματα εδραιωθούν κατά την εμβρυϊκή περίοδο ή κατά τη βρεφική ηλικία, δεν τροποποιούνται εύκολα στους ενήλικους .