ΔΕΙΚΤΕΣ Πρόκειται για ασθενείς ηλεκτρολύτες (οργανικά οξέα ή βάσεις) με χαρακτηριστική ιδιότητα το διαφορετικό χρώμα αδιαστάτων μορίων και χαρακτηριστικών ιόντων του ηλεκτρολύτη. Ονομάζονται δείκτες οξέων – βάσεων ή ηλεκτρολυτικοί ή πρωτολυτικοί δείκτες. ΗΔ + Η2Ο  Δ- + Η3Ο+ Σε περιβάλλον με περίσσεια υδροξωνίων η παραπάνω ισορροπία μετατοπίζεται αριστερά και έτσι εμφανίζεται το χρώμα των ΗΔ, ενώ σε περιβάλλον με περίσσεια ανιόντων υδροξειδίου η ισορροπία μετατοπίζεται δεξιά με επακόλουθο την εμφάνιση του χρώματος του Δ-.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΔ + Η2Ο  Δ- + Η3Ο+ Πρακτικά θεωρούμε ότι για να επικρατήσει ένα χρώμα θα πρέπει η συγκέντρωση της αντίστοιχης ουσίας να είναι δεκαπλάσια από την συγκέντρωση της ουσίας που δίνει το αντίθετο χρώμα. Δηλαδή στην συγκεκριμένη περίπτωση για να δούμε κόκκινο θα πρέπει η συγκέντρωση του ΗΔ να είναι τουλάχιστον δέκα φορές μεγαλύτερη από την συγκέντρωση του Δ-.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΔ + Η2Ο  Δ- + Η3Ο+ Για να έχουμε κόκκινο χρώμα πρέπει λοιπόν να ισχύει :

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΔ + Η2Ο  Δ- + Η3Ο+ Για να έχουμε μπλε χρώμα θα ισχύει κατ΄ αναλογία :

ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΔ + Η2Ο  Δ- + Η3Ο+ Γενικά για κάθε δείκτη θεωρούμε ότι η περιοχή αλλαγής του χρώματος του κυμαίνεται από pKα-1 ως pKα+1, δηλαδή 2 μονάδες pH. Αν το pH του υπό εξέταση διαλύματος είναι έξω από την περιοχή αυτή από την αριστερή πλευρά pH < pKα-1 τότε θα εμφανίζεται το χρώμα του ΗΔ, ενώ αν βρίσκεται έξω από την περιοχή αυτή από την δεξιά πλευρά pH > pKα+1 τότε θα εμφανίζεται το χρώμα του Δ-.

ΔΕΙΚΤΕΣ Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι κυριότεροι δείκτες, οι περιοχές αλλαγής του χρώματος τους και τα αντίστοιχα χρώματα που εμφανίζουν.

ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗ Είναι η διαδικασία ποσοτικού προσδιορισμού μιας ουσίας με μέτρηση του όγκου διαλύματος γνωστής συγκέντρωσης (προτύπου διαλύματος) που χρειάζεται για την πλήρη αντίδραση με την ουσία.

ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗ Ισοδύναμο σημείο είναι το σημείο της ογκομέτρησης, όπου έχει αντιδράσει πλήρως η ουσία (στοιχειομετρικά) με ορισμένη ποσότητα του πρότυπου διαλύματος. Το σημείο όπου παρατηρείται χρωματική αλλαγή του ογκομετρούμενου διαλύματος ονομάζεται τελικό σημείο ή πέρας ογκομέτρησης. Όσο πιο κοντά είναι το τελικό σημείο με το ισοδύναμο σημείο της ογκομέτρησης τόσο μεγαλύτερη ακρίβεια θα έχουμε.

H3Ο+ + OH-  2H2O ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗ Η οξυμετρία είναι ο κλάδος της ογκομετρίας που περιλαμβάνει προσδιορισμούς συγκεντρώσεων βάσεων (τιτλοδότηση βάσεων) με πρότυπο διάλυμα οξέος. Αλκαλιμετρία έχουμε όταν ογκομετρείται ένα οξύ με πρότυπο διάλυμα βάσης (προσδιορισμός τίτλου οξέος). Η αλκαλιμετρία - οξυμετρία με άλλα λόγια είναι ογκομετρήσεις που στηρίζονται σε αντιδράσεις εξουδετέρωσης. Έχουμε δηλαδή: H3Ο+ + OH-  2H2O

ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗ Κατά τη διάρκεια της ογκομέτρησης με οξέα ή βάσεις (οξυμετρία ή αλκαλιμετρία) το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος μεταβάλλεται συνεχώς. Αν παραστήσουμε γραφικά τη τιμή του pH του άγνωστου διαλύματος, όπως διαβάζει ένα πεχάμετρο, σε συνάρτηση με τον όγκο του προστιθέμενου προτύπου διαλύματος, παίρνουμε την καμπύλη ογκομέτρησης. Με τη βοήθεια της καμπύλης αυτής μπορεί να γίνει η επιλογή του δείκτη για τη συγκεκριμένη ογκομέτρηση. Οπωσδήποτε, δηλαδή, θα πρέπει η περιοχή αλλαγής χρώματος του δείκτη να περιλαμβάνει το pH του διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο.

Καμπύλη τιτλοδότησης ισχυρού οξέος HCl με πρότυπο διάλυμα ισχυρής βάσης NaOH

Καμπύλη τιτλοδότησης ασθενούς οξέος CH3COOH με πρότυπο διάλυμα ισχυρής βάσης NaOH

Καμπύλη τιτλοδότησης ασθενούς βάσης NH3 με πρότυπο διάλυμα ισχυρού οξέος HCl