Ρωμαίοι πολίτες Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας Σε αυτούς εφαρμόζεται το ius civile

Κτήση της ιδιότητας του πολίτη Ius sanguinis: Με τη γέννηση σε νόμιμο γάμο κατά το Ρ.Δ. (iustae nuptiae) Με την απελευθέρωση Με την απονομή της ρωμαϊκή πολιτείας σε κοινότητες- άτομα (τη διεκδικούν οι κάτοικοι της ιταλικής χερσονήσου) Με την αποστράτευση (veterani) για τους ξένους που υπηρετούν στα auxilia (δίπλωμα-honesta missio).

Tabula honestae missionis

AUXILIARY DIPLOMA GIVEN BY EMPEROR MARCUS AURELIUS TO THIA TIMARCHUS F AUXILIARY DIPLOMA GIVEN BY EMPEROR MARCUS AURELIUS TO THIA TIMARCHUS F. DACO, AFTER 26 YEARS OF SERVICE WITH THE COHORT II GALLORUM VETERANA IN BRITAIN, STATIONED AT THE ROMAN FORT IN OLD PENRITH IN CUMBRIA, UNDER THE PREFECT T. DOMITIUS HERON OF NICOMEDIA AND THE GOVERNOR OF BRITAIN, ULPIUS MARCELLUS, UNDER THE CONSULS SERVIUS SCIPIONE ORFITUS, AND D. VELIUS RUFUS. COPIED AND CHECKED FROM THE BRONZE TABLET SET UP IN ROMA ON THE WALL BEHIND THE TEMPLE OF AUGUSTUS, NEAR THE STATUE OF MINERVA. WITNESSES: C. BELLUS URBANUS, L. SENTUS CHRYSOGONUS, TI. JULIUS CRESCENTIS, L. PULLUS MARCIONIS, S. VIBUS ROMANUS, C. PUBLICUS LUPERCUS, M. JUNUS PIUS

Constitutio Antoniana 212 μ.Χ.

Απόδειξη της ιδιότητας του πολίτη Έχει μεγάλη σημασία Επί Δημοκρατίας, βασίζεται στην καταγραφή των πολιτών στα βιβλία των Κηνσόρων (κάθε πέντε έτη). Επί Ηγεμονίας, βασίζεται σε δήλωση της γέννησης των γνησίων τέκνων από τον έναν από τους γονείς σε αρμόδια αρχή.

Τria Nomina O Ρωμαίος πολίτης έχει τρία ονόματα: Προωνύμιο (praenomen): με αυτό τους αποκαλούν Όνομα του γένους (nomen gentilicium) Επώνυμο (cognomen-συνήθως παρατσούκλι) Π.χ. Gaius Julius Caesar Cicero=ρεβύθι, Pulcher=όμορφος, Caesar=σκούρος Οι γυναίκες ονομάζονται μόνο με το όνομα του γένους τους (Ιουλία, Κλαυδία), στο οποίο προσθέτουν αυτό του συζύγου τους. Η χρήση ξένου ονόματος γένους ή επωνύμου είναι ποινικό αδίκημα.

Διακριτικά γνωρίσματα Ρωμαίου πολίτη Από το ένδυμά του, την τόγα Ο εκ γενετής ελεύθερος, έχει δικαίωμα να φορά χρυσό δακτυλίδι

Απώλεια της ιδιότητας του πολίτη Με την περιαγωγή σε δουλεία. Με την προσχώρηση σε άλλη πολιτεία. Από τα χρόνια του Αυγούστου: και διπλή πολιτεία. Με την «απαγόρευση νερού και φωτιάς», (interdictio acque et igni) μορφή εξορίας πέρα από τα ρωμαϊκά σύνορα. Επί Ηγεμονίας, πρακτικά ανεφάρμοστη. Εκτοπισμός σε νησί (deportatio in insulam)

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΙURA PUBLICA IURA PRIVATA Δικαίωμα εκλέγεσθαι (ius honorum) στα ρωμαϊκά αξιώματα. Δικαίωμα εκλέγειν (ius suffragii) στις λαϊκές συνελεύσεις. m). Απαγόρευση βασανισμού. Επιβολή θανατικής ποινής μόνον από ρωμαϊκό δικαστήριο. Δικαίωμα επιγαμίας (ius conumbii) για τη σύναψη νόμιμου ρωμαϊκού γάμου (iustum matrimonium) Δικαίωμα σύναψης δικαιοπραξιών και του ius civile κτήσεως κυριότητας (ius commercii). Δικαίωμα σύνταξης διαθήκης (testamenti factio activa) και δικαίωμα κληρονομίας κατά το ius civile (testamenti factio passiva). Δικαιώματα οικογενειακού δικαίου.

Πράξεις των Αποστόλων 16 35 Ἡμέρας δὲ γενομένης ἀπέστειλαν οἱ στρατηγοὶ τοὺς ραβδούχους λέγοντες· ἀπόλυσον τοὺς ἀνθρώπους ἐκείνους. 36 Ἀπήγγειλε δὲ ὁ δεσμοφύλαξ τοὺς λόγους τούτους πρὸς τὸν Παῦλον, ὅτι ἀπεστάλκασιν οἱ στρατηγοὶ ἵνα ἀπολυθῆτε. νῦν οὖν ἐξελθόντες πορεύεσθε ἐν εἰρήνῃ. 37 Ὁ δὲ Παῦλος ἔφη πρὸς αὐτούς· δείραντες ἡμᾶς δημοσίᾳ ἀκατακρίτους, ἀνθρώπους Ρωμαίους ὑπάρχοντας, ἔβαλον εἰς φυλακήν· καὶ νῦν λάθρᾳ ἡμᾶς ἐκβάλλουσιν; οὐ γάρ, ἀλλὰ ἐλθόντες αὐτοὶ ἡμᾶς ἐξαγαγέτωσαν. 38 Ἀνήγγειλαν δὲ τοῖς στρατηγοῖς οἱ ραβδοῦχοι τὰ ρήματα ταῦτα· καὶ ἐφοβήθησαν ἀκούσαντες ὅτι Ρωμαῖοί εἰσι, 39 καὶ ἐλθόντες παρεκάλεσαν αὐτούς, καὶ ἐξαγαγόντες ἠρώτων ἐξελθεῖν τῆς πόλεως.

Ατιμία (infamia) Συνέπεια ορισμένων πράξεων, π.χ. κλοπής (furtum). Καταδίκης μετά από ατιμωτική αγωγή (actio famosa). Προέρχεται από το Πραιτορικό Ήδικτο = συνέπειες ιδιωτικού δικαίου. Η επίπληξη του Κήνσορα (nota censoria) = ατιμία κατά το ius civile, συνέπειες κοινωνικές. Ο άτιμος δεν μπορεί: Να είναι μάρτυρας Να παρίσταται με αντιπρόσωπο στο δικαστήριο Να καταλάβει αξιώματα

Η γυναίκα στη ρωμαϊκή έννομη τάξη Οι γυναίκες κατά κανόνα δεν είχαν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα Μπορούσαν να κατέχουν περιουσία ιδίω ονόματι Κληρονομούσαν τον πατέρα τους και από τα τέλη της Res publica μπορούσαν να συντάξουν διαθήκη Πολλές γυναίκες (της κατώτερης τάξης) ασκούν επαγγέλματα, με ορισμένους περιορισμούς. Π.χ. απαγορευόταν να γίνουν τραπεζίτες, κατά τον Καλλίστρατο (D. 2.13.12), γιατί επρόκειτο για "ανδρική δουλειά" (opera virilis).

Γυναίκες & δικαιοσύνη Δεν μπορούσαν να παραστούν ως μάρτυρες για τη βεβαίωση δικαιοπραξιών. Μπορούσαν να καταθέσουν ως μάρτυρες σε αστικές και ποινικές υποθέσεις. Δεν μπορούσαν να παραστούν ως δικηγόροι, ούτε να εκπροσωπούν άλλους στο δικαστήριο. Carfania, σύζυγος Συγκλητικού, στα τέλη της Res publica επιχείρησε να ασκήσει δικηγορία, "ξεδιάντροπη γυναίκα, που προσφεύγοντας αναίσχυντα και προξενώντας ενόχληση στον άρχοντα, υπήρξε η αιτία της ρύθμισης αυτής του Ηδίκτου...". Ουλπιανός, D. 3.1.1.5. Δεν μπορούσαν να γίνουν δικαστές, όπως αναφέρει ο Παύλος (D. 5.1.12.2), "όχι γιατί δεν έχουν κρίση, αλλά γιατί παραδοσιακά δεν μπορούν να εκτελούν δημόσια καθήκοντα".

Επιτροπεία γυναικών Η ελεύθερη, αυτεξούσια, έφηβη Ρωμαία βρίσκεται υπό συνεχή επιτροπεία. Λόγω «διανοητικής ελαφρότητας» Αναγκαία η παρουσία του επιτρόπου για κάθε τυπική δικαιοπραξία και ανάληψη υποχρεώσεων από τη γυναίκα. Προνόμιο πολυτεκνίας (Αύγουστος): απαλλάσσει τις μητέρες τριών και + τέκνων από την επιτροπεία. Οι γυναίκες είναι πάντοτε ικανές για αδικοπραξία.

Γάιος, Εισηγήσεις "Δεν υπάρχει, είναι βέβαιο, πολύ καλός λόγος για τις ενήλικες γυναίκες να διατελούν υπό επιτροπεία. Ο λόγος που συχνά δίνεται, δηλαδή ότι αφού συχνά τις εξαπατούν λόγω της αδύναμης κρίσης τους, ορθά παραμένουν υπό τον έλεγχο των επιτρόπων τους, φαίνεται περισσότερο παραπειστικός παρά αληθής, αφού οι ενήλικες γυναίκες χειρίζονται τις υποθέσεις τους οι ίδιες, και σε ορισμένες περιπτώσεις ο επίτροπος χορηγεί την έγκρισή του (απλώς) τυπικά. Συχνά εξαναγκάζεται από τον Πραίτορα να δίδει την έγκρισή του ακόμα και ενάντια στη θέλησή του.” Γάιος, Inst. 1.190

Εστιάδες: πλήρη δικαιώματα Ιδιαίτερη νομική θέση είχαν στη ρωμαϊκή κοινωνία οι Εστιάδες Παρθένες (Vestales) οικογένειες Πατρικίων, αφιέρωναν τα κορίτσια τους στην Εστία σε ηλικία μεταξύ έξι και δέκα ετών για να υπηρετήσουν τη θέα δίνοντας όρκο παρθενίας για τριάντα χρόνια Από την άλλη, οι Εστιάδες έχαιραν μοναδικού κύρους στη ρωμαϊκή κοινωνία. Δεν υπόκειντο σε πατρική εξουσία Είχαν πλήρη ελευθερία διαχείρισης της περιουσίας τους χωρίς τη σύμπραξη επιτρόπου Μπορούσαν να καταθέσουν ως μάρτυρες. Αν κάποιος μελλοθάνατος, καθ’ οδόν προς την εκτέλεσή του, τύχαινε να τις συναντήσει, του απονεμόταν χάρη. Αν παραβίαζε τον όρκο παρθενίας, καθώς το αίμα της δεν επιτρεπόταν να χυθεί, την εκτελούσαν θάβοντάς την ζωντανή σε υπόγεια φυλακή για να πεθάνει από ασιτία.

Η νομική προστασία ανηλίκων Ενηλικίωση τα 14 έτη για τα αγόρια (tογα και τα 12 για τα κορίτσια Οι ορφανοί ανήλικοι, τελούν υπό επιτροπεία (tutela impuberum). Επιτροπεία=πανάρχαιος θεσμός. Αρχικά εστιάζει στα συμφερόντα του επιτρόπου (ως κληρονόμου) Μετά, στα συμφέροντα του παιδιού. Ο πατέρας όριζε τον επίτροπο στη διαθήκη του, άλλως ο Πραίτορας. Ευρύτατα καθήκοντα επιτρόπου: χρησιμοποιεί την περιουσία σαν να είναι δική του, ευθύνεται για λογοδοσία.

Να μην ξεχάσω τα δώρα... "Καθώς ο επίτροπος καθίσταται υπεύθυνος όχι μόνον της περιουσίας, αλλά και του χαρακτήρα του επιτροπευομένου, κατ' αρχάς, θα ορίσει την αμοιβή των δασκάλων του, όχι την κατώτερη δυνατή, αλλά ανάλογα με τα εισοδήματα της περιουσίας και την κοινωνική θέση της οικογένειας του παιδιού. Θα φροντίσει για τα τροφεία των δούλων και απελεύθερων, ακόμα και των εξωτερικών, αν είναι προς το συμφέρον του επιτροπευομένου και θα στείλει τα παραδοσιακά δώρα στους συγγενείς...". Παύλος, D. 26.7.12.3

Άνηβοι που δεν βρίσκονται υπό πατρική εξουσία: Νήπια: ανίκανα για δικαιοπραξίες – αδικοπραξίες, γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν όσα κάνουν. Άνηβοι που δεν βρίσκονται υπό πατρική εξουσία: μπορούν να δικαιοπρακτήσουν (εκτός αν είναι πολύ μικροί), με την παρουσία του επιτρόπου αν αναλαμβάνουν υποχρεώσεις ή βάρη («Χωλά συναλλάγματα»). αν αποκομίζουν μόνον οφέλη, μπορούν και μόνοι τους. Ικανοί για αδικοπραξία, αν μπορούν να αντιληφθούν τι κάνουν. Έφηβοι: ικανοί για αδικοπραξία και δικαιοπραξία.

Κηδεμονία παραφρόνων και ασώτων Παράφρονες: Ανίκανοι για δικαιοπραξία και αδικοπραξία. Αν έχουν «φωτεινό διάλειμμα» μπορούν να δικαιοπρακτήσουν έγκυρα. Κηδεμονία των συγγενών εξ αρρενογονίας, αργότερα διορίζεται από τον Πραίτορα ή Διοικητή Επαρχίας. Άσωτοι Όσοι με ελαφρότητα διασπαθίζουν την πατρική περιουσία, θέτοντας σε κίνδυνο την οικογένεια Τίθενται υπό κηδεμονία των εξ αρρενογονίας συγγενών, μετά από διάταξη του Πραίτορα.