Η προσέγγιση της ορθολογικής επιλογής 5/2017 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 12 Φιλίππα Χατζησταύρου Η προσέγγιση της ορθολογικής επιλογής

Βασικα στοιχεια τησ προσεγγισησ Η πολιτική είναι το αποτέλεσμα της στρατηγικής αλληλεπίδρασης των ατόμων. Η ορθολογική επιλογή διατυπώνει μοντέλα για τα στοιχεία της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων. Οι προσδοκίες, η κοινωνική θέση, οι στόχοι, οι αξίες των ανθρώπων προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι προκαθορισμένα. Οι δρώντες επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την επίτευξη των δικών τους στόχων εστιάζοντας στα συμφέροντα τους. Η έννοια του ιδιοτελούς συμφέροντος: το άτομο ενδιαφέρεται για την εξασφάλιση της προσωπικής του ευτυχίας παρά για των άλλων. Όταν τα δύο αυτά συγκρούονται είναι έτοιμο να θυσιάσει τα συμφέροντα των άλλων στο βωμό των δικών του. H ορθολογική επιλογή εστιάζει/εντοπίζει τους στόχους των δρώντων και το πως μπορούν να επιτευχθούν με το καλύτερο δεδομένο τρόπο σε κάθε δεδομένη περίσταση. Ενδιαφέρεται κατά πόσο μια συμπεριφορά μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια. Δεν ενδιαφέρεται να αποκτήσει ολοκληρωμένη σφαιρική γνώση των δρώντων και των κινήτρων τους, ούτε της νοητικής διαδικασίας που οδηγεί στη λήψη των αποφάσεων. Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει αβεβαιότητα ή ότι ο στόχος θα επιτευχθεί οπωσδήποτε. Σε αντίθεση, ο συμπεριφορισμός ερμηνεύει την πολιτική συμπεριφορά με στατιστικές γενικεύσεις. 5/2017 Φιλίππα Χατζησταύρου

Η εννοια τησ ορθολογικοτητασ Τα άτομα είναι ορθολογικοί και ιδιοτελείς δρώντες και άρα οι πράξεις τους μπορούν να προβλεφθούν. Η κοινωνία δεν έχει προτιμήσεις. Μεθοδολογικός ατομικισμός (Schumpeter; Elster): η θεμελιώδης μονάδα της κοινωνικής ζωής είναι η ατομική ανθρώπινη δράση. Οι θεσμοί, τα κόμματα, οι κοινωνικές ομάδες αλλά και οι κοινωνικές αλλαγές ερμηνεύονται ως συλλογικό αποτέλεσμα των πράξεων και της αλληλεπίδρασης των ατόμων που στόχο έχουν την εξυπηρέτηση των ιδιοτελών συμφερόντων τους. Ο συνδυασμός της ορθολογικότητας και του ατομικού συμφέροντος επιτρέπουν την παραγωγή προβλεπτικών μοντέλων. Περιορισμένη ορθολογικότητα: διερεύνηση κάποιων επιλογών για ανάληψη δράσης (κάποιες φορές η διερεύνηση όλων των επιλογών υπερβαίνει το όφελος της γνώσης που αποκτάται). Ώστοσο το αμιγές ορθολογικό μοντέλο θεωρεί ότι οι δρώντες είναι και γνώστες. Τα συστηματικά χαρακτηριστικά των αποκλίσεων από την ορθολογικότητα: 1/ Οι ομάδες τείνουν να αποφασίζουν πιο ανορθολογικά από ότι τα άτομα (εφόσον το συμφέρον διατήρησης της αρμονίας τους τείνει να υπερτερεί των κινήτρων τους να δράσουν εναλλακτικά). Υπάρχουν όρια στην εφαρμογή της προσέγγισης σε ομάδες. 2/ Τα άτομα αναγκάζονται να μετριάζουν την ορθολογικότητα τους για να παράγουν και θετική εικόνα για τον εαυτό τους. 3/ Τα άτομα θέτουν στόχους, αλλά δε δρουν μόνο για την εκπλήρωση των στόχων τους. 5/2017 Φιλίππα Χατζησταύρου

Δρωντεσ και Συλλογικη δραση 5/2017 Προβλήματα συλλογικής δράσης ανακύπτουν όταν η ορθολογική συμπεριφορά σε ατομικό επίπεδο δεν παράγει καλά αποτελέσματα λόγου κακού συντονισμού ατομικών ενεργειών. Το πρόβλημα είναι όταν οι άνθρώποι θέλουν να εκμεταλλευθούν τις προσπάθειες άλλων στην παροχή δημόσιων αγαθών. Το φαινόμενο του free-rider: τα άτομα που επωφελούνται αγαθά, υπηρεσίες και πόρους που δεν έχουν πληρώσει, δηλαδή δεν συμμετείχαν στην απόκτηση τους. Για να μπορέσει να λειτουργήσει η προβλεπτικότητα, τα κόμματα, οι κυβερνήσεις κτλ. αντιμετωπίζονται ως ‘ ανεξάρτητοι, ατομικοί δρώντες’ που λειτουργούν με βάση το κομματικό, εθνικό συμφέρον κτλ. επιδιώκοντας την εξουσία, το κύρος, το εισόδημα. Ένα ‘ορθολογικό΄ πολιτικό κόμμα είναι μια ομάδα ατόμων που επιδιώκουν να ελέγξουν τον κυβερνητικό μηχανισμό αποσπώντας ψήφους στο πλαίσιο μιας νόμιμης και προβλεπόμενης εκλογικής διαδικασίας με κίνητρο την ανάληψη της εξουσίας. Τα ορθολογικά κόμματα συγκλίνουν προς τη θέση του ενδιάμεσου ψηφοφόρου στο μεσαίο χώρο (μοντέλο Downs). Υπάρχει πολιτική ισορροπία όταν κανένας δρώντας δεν πιστεύει ότι μπορεί να αποσπάσει οφέλη αν μεταβάλλει τη θέση του. Φιλίππα Χατζησταύρου

κριτικη 5/2017 Η προσέγγιση θεωρεί πολλές παραμέτρους δεδομένες (ατομικοί στόχοι, εθνικά πλαίσια κτλ). Δεν εξηγεί την προέλευση των στόχων που θέτουν τα άτομα. Η κατανόηση της διαμόρφωσης των προτιμήσεων επαναφέρει τη σημασία του ρόλου της κοινωνίας. Η προσέγγιση βασίζεται σε ένα καθολικό μοντέλο για την ανθρώπινη συμπεριφορά, διαθέτει περιορισμένη χρησιμότητα στην κατανόηση των διαφορών μεταξύ χωρών. Φιλίππα Χατζησταύρου