ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μουσειολογία ΙΙ - Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονομιάς Εισαγωγή στις έννοιες και τις προσεγγίσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς (Σημειώσεις 2) Διδάσκουσα: Λέκτορας Εσθήρ Σ. Σολομών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Παράδοση, αυθεντικότητα, καταγωγή, νοσταλγία, ταυτότητα, τόπος Εισαγωγή στις βασικές έννοιες και προσεγγίσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς Παράδοση, αυθεντικότητα, καταγωγή, νοσταλγία, ταυτότητα, τόπος

Κριτικές προσεγγίσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς (ΠΚ) Ιστορική προσέγγιση. Μνημονική προσέγγιση. Βλέπε: - Butler, B., 2006. Heritage and the present past, στο Tilley, C. and Keane, W. and Kuechler-Fogden, S. and Rowlands, M. and Spyer, P., (επιμ.) Handbook of Material Culture, London: Sage Publications, σελ. 463-479. - B. Butler & M. Rowlands, Πολιτισμική Κληρονομιά. Στο Ε. Γιαλούρη (επιμ.), Υλικός πολιτισμός. Η ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012.

Πολιτιστική κληρονομιά (ΠΚ): Ιστορική προσέγγιση (Historical approach Εξηγεί την τεράστια αύξηση των θέσεων ΠΚ στον δυτικό κόσμο αλλά και την ανάπτυξη των πολιτιστικών σπουδών (heritage studies), τη σχέση της ΠΚ με αξιώσεις σχετικές με την ταυτότητα, την καταγωγή και την μετάδοση του πολιτισμού (cultural transmission).

Memorial approach Δίνει έμφαση στην δημιουργία εναλλακτικών ή παράλληλων παρελθόντων, μια πηγή άντλησης στοιχείων για το μέλλον και για τις ανθρώπινες αξίες.

David Lowenthal “The past is a foreign country” 1985 Βιβλίο αναφοράς στις σπουδές της πολιτιστικής κληρονομιάς με αφορμή τη φράση “The past is a foreign country. People do things differently there” από το μυθιστόρημα του L. Hartley. Το παρελθόν ως διαφορά.

Βασικές έννοιες στο έργο του Lowenthal: Ο θάνατος του παρελθόντος. Η εκβημιοχάνιση και η σημασία της στην ανάδειξη της σημασίας της ΠΚ. Η εμπορευματοποίηση του παρελθόντος. Το παράδοξο: από την ταυτοσημία παρελθόντος-παρόντος στη διάκρισή τους. Η στροφή στο παρελθόν, στα απομεινάρια της ιστορίας, στην «αντικειμενοποίησή» τους. Ο ευρωκεντρισμός κατά την νοηματοδότηση της ΠΚ.

Μια αναδρομή στη σχέση με το παρελθόν και τα υλικά του κατάλοιπα Η σημασία της Αναγέννησης και η σχέση με το αναγεννησιακό παρελθόν. Η ιδέα μιας επιστροφής στο παρελθόν: τα υλικά κατάλοιπα αντικειμενοποιούν αυτές τις τάσεις και το νόημα του παρελθόντος. Η ιδέα ενός χρυσού αιώνα. Το χαμένο παρελθόν. Η ανάγκη «σωτηρίας» μέσω του αυθεντικού που έχει χαθεί. Μεταφυσικό καταφύγιο/ υλικότητα-μνημειακότητα (αγνοούνταν σε προβιομαχανικές κοινωνίες).

Διαφωτισμός Η νοηματοδότηση του παρελθόντος σχετίζεται με νέες μορφές εξουσίας, τις επιστήμες, την αποθρησκευτικοποίηση, τις έννοιες της προόδου και του ορθολογισμού, την κυριαρχία της Δύσης, την κατασκευή του έθνους.

Η σημασία της νεωτερικότητας της αστικοποίησης, της επινόησης της εθνικής κληρονομιάς, του εθνικού τοπίου- στοιχεία μιας φαντασιακής κοινότητας. «Ο θάνατος του παρελθόντος», ο θάνατος του εγώ, η επιστροφή στα κατάλοιπα του παρελθόντος. Ο θάνατος του παρελθόντος είναι ο θάνατος του εαυτού μας; ( 19ος αιώνας).

Επινοώντας παραδόσεις: ζητήματα εθνικής ταυτότητας και αναπαράστασης του άλλου σε αποικιακά και νέο-αποικιακά περιβάλλοντα.

Νοσταλγία και αυθεντικότητα Νοσταλγία (μια πάθηση που διαγιγνώσκεται τον 18ο αι.) για την αυθεντικότητα, τις ρίζες, το παρελθόν ως καταφύγιο, ένα όπλο αντίστασης του ρομαντισμού τον 19οαιώνα από στον ορθολογισμό. Lowenthal: «Νostalgia is the universal catchword for looking back». Το αυθεντικό εμφανίζεται ως η απόλυτη αντικειμενική κατηγορία: η αγάπη για τα μνημεία, τη φύση, το τοπίο, τα ερείπια.

Lowenthal: «nostalgia is the universal catchword for looking back»: Το αυθεντικό εμφανίζεται ως η απόλυτη αντικειμενική κατηγορία- η αγάπη για τα μνημεία, τη φύση, το τοπίο, τα ερείπια.

Skansen: proto-heritage project διάσωση πολιτιστικών στοιχείων που χάνονται.

Σήμερα: Η ανάγκη να σώσουμε και να αναδείξουμε τα πάντα. Η ανάγκη να σώσουμε και να αναδείξουμε τα πάντα. Δεν πρόκειται μόνο για το ενδιαφέρον μιας ελίτ. (Βλέπε: Lowenthal 1998: «The Heritage Crusade and the Spoils of History»).

Η σημασία της ΠΚ στην ανάπτυξη του τουρισμού. Θρησκευτικές μεταφορές. Κοσμική θρησκεία. Ο νέος ρόλος των της ΠΚ στην ανάπτυξη μιας «κοσμικής θρησκείας» (τουρισμός). Τουρισμός και το τέλος του πνευματικού οφέλους. Βλέπε: Donald Horne: The Great Museum: The Re-Presentation of History, 1984.

ΠΚ και η διαμόρφωση μιας κοινωνικής «ψευτοσυνείδησης». . Η κριτική της Σχολής της Φραγκφούρτης για το εγχείρημα του Διαφωτισμού ως συλλογικής απάτης, για το δήθεν νόημα της προόδου, της αντικειμενικότητας. Η εμπορευματοποίηση της του μαζικού πολιτισμού, η διατήρηση του καπιταλισμού. Βλέπε: Horkheimer & Adorno, Dialectic of Enlightenment, 2002. Richard Handler and Eric Gable, The New History in an Old Museum: Creating the Past at Colonial Williamsburg, 1997. Robert Hewison, The Ηeritage Ιndustry, 1987.

Μετανεωτερικότητα: Το θεματικό πάρκο. Η υπερπραγματικότητα. H ΠΚ ως ένα άδειο σημαίνον. Η Υπερνοσταλγία. Disneyfication, η ενοποίηση χώρου και χρόνου («Time-space compression, used to legitimate the superiority of one culture [the West] over all others in space and time»). H χρήση της ΠΚ για την επιβολή του δυτικού πολιτισμού στο χώρο και τον χρόνο. Bλέπε: K. Walsh, The Representation of the Past: Museums and Heritage in the Post-Modern World, 1992. A. Huyssen, Twilight Memories: Marking Time in a Culture of Amnesia,1995.

Η ΠΚ ως “επένδυση” (κοινωνιολογικές οπτικές) Κοινωνιολογική οπτική για την αύξηση της επισκεψιμότητας, την εξασφάλιση της προσβασιμότητας (νοητικής και φυσικής), την κοινωνική ένταξη, την ανατροπή του μουσείου-ναού που αποσπά τα αντικείμενα από το πλαίσιό τους, την παραμονή των αντικειμένων στον χώρο τους και το τοπίο τους, την εφαρμογή της έννοιας του οικο-μουσείου, την διεξαγωγή visitor & non-visitor surveys. Πλέον, η αναζήτηση της σημασίας της ΠΚ είναι παγκόσμια και όχι ευρωκεντρική, η αναζήτηση ριζών και καταβολών είναι παγκόσμια, ενώ οι τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμού εντείνουν την νοσταλγία.

Μνημονικές προσεγγίσεις της ΠΚ (Memorial approaches): Μία κίνηση για την κατανόηση διαφορετικών, εναλλακτικών τρόπων μετάδοσης των πολιτιστικών μηνυμάτων, της σχέσης με το παρελθόν και του έργου της μνήμης. Το παρελθόν, ωε μία ενεργητική παρουσία στο παρόν. Η μνήμη δεν είναι αποθήκη. Εδώ δεν τίθενται παράμετροι αυθεντικής αναπαράστασης. Το παρελθόν δεν διαχωρίζεται από το παρόν αλλά το συνιστά. Η σύνδεση με τους προγόνους. Ο θεραπευτικός χαρακτήρας της ΠΚ που κάνει τους ανθρώπους (τουρίστες, συντηρητές, πρόσφυγες) να αντέχουν τον πόνο και τις πληγές του παρελθόντος. Η χρήση της σημασίας της ΠΚ από κάθε λογής κοινότητες και ιθαγενείς ομάδες.

Το παρελθόν ως «σχεδιασμός» του μέλλοντος Το παρελθόν δεν συνιστά μόνο ταυτότητα, καταγωγή και πολιτισμική επικοινωνία αλλά και παράγοντα δημιουργίας της ετερότητας και της ανθρωπιάς (κατανόηση και ενσυναίσθηση της ετερότητας).

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1117.

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Λέκτορας Εσθήρ Σ. Σολομών. «Μουσειολογία ΙΙ - Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Εισαγωγή στις έννοιες και τις προσεγγίσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς, Σημειώσεις 2». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1117.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.