ΚΩΝ/ΝΟΣ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΑ ΣΚΩΚΟΥ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΝ ΠΑΤΡΩΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ: ΠΡΟΛΗΨΗ, ΔΙΑΓΝΩΣΗ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΑ ΣΚΩΚΟΥ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΝ ΠΑΤΡΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ασθενείς με οργανικά προβλήματα παρουσιάζουν συχνά ψυχοκοινωνικά προβλήματα & ψυχιατρικές διαταραχές νοσηλευόμενοι 30 – 60% εξωτερικοί ασθενείς 20 – 25%

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καρκίνος αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας στις ανεπτυγμένες χώρες Καθώς μειώνεται η θνητότητα σε αρκετούς τύπους καρκίνου, ενώ ο πληθυσμός γηράσκει, αρκετοί άνθρωποι θα ζουν με καρκίνο. Στην Ευρώπη, οι πιο συχνοί καρκίνοι είναι του πνεύμονα, του ορθού και του παχέος εντέρου, και του μαστού. Οι πιο συχνοί θάνατοι από καρκίνο είναι είναι από του πνεύμονα, και κατόπιν από του ορθού και παχέος εντέρου, από του στομάχου και του μαστού (Boyle and Ferlay 2005).

ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΨΥΧΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΨΥΧΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ο ρόλος ψυχολογικών παραγόντων στην έναρξη και εξέλιξη του καρκίνου είναι αμφιλεγόμενος. Η κατάθλιψη ωστόσο μπορεί να επηρεάσει την πορεία της νόσου σε ασθενείς με καρκίνο, καθώς καταλήγει σε πτωχότερο έλεγχο του πόνου, πτωχότερη τήρηση και λιγότερη επιθυμία για θεραπεία (Glover et al. 1995, Ayres et al. 1994, Lee and Ganzini 1992). Είναι σίγουρο ότι ο καρκίνος ευθύνεται για την πρόκληση ψυχικών προβλημάτων σε πολλούς ασθενείς.

ΑΙΤΙΕΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΑΙΤΙΕΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ Τρεις κυρίως αιτίες μπορούν να προκαλέσουν ψυχοπαθολογική συμπτωματολογία στους ογκολογικούς ασθενείς : Μεταβολικές διαταραχές – Οργανικό ΨΣ Φάρμακα – ανεπιθύμητες ενέργειες Διάγνωση

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ( Ι ) ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ( Ι ) ~ 50% θα παρουσιάσουν στην πορεία της νόσου και ψυχιατρική συμπτωματολογία Derogatis et al., 1983 Διαταραχές προσαρμογής 68% Μείζονες συναισθηματικές διαταραχές 13% Οργανικό ΨΣ 8% Αγχώδεις εκδηλώσεις 4% Massie & Holland, 1987

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ( ΙI ) Στην Ελλάδα ~ 1/3 ασθενών παρουσιάσαν στην πορεία της νόσου Aγχώδη συμπτωματολογία 31% Kαταθλιπτική συμπτωματολογία 25% Ιconomou et al., 2004

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ Μείωση της επίπτωσης των ψυχικών διαταραχών σε ασθενείς με καρκίνο (ομάδες κινδύνου)

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ Έγκαιρη αναγνώριση Ταχύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση ψυχιατρικών διαταραχών σε ασθενείς με καρκίνο, ώστε να ανακοπεί η πορεία τους & να προληφθούν οι υποτροπές

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ Πρόληψη των επιπλοκών Μείωση του βαθμού αναπηρίας που συνεπάγεται η συνύπαρξη ψυχικής διαταραχής σε ασθενείς με καρκίνο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΡΟΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΓΙΑ ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Προνοσηρή προσωπικότητα Χαμηλή αυτοεκτίμηση Δυσκολία στο χειρισμό ψυχοπιεστικών γεγονότων Δυσκολία στην έκφραση συναισθημάτων Έντονη συναισθηματική έκφραση Παθητική και ενοχική στάση στη ζωή Αλκοόλ , κάπνισμα και ουσίες Κοινωνική απόσυρση Κακή κοινωνικοοικονομική κατάσταση

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΛΟΓΩ ΕΝΤΟΠΙΣΗΣ (Ι) Καρκίνος εγκεφάλου : Βραδείας ανάπτυξης  αλλαγή στην προσωπικότητα Ταχείας ανάπτυξης  γνωσιακή έκπτωση, διαταραχές επιπέδου συνείδησης Καθυστερημένη εγκεφαλοπάθεια από ακτινοβολία  σύγχυση , παραλήρημα, κεφαλαλγία , ναυτία

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΛΟΓΩ ΕΝΤΟΠΙΣΗΣ (ΙΙ) Καρκίνος στομάχου : κατάθλιψη Καρκίνος οισοφάγου : λειτουργική διαταραχή (κατάποση - άγχος) Καρκίνος παχέος : κόπωση και κατάθλιψη Καρκίνος παγκρέατος : κατάθλιψη άγχος και αίσθημα επικείμενου θανάτου

ΑΛΛΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Σε σχέση με την πρόληψη: Στάδιο νόσου Ύπαρξη πόνου Χειρουργικές παρεμβάσεις Χημειοθεραπεία Απειλή για την επίτευξη κατάλληλων για τη φάση ζωής στόχων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Άρνηση Θυμός Συνδιαλλαγή Κατάθλιψη Αποδοχή (Kübler Ross)

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ να δίνεται χρόνος να ακούμε τον ασθενή να προσέχουμε τα εξωλεκτικά σημάδια να υπάρχει εχεμύθεια να γίνεται εξατομικευμένη πληροφόρηση να επιτρέπεται η συζήτηση επώδυνων θεμάτων να επιτρέπεται η σιωπή να μεταφέρεται αυθεντική ελπίδα

ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ Διαταραχές προσαρμογής (68%) Μείζονες συναισθ. διαταραχές (13%) Παραλήρημα/ Οργανικό Ψ/Σ ( 8%) Διαταραχές Προσωπικότητας ( 7%) Αγχώδεις διαταραχές ( 4%) (Massie και Holland)

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Μείζων κατάθλιψη: 0-38% Διαταραχές του καταθλιπτικού φάσματος: 0-58% Τύποι καρκίνου: Στοματοφαρυγγικός: 22-57% Παγκρέατος: 33-50% Μαστού: 1.5-46% Πνεύμονα: 11-44% Μassie 2004 Στον καρκινο

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Stress σχετιζόμενο με τη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου Φάρμακα Υποκείμενα νευρολογικά ή άλλα σωματικά προβλήματα (π. χ. διατροφικές ελλείψεις, ενδοκρινικές ανωμαλίες, εγκεφαλικές μεταστάσεις, λεπτομηνιγγική νόσος) Υποτροπή προϋπάρχουσας συναισθηματικής διαταραχής

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΥΞΑΝΟΥΝ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ Ιστορικό συναισθηματικής διαταραχής Κατάχρηση αλκοόλ Ανεπαρκώς ελεγχόμενος πόνος Πτωχή φυσική κατάσταση Προχωρημένο στάδιο νόσου Άλλα σημαντικά στρεσσογόνα γεγονότα ζωής ή απώλειες Καρκίνοι παγκρέατος, κεφαλής, τραχήλου, και πνεύμονα

ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (πέντε ή περισσότερα συμπτώματα) ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (πέντε ή περισσότερα συμπτώματα) Καταθλιπτική διάθεση Μείωση ενδιαφέροντος ευχαρίστησης Μεγάλη απώλεια ή αύξηση βάρους (5%/μήνα) Αϋπνία ή υπέρυπνία Ψυχοκινητική ανησυχία ή αναστολή Καταβολή δυνάμεων Αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής Δυσκολία στη σκέψη ή συγκέντρωση Ιδέες αυτοκτονίας ή απόπειρες Παραληρητικές ιδέες (σύντονες ή ασύντονες)

Η ύπαρξη καταθλιπτικών συμπτωμάτων συχνά μπορεί να υποεκτιμάται από τον θεράποντα ιατρό Οι ασθενείς μπορεί να είναι απρόθυμοι να αποκαλύψουν τα συμπτώματά τους λόγω φόβων εγκατάλειψης και επίδειξης αδυναμίας.

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ Να γίνεται προσεκτική αξιολόγηση όταν υπάρχουν ιδέες αυτοκτονίας ή ευχές θανάτου Σύμπτωμα κατάθλιψης ή έκφραση αντίδρασης σε αφόρητο σύμπτωμα της νόσου Φαίνεται ότι ο κίνδυνος είναι κάπως αυξημένος στους ασθενείς με καρκίνο

ΑΥΞΗΜΕΝΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Άρρεν φύλο Προχωρημένος καρκίνος Χαμηλή πρόγνωση Ανεπαρκώς ελεγχόμενος πόνος Κατάθλιψη /ιστορικό ψυχιατρικής νόσου Ιστορικό προηγούμενης απόπειρας Οικογενειακό ιστορικό απόπειρας Χρήση αλκοόλ ή ουσιών Επιπρόσθετα οργανικό Ψ/Σ Εντοπισμός καρκίνου (στόμα πνεύμονας λάρυγγας)

Η αναγνώριση αυτοκτονικών ιδεών θα πρέπει να οδηγεί σε επείγουσα ψυχιατρική εκτίμηση και αξιολόγηση του αυτοκτονικού κινδύνου

ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ : ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ Δυσπροσαρμοστική αντίδραση σε στρεσσογόνο παράγοντα Ύφεση όταν επιτευχθεί ένα νέο είδος προσαρμογής Εκδηλώνεται με : Έκπτωση λειτουργικότητας Συμπτώματα

Συμπτώματα αντιδραστικής κατάθλιψης Δυσφορικό συναίσθημα Αισθήματα ενοχής Φόβοι για το μέλλον Αγωνία Αϋπνία Αίσθημα παλμών η ταχυκαρδίας Εφιδρώσεις Αίσθημα σύσφιξης κεφαλής Ευσυγκινησία ή κλάματα Αίσθημα επικείμενου κακού

ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΨΥΧΟΣΥΝΔΡΟΜΟ (ΟΞΥ ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑ) ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΨΥΧΟΣΥΝΔΡΟΜΟ (ΟΞΥ ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑ) Σημαντική ψυχιατρική διαταραχή & συχνά θέτει στα αρχικά στάδια πολλαπλά διαγνωστικά προβλήματα Χρήζει επείγουσας αντιμετώπισης Αιτιοπαθογενετικά το παραλήρημα θεωρείται εκδήλωση γενικευμένης εγκεφαλικής ανεπάρκειας με απορρύθμιση των νευροδιαβιβαστικών συστημάτων

ΑΙΤΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΟΥ ΨΥΧΟΣΥΝΔΡΟΜΟΥ Μεταστάσεις στον εγκέφαλο/ευκαιριακές λοιμώξεις Τοξικότητα χημειοθεραπείας Μεταβολικές διαταραχές από βλάβη ζωτικών οργάνων (ήπαρ, νεφρά) Διαταραχές ηλεκτρολυτών από εμέτους χημειοθεραπείας, ή υπερασβεστιαιμία λόγω οστεολυτικών μεταστάσεων Φάρμακα παρανεοπλασματικά σύνδρομα (π.χ. μεταιχμιακή εγκεφαλίτις)

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΟΡΓΑΝΙΚΟΥ ΨΥΧΟΣΥΝΔΡΟΜΟΥ Διαταραχή επιπέδου συνείδησης Διάσπαση προσοχής Κυμαινόμενες περίοδοι ανησυχίας Ταραχή Αϋπνία με αναστροφή μέρα-νύχτας Καχυποψία Επιθετικότητα Παραλήρημα Ψευδαισθήσεις

ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Νευρωτικές διαταραχές : αυξημένος κίνδυνος δυσπροσαρμοστικής αντίδρασης με επίταση άγχους, φόβων. Μεγάλο ποσοστό διαταραχής πανικού σε πρώτη νοσηλεία, διάγνωση, αρχή χημειοθεραπεία Διαταραχή προσωπικότητος: άγχος, κατάθλιψη δύσκολες διαπροσωπικές σχέσεις με ιατρικό προσωπικό, δυσκολία στις αποφάσεις, άρνηση θεραπείας (άκαμπτες & δυσπροσαρμοστικές απαντήσεις στο στρες) Σχιζοφρένεια : αργότερα διάγνωση, δυσκολία κατανόησης νόσου, θεραπειών , επιπλοκών άρα δύσκολη επίτευξη επιτυχούς θεραπείας

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Βιολογικές θεραπείες Ψυχοθεραπείες Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση Ποιότητα ζωής (ΠΖ)

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΊΕΣ SSRIs NASSAs (μιρταζαπίνη) SNRIs Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά Αγχολυτικά Αντιψυχωτικά Υπναγωγά

ΨΥXΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Ατομική ψυχοθεραπεία Ομαδικές ψυχοθεραπείες Ομάδες αυτοβοήθειας Συμβουλευτικές-εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Διαπραγμάτευση της άρνησης, του θυμού, αναζήτηση νοήματος. Υποστήριξη στις ομάδες από άλλους ασθενείς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

Ευχαριστώ για την προσοχή σας