Σημασιολογία

Φραστική (προτασική) σημασιολογία Λεξική σημασιολογία Φραστική (προτασική) σημασιολογία C. K. Οgden & I.A. Richards, 1923, The Meaning of Meaning: A Study of the Influence of Language upon Thought and of the Science of Symbolism 16 διαφορετικοί ορισμοί της λέξης «meaning» (σ. 186-7 http://s-f-walker.org.uk/pubsebooks/pdfs/ogden-richards-meaning-all.pdf

Λεξικογραφία «The other words annexed to a word in the Dictionary» Ogden & Richards, 1923 Eτυμολογία

19ος αιώνας: Ιστορική-συγκριτική γλωσσολογία 20ος αιώνας: Αμερικανικός δομισμός (Leonard Bloomfield) Ευρωπαϊκός δομισμός (John Firth) Γενετική-μετασχηματιστική γραμματική

Διάφορα είδη σημασίας Αναφορική /περιγραφική/γνωστική: αποδίδει την εξωγλωσσική πραγματικότητα με «ουδέτερο» τρόπο. Συνδέεται με την αναφορική λειτουργία της γλώσσας (βλ. λειτουργίες της γλώσσας, σύμφωνα με τον R. Jakobson).

Διάφορα είδη σημασίας Εκφραστική/βιωματική/ συναισθηματική: σχετίζεται με την προσωπικότητα του κάθε ομιλητή,  Λ.χ. η λέξη θάλασσα Λέξεις όπως φιλότιμο, ντομπροσύνη, ρωμέικο Μετάφραση ;; Συνδέεται με την εκφραστική λειτουργία. Πβ. στα αγγλικά η λέξη privacy στα γαλλικά οι λέξεις gourmet ή complicité.

Διάφορα είδη σημασίας Δήλωση vs Συνδήλωση (Dénotation vs Connotation)

Διάφορα είδη σημασίας Κοινωνική σημασία: σχετίζεται με την κοινωνική ομάδα που χρησιμοποιεί μια συγκεκριμένη λέξη. Π.χ. φοιτητές, φοιτηταί, πρωτοετάκια 7η τέχνη, κινηματογράφος, σινεμά, σινεμαδάκι, Κρασί, oίνος.

η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών του δανού γλωσσολόγου Louis Hjelmslev (1889-1965) Prolegomena to a theory of language [1943], 1974.

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Gottfried Wilhelm Leibnitz (1646-1716): ανάλυση σύνθετων εννοιών που απαρτίζονται από απλούστερες. Το"αλφάβητο" της ανθρώπινης σκέψης

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Hjelmslev: Στοιχεία σημασίας ή σημασιολογικά χαρακτηριστικά Διαφορά από Λάιμπνιτζ; AΝΔΡΑΣ: άνθρωπος, ενήλικος, αρσενικό ΓΥΝΑΙΚΑ: άνθρωπος, ενήλικος, θηλυκό ΚΟΡΙΤΣΙ: άνθρωπος, μη ενήλικος, θηλυκό ΑΓΟΡΙ: άνθρωπος, μη ενήλικος, αρσενικό H ανάλυση όμως του Hjelmslev δεν αφορά καθολικές έννοιες, αλλά το λεξιλόγιο κάθε γλώσσας ως ξεχωριστού συστήματος.(

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ ΠΑΙΔΙ Έμψυχο + + + Ανθρώπινο + + + Αρσενικό + + +- Ενήλικος + + - Συγγένεια + + + Aνιούσα συγγένεια + + -

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Λέξημα: το σύνολο των μορφών μιας λέξης: Γράφω, γράφεις, γράφουμε, έχω γράψει, έγραψες, κτλ  ΓΡΑΦΩ : λέξημα

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Ανάλυση σε σημασιολογικά χαρακτηριστικά των λεξημάτων: ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ ΚΟΡΗ ΘΕΙΑ

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Υπόθεση ισομορφίας τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά είναι οι ελάχιστες μονάδες που συνθέτουν τα σημαινόμενα σε κάθε γλώσσα, όπως τα φωνήματα είναι οι ελάχιστες μονάδες που συνθέτουν τα σημαίνοντα.

Η θεωρία των σημασιολογικών χαρακτηριστικών Υπόθεση ισομορφίας ΜΟΡΦΗ ΣΗΜΑΣΙΑ Α΄ άρθρωση Μορφήματα Σημήματα Β΄ άρθρωση Φωνήματα Σημασιολογικά χαρακτηριστικά

Η θεωρία των σημασιολογικών πεδίων του γερμανού γλωσσολόγου Jost Trier (1894-1970) Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes, 1931

Η θεωρία των σημασιολογικών πεδίων Το λεξιλόγιο μιας γλώσσας οργανώνεται σε ομάδες με συναφείς σημασίες: π.χ. οι όροι που δηλώνουν: Συγγένεια: …. Χρώματα:…. Έπιπλα:….. Εργαλεία:…. Ζώα:… κλπ.

Η θεωρία των σημασιολογικών πεδίων Η ιδέα αυτή έχει εφαρμοστεί - στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, στη διδασκαλία του λεξιλογίου και - στα εννοιολογικά λεξικά, τους "θησαυρούς", όπως π.χ. το Αντιλεξικόν του Θεολόγου Βοσταντζόγλου.

Η θεωρία των σημασιολογικών πεδίων Η κάθε λέξη έχει τη θέση της (την αξία της) μέσα στο πεδίο, με βάση τις σχέσεις που αναπτύσσει με τις άλλες λέξεις του ίδιου πεδίου. Oι σχέσεις αυτές διαφοροποιούνται από γλώσσα σε γλώσσα αγγλ. cake ελλ. πάστα, τούρτα, κέικ, γλυκό

Το σημασιολογικό πεδίο των χρωμάτων στην Αγγλική και Ουαλική Αγγλική green blue grey brown Ουαλική gwyrdd glass llwyd

Σε κάθε γλώσσα, διαφορετική οργάνωση των σημασιών των λεξημάτων αέρας, άνεμος vs vent, air aγάπη, έρωτας vs amour ξύλο, δάσος, vs bois, forêt

Γλωσσική σχετικότητα «υπόθεση Sapir-Whorf»: H κάθε γλώσσα κατατέμνει την πραγματικότητα με ιδιαίτερο τρόπο Edward Sapir και Benjamin Lee Whorf Πβ. Ludwig Wittgenstein (1889-1951) Τractatus Logico-Philosophicus, 1921: «Tα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου»

γλωσσικός προκαθορισμός (linguistic determinism) Aκραία εκδοχή της υπόθεσης Sapir-Whorf: Η γλώσσα θέτει περιορισμούς ή και φραγμούς στη σκέψη των ομιλητών της Καθορίζει τον τρόπο που αυτοί σκέφτονται Iσχύει κάτι τέτοιο; Αν ίσχυε τι δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε;

Γλωσσικά καθολικά Ομοιότητες μεταξύ των γλωσσών, π.χ. στη σήμανση των χρωμάτων (Berlin & Kay 1969) Άσπρο – μαύρο Κόκκινο Πράσινο Κίτρινο Μπλε Καφέ Γκρι

Σχέσεις μεταξύ λεξημάτων Παραδειγματικές και συνταγματικές σχέσεις μεταξύ λεξημάτων «H σημασία μιας λέξης ταυτίζεται με τη χρήση της» L. Wittgenstein, 1953, Φιλοσοφικές έρευνες.

Συνταγματικές σχέσεις Συνάψεις: τρώω σάντουιτς/ μακαρονάδα/ τα νύχια μου αλλά: τρώω *νερό, *γάλα *αυτοκίνητο Κλούβιο… Κούφιος… Άκρατος… Αποτίω… Καταλογίζω…

Συνταγματικές σχέσεις Στερεότυπες εκφράσεις: τρώω τα μούτρα μου/ πόρτα/ μια γραμμή/ τούμπα/ ξύλο/ έναν άνθρωπο, κόλλημα, χυλόπιτα/ τα λυσακά μου Άσπρος σαν το χιόνι Τα πήρα στο κρανίο

Συνταγματικές σχέσεις Συμφραστικοί πίνακες Ανεμόσκαλα, Συμφραστικοί Πίνακες Λέξεων για Μείζονες Νεοέλληνες Ποιητές http://www.greek-language.gr/Resources/literature/tools/concordance/

Συνταγματικές σχέσεις Συμφραστικοί πίνακες (η λέξη ακόμα στον Καρυωτάκη) ΚΑΡ ΠΑΠ01 01 0002 028τη λέξη τη λυπητερή θα βρω | που ακόμα δεν ειπώθη ΚΑΡ ΠΑΠ01 02 0004 007μακριά, | πιο δώθε ανοιχτοπράσινο κι ακόμα δώθε ΚΑΡ ΝΗΠ01 02 0001 010ορίζουνε, τη γη. | Όμως ρωτιούνται ακόμα σαν τί λείπει | και πλήττουνε και λιώνουν ΚΑΡ ΝΗΠ01 04 0006 006μου δέχονταν το Μάρτη ανατριχίλα. | Ακόμα με συνέπαιρνε γλυκιά μια συλλογή | όταν ΚΑΡ ΝΗΠ01 04 0007 007γλυκιά η εσπέρα… | Ένας καημός που ακόμα δεν εδόθη | γινόταν άστρο. ΚΑΡ ΝΗΠ01 04 0010 028μας και οι βόλοι, | για τις χαρές που ακόμα με κρατούνε ΚΑΡ ΕΛΣ01 01 0004 008μου λησμονούνται, | σ’ εκείνη το ρολόι ακόμα ζει. ΚΑΡ ΕΛΣ01 01 0004 015μου σπίτι αντιβοεί | στην ώρα κείνη ακόμα, που σημαίνει, ΚΑΡ ΕΛΣ01 01 0019 014»Ας με χτυπούν | πάντα κι ακόμα.

Παραδειγματικές σχέσεις Φεύγεις αύριο; σήμερα; τώρα; μεθαύριο;

Παραδειγματικές σχέσεις Ομωνυμία: Δύο λέξεις που έχουν την ίδια μορφή (ακουστική εικόνα) αλλά διαφορετικές σημασίες (αυτή, αυτί). Ομόηχα ετερόγραφα φύλλο, (τον) φίλο, φύλο. Ομόηχα ομόγραφα όρος, θείο, ράδιο. Τα ομώνυμα στο λεξικό αποτελούν ξεχωριστά λήμματα.

Παραδειγματικές σχέσεις Πολυσημία: μια λέξη με περισσότερες σημασίες. Οι σημασίες συνδέονται μεταξύ τους. Υπάρχει λογική ή ετυμολογική σχέση μοναχός τραπεζαρία Στο λεξικό: ένα λήμμα

Παραδειγματικές σχέσεις Δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ πολυσημίας και ομωνυμίας το λέξημα γλώσσα (το ψάρι) ξεχωριστό λήμμα, δηλ. ομώνυμο με τη γλώσσα που μιλάμε; ή στο ίδιο λήμμα, ως μια από τις σημασίες της ίδιας πολύσημης λέξης; Το να το δεικτικό (Να ο Γιάννης) και το μόριο να (θέλω να έρθει)

Παραδειγματικές σχέσεις Συνωνυμία: όμοιο περιεχόμενο, διαφορετική μορφή: άσπρος, λευκός Υπωνυμία: λουλούδι-τριαντάφυλλο Αντωνυμία συμπληρωματική: νεκρός-ζωντανός, με διαβάθμιση: ψηλός-κοντός, Αντίστροφη: ανοίγω- κλείνω, κλειδώνω- ξεκλειδώνω Αντιστρέψιμη: μπρος-πίσω, αγοράζω-πουλάω, δανείζομαι-δανείζω.

η λέξη ακόμα στον Καρυωτάκη β΄π η λέξη ακόμα στον Καρυωτάκη β΄π χώμαΚΑΡ ΕΛΣ01 02 0005 007ξερά φύλλα στο χώμα. | Έπειτα εχώρισαν ακόμα, | κάποιο φθινοπωρινό δείλι.ΚΑΡ ΕΛΣ01 02 0008 016πόνος μας, για να λέει ότι υπάρχουμε ακόμα… ΚΑΡ ΕΛΣ01 05 0005 013έκλαιαν οι Μούσες! | Τάχα τρεκλίζοντας ακόμα, | Βερλέν, κρατάς αυλό στο στόμα,ΚΑΡ ΤΕΠ01 00 0002 007και μες στα μάτια μας διατηρούμε ακόμα | κάτι που δίνει στα πράγματα χρώμα.ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0002 010και σκόρπισαν έν’ άρωμα γλυκύτερο ακόμα· | από τον ήλιο έφυγε μια χαρωπή ακτίναΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0003 005Ο ήλϊος που άλλοτε, που χθες, προχθές ακόμα, | εσκόρπιζε το γέλιο του, ψηλά, το ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0006 004στη λαμπερή σου τη μορφή και στη ματιά σ’ ακόμα. | Το κυματάκι πρόβαινε μ’ ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0011 010Κυλίστηκε στο χώμα | ένας Τιτάν π’ ακόμα χτες εστόλιζ’ ένα θρόνο, | κι εσφάλισε ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0012 006—λουλούδι που μαράθηκε προτού ν’ ανθίσει ακόμα— | θρηνεί σβησμένα όνειρα κι ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0013 005Τα κάλλη σου εζήλεψε κι ο ήλϊος ακόμα | κι αχτίδες έστειλες χρυσές να παίξουνε ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0016 016το αιθέρινο στεφάνι. | Και τα πουλάκια ακόμα —συφορά μου!— | που αφουγκραστήκαν ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0018 011«Θαμπώθηκα!» τους λέω γω, κι αυτά μου λεν ακόμα: | «Μπορείς να δεις τον ήλϊο;» ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0021 024«Της σάρκας σου δε γίνηκα προσκυνητής ακόμα!» ΚΑΡ ΕΦΣ02 00 0023 011στα στήθια | και σαν Θεό Το προσκυνάει ακόμα. | Αγγελουδιών ειρηνοφόρα πλήθια,ΚΑΡ ΕΦΜ02 00 0004 019θυμήσου με, μικρούλα μου, και θρήνησέ με ακόμα | όντας στον τόπο που θα μπουν τα ΚΑΡ ΕΦΜ02 00 0007 008δαυλό που κάθε σάπιο στάχτωνε, | κι ακόμα ένα μαχαίρι | που τα μικρά όλα αφάνιζε ΚΑΡ ΣΓΜ02 00 0001 056επάνω | να φαίνεσ’ ώς τα γόνατα κι ακόμα παραπάνω· | και να ’σαι γάμπα αληθινή και ΚΑΡ ΣΠΜ02 00 0001 028εμείς θ’ αφήνουμε | και τη σαμπάνια ακόμα· | μόνο φιλιά θα πίνουμε