Κοινωνικό Ζήτημα 1900-1922

Στις αρχές του 20ού αιώνα η διαχείριση των εργασιακών σχέσεων και η κοινωνική ενσωμάτωση της μισθωτής εργασίας έτειναν να μετατραπούν στο κεντρικό ζήτημα της ελληνικής κοινωνίας 1906-1907: μεγάλες απεργίες στον Πειραιά και Λαύριο οι οποίες – αν και δεν ήταν οι πρώτες – ενέπλεκαν ένα ευρύ φάσμα βιομηχανικών κλάδων και τους λιμενεργάτες

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση που άνοιξε στο περιοδικό «Ο Νουμάς» με αφορμή το δοκίμιο του Γ. Σκληρού «το κοινωνικό μας ζήτημα» συνιστά μια σημαντική καμπή συνειδητοποίησης των αλλαγών από πολλές κοινωνικές ομάδες Οι καλλιτέχνες μεταλλάσσονται σε διανοούμενους

Η συζήτηση μαρτυρά την έλξη που ασκούσε στους διανοούμενους της Διασποράς το ελληνικό κράτος Οι ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στο σχήμα του Γ. Σκληρού και του επικριτή του Μάρκου Τσιριμώκου δεν ήταν τόσο μεγάλες όσο οι ίδιοι θεωρούσαν

Το κύριο ζήτημα της ελληνικής κοινωνίας για τον Τσιριμώκο ήταν το γλωσσικό που οριζόταν ως πνευματικό ζήτημα – Για τον Σκληρό το κύριο ζήτημα ήταν ιδεολογικό που οριζόταν ως κοινωνικό Και οι δύο όμως θεωρούσαν ότι βασικό γνώρισμα της ελληνικής κοινωνίας ήταν η έλλειψη ταξικών αντιθέσεων και σίγουρα η έλλειψη ταξικής συνείδησης από μικροαστούς και εργάτες

Η βασική διαφορά Σκληρού-Τσιριμώκου ήταν ότι ο πρώτος πίστευε στην πάλη των τάξεων ως θετικού και κεντρικής σημασίας στοιχείου για την κοινωνική πρόοδο Οι απεργίες αντιμετωπίζονταν με την εναλλαγή πατερναλιστικών και κατασταλτικών μέτρων

Ο Κρατισμός Μπροστά στην συνεχή οργάνωση των εργατών η άρχουσα τάξη προχώρησε σε «θετικές» κρατικές ενέργειες και σε ιδεολογικούς μηχανισμούς «θετική» ενέργεια ήταν η εισαγωγή νόμων για την πρόληψη και ρύθμιση των εργατικών διαφορών (αρχή κράτους πρόνοιας σύμφωνο με την φιλελεύθερη Αγγλία και το γερμανικό πρότυπο)

Το αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών ήταν (όπως και στην Ευρώπη) η υπαγωγή στη δημόσια σφαίρα, υπό την κρατική επίβλεψη σχέσεων που θεωρούνταν ότι ανήκαν στο χώρο του ιδιωτικού Οι προτάσεις δεν προέρχονταν από εργάτες ή ιδιοκτήτες βιομηχάνους αλλά από διαχειριστές του συστήματος (τεχνικούς, νομικούς, οικονομολόγους, πολιτικούς)

Αυτοί που με σαφήνεια ζητούσαν την κρατική παρέμβαση ήταν όσοι αρνούνταν την ύπαρξη κοινωνικού ζητήματος και αντιμετώπιζαν αρνητικά τις εργατικές διεκδικήσεις Γι αυτούς το κράτος ήταν η ύψιστη συλλογικότητα του έθνους – αντίφαση ανάμεσα στον κρατισμό και την ατομικότητα η οποία θα «λυνόταν» από τη στιγμή που ο κράτος θα ήταν κάτω από τον έλεγχο των ολίγων και αρίστων (και όχι διαβρωμένο από τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία)

Ο κρατισμός ξεκίνησε περίπου μετά το 1892 (με το σταφιδικό ζήτημα) και κάλυψε ένα πλήθος κοινωνικών ζητημάτων, οδηγούμενο σχεδόν σε ιδεοληψία

Ο Εθνικισμός Δύο ήταν τα ιδεολογικά όπλα που χρησιμοποιούσε η αστική τάξη εναντίον των εργατών: εθνικισμός και θρησκεία Ο Σκληρός εισήγαγε την αντίληψη ότι δεν υπήρχε μια γενική ιδέα περί έθνους, αλλά ότι οι τάξεις έχουν διαφορετική άποψη περί έθνους και κράτους Εισάγονται αντιορθολογικά στοιχεία στην εθνική ιδεολογία (π.χ. ιδέες περί φυλής)

Ο νέος αντιορθολογισμός συνοδευόταν από την εξύμνηση της βίας σε πρωτόγνωρο για την ελληνική κοινωνία βαθμό Μετά την ήττα του 1897, ο εθνικισμός έγινε περισσότερο βίαιος, πιο αντιδημοκρατικός και κυρίως πιο αντικοινοβουλευτικός

Η επιστράτευση της θρησκείας «Τα Πάτρια» ήταν περιοδικό που ιδρύθηκε το 1902 σε συνέχεια της αντίδρασης της μετάφρασης του Ευαγγελίου (τα Ευαγγελικά) – η πολιτική και πνευματική εξουσία επιβεβαίωνε ότι ο τύπος ήταν ουσία (η αυλή και μέρος της εκκλησίας ήταν πρώτα υπέρ της μετάφρασης και μετά υπέρ των «Πατρίων») ΄Ανοιγμα για πρώτη φορά ενός τέτοιου περιοδικού προς ευρύτερες και κοινωνικά ασθενέστερες τάξεις (είχε και «ανατρεπτικό» χαρακτήρα)

Το 1907 ιδρύεται η αδελφότητα θεολόγων και το περιοδικό «η Ζωή», το οποίο καθ’ όλο τον 20ό αιώνα άσκησε παρασκηνιακή επιρροή σε όλο το πολιτικό σύστημα με εκδόσεις, παραεκκλησιαστικές ομάδες κ.λπ Ο δημοτικισμός, ο εθνικισμός και ο αντικοινοβουλευτισμός ως ενοποιητικές ιδεολογίες συσπείρωναν οπαδούς από διαφορετικές ιδεολογίες – μόλις όμως εμφανίστηκε το ζήτημα των τάξεων, διασπάστηκαν