Σχολή Κοινωνικών & Ανθρωπιστικών Επιστημών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Κοινωνιογλωσσολογία 6o Μάθημα: Διγλωσσία, πολυγλωσσία & υπερποικιλότητα, διαγλωσσικότητα Κοινωνιογλωσσολογία - Χειμερινό Εξάμηνο: 2016-2017 Συνδιδασκαλία: Σοφία Τσιώλη Ρούλα Κίτσιου Υπ. Δρ. Εφ/νης Γλωσσολογίας ΕΚΠΑ Δρ. Κοινωνιογλωσσολογίας ΠΘ

Διαλογική Διάλεξη – με τη μορφή συνέντευξης Καλεσμένη μας: η κ. Σοφία Τσιώλη, Υπ. Δρ. Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ, Μέλος του Εργαστηρίου ΜΔΔΕΓΠ Συντονίστρια του έργου PRESS Συνδιδασκαλία

Τι απεικονίζουν τα σκίτσα αυτά; Συνεισφορές φοιτητριών/τών (1/2)

Τι σημαίνει διγλωσσία και πολυγλωσσία; Συνεισφορές φοιτητών/τριών (2/2) Όταν το κάθε παιδί μιλάει τουλάχιστον 2 γλώσσες και τη μητρική του – Χριστίνα Όταν ένα παιδί μπορεί από τη βρεφική του ηλικία να μιλάει 2 γλώσσες – Αγγελική α) ο μπαμπάς και η μαμά του παιδιού μιλάνε διαφορετικές γλώσσες και β) ότι γνωρίζει παραπάνω από 2 γλώσσες - Χριστίνα Το παιδί να μπορεί να μιλάει και να γράφει 2 γλώσσες - Πόπη Το παιδί έχει επιρροές από διάφορα γλωσσικά περιβάλλοντα – επειδή συμμετέχει σε αυτά (ακόμη και εκτός οικογενειακού περιβ.) – Αντώνης

1η ερώτηση Τι είναι η διγλωσσία;

«Ανάμεσα σε δύο γλώσσες»...η αφήγηση του Αλντόρ Ηχητικό αρχείο [19.30’-20.44’] πως βίωσε την αρχή της διγλωσσίας ο Αλντόρ

Συνέντευξη με δίγλωσσο ομιλητή στα ελληνικά (στη δεύτερη γλώσσα του, στη Γ2) ΣΥΜ6 ε::: η αλβανική και τα::: ελληνικά ΣΤ αυτές τις γλώσσες πότε τις χρησιμοποιείς; Δηλαδή ελληνικά πότε μιλάς; ΣΥΜ6 με τους φίλου μου::: με τους φίλους μου (.) και λίγο με τη μαμά (.) ΣΤ και τα αλβανικά; ΣΥΜ6 με τον μπαμπά και τους συγγενείς (.) ΣΤ τα μιλάς στο σπίτι φαντάζομαι ή και έξω; ΣΥΜ6 ε::: έξω λίγο (.) με τους φίλους μου που είναι και αυτοί από την Αλβανία::: ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ

Το φαινόμενο της διγλωσσίας Η διγλωσσία (bilingualism) αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο η διγλωσσία ΔΕΝ συνιστά απλό γλωσσικό γεγονός  ΑΛΛΑ χαρακτηριστικό της χρήσης της γλώσσας ΔΕΝ αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του γλωσσικού κώδικα  ΑΛΛΑ του γλωσσικού μηνύματος ΔΕΝ ανήκει στον τομέα του συστήματος της γλώσσας (langue)  ΑΛΛΑ της ομιλίας (parole) (Μackey, 1970, 554)

Ορισμός της Hoffmann Διάκριση διγλωσσίας Bilingualism refers to the establishment, maintenance and use of two languages in an individual either on more or less equal terms with each other or with one language being dominant but with the other strong enough for the individual to function in this language. Individual bilingualism can be defined in many different ways depending in which criteria are used as the basis of the definition (ηλικία, niveau de langue) Societal bilingualism is the phenomenon found among communities where two languages are habitually employed by a considerable number of its members, though not necessarily all of them ο ορισμός της διγλωσσίας και του δίγλωσσου ατόμου εξαρτάται από τον ορισμό της/των μητρικής/μητρικών γλώσσας/γλωσσών του (της μίας από τις δύο ή περισσότερες γλώσσες που χειρίζεται)

Ορίζοντας τη «μητρική» γλώσσα – η σχετικότητα του όρου ποικίλες εκφάνσεις του όρου μητρική γλώσσα (Skutnabb-Κangas, 1984, 12-57): Ορίζεται: α) ως προς την προέλευσή της —η γλώσσα που μαθαίνει κανείς πρώτη ή οι γλώσσες που μαθαίνει κανείς πρώτες (δύο μητρικές γλώσσες), [ο επιθετικός προσδιορισμός «μητρική» δεν συμπίπτει απαραίτητα με τη γλώσσα που χρησιμοποιεί η μητέρα του παιδιού] β) ως προς τη γλωσσική επάρκεια του ομιλητή [η γλώσσα που χειρίζεται κανείς καλύτερα] γ) ως προς τη λειτουργικότητα της γλώσσας [η γλώσσα που χρησιμοποιεί συχνότερα ο ομιλητής] δ) ως προς τη στάση του ομιλητή έναντι αυτής [η γλώσσα με την οποία ταυτίζεται ο ομιλητής ή η γλώσσα με την οποία τον ταυτίζουν οι άλλοι], και ε) ως προς το γλωσσικό αυτοματισμό του ομιλητή [η γλώσσα στην οποία σκέφτεται κανείς, ονειρεύεται, μετράει, γράφει ποίηση κ.ά.] Επιπλέον, η μητρική γλώσσα ενός ομιλητή μπορεί να λάβει διάφορες εκφάνσεις στη διάρκεια της ζωής του (Romaine, 1995, 22).

Ζητήματα ορισμού της διγλωσσίας δύσκολα μπορεί να οριστεί το περιεχόμενο της έννοιας αυτής  υπάρχουν τόσοι ορισμοί όσοι και οι ερευνητές και οι επιστημονικές προσεγγίσεις η έννοια της διγλωσσίας μπορεί να είναι από εξαιρετικά ευρεία και επιφανειακή, έως εξαιρετικά στενή και δεσμευτική

Ορισμοί της διγλωσσίας Ερευνητής Έμφαση σε: Ορισμός U. Weinreich (1979, 1) στη λειτουργική χρήση των γλωσσών διγλωσσία = η πρακτική της εναλλάξ χρήσης δύο γλωσσών δίγλωσσος = ο μετέχων σε αυτού του είδους τις επικοινωνιακές καταστάσεις Βloomfield (1933, 55-56) στη γλωσσική και εγκεφαλική διεργασία διγλωσσία = η κατοχή των δύο γλωσσών σε βαθμό τελειότητας τέτοιον ώστε ο δίγλωσσος να μη διακρίνεται από τους φυσικούς ομιλητές (παρόλο που ομολογεί ότι δεν είναι σε θέση να καθορίσει τα κριτήρια τελειότητας) Van Οverbeke (1972) στην έννοια της επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας διγλωσσία = ένας προαιρετικός ή υποχρεωτικός τρόπος αποτελεσματικής αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ δύο ή περισσότερων διαφορετικών κόσμων και δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων Ε. Ηaugen (1969, 6-7) - διγλωσσία = ικανότητα να παράγει κανείς στην άλλη γλώσσα καλοσχηματισμένα (complete), μεστά νοήματος εκφωνήματα Μacnamara (1967) διγλωσσία = η επάρκεια σε 1 από τις 4 γλωσσικές δεξιότητες: α) κατανόηση προφορικού κειμένου, β) παραγωγή λόγου, γ) ανάγνωση ή/και δ) γραφή σε μία γλώσσα διαφορετική από τη μητρική γλώσσα του ομιλητή. πρόσφατες μελέτες περί διγλωσσίας Καταλήγουν στο ότι πρόκειται για ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο φαινόμενο ο ορισμός και η μελέτη του εξαρτώνται από πολυποίκιλους παράγοντες έτσι κάθε περίπτωση διγλωσσίας αποτελεί και μοναδική περίπτωση.

Συνιστώσες του φαινομένου της διγλωσσίας - Ηλικία «πρώιμη» διγλωσσία, από την ηλικία των τριών ετών, η οποία ταυτίζεται με την παιδική ηλικία και το οικογενειακό περιβάλλον, και το «ύστερη» διγλωσσία, από την εφηβεία και εντεύθεν, η οποία ταυτίζεται με το σχολείο και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού Η κατάκτηση της Γ2 μπορεί να συντελείται τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω από αυτό, στο πλαίσιο, π.χ., ειδικού διγλωσσικού εκπαιδευτικού συστήματος. τα όρια των ηλικιών δεν είναι σαφώς καθορισμένα και ποικίλλουν ανάλογα με τον ερευνητή οι σχετικές έρευνες διχογνωμούν ως προς την προσφορότερη ηλικιακή περίοδο για την κατάκτηση της Γ2

Συνιστώσες του φαινομένου της διγλωσσίας –Γλωσσική επάρκεια Διγλωσσία = ένα συνεχές ικανοτήτων, μια συνέχεια συνεχών  ποικίλλει ανάλογα με τα άτομα και τις διαστάσεις που μπορεί να προσλάβει το φαινόμενο της διγλωσσίας (Μacnamara, 1969, 82) Οι όροι τέλειος, πραγματικός και αμφίγλωσσος δίγλωσσος δηλώνουν τον ομιλητή που κατέχει άριστα και τις δύο γλώσσες και τις χρησιμοποιεί σε οποιεσδήποτε επικοινωνιακές συνθήκες  άτομα εξαιρετικά δυσεύρετα στις γλωσσικές κοινότητες η εκκολαπτόμενη (incipient) διγλωσσία αναγνωρίζει ομιλητές με ελάχιστες γνώσεις σε μια δεύτερη γλώσσα ως δίγλωσσους ομιλητές οι όροι ισορρόπως δίγλωσσος ή ισόγλωσσος δίγλωσσος (balanced bilingualism / equilingualism) επιχειρούν να εξισορροπήσουν τις διαπιστούμενες ακραίες εκδηλώσεις διγλωσσίας και δηλώνουν τον ισοσθενή δίγλωσσο = εκείνον τον ομιλητή με την ίδια επάρκεια και στις δύο γλώσσες του,  χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι γλωσσικές του δεξιότητες συγκρίνονται με αυτές των αντίστοιχων μονογλώσσων Και στην τελευταία όμως αυτή περίπτωση πάντα θα υπάρχει κάποια γλώσσα στην οποία ο δίγλωσσος θα έχει μεγαλύτερη ευφράδεια — εάν όχι σε όλες τις δυνατές χρήσεις, σε κάποιες συγκεκριμένες μόνον οπότε μιλάμε για μια ισχυρότερη ή κυρίαρχη γλώσσα (dominant) και για μία ασθενέστερη

2η ερώτηση – Περνώντας στην έννοια της πολυγλωσσίας Τι είναι η πολυγλωσσία; Διαφέρει από την έννοια της διγλωσσίας; Και αν ναι, σε τι;

Πολυγλωσσία Οπτική αφήγηση Προφορική αφήγηση ΣΥΜ3 ναι (.) λοιπόν (.) εδώ έχω επιλέξει τα σριλαγκέζικα (.) που είναι η γλώσσα μου (.) και::: έβαλα το κίτρινο χρώμα επειδή στη σημαία μου (.) στη σημαία (.) υπάρχει ένα λιοντάρι (.) που είναι κίτρινο και::: και νομίζω πως (_) έχω::: λίγη ΔΥΝΑΜΗ μέσα στην καρδιά μου (.) και κάτι τέτοιο (.) ΣΥΜ3 ας πούμε::: τα ελληνικά τα χρησιμοποιώ όταν::: δεν ξέρω να πω μια πρόταση στα σριλαγγέζικα (12.00) και::: στα σριλαγγέζικα τα::: όταν δεν καταλαβαίνω κάτι στα ελληνικά (.) αυτό(.)

Αφηγήσεις: πολυγλωσσία http://www.iamplurilingual.com (ηχητικό απόσπασμα) http://www.youblisher.com/p/829862-Les-jours-de-la-semaine/ (πολύγλωσσο βιβλίο – δημιουργία μαθητών)

Πολυγλωσσική προσέγγιση - L’approche plurilingue Bien au-delà, l’approche plurilingue met l’accent sur le fait que, au fur et à mesure que l’expérience langagière d’un individu dans son contexte culturel s’étend de la langue familiale à celle du groupe social puis à celle d’autres groupes (que ce soit par apprentissage scolaire ou sur le tas), il/elle ne classe pas ces langues et ces cultures dans des compartiments séparés mais construit plutôt une compétence communicative à laquelle contribuent toute connaissance et toute expérience des langues et dans laquelle les langues sont en corrélation et interagissent. Dans des situations différentes, un locuteur peut faire appel avec souplesse aux différentes parties de cette compétence pour entrer efficacement en communication avec un interlocuteur donné. (CECRL, p. 11-12)

Διαγλωσσικότητα

Προβληματισμός Κωνσταντίνας Π. προς συζήτηση

Προβληματισμός Κατερίνας Α. προς συζήτηση

3η ερώτηση Υπάρχει σχέση ανάμεσα στον χώρο και την πολυγλωσσία; Αν ναι, πώς σχετίζονται;

Από την ποικιλότητα στην υπερποικιλότητα

Ορισμός:Υπερποικιλότητα Super­diversity is characterized by a tremendous increase in the categories of migrants, not only in terms of nationality, eth­nicity, language, and religion, but also in terms of motives, patterns and itineraries of migra­tion, processes of insertion into the labour and housing markets of the host societies, and so on (cf. Vertovec, 2010). https://www.youtube.com/watch?v=4NzDJrgbH38 Βίντεο από σταθμό τρένων Ραπάλο – με το χαλί και την προσευχή

Translanguaging – κάνω γλώσσα vs έχω γλώσσα García (2009: 45) proposes the term ‘translanguaging’ to refer to the multiple discursive practices in which multilingual speakers engage, as they draw on the resources within their communicative repertoires. In this view of the communicative practices of multilinguals, translanguaging is seen as incorporating phenomena such as codeswitching and crossing but also going beyond them. It includes but extends what others have called ‘language use in multilingual settings’. García claims that, rather than focusing on language itself, translanguaging makes it apparent that there are no clear-cut boundaries between the ‘languages’ that people draw on as they communicate with one another (2012, Handbook of multilingualism) Doing languages not having languages (κάνουμε γλώσσα όχι έχουμε γλώσσα)

Θέμα: Οι μητρικές/πρώτες γλώσσες στο σχολείο – ΥΠΕΡ ή ΚΑΤΑ Αγώνας Λόγου (debate) Θέμα: Οι μητρικές/πρώτες γλώσσες στο σχολείο – ΥΠΕΡ ή ΚΑΤΑ Ομάδα Α: τα παιδιά θα πρέπει να χρησιμοποιούν και να διδάσκονται κάποιες ώρες τη μητρική/πρώτη τους γλώσσα στο σχολείο – ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΡ Συντονίστρια Α΄ Ομάδας: Σοφία Τσιώλη Μέλη της ομάδας (ονόματα φοιτητριών/τών): Ομάδα Β: τα παιδιά δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν και να διδάσκονται κάποιες ώρες τη μητρική/πρώτη τους γλώσσα στο σχολείο – ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑ Συντονίστρια Β΄ Ομάδας: Ρούλα Κίτσιου Κερδίζει η ομάδα που θα καταφέρει να βρει τα 5 καταλληλότερα (λογικά) επιχειρήματα, για να αντικρούσει τα επιχειρήματα της αντίπαλης ομάδας.