M. PARKIN, M. POWELL, K. MATTHEWS Αρχές οικονομικής

Τι είναι τα οικονομικά; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Αφού μελετήσετε αυτό το κεφάλαιο, θα είστε σε θέση: Να δώσετε έναν ορισμό των οικονομικών και να διακρίνετε μεταξύ μικροοικονομικής και μακροοικονομικής.   Να εξηγήσετε τα μεγάλα ερωτήματα των οικονομικών. Να εξηγήσετε τις βασικές ιδέες που ορίζουν τον οικονομικό τρόπο σκέψης. Να περιγράψετε πώς οι οικονομολόγοι μπορούν να εργαστούν και ως κοινωνικοί επιστήμονες ή σύμβουλοι για τη χάραξη πολιτικής.

Σπουδάζετε οικονομικά σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών. H ζωή σας θα διαμορφωθεί μέσα από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζετε και τις ευκαιρίες που δημιουργείτε. Για να αντιμετωπίσετε αυτές τις προκλήσεις και να αδράξετε τις νέες ευκαιρίες, θα πρέπει πρώτα να κατανοήσετε τις πανίσχυρες δυνάμεις που αλληλεπιδρούν. Οι οικονομικές γνώσεις που θα αποκτήσετε θα αποτελέσουν τον πιο έμπιστο οδηγό σας.

Ένας ορισμός των οικονομικών Όλα τα οικονομικά ερωτήματα πηγάζουν από το ίδιο ζήτημα: θέλουμε περισσότερα από όσα μπορούμε να έχουμε. Το ότι δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε όλες μας τις ανάγκες οφείλεται στη σπανιότητα.   Λόγω σπανιότητας, πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στις διαθέσιμες εναλλακτικές. Οι επιλογές μας εξαρτώνται από τα κίνητρά μας. Κίνητρο είναι η ανταμοιβή που μας ενθαρρύνει να προβούμε σε μια ενέργεια ή η ποινή που μας αποθαρρύνει να προχωρήσουμε.

Ένας ορισμός των οικονομικών Οικονομικά είναι η κοινωνική επιστήμη που μελετά τις επιλογές που κάνουν μεμονωμένα άτομα, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και ολόκληρες κοινωνίες όταν αντιμετωπίζουν τη σπανιότητα, καθώς και τα κίνητρα που επηρεάζουν και συμβιβάζουν αυτές τις επιλογές.

Ένας ορισμός των οικονομικών Μικροοικονομική Μικροοικονομική είναι η μελέτη των επιλογών που κάνουν άτομα και επιχειρήσεις, πώς αλληλεπιδρούν αυτές οι επιλογές μέσα στις αγορές και πώς επηρεάζουν τις κυβερνήσεις. Μακροοικονομική Μακροοικονομική είναι η μελέτη της επίδοσης μιας εθνικής οικονομίας και της παγκόσμιας οικονομίας.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Δύο μεγάλα ερωτήματα συνοψίζουν το πεδίο εφαρμογής των οικονομικών: Τελικά πώς οι επιλογές καθορίζουν τι, πώς και για ποιον παράγονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες; Πότε οι επιλογές που γίνονται στο πλαίσιο της επιδίωξης του ατομικού συμφέροντος προωθούν επίσης και το συλλογικό συμφέρον;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Τι, πώς και για ποιον; Για τους ανθρώπους τα αγαθά και οι υπηρεσίες αξίζουν, και γι’ αυτό τα παράγουν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Τι; Δεν παράγουμε πάντα τα ίδια. Κάθε χρόνο, η τεχνολογική πρόοδος μας επιτρέπει να παράγουμε περισσότερο. Σήμερα, στις πλούσιες βιομηχανοποιημένες χώρες παράγονται πολύ περισσότερες υπηρεσίες απ’ ό,τι αγαθά.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Το Σχήμα 1.1 δείχνει τις τάσεις της παραγωγής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από το 2001, καταγράφεται η αύξηση της παραγωγής σε πέντε κλάδους και η μείωση σε τρεις. Τα οικονομικά εξηγούν τις δυνάμεις που επιφέρουν αλλαγές στο τι παράγεται.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Πώς; Για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών χρησιμοποιούνται παραγωγικοί πόροι, τους οποίους οι οικονομολόγοι ονομάζουν συντελεστές παραγωγής. Οι συντελεστές παραγωγής κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: Γη Εργασία Κεφάλαιο Επιχειρηματικότητα

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Τα «δώρα της φύσης» που χρησιμοποιούμε για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών ονομάζονται Γη. Ο χρόνος και η προσπάθεια που καταβάλλουν οι άνθρωποι για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών ονομάζονται εργασία. Η ποιότητα της εργασίας εξαρτάται από το ανθρώπινο κεφάλαιο, που είναι οι γνώσεις και οι δεξιότητες τις οποίες αποκτούν οι άνθρωποι από την εκπαίδευση, την πρακτική άσκηση και την επαγγελματική εμπειρία. Τα εργαλεία, τα όργανα, οι μηχανές, τα κτίρια και οι άλλες κατασκευές που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών ονομάζονται κεφάλαιο. Ο ανθρώπινος πόρος που οργανώνει την εργασία, τη γη και το κεφάλαιο ονομάζεται επιχειρηματικότητα.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Το Σχήμα 1.2 δείχνει μία μέτρηση της αύξησης του ανθρώπινου κεφαλαίου  το ποσοστό των νέων ανθρώπων που εισέρχονται στην ανώτατη εκπαίδευση. Το ανθρώπινο κεφάλαιο αυξάνεται με το χρόνο και ποικίλλει ανά χώρα.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Για ποιον; Το ποιος αγοράζει τα αγαθά και τις υπηρεσίες εξαρτάται από το εισόδημα των ατόμων. Η γη δίνει πρόσοδο. Η εργασία δίνει μισθό. Το κεφάλαιο δίνει τόκους. Η επιχειρηματικότητα δίνει κέρδη.

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Πότε η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος συμπίπτει με το κοινωνικό συμφέρον; Καθημερινά, εσείς και άλλα 465 εκ. πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μαζί με άλλα 6,9 δις. ανθρώπους στον υπόλοιπο κόσμο, παίρνετε οικονομικές αποφάσεις που καταλήγουν στο τι, πώς και για ποιον παράγονται αγαθά και υπηρεσίες. Παράγουμε τα κατάλληλα προïόντα στις σωστές ποσότητες; Χρησιμοποιούμε τους συντελεστές παραγωγής με τον καλύτερο τρόπο; Τα αγαθά και οι υπηρεσίες καταλήγουν σε αυτούς που τα έχουν περισσότερο ανάγκη;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Ατομικό συμφέρον Μια επιλογή εξυπηρετεί το ατομικό συμφέρον σας, αν πιστεύετε ότι αυτή η επιλογή είναι η καλύτερη δυνατή για σας. Κοινωνικό συμφέρον Μια επιλογή εξυπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον, όταν το αποτέλεσμά της είναι το καλύτερο δυνατό για το κοινωνικό σύνολο. Το κοινωνικό συμφέρον έχει δύο διαστάσεις: Αποτελεσματικότητα Δικαιοσύνη

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Οι οικονομολόγοι λένε ότι επιτυγχάνεται αποτελεσματικότητα όταν οι διαθέσιμοι πόροι χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών: Στο χαμηλότερο δυνατό κόστος. Σε ποσότητες που αποφέρουν τη μεγαλύτερη δυνατή αξία ή ωφέλεια. Η δικαιοσύνη δεν έχει ακριβή ορισμό. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις ως προς το τι είναι δίκαιο. Το μεγάλο ερώτημα Μπορούν οι συναλλαγές σε ελεύθερες αγορές να υπηρετήσουν το κοινωνικό συμφέρον;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Τα τέσσερα θέματα δίνουν έναυσμα για μεγάλες συζητήσεις και διαφωνίες όσον αφορά το ατομικό και το κοινωνικό συμφέρον: Παγκοσμιοποίηση Η οικονομία στην εποχή της πληροφορίας Κλιματική αλλαγή Οικονομική σταθερότητα και χρηματοπιστωτική κρίση

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Παγκοσμιοποίηση Με τον όρο παγκοσμιοποίηση εννοούμε την εξάπλωση του διεθνούς εμπορίου, του δανεισμού και των επενδύσεων. Η παγκοσμιοποίηση εξυπηρετεί το ατομικό συμφέρον των καταναλωτών διότι τους επιτρέπει να αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες που έχουν παραχθεί σε άλλες χώρες με χαμηλό κόστος. Εξυπηρετεί όμως η παγκοσμιοποίηση το ατομικό συμφέρον των χαμηλόμισθων εργατών; Προωθείται το κοινωνικό συμφέρον με την παγκοσμιοποίηση;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Η οικονομία στην εποχή της πληροφορίας Οι τεχνολογικές μεταβολές των τελευταίων σαράντα χρόνων αποκαλούνται επανάσταση της πληροφορίας. Αυτή η επανάσταση έχει σαφέστατα προωθήσει το ατομικό σας συμφέρον: παρέχει κινητά τηλέφωνα, λάπτοπ, τις πιο πρόσφατες εφαρμογές και το ίντερνετ. Επίσης εξυπηρετεί το ατομικό συμφέρον του Bill Gates της Microsoft και του Gordon Moore της Intel, καθώς και οι δύο είδαν την περιουσία τους να πολλαπλασιάζεται. Εξυπηρέτησε όμως η επανάσταση της πληροφορίας το κοινωνικό συμφέρον;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Κλιματική αλλαγή Καθημερινά παίρνετε αποφάσεις που εξυπηρετούν το δικό σας συμφέρον και αφορούν το πώς θα χρησιμοποιήσετε τον ηλεκτρισμό, τη βενζίνη ή το πετρέλαιο. Αλλά δημιουργείτε και εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Αφήνετε το δικό σας ενεργειακό αποτύπωμα. Μπορείτε να μικρύνετε το αποτύπωμά σας αν περπατάτε, χρησιμοποιείτε ποδήλατο, κάνετε κρύο ντους ή φυτέψετε ένα δέντρο. Μπορούμε όμως να βασιζόμαστε στις αποφάσεις που παίρνει κάθε μεμονωμένο άτομο προκειμένου να πάρουμε αποφάσεις που επηρεάζουν τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στη Γη;

Δύο μεγάλα οικονομικά ερωτήματα Οικονομική σταθερότητα και χρηματοπιστωτική κρίση Κατά την περίοδο 1993-2007 ανθούσε τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η παγκόσμια οικονομία. Στις ΗΠΑ τα εισοδήματα αυξήθηκαν κατά 30% ενώ στην Κίνα τριπλασιάστηκαν. Τον Αύγουστο του 2007, όμως, ξεκίνησε μια περίοδος χρηματοοικονομικής έντασης. Οι επιλογές των τραπεζών να δανείσουν και να δανειστούν, αλλά και όλες οι αποφάσεις των ιδιωτών και των επιχειρήσεων να δανείσουν και να δανειστούν από τις τράπεζες, εξυπηρετούν το ατομικό συμφέρον. Εξυπηρετεί όμως αυτός ο δανεισμός το κοινωνικό συμφέρον;

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Έξι βασικές ιδέες καθορίζουν τον οικονομικό τρόπο σκέψης: Κάθε επιλογή αποτελεί ένα αντιστάθμισμα ή αντάλλαγμα. Οι άνθρωποι κάνουν ορθολογικές επιλογές συγκρίνοντας το κόστος με το όφελος. Όφελος είναι αυτό που αντλούμε από κάτι. Κόστος είναι αυτό που πρέπει να δώσουμε για να πάρουμε κάτι. Οι περισσότερες επιλογές γίνονται στο όριο. Το όφελος που προκύπτει από την αύξηση μιας δραστηριότητας λέγεται οριακό όφελος.

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Κάθε επιλογή αποτελεί ένα αντάλλαγμα/αντιστάθμισμα (trade-off) Ο οικονομικός τρόπος σκέψεις έχει ως κεντρικές ιδέες τη σπανιότητα και το αποτέλεσμά της, την επιλογή. Μπορείτε να σκεφτείτε τις επιλογές σας σαν ανταλλάγματα. Σε ένα αντάλλαγμα/αντιστάθμισμα (trade-off) ουσιαστικά δίνουμε κάτι για να πάρουμε κάτι άλλο. Το Σάββατο θα μελετήσετε ή θα διασκεδάσετε; Δεν μπορείτε να τα κάνετε και τα δύο ταυτόχρονα, επομένως πρέπει να επιλέξετε. Όποια επιλογή κι αν κάνετε, θα μπορούσατε να είχατε κάνει κάποια άλλη..

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Κάνουμε ορθολογικές επιλογές Μια ορθολογική επιλογή είναι αυτή που συγκρίνει το κόστος και την ωφέλεια και επιτυγχάνει το μεγαλύτερο όφελος για εκείνον που λαμβάνει την απόφαση. Μόνο οι ανάγκες του ατόμου που αποφασίζει έχουν σημασία για μια ορθολογική επιλογή. Οι ορθολογικές επιλογές απαντούν στο πρώτο ερώτημα: Τι αγαθά και υπηρεσίες θα παραχθούν και σε ποιες ποσότητες; Η απάντηση είναι ότι θα παραχθούν τα αγαθά και οι υπηρεσίες που οι άνθρωποι ορθολογικά επιλέγουν να αγοράσουν!

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Πώς όμως επιλέγουν ορθολογικά οι άνθρωποι; Τις απαντήσεις θα τις βρούμε όταν συγκρίνουμε το κόστος με την ωφέλεια. Όφελος: Αυτό που κερδίζουμε Όφελος είναι αυτό που κερδίζουμε ή η ευχαρίστηση που μας δίνει κάτι. Το όφελος καθορίζεται από τις προτιμήσεις –από τι αρέσει και τι δεν αρέσει σ' ένα άτομο και την ένταση αυτών των συναισθημάτων.

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Κόστος: Αυτό που πρέπει να θυσιάσουμε Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας είναι η εναλλακτική με τη μεγαλύτερη αξία που πρέπει να θυσιάσουμε για να αποκτήσουμε αυτό το αγαθό ή την υπηρεσία. Ποιο θα είναι το κόστος ευκαιρίας για μια συναυλία των AC/DC? Το κόστος ευκαιρίας έχει δύο συνιστώσες: 1. Όσα δεν μπορείτε να αγοράσετε αν αγοράσετε το εισιτήριο για τη συναυλία. 2. Όσα δεν μπορείτε να κάνετε όσο χρόνο θα βρίσκεστε στη συναυλία.

Ο οικονομικός τρόπος σκέψης Οι επιλογές ανταποκρίνονται σε κίνητρα Μια αλλαγή στο οριακό κόστος ή στο οριακό όφελος αλλάζει τα κίνητρά μας και μας ωθεί σε άλλη επιλογή. Κεντρική ιδέα των οικονομικών είναι ότι μπορούμε να προβλέψουμε τις επιλογές που κάνουν οι άνθρωποι για ατομικό όφελος αν εξετάσουμε τα κίνητρά τους. Οι οικονομολόγοι βλέπουν τα κίνητρα ως το κλειδί για το συνδυασμό του ατομικού και του κοινωνικού συμφέροντος.

Τα οικονομικά ως κοινωνική επιστήμη και εργαλείο πολιτικής Ο οικονομολόγος ως κοινωνικός επιστήμονας Στην επιδίωξη του στόχου τους, όπως όλοι οι επιστήμονες, οι οικονομολόγοι κάνουν διάκριση μεταξύ θετικών και κανονιστικών προτάσεων. Μια θετική πρόταση αναφέρεται στο τι πράγματι είναι. Αναφέρεται στην κοινώς αποδεκτή αλήθεια ως προς τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος. Μια κανονιστική πρόταση αναφέρεται στο πώς θα έπρεπε να είναι και δεν μπορεί να ελεγχθεί.

Τα οικονομικά ως κοινωνική επιστήμη και εργαλείο πολιτικής Ας διαχωρίσουμε το αίτιο από το αποτέλεσμα Οι οικονομολόγοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις θετικές προτάσεις που αναφέρονται σε αίτια και αποτελέσματα. Για να ερμηνεύσουν τα οικονομικά φαινόμενα, κατασκευάζουν και ελέγχουν οικονομικά μοντέλα. Ένα οικονομικό μοντέλο είναι η περιγραφή μιας όψης του οικονομικού κόσμου που περιλαμβάνει μόνο εκείνα τα χαρακτηριστικά που απαιτούνται για τον συγκεκριμένο σκοπό.

Τα οικονομικά ως κοινωνική επιστήμη και εργαλείο πολιτικής Για να ελέγξουμε ένα μοντέλο, συγκρίνουμε τις προβλέψεις με τα γεγονότα. Ωστόσο ο έλεγχος ενός οικονομικού μοντέλου είναι δύσκολος. Για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα, οι οικονομολόγοι: Αναζητούν φυσικά πειράματα Διεξάγουν στατιστικές έρευνες Προβαίνουν σε οικονομικά πειράματα

Τα οικονομικά ως κοινωνική επιστήμη και εργαλείο πολιτικής Ο οικονομολόγος ως σύμβουλος πολιτικής Τα οικονομικά αποτελούν εργαλείο για την παροχή συμβουλών σε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις, αλλά και για τη λήψη προσωπικών αποφάσεων. Όλα τα ζητήματα πολιτικής στα οποία οι οικονομολόγοι παρέχουν συμβουλές περιλαμβάνουν ένα μείγμα θετικών και κανονιστικών προτάσεων. Τα οικονομικά δεν μπορούν να κάνουν πολλά με το κανονιστικό μέρος – το στόχο πολιτικής. Αλλά για έναν συγκεκριμένο στόχο, τα οικονομικά δίνουν μια μέθοδο αξιολόγησης των εναλλακτικών λύσεων – συγκρίνουν το οριακό όφελος με το οριακό κόστος.

(που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975) Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)