Όνομα Καθηγητή: Χρήστος Τερέζης Τίτλος Μαθήματος Ενότητα #: 4η Όνομα Καθηγητή: Χρήστος Τερέζης Σχολή: Σ.Α.Κ.Ε. Τμήμα: Φιλοσοφίας

Σκοποί Ενότητας Πρόκειται να γίνει αναφορά στην γένεση της ηθικής φιλοσοφίας στον αρχαίο ελληνικό κόσμο Θα διευκρινισθούν οι λόγοι για τους οποίους προηγήθηκε η φυσική φιλοσοφία και ακολούθησαν η ηθική και η πολιτική φιλοσοφία

Ηθική και πολιτική φιλοσοφία Η πολιτική φιλοσοφία στηρίζεται στον τρόπο με τον οποίο έχει συγκροτηθεί η ηθική. Η ηθική φιλοσοφία είναι ένας θεωρητικός κλάδος, ο οποίος έρχεται να εξετάσει τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται (στο βαθμό που μπορεί να ορισθεί) μία πράξη, σκέψη, αντίληψη, επιλογή, ως ηθικές ή ως μη ηθικές.

Δικαιοσύνη Δεν αρκεί μόνο να γνωρίζω τι είναι μία αρετή ή μία αξία, αλλά να εφαρμόζω στην πράξη την εν λόγω αρετή ή αξία. Η ηθική φιλοσοφία σε πρώτο επίπεδο και η πολιτική σε δεύτερο επίπεδο, έχουν ένα σαφές δεοντολογικό περιεχόμενο, ένα χαρακτήρα που κατευθύνει το άτομο να επιλέξει τι θα πράξει.

Βασικά χαρακτηριστικά μίας ηθικής πράξης Η ηθική φιλοσοφία διακρίνει ανάμεσα στα καθήκοντα και στις υποχρεώσεις. Στην υποχρέωση υπόκειμαι σε κάτι το οποίο επιβάλλεται. Είναι κάτι το οποίο έχει σχέση με τον νόμο και η άρνηση της τήρησης της υποχρέωσης οδηγεί στην ποινή. Η ποινή προκύπτει από το ότι όχι μόνο παραβιάζεται η δικαιοσύνη ως ηθική τάξη, αλλά παραβιάζεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να απειλείται το κοινωνικό σύστημα. Στο καθήκον όχι μόνο επιλέγω να πράξω ηθικά αλλά και προβαίνω σε μία συνειδητή ανάγνωση των ηθικών αρετών.

Για να έχει νόημα μία ηθική πράξη, με βάση την ηθική φιλοσοφία, πρέπει να ανάγεται σε ένα υψηλό καθήκον. Δηλαδή σε μία συνειδητή ανάγνωση των ηθικών αρετών. Η συγκρότηση των ηθικών αρετών στον εσωτερικό κόσμο του ατόμου πρέπει να έχει κοινωνική προέκταση· μέσω των αρετών αυτών το άτομο δεν συγκροτεί αποκλειστικά τον ηθικό κόσμο του αλλά ανοίγει διαδρομές επικοινωνίας με τα υπόλοιπα μέλη μίας κοινωνίας. Η ηθική φιλοσοφία επιμένει στη μετάβαση από την ελευθερία της βούλησης στην προαίρεση.

Ελευθερία της βούλησης Η ελευθερία της βούλησης είναι ο τρόπος με τον οποίο εγώ προσωπικά ως ατομικότητα αντιλαμβάνομαι την δική μου παρουσία μέσα στον κοινωνικό χώρο. Εάν το κάθε άτομο ξεχωριστά δεν έχει εξηγήσει εσωτερικά τι είναι η ελευθερία τότε είναι δυνατόν να δώσει στη βούλησή του οιαδήποτε εξήγηση και κατεύθυνση. Κατά τον Αριστοτέλη ο κανόνας, ο οποίος πρέπει να κατακτηθεί σε ένα πολιτικό σύστημα, είναι η ελευθερία της βούλησης, μέσα από την οποία ανατάσσεται και προβάλλεται η αξία της προσωπικής ιδιαιτερότητας.

Ωστόσο, η ελευθερία της βούλησης, κάθε φορά από το καθένα από τα άτομα μια κοινωνίας, είναι απαραίτητο να υφίσταται τον έλεγχο μίας έννοιας την οποία ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει ως προαίρεση. Προαίρεση είναι η ορθολογική διύλιση των επιλογών στις οποίες έχει προβεί η βούλησή μου. Διότι είναι δυνατόν το ίδιο πράγμα που εξυπηρετεί την βούλησή μου, να παραβιάζει τις αξίες του κοινωνικού συστήματος. Με την προαίρεση, το ίδιο το άτομο θέτει υπό την βάσανο της αξιολόγησης αυτό, το οποίο έχει επιθυμήσει. Η κοινωνία και το πολιτικό σύστημα, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να διδάξει τους πολίτες ποια είναι η έννοια της ελευθερίας.

Ηθική πράξη Πότε μία πράξη είναι ηθική; Όταν προβαίνω σε μία πράξη που έχει αξία αλλά και όταν συνειδητοποιώ και κατανοώ το γιατί η συγκεκριμένη πράξη έχει νόημα. Για να έχει νόημα μία ηθική πράξη, με βάση την ηθική φιλοσοφία, πρέπει να ανάγεται σε ένα υψηλό καθήκον, δηλαδή σε μία συνειδητή ανάγνωση και εφαρμογή των ηθικών αρετών. Δεν είναι ηθική με την ευρεία σημασία του όρου η πράξη, η οποία απορρέει εθιμικά, εξαιτίας της συνήθειας, διότι σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει μία τυπική επαναληπτικότητα χωρίς την κατανόηση του νοήματος της πράξης αυτής.

Η ηθική αξία ως κοινωνικό άνοιγμα Η συγκρότηση των ηθικών αρετών στον ηθικό κόσμο ενός ανθρώπου πρέπει να έχει κοινωνική και επικοινωνιακή προέκταση. Μέσω των αρετών αυτών το άτομο δεν συγκροτεί αποκλειστικά τον ηθικό κόσμο του, αλλά ταυτόχρονα ανοίγει διαδρομές επικοινωνίας με τους υπολοίπους. Κατά τον Σωκράτη, ο τρόπος με τον οποίο παρίσταται το άτομο σε έναν χώρο (κινείται, μιλά, βλέπει, ακούει) είναι τέτοιος που μεταμορφώνει και τους υπολοίπους και τους δίνει κριτήρια στοχασμού.

Εάν ορίσω τον εαυτό μου υπό το κριτήριο της ελευθερίας της βουλήσεως, τί περιεχόμενο αποδίδω στην ελευθερία και τί περιεχόμενο αποδίδω στην βούληση; Βούλομαι σημαίνει διαμορφώνω την βούλησή μου, αφού έχω λάβει υπόψη τις κοινωνικές τροφοδοσίες και τον κοινωνικό αντίκτυπο. Εάν, λοιπόν, το άτομο κατανοήσει ότι η βούληση είναι η προσωπική εσωτερίκευση των συλλογικών αξιών τότε προσδίδω στη βούλησή μου την ελευθερία που πρέπει.

Το ίδιο το άτομο σε ένα επόμενο επίπεδο εισάγει την ελευθερία της βούλησής του στην προαίρεση, στον διανοητικό έλεγχο. Εξετάζει, δηλαδή, αν αυτή η επιθυμία που έχει διαμορφώσει στέκεται λογικά ή εάν απαιτείται να τροποποιηθεί Η παραπάνω διαδικασία ορίζεται ως ηθικός άξονας συμπεριφοράς και έχει καίριες θετικές συνέπειες σε ότι ορίζεται ως κοινωνικός κορμός ή κοινωνική διαδικασία, η οποία σε επόμενο στάδιο εκφράζεται και πολιτικά.

Η έννοια του καθήκοντος στα μέλη μίας κοινωνίας Κατά τον Πλάτωνα ένα από τα μείζονα ζητήματα που πρέπει να αναζητείται σε μία κοινωνία είναι η ηθική στελέχωση των ατόμων· τα άτομα, δηλαδή, μίας κοινωνίας να διέπονται από τις ηθικές αρετές. Το ζήτημα που προκύπτει είναι πώς πρέπει να αντιδράσει κάποιο άτομο όταν διαπιστώνει ότι ένα άλλο άτομο παραβιάζει τους νομικούς κανόνες. Κατά τον Πλάτωνα το άτομο έχει καθήκον να καταγγείλει τον παρανομούντα διότι τότε καθίσταται συνένοχος στην ηθική παρέκκλιση και στην πολιτική ανομία. Παρομοιάζει την παρανομία ως μία «μεταδοτική ασθένεια» ως νόσον πόλεως, καθώς, αν δεν επιβληθεί η ποινή, και ο παρανομών ωφεληθεί από την πράξη του, αυτό το γεγονός έχει άμεσες επιπτώσεις στο πώς θα διαμορφωθεί το ηθικό σύστημα των υπόλοιπων μελών της κοινωνίας. Ο εθισμός, δηλαδή αυτό που αρχίζει να υπάρχει ως συνήθεια σε μία κοινωνία, συνιστά παράγοντα που διαβρώνει ή που ευπρεπίζει τη συμπεριφορά των ατόμων.

Σοφιστές Οι σοφιστές ήταν οι πρώτοι που εισήγαγαν την ηθική φιλοσοφία στην αρχαία Αθήνα. Εφήρμοσαν τον γραπτό λόγο και γνώριζαν τους κανόνες της ρητορικής τέχνης. Ήταν διδάσκαλοι της ρητορικής και προετοίμαζαν επ’ αμοιβή τους μαθητές τους να επικρατήσουν της ρητορικής αντιπαράθεσης και, στη συνέχεια, να αποκτήσουν πολιτική ισχύ. Οι ηθικές αξίες ορίζονται νόμῳ και οὐ φύσει. Δηλαδή εξαρτάται η άποψη που έχουμε για τις ηθικές αξίες από τις συνθήκες, οι οποίες επικρατούν σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό χωροχρόνο. Οι επικρατούσες συνθήκες προσδιορίζουν πώς θα εξηγήσουμε τί είναι οι αξίες τις οποίες ακολουθούμε.

Τέλος Ενότητας

Η βιβλιογραφία αναφέρεται αναλυτικώς στις σημειώσεις της αντίστοιχης ενότητας.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.