Θεωρίες μάθησης. Οργάνωση μαθήματος. Ελένη Μπαμπαλώνα

Η συνοπτική παρουσίαση Σ κ ο π ό ς Η συνοπτική παρουσίαση των βασικών αρχών των θεωριών μάθησης. Οργάνωση μαθήματος Διδακτικοί στόχοι

Θεωρίες μάθησης. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες σχετικά με το πώς μαθαίνει ο άνθρωπος. Διαμορφώθηκαν τέσσερις μεγάλες τάσεις ερμηνείας του φαινομένου της μάθησης:

Συμπεριφορισμός (Μπηχεβιοριστική θεωρία) Γνωστική (Γνωσιακή) Επιστήμη Θεωρίες μάθησης. Συμπεριφορισμός (Μπηχεβιοριστική θεωρία) Γνωστική (Γνωσιακή) Επιστήμη Εποικοδομισμός Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες

Συμπεριφορισμός (Μπηχεβιοριστική θεωρία) Συμπεριφορισμός (Μπηχεβιοριστική θεωρία) Μάθηση: τροποποίηση της εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς Συμπεριφορά: αντιδράσεις σε ερεθίσματα Στόχος της διδασκαλίας: η επίτευξη της επιθυμητής συμπεριφοράς Βασικοί εκπρόσωποι Pavlov Watson Skinner Για τον συμπεριφορισμό μάθηση σημαίνει η τροποποίηση της εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της διδασκαλίας είναι η επίτευξη της επιθυμητής συμπεριφοράς.

Συμπεριφοριστική μέθοδος διδασκαλίας (μετωπική διδασκαλία) Α. Εισαγωγική ενότητα με παρουσίαση του σκοπού και των στόχων του μαθήματος καθώς και πιθανή σύνδεση με τα προηγούμενα μαθήματα Β. Παρουσίαση μίας πληροφορίας, ενός γεγονότος ή μιας έννοιας (που αφορά σε συγκεκριμένο περιεχόμενο με σαφείς διδακτικούς στόχους) Γ. Ερώτηση ή ερωτήσεις πάνω στις παρεχόμενες πληροφορίες, γεγονότα ή έννοιες. Δ. Απάντηση (στην τιθέμενη ερώτηση) από το μαθητή. Ε. Εκτίμηση και αξιολόγηση (της απάντησης του μαθητή με βάση τους διδακτικούς στόχους). ΣΤ. Κλείσιμο της ενότητας. Κύρια διδακτική στρατηγική του συμπεριφοριστικού μοντέλου μάθησης είναι η μετωπική ή εποπτική διδασκαλία. Βασικός συντελεστής αυτής της στρατηγικής είναι ο εκπαιδευτικός που οφείλει να οργανώσει όσο το δυνατόν καλύτερα τη διδασκαλία του.

Γνωστική ή Γνωσιακή Επιστήμη (1) (Cognitive Science) Η έννοια της μάθησης (γνωστική επιστήμη) Ο νους είναι ένα σύστημα που οικοδομεί και χειρίζεται σύμβολα (αναπαραστάσεις). Το γνωστικό σύστημα αποτελείται από έννοιες, οι οποίες είναι οργανωμένες σε ευρύτερες εννοιολογικές δομές. Avram Noam Chomsky Herb Simon Η Γνωστική (ή Γνωσιακή) Επιστήμη συνιστά μια εναλλακτική θεωρητική προβληματική στο συμπεριφοριστικό μοντέλο μάθησης. Στη γνωστική επιστήμη μάθηση είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο αλλάζουν οι συμβολικές αναπαραστάσεις και διαδικασίες και του τρόπου με τον οποίο αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η Γνωσιακή Επιστήμη είναι η σύγχρονη, εμπειρικά βασιζόμενη προσπάθεια, να απαντηθούν τα καίρια επιστημολογικά ερωτήματα που αφορούν τη φύση, την ανάπτυξη και τη χρήση της γνώσης.

Γνωστική ή Γνωσιακή Επιστήμη (2) (Cognitive Science) Μάθηση: τροποποίηση των γνώσεων Συνεπώς η μάθηση εξαρτάται άμεσα από τις προϋπάρχουσες γνώσεις. Η μάθηση είναι ενεργή ατομική διαδι-κασία οικοδόμησης νοήματος μέσω εμπειριών. Η Γνωστική (ή Γνωσιακή) Επιστήμη συνιστά μια εναλλακτική θεωρητική προβληματική στο συμπεριφοριστικό μοντέλο μάθησης. Στη γνωστική επιστήμη μάθηση είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο αλλάζουν οι συμβολικές αναπαραστάσεις και διαδικασίες και του τρόπου με τον οποίο αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η Γνωσιακή Επιστήμη είναι η σύγχρονη, εμπειρικά βασιζόμενη προσπάθεια, να απαντηθούν τα καίρια επιστημολογικά ερωτήματα που αφορούν τη φύση, την ανάπτυξη και τη χρήση της γνώσης.

Το γνωστικό σύστημα ως σύστημα επεξεργασίας της πληροφορίας Το γνωστικό σύστημα δημιουργεί αναπαραστάσεις της πληροφοριακής ροής και κάνει την επεξεργασία της Το γνωστικό σύστημα δημιουργεί αναπαραστάσεις (representations) της πληροφοριακής ροής και κάνει την επεξεργασία της. Η επεξεργασία της πληροφορίας στο πλαίσιο αυτό νοείται ως υπολογισμός, χειρισμός δηλαδή συμβόλων. Οι γνωστικές διεργασίες συνιστούν επεξεργασίες των οποίων τα αποτελέσματα αποτελούν εισόδους για άλλες επεξεργασίες. Κάθε γνωστική διεργασία συνίσταται από αναπαραστάσεις και από επεξεργασίες

Μέθοδος διδασκαλίας στο πλαίσιο της Γνωστικής Επιστήμης Διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων. Διάκριση ανάμεσα σε αρχάριους και ειδικούς. Χειρισμός δηλωτικών και διαδικαστικών γνώσεων, καθώς και μεταγνώσεων. Μεταγνώση: η γνώση πάνω στη γνώση. Αναζήτηση ευρετικών στρατηγικών. Εννοιολογική αλλαγή: ποιοτική αλλαγή του συστήματος των αναπαραστάσεων, των σχημάτων και των νοητικών μοντέλων αυτών που μαθαίνουν. Έμφαση στις διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων Ανάπτυξη στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων και στην αναζήτηση ευρετικών κανόνων Δίνεται έμφαση στις διδακτικές στρατηγικές που ευνοούν την εννοιολογική αλλαγή, τη διαδικασία δηλαδή του μετασχηματισμού των νοητικών αναπαραστάσεων

Εποικοδομισμός Μάθηση: η τροποποίηση του προϋπαρχουσών γνώσεων. Στόχος της διδασκαλίας: η δημιουργία κατάλληλου και πλούσιου περιβάλλοντος με το οποίο αλληλεπιδρά ο μαθητής. Βασικοί εκπρόσωποι Piaget Bruner Papert Ο εποικοδομισμός όπως και η γνωστική επιστήμη αντιλαμβάνονται τη μάθηση ως τη διαδικασία τροποποίησης των προϋπαρχουσών γνώσεων

Μέθοδοι διδασκαλίας στον εποικοδομισμό Μέθοδοι διδασκαλίας στον εποικοδομισμό Βασική προϋπόθεση: η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον . Η μάθηση λαμβάνει χώρα μέσα από δραστηριότητες: Διερεύνησης Ανακάλυψης Έρευνας & πειραματισμού Διαθεματικής προσέγγισης και επίλυσης προβλήματος Σε ένα εποικοδομιστικό πλαίσιο μάθησης η έμφαση δίνεται στην αλληλεπίδραση με το περιβάλλον Διερευνητικές δραστηριότητες Πλάνα εργασίας (project based learning) Επίλυση προβλήματος (problem solving) Διαθεματικές εργασίες – Έρευνες WebQuests: Δομημένες διερευνητικές δραστηριότητες βασισμένες στον Παγκόσμιο Ιστό

Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες Κοινωνική φύση της μάθησης. Η μάθηση λαμβάνει χώρα μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Η γνώση οικοδομείται σε συνεργατικά πλαίσια. Η σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου. Κοινωνικός εποικοδομισμός. Κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση. Κύριος εκπρόσωπος: Vygotsky Η γνώση γενικότερα και η επιστημονική γνώση ειδικότερα οικοδομείται σε κοινωνικό επίπεδο.

Διδακτικές στρατηγικές στις Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες Συνεργατική Μάθηση Μαθησιακή υποστήριξη (scaffolding) Εργασία σε ομάδες και από κοινού επίλυση προβλημάτων Κοινότητες Μάθησης Κοινότητες Πρακτικής Συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης με υπολογιστές

Οργάνωση μαθήματος. Το διδακτικό τρίγωνο. Οργάνωση μαθήματος. Το διδακτικό τρίγωνο. Η Διδακτική αναπαρίσταται στο κέντρο ενός τριγώνου που συμβολίζει το σύστημα που συνδέει: τις γνώσεις, το μαθητή και τον εκπαιδευτικό Διδακτική Γνώσεις Μαθητές Εκπαιδευτικός εκπαιδεύω διδάσκω μαθαίνω

Δηλαδή πρέπει να προσδιοριστεί: Οργάνωση μαθήματος. Στο περιεχόμενο της διδασκαλίας πρωτεύοντα ρόλο έχουν οι διδακτικοί στόχοι. Δηλαδή πρέπει να προσδιοριστεί: (α) Τι επιδιώκεται να πετύχουν οι μαθητές μέσω της διδασκαλίας. (β) Τι αναμένεται να μπορούν να «κάνουν» οι μαθητές ως αποτέλεσμα της διδασκαλίας, και (γ) Τι χρειάζεται να γνωρίζουν οι μαθητές προκειμένου να επιτελέσουν τις διδακτικές δραστηριότητες.

Μοντέλα διατύπωσης διδακτικών στόχων. α) Το μοντέλο των αντικειμενικών στόχων. Το μοντέλο αυτό υποστηρίζει ότι οι στόχοι πρέπει να διατυπώνονται με τρόπο ώστε να περιγράφουν συμπεριφορές των μαθητών μετά το τέλος της διδασκαλίας, οι οποίες να είναι μετρήσιμες και επαληθεύσιμες (Mager, 1962). β) Το μοντέλο των γενικευμένων στόχων. Το μοντέλο αυτό προτείνει τη διατύπωση γενικών θεματικών στόχων που μπορούν να χρησιμοποιούνται ρήματα όπως μαθαίνω, γνωρίζω, συνειδητοποιώ. γ) Το συνδυαστικό μοντέλο. Το μοντέλο αυτό προτείνει να διατυπώνεται αρχικά ένας γενικός διδακτικός στόχος με τη μορφή των γενικευμένων στόχων διδασκαλίας, ο οποίος στη συνέχεια εξειδικεύεται σε επιμέρους στόχους, οι οποίοι διατυπώνονται με τη μορφή αντικειμενικών στόχων.

Το μοντέλο των αντικειμενικών στόχων. Το μοντέλο των αντικειμενικών διδακτικών στόχων υποστηρίχθηκε από τους συμπεριφοριστές. Η ταξινομία του Bloom Οι ικανότητες που μπορούν να αποκτήσουν οι μαθητές μετά την παρακολούθηση μιας διδασκαλίας χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: B. Bloom α) ο γνωστικός τομέας (cognitive domain) που περιλαμβάνει γνώσεις και νοητικές δεξιότητες. β) ο συναισθηματικός τομέας (affective domain) που αναφέρεται σε στάσεις και αξίες. γ) ο ψυχοκινητικός τομέας (psychomotor domain) που έχει επίκεντρο τις φυσικές (κινητικές) δεξιότητες. Οι αντικειμενικοί (διδακτικοί) στόχοι παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 1956, όταν εκδόθηκε το Taxonomy of Educational Objectives: Handbook I Cognitive Domain με τα πορίσματα 34 ερευνητών και εκπαιδευτικών, όπως προέκυψαν από συνδιασκέψεις που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1949 και 1953 μετά από πρωτοβουλία των Benjamin S. Bloom και David R. Krathwohl. Κάθε τομέας είναι ιεραρχικός (hierarchical), δηλαδή κάθε επόμενο επίπεδο αυξάνει σε δυσκολία, και αθροιστικός (cumulative), δηλαδή κάθε επίπεδο περιλαμβάνει τα προηγούμενα. Οι τομείς ονομάστηκαν ταξινομίες ή ταξινομήσεις. Η ταξινομία ακολουθεί περισσότερους κανόνες από την ταξινόμηση και θεωρείται αξιωματικά αποδεκτή εφόσον στηρίζεται σε επιστημονικές απόψεις. Αντίθετα, η ταξινόμηση οφείλει να αποδείξει – μέσω των κριτηρίων της επικοινωνίας, της χρησιμότητας και της αποτελεσματικότητας – την εγκυρότητά της.

Γνωστικός τομέας (cognitive domain) Η πρώτη μελέτη των Bloom και Krathwohl αναπτύσσει τον γνωστικό τομέα, ο οποίος περιλαμβάνει έξι κατηγορίες: Γνώση (knowledge): αναγνώριση και ανάκληση πληροφοριών. Κατανόηση (comprehension): σύλληψη, σύγκριση και περιγραφή νοημάτων. Εφαρμογή (application): χρησιμοποίηση στοιχείων, που έχουν ήδη αποκτηθεί, σε καινούργιες καταστάσεις. Ανάλυση (analysis): ικανότητα διάσπασης της οργανωτικής δομής του συνόλου σε επιμέρους στοιχεία περιεχομένου και μορφής των δεδομένων. Σύνθεση (synthesis): δημιουργία νέων δομών μέσω της συνένωσης γνωστών στοιχείων από προηγούμενες γνωστικές εμπειρίες, επίλυση σύνθετων προβλημάτων και παραγωγή προβλέψεων. Η σύνθεση είναι ο τομέας που καλύπτει τη δημιουργική σκέψη (creative thinking) των μαθητών. Αξιολόγηση (evaluation): ικανότητα για κρίση με βάση αντικειμενικά (εσωτερικά ή εξωτερικά) κριτήρια. Ο τομέας της αξιολόγησης καλύπτει την ικανότητα κριτικής σκέψης (critical thinking) των μαθητών.

Στόχοι του γνωστικού τομέα κατά Bloom To 1956 ο Benjamin Bloom, ένας εκπαιδευτικός ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, πρότεινε μια ταξινόμηση-κατάταξη (ταξονομία) σε ιεραρχική μορφή των εκπαιδευτικών στόχων (educational objectives). http://scottsecondlife.blogspot.com/2009/01/blooms-taxonomy-inworld.html

Οι στόχοι του γνωστικού τομέα εισάγονται με εκφράσεις, όπως ο μαθητής να είναι σε θέσει:

Συναισθηματικός τομέας (afective domain) Αποτελείται από πέντε κατηγορίες: Πρόσληψη (receiving): παθητική αποδοχή των ερεθισμάτων, εκδήλωση ενδιαφέροντος για τη διαδικασία της μάθησης. Αντίδραση (responding): αντίδραση στα ερεθίσματα, ενεργός συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης. Αξιολόγηση (valuing): σύνδεση με ένα αντικείμενο και αποδοχή ενός φαινομένου ή μιας συμπεριφοράς. Οργάνωση (organization): δημιουργία ενός συστήματος αξιών που προέρχεται από τη σύγκρουση διαφορετικών αξιών. Χαρακτηρισμός με μια αξία ή με ένα σύστημα αξιών (characterization by a value or value complex): μακροχρόνια διατήρηση του εσωτερικού συστήματος αξιών που έχει διαμορφωθεί. Ο θετικός αντίκτυπος που προκάλεσε η δημιουργία του γνωστικού τομέα ώθησε τους Bloom και Krathwohl να διοργανώσουν συνδιασκέψεις με θέμα τον συναισθηματικό τομέα. Σε αυτές συμμετείχαν συνολικά σαράντα δύο μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, πανεπιστημιακοί και ερευνητές.

Οι στόχοι του συναισθηματικού τομέα εισάγονται με εκφράσεις, όπως ο μαθητής να είναι σε θέσει:

Ψυχοκινητικός τομέας (psychomotor domain) Οι τρεις σημαντικότερες ταξινομίες του ψυχοκινητικού τομέα είναι των : α) Elizabeth Simpson Περιλαμβάνει τις κατηγορίες (1972): Αντίληψη, Ετοιμότητα , Καθοδηγούμενη απόκριση, Μηχανισμός, Σύνθετη και προφανής απόκριση, Προσαρμογή και Προέλευση . β) Anita Harrow Περιλαμβάνει τις κατηγορίες : Αντανακλαστικές κινήσεις, Βασικές θεμελιακές κινήσεις , Αντιληπτικές δεξιότητες , Φυσικές ικανότητες , Κινήσεις επιδεξιότητας και Κινητική επικοινωνία . γ) R. H. Dave Περιλαμβάνει τις κατηγορίες (Βερολίνο 1967) : Μίμηση, Χειρισμός , Ακρίβεια , Σύνδεση και Ολοκλήρωση (εγκλιματισμός) Στις συγκεντρώσεις τους, οι Bloom, Krathwohl, κ.ά., δεν ασχολήθηκαν με τον ψυχοκινητικό τομέα.

Οι στόχοι του Ψυχοκινητικού τομέα εισάγονται με εκφράσεις, όπως ο μαθητής να είναι σε θέσει:

Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ για την προσοχή σας

Βιβλιογραφία Ελληνική Ράπτης Αριστοτέλης, Ράπτη Αθανασία. . Πληροφορική και εκπαίδευση, Συνολική Προσέγγιση. Εκδόσεις Α. Ράπτη Αθήνα 1998 Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Θεσμοί και λειτουργίες, Τόμος Α, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, Τόμος Β, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Οι μεταβαλλόμενες σχέσεις ψυχολογίας και Βιολογίας και τα προβλήματα της γνωσιακής επιστήμης. Στέλλα Βοσνιάδου Γνωσιακή Επιστήμη: Η Νέα Επιστήμη του Νού. Στέλλα Βοσνιάδου Phil Race, Το εγχειρίδιο της Ανοιχτής Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Μεταίχμιο. Αθήνα 1999.  

Βιβλιογραφία Αγγλική Bransford John, Brown Ann. How people learn. Brain, Mind, Experience and School, Rodney Cocking National Academy Press Washington, 1999 Garrison, D.R., & Shale, D. (1987). Mapping the boundaries of distance education: Problems in defining the field. The American Journal of Distance Education, 1(1), 7-13. Jonassen, D.H. (1992). Applications and limitations of hypertext technology for distance learning. Paper presented at the Distance Learning Workshop, Armstrong Laboratory, San Antonio, TX. Sherry, L. (1996). Issues in Distance Learning, International Journal of Educational Telecommunications, 1(4), 337-365 Snowman J, Biehler R. Psychology applied to teaching. 9th edition, 2000

Τ έ λ ο ς