Εκπαιδευτικές τεχνικές με βάση την Τέχνη και το Εκπαιδευτικό Δράμα Εκπαιδευτικές τεχνικές με βάση την Τέχνη και το Εκπαιδευτικό Δράμα Απόστολος Μπάρλος -Βάσω Γώγου

«Υπάρχουν αναμφισβήτητα πολλοί τρόποι για να μαθαίνει κανείς, μαθαίνω όμως στο σχολείο σημαίνει μαθαίνω με έναν δάσκαλο, μέσω ενός δασκάλου. Ειδικές αίθουσες, εργαστήρια, εποπτικά μέσα και πολυμέσα, όλα καλά και άγια, χάνουν ωστόσο σχεδόν κάθε σημασία χωρίς τον ικανό δάσκαλο, χωρίς τον ικανό σύλλογο διδασκόντων. Πάρτε το παράδειγμα των σχολικών βιβλίων… Τα σχολικά βιβλία είναι παρτιτούρες: ο ήχος που θα βγάλουν εξαρτάται από το δάσκαλο, τον μαέστρο δηλαδή της σχολικής τάξης, εξαρτάται από τη γνώση, την ευαισθησία, την προπαρασκευή, τον κόπο του και βεβαίως από την ικανότητά του να ενορχηστρώνει τους μαθητές της τάξης του». Σταύρος Ζουμπουλάκης, Για το σχολείο, εκδ. «Πόλις», σσ.45-46

Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 4: Εμείς και οι άλλοι Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 4: Εμείς και οι άλλοι Προσδοκώμενο: Οι μαθητές να εντοπίσουν και να κρίνουν διαδεδομένες προκαταλήψεις σε βάρος του ξένου μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα Βασικό θέμα: Ο άλλος ως ξένος. Από τον «μακρινό» στον «ανεπιθύμητο»  

Χιονοστιβάδα Γράψτε τρεις λέξεις που σας έρχονται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη «ξένος» Συγκρίνετε με τον διπλανό σας τις λέξεις που γράψατε και εντοπίστε τις κοινές και τις διαφορετικές λέξεις Σε ομάδες των τεσσάρων, δημιουργήστε με κάποιες από τις λέξεις σας μια πρόταση που να ορίζει την έννοια «ξένος»

Τι βλέπεις; Τι σκέφτεσαι; Τι σε κάνει να αναρωτιέσαι;

Βλάσης Κανιάρης, Το κουτσό, Περιβάλλον, ΕΜΣΤ, Αθήνα, 1974

Τι τίτλο θα βάζατε στο έργο; Αν αυτή η απεικόνιση ήταν το μέσον μιας ιστορίας: Τι φαντάζεστε ότι προηγήθηκε; Τι νομίζετε ότι θα ακολουθήσει;

Διδάσκοντας μέσω της τέχνης Διδάσκοντας μέσω της τέχνης Artful thinking Μοτίβα έντεχνου συλλογισμού

Γιατί τέχνη; ;

Οι τέχνες έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ορατά τα αόρατα και τα ορατά ακόμη πιο ορατά. Οι τέχνες ενεργοποιούν τη δημιουργική και κριτική μας διάθεση προκειμένου να ανακαλύπτουμε πράγματα πέρα από τα αυτονόητα

Διδασκαλία μέσω της τέχνης ή αλλιώς έντεχνη συλλογιστική Artful thinking Διδασκαλία μέσω της τέχνης ή αλλιώς έντεχνη συλλογιστική Αναπτύχθηκε από το Harvard Project Zero σε συνεργασία με το Traverse City για τα δημόσια σχολεία του Μίτσιγκαν.

Τα εργαλεία του artful thinking ονομάζονται μοτίβα (routines) Η εφαρμογή μπορεί να γίνει σε παραστατικές τέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική) σε μουσικά έργα σε λογοτεχνικά έργα Τα εργαλεία του artful thinking ονομάζονται μοτίβα (routines)

Ορατή σκέψη Οι απαντήσεις των μαθητών: καταγράφονται στον πίνακα ή σε μεγάλα χαρτιά αναρτώνται σε εμφανή σημεία στην αίθουσα ανανεώνονται συγκρίνονται

« βλέπω - ισχυρίζομαι – αναρωτιέμαι» 1ο μοτίβο: « βλέπω - ισχυρίζομαι – αναρωτιέμαι» Τι βλέπεις; Τι σκέπτεσαι ; Τι σε κάνει να αναρωτιέσαι;

Βλέπω - ισχυρίζομαι - αναρωτιέμαι Ερωτήσεις : τι βλέπεις;  παρατήρηση τι νομίζεις ;  ερμηνεία τι σε κάνει να αναρωτιέσαι;  διατύπωση ερώτησης Για ποιο λόγο χρησιμοποιώ το μοτίβο; Συστηματική εξέταση έργου τέχνης Διαχωρισμός παρατήρησης από ερμηνεία Η ερμηνεία συνοδεύεται από επιχειρήματα Η ερμηνεία δεν σημαίνει κλείνομαι στην άποψή μου, αλλά είμαι ανοιχτός για περαιτέρω διερεύνηση

Ποιες δεξιότητες αποκτά ο μαθητής ; Μαθαίνει να «βλέπει» Ενισχύεται στην δημιουργία προσωπικής θέσης Στηρίζει τη θέση του με επιχειρήματα Υιοθετεί το άνοιγμα στη στάση του απέναντι στις ιδέες και στις αντιλήψεις του, ώστε να μετασχηματίζει /τροποποιεί τις παραδοχές του. Αναπτύσσει τον κριτικό στοχασμό

Ένα παράδειγμα Μοτίβο : βλέπω ισχυρίζομαι αναρωτιέμαι Ο Χριστός διδάσκει ότι μαθητής Του είναι αυτός που διακονεί τον άνθρωπο Μοτίβο : βλέπω ισχυρίζομαι αναρωτιέμαι Ο ιερός Νιπτήρας, εξωνάρθηκας καθολικού Ι.Μονής Βατοπαιδίου, 14ος αι.

Οι απαντήσεις των μαθητών Τι βλέπεις ; Τι νομίζεις; Τι σε κάνει να αναρωτιέσαι; Βλέπω το Χριστό με φωτοστέφανο Άνθρωποι που στέκονται ο ένας πίσω από τον άλλο Ο Χριστός κρατάει το πόδι ενός ανθρώπου Δίπλα του μια κολυμπήθρα και ένα μεγάλο κανάτι Ένας άνθρωπος με το χέρι στο μέτωπο αναρωτιέται Υπάρχουν νέοι και ηλικιωμένοι Υπάρχουν άνθρωποι που συζητούν και άλλοι που είναι σιωπηλοί Ένας νέος βοηθάει έναν άλλο να βγάλει το σανδάλι του Ένας άλλος το βγάζει μόνος του Ο Χριστός ευλογεί Είναι εδώ που ο Ιησούς πλένει τα πόδια των μαθητών Νομίζω ότι οι μαθητές ντρέπονται Ο Ιησούς θέλει να δείξει ότι είναι ίδιος με τους μαθητές …θέλει να δείξει ότι δεν είναι ανώτερος Οι μαθητές περιμένουν και υπακούουν Ο Χριστός υπηρετεί τον άνθρωπο Ο Χριστός θέλει να δώσει το καλό παράδειγμα Για ποιο λόγο το κάνει αυτό; Γιατί ταπεινώνεται; Τι θέλει να διδάξει; Τι σκέφτονται οι μαθητές; Γιατί θέλησε με αυτό τον τρόπο να τους δείξει την ταπείνωσή του; Τι σημαίνει αλήθεια το ότι τους πλένει τα πόδια; Αφού ήταν ανώτερός τους γιατί το έκανε αυτό; Γιατί με το άλλο χέρι ευλογεί;

2ο μοτίβο : Βάζοντας τίτλους 2ο μοτίβο : Βάζοντας τίτλους Για ποιο λόγο χρησιμοποιώ το μοτίβο; Όταν θέλω οι μαθητές να συνοψίσουν και να συλλάβουν την ουσία του θέματος Πώς; Ατομικά (γράφουν τον τίτλο) Μοιράζονται με τον διπλανό τους και συνδιαμορφώνουν Ανακοινώνουν Οι απαντήσεις καταγράφονται στον πίνακα Η ολομέλεια της τάξης αποφαίνεται για τον πιο περιεκτικό τίτλο

3ο Μοτίβο : Η αρχή η μέση και το τέλος Ερωτήσεις: Αν αυτή ήταν η αρχή μιας ιστορίας τι θα ακολουθούσε; Αν αυτό ήταν στο μέσον μια ιστορίας τι θα είχε συμβεί προηγουμένως ; Τι θα ήταν επόμενο να συμβεί μετά; Αν ήταν το τέλος ποια θα ήταν η ιστορία;

Για ποιο λόγο χρησιμοποιούμε το μοτίβο; Όταν θέλουμε να αξιοποιήσουν τη φαντασία τους να εκφραστούν με συμβολικό και έμμεσο τρόπο για τα συναισθήματα τις αντιλήψεις και τις ιδέες τους να κατανοήσουν βιωματικά το κοινωνικό, πολιτικό, θρησκευτικό, ιστορικό πλαίσιο του θέματός μας Πώς ; Παρατηρούν το έργο τέχνης -Εκφράζουν τι βλέπουν Γράφουν είτε ατομικά , είτε σε ζευγάρια την ιστορία

Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 4: Εμείς και οι άλλοι Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 4: Εμείς και οι άλλοι Προσδοκώμενο: Να αναγνωρίζουν τη σημασία και την εμβέλεια της χριστιανικής διδασκαλίας για τον ξένο ως αδελφό. Βασικό θέμα: «Ποιος είναι ο πλησίον μου;» Ο σπλαχνικός Σαμαρείτης

Τεχνική του εκπαιδευτικού δράματος: Ανακριτική καρέκλα Ο ευεργετηθείς Ιουδαίος συζητά με τους συμπατριώτες του για τη βοήθεια που δέχτηκε από έναν εχθρό, το Σαμαρείτη.

Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 4: Εμείς και οι άλλοι Προσδοκώμενο: Να διακρίνουν και να αξιολογούν την ποιοτική διαφορά ανάμεσα στην αναγνώριση των δικαιωμάτων και την αληθινή αγάπη προς το διπλανό. Βασικό θέμα: Πέρα από δικαιώματα και υποχρεώσεις: Η αγάπη «άνευ όρων και ορίων»

Τεχνική εκπαιδευτικού δράματος: Τεχνική εκπαιδευτικού δράματος: Κύκλος συνείδησης

«Σε μια μάχη του πολέμου (421-2) μεταξύ Βυζαντινών και Περσών οι Βυζαντινοί συνέλαβαν 7000 αιχμαλώτους, οι οποίοι κινδύνευαν να πεθάνουν από ασιτία, επειδή οι φρουροί με εντολή που είχαν περιορίζονταν μόνο στη φύλαξή τους, αδιαφορώντας για τη χορήγηση τροφής. Ο Ακάκιος Αμίδης, ο επίσκοπος της περιοχής μόλις το πληροφορήθηκε κάλεσε τους κληρικούς της περιοχής του και τους είπε: «Ο Θεός ημών ούτε δίσκων ούτε ποτηρίων χρήζει. Ούτε γαρ εσθίει ούτε πίνει, επεί μη προσδεής εστίν. Επεί τοίνυν πολλά κειμήλια χρυσά τε και αργυρά η εκκλησία εκ της ευγνωμοσύνης των προσηκόντων αυτή κέκτηται, προσήκει εκ τούτων ρύσασθαί τε των στρατιωτών τους αιχμαλώτους και διαθρέψαι αυτούς». Πήρε λοιπόν την απόφαση και έλιωσε κειμήλια της εκκλησίας και με τα χρήματα που εξοικονόμησε εξαγόρασε τους αιχμαλώτους από τους φρουρούς. Αφού τους έθρεψε και τους έδωσε τα αναγκαία τους βοήθησε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Και η διήγηση συνεχίζει: « Αύτη η του θαυμαστού Ακακίου πράξις πλέον τον Περσών βασιλέα κατέπληττεν, ότι αμφότερα Ρωμαίοι μεμελετήκασι, πολέμω τε και ευεργεσία νικάν».   Το περιστατικό αφηγείται ο ιστορικός της Εκκλησίας Σωκράτης (PG 67, 781 B – 784 A)

Εκπαιδευτικό δράμα Αγγλία μέσα του 20ου αιώνα μορφή θεατρικής τέχνης με παιδαγωγικό χαρακτήρα. στόχος: η μάθηση με την έννοια της κατανόησης του εαυτού μας και του κόσμου. Οι συμμετέχοντες διερευνούν ένα θέμα μέσω της δραματικής μορφής και διαπραγματεύονται τα νοήματα που συνδέονται μ’ αυτό.

Τα χαρακτηριστικά του Εκπαιδευτικού Δράματος Όσοι συμμετέχουν : δημιουργούν ένα φανταστικό κόσμο υποδύονται ρόλους βιώνουν μια ατομική και συλλογική εμπειρία αλληλεπιδρούν διερευνούν ένα θέμα διαπραγματεύονται το νόημα μια έννοιας αντιμετωπίζουν διλήμματα και παίρνουν αποφάσεις δρουν και αναστοχάζονται τις πράξεις τους

Σύμφωνα με την D. Heathcote τα κύρια χαρακτηριστικά του δράματος είναι η βίωση και ο αναστοχασμός. « Οι μαθητές μέσα από τους ρόλους που υποδύονται εμπλέκονται συναισθηματικά και έχουν την αίσθηση ότι βιώνουν τα γεγονότα σαν να συμβαίνουν «εδώ και τώρα». Για να φτάσουν όμως οι μαθητές στη γνώση δεν αρκεί μόνο η βίωση. Χρειάζεται να επεξεργαστούν νοητικά και να συνειδητοποιήσουν όσα βίωσαν. Χρειάζεται να πάρουν συναισθηματική απόσταση από όσα βίωσαν μέσα από τη δράση. Γι’ αυτό ο δάσκαλος καλεί τους μαθητές να αναστοχάζονται τα γεγονότα και τις συνέπειες των πράξεων τους. Μ’ αυτό τον τρόπο οι μαθητές αποκτούν «βαθύτερη γνώση» για το διερευνούμενο θέμα και διαμορφώνουν «καινούργια αντίληψη». Αυτό θα τους βοηθήσει να αλλάξουν στάση σε ανάλογα θέματα που πρόκειται να αντιμετωπίσουν στη ζωή τους.»

Τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος Ανακριτική καρέκλα Κύκλος συνείδησης Δυναμική εικόνα Ρόλος στον τοίχο Προσωπικό ημερολόγιο Συλλογικός ρόλος Ομαδικό γλυπτό

Ανακριτική καρέκλα Για ποιο λόγο χρησιμοποιείται αυτή η τεχνική; Η τεχνική διευκολύνει τους μαθητές να αντιληφθούν τα κίνητρα και τις διαθέσεις ενός ρόλου, ενώ τους βοηθάει να εμβαθύνουν στη διερεύνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Κύκλος συνείδησης Για ποιο λόγο χρησιμοποιείται αυτή η τεχνική; Με την τεχνική αυτή, που δημιουργεί δραματική ένταση, οι μαθητές βιώνουν εδώ και τώρα τη στιγμή της απόφασης και εμβαθύνουν στο πρόβλημα.

Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 2: Ποιος είναι ο Θεός των χριστιανών – «Τι να με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;»   Προσδοκώμενο: Να συναισθάνονται την δίχως όρια αγάπη του Χριστού για τον άνθρωπο Βασικό θέμα: Ο Ιησούς Χριστός στην Κ. Διαθήκη φανερώνει το Θεό ως Πατέρα που συγχωρεί τα παιδιά του

Η παραβολή του Σπλαχνικού Πατέρα Τεχνική του Εκπαιδευτικού Δράματος: Τεχνική του Εκπαιδευτικού Δράματος: προσωπικό ημερολόγιο

4ο μοτίβο 10Χ2

Δημιουργούν ένα κείμενο που εμπεριέχει αυτές τις φράσεις Για ποιο λόγο χρησιμοποιώ το μοτίβο; Α’ ματιά : Ασκούνται στην προσεκτική παρατήρηση και Β’ ματιά : Ασκούνται στην εμβάθυνση Πώς; Α’ ματιά κοιτάζουν προσεκτικά το έργο τέχνης γράφουν σε κατάλογο 10 λέξεις ή φράσεις σχετικές με έργο τέχνης Β’ ματιά ξανακοιτάζουν προσεκτικά και ξαναγράφουν 10 καινούργιες λέξεις ή φράσεις Δημιουργούν ένα κείμενο που εμπεριέχει αυτές τις φράσεις

Β΄ Γυμνασίου ΘΕ 2: Ποιος είναι ο Θεός των χριστιανών – «Τι να με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;»   Προσδοκώμενα: Να μπαίνουν στη θέση των ανθρώπων που συνάντησαν το Χριστό και να εκφράζουν σκέψεις και συναισθήματα Να διαμορφώνουν προσωπική άποψη για το γεγονός «Χριστός» και να εξηγούν γιατί αντιμετωπίζεται ως «σημείον αντιλεγόμενον»

Sieger Koder, Ο Ιησούς στο σπίτι του Ζακχαίου

Παρατηρήστε τις τρεις ομάδες ανθρώπων -Τι μπορεί να σκέφτονται; -Τι μπορεί να πιστεύουν; -Τι είναι αυτό που τους προκαλεί έγνοια ;

αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω 5ο Μοτίβο: αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω

Αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω Γιατί χρησιμοποιώ το μοτίβο; Για να αποκτήσουν οι μαθητές διαφορετικές γωνίες θέασης ενός θέματος ή μιας κατάστασης Ερωτήσεις: Τι μπορεί να σκέφτεται ή να αντιλαμβάνεται το υπό εξέταση πρόσωπο; Τι μπορεί να γνωρίζει/πιστεύει; Τι είναι αυτό που νοιάζεται /φροντίζει

Οι μαθητές δουλεύουν σε ομάδες και μπαίνουν σε συλλογικό ρόλο Πότε; Όταν θέλουμε να κοιτάξουν με διαφορετικό τρόπο τα πράγματα και να έχουν πιο προσωπική κατανόηση ενός ζητήματος να μπουν στην ψυχή ή στο ρόλο ενός χαρακτήρα να ταυτιστούν με τον ρόλο και να φανταστούν τον εαυτό τους μέσα στο πλαίσιό του Πως; Οι μαθητές δουλεύουν σε ομάδες και μπαίνουν σε συλλογικό ρόλο

«σημείο αντιλεγόμενο» (Λκ 2,34) Τεχνική του Εκπαιδευτικού Δράματος: Ομαδικό γλυπτό «σημείο αντιλεγόμενο» (Λκ 2,34)

Ομαδικό γλυπτό Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και προσπαθούν να αποδώσουν με τα σώματά τους ένα «γλυπτό», το οποίο αποτελεί μια εικονική αναπαράσταση του θέματος που επεξεργάστηκαν. Κάθε ομάδα παρουσιάζει το γλυπτό της στην ολομέλεια και οι υπόλοιποι μαθητές το παρατηρούν και δίνουν τίτλους. Όλοι οι τίτλοι καταγράφονται στον πίνακα και ακολουθεί συζήτηση. Για ποιο λόγο; Το ομαδικό γλυπτό λειτουργεί ως αναστοχασμός, γι’ αυτό καλό είναι να γίνεται στο τέλος μιας διδακτικής ενότητας.