Σχολικός Εκφοβισμός & Δράσεις Πρόληψης στο σχολείο μας Παπαδόπουλος Σπύρος & Μεσσάρη Μαρία - Ελένη Μαθητές της Γ΄ τάξης στο 2ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας Αττικής

Τι είναι ο Σχολικός Εκφοβισμός; Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, ένα είδος bullying, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).

Κύρια χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού Η πρόθεση του δράστη να βλάψει. Για παράδειγμα, οι φίλοι πειράζονται μεταξύ τους με αλλά δεν έχουν ως πρόθεση να ταπεινώσουν τον άλλο, οπότε δεν θεωρείται μορφή σχολικού εκφοβισμού. Στην περίπτωση, όμως, που το περιπαιχτικό ύφος έχει ως στόχο να υποτιμήσει και να αναστατώσει τον άλλο, τότε θεωρείται ως θυματοποίηση. Το αποτέλεσμα είναι να προκληθεί βλάβη (σωματική/ψυχολογική) στο άτομο που είναι δέκτης της επιθετικής συμπεριφοράς. Περιλαμβάνει άμεσους και έμμεσους τύπους. Υπάρχει επανάληψη της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Ένα μεμονωμένο συμβάν όπως η ανάμειξη σε ένα καβγά δε λαμβάνεται ως Σ.Ε Η ασυμμετρία της δύναμης. Υπάρχει κατάχρηση της εξουσίας από τη πλευρά του δράστη. Η «ανωτερότητα» αυτή μπορεί να προέρχεται λόγω ηλικίας, φυσικής δύναμης η ψυχικής αντοχής του θύτη

Μορφές του Σχολικού Εκφοβισμού Διακρίνονται σε άμεσες και έμμεσες μορφές Άμεσες μορφές Άμεσες μορφές χαρακτηρίζονται η φυσική επίθεση (πχ. κλωτσιές) και η λεκτική κακοποίηση (πχ. Βρισιές) Έμμεσες μορφές Έμμεσες μορφές θεωρούνται ο κοινωνικός αποκλεισμός και η διάδοση φημών

Ο διαδικτυακός σχολικός εκφοβισμός (Cyber Bullying) Είναι ένας καινούργιος τύπος έμμεσης κυρίως θυματοποίησης, παρουσιάζει αύξηση χρήσης τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με έρευνα, οι θύτες που εκφοβίζουν τα θύματα τους μέσω του διαδικτύου είναι συνήθως ανώνυμοι και συχνά κοινωνικά απομονωμένοι, γίνεται μέσω Η/Υ κυρίως, σε μορφή μηνύματος, αλλά και μέσω κινητών τηλεφώνων, blogs καθώς και ιστοσελίδων. Μπορεί να περιλαμβάνει απειλές, σεξουαλική παρενόχληση, υποτιμητικά σχόλια ή και δημοσιοποίησης των προσωπικών δεδομένων συνήθως φωτογραφιών (fotobullying) των θυμάτων στο διαδίκτυο. Έρευνα που έγινε το 2010 διαπίστωσε ότι η λεκτική βία είναι περισσότερο συνήθης από τη φυσική κακοποίηση και το διαδικτυακό σχολικό εκφοβισμό.

Αποτελέσματα Μελετών Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης

Τι αισθάνονται τα θύματα του Σχολικού Εκφοβισμού Τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι.

Τι συνιστούν οι ειδικοί Οι ειδικοί επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης τους και να μάθουν να «ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ».

Γιατί ο εκφοβισμός φαίνεται «ισχυρός» Ο εκφοβισμός είναι ένα πρόβλημα σοβαρό που αφορά όλα τα παιδιά. Το αν θα σταματήσει ή όχι δεν εξαρτάται μόνο από τους δράστες και τα θύματα αλλά και από τους παρατηρητές. Τα παιδιά-παρατηρητές είναι η μεγαλύτερη ομάδα (φτάνουν το 80% περίπου, σύμφωνα με έρευνες) και βρίσκονται μπροστά στα περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού. Πολύ λίγα όμως παιδιά (μόνο το 10%) παρεμβαίνουν για να σταματήσει ο εκφοβισμός. Τα περισσότερα δεν κάνουν τίποτα, με αποτέλεσμα οι δράστες να συνεχίζουν ανενόχλητοι και τα θύματα να νιώθουν εντελώς αβοήθητα . Παρόλο που οι δράστες είναι η μικρότερη ομάδα στο σχολείο (5-10%) φαίνονται να έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη, γιατί κάποιοι τους δίνουν τη δύναμη αυτή. Εκτός από τα θύματα και οι παρατηρητές κάνουν πιο δυνατούς τους δράστες με το να μην προσπαθούν να σταματήσουν τον εκφοβισμό.

Τα παιδιά-παρατηρητές συνήθως: φοβούνται μήπως γίνουν στόχος δεν ξέρουν τι να κάνουν πιστεύουν πως θα βοηθήσει κάποιος άλλος δεν θέλουν να ταυτιστούν με τον «αδύναμο» δικαιολογούν αυτό που γίνεται πιέζονται από ομάδες συνομηλίκων δεν καταλαβαίνουν πως ο εκφοβισμός είναι υπόθεση όλων μας και πως πρέπει όλοι να μάθουμε να αντιστεκόμαστε και να υπολογίζουμε ο ένας στην υποστήριξη του άλλου)

Τι μπορείς να κάνεις όταν βλέπεις κάποιο παιδί να εκφοβίζεται Αν δεν είναι επικίνδυνο, μίλα. Φώναξε, για παράδειγμα, στο δράστη «Σταμάτα!» Δείξε καθαρά την αντίθεσή σου σε αυτό που κάνει ο δράστης. Μίλησε μαζί του, δίνοντάς του να καταλάβει πως αυτό που κάνει είναι λάθος. Μίλησε στα άλλα παιδιά που βλέπουν τι συμβαίνει και υποστηρίζουν ή ενθαρρύνουν το δράστη. Είναι και αυτά υπεύθυνα για τον εκφοβισμό. Μίλησε σε κάποιον μεγάλο, δάσκαλο ή γονιό. Τα παιδιά που εκφοβίζονται δυσκολεύονται να μιλήσουν και καλό είναι να το κάνεις εσύ, αφήνοντας ένα σημείωμα ή λέγοντάς το προσωπικά, χωρίς όμως να φέρεις σε δύσκολη θέση το θύμα.

Το πιο σημαντικό… Γίνε φίλος με το θύμα. Τα παιδιά που έχουν φίλους δεν γίνονται εύκολα στόχος! Μίλησε μαζί του πες του ότι καταλαβαίνεις πώς νιώθει και ότι λυπάσαι γι’ αυτό που του συμβαίνει Κάλεσέ το στην παρέα σου και στις δραστηριότητές σου Παίξε μαζί του Κάνε του θετικά σχόλια για να τονώσεις την αυτοπεποίθησή του (για τα ρούχα του, για παράδειγμα, για την εμφάνιση ή για τις επιδόσεις του στο σχολείο. Όλοι έχουμε ανάγκη τον έπαινο, κυρίως, όταν νιώθουμε φοβισμένοι και απογοητευμένοι. Μην κάνεις όμως υπερβολικούς επαίνους, γιατί εύκολα μπορεί να το δει σαν ειρωνεία).

Δράσεις πρόληψης στο σχολείο μας…

Οι Μέντορες Κατά το σχολικό έτος 2014-2015, το σχολείο μας ενεπλάκη ενεργά στο Διασχολικό Πρόγραμμα Διαθεματικής Προσέγγισης με θέμα «Κανόνες ‘Επιβίωσης’, Ανάπτυξης, Αρμονικής Οργάνωσης και Εμπιστοσύνης: Αντίδοτο στον εκφοβισμό των εφήβων». Επιλέχτηκαν δύο μέντορες-μαθητές οι οποίοι επιμορφώθηκαν για 12 ώρες πάνω στο θέμα της αναγνώρισης και αντιμετώπισης όλων των μορφών σχολικού εκφοβισμού. Οι δύο αυτοί μαθητές εκπαίδευσαν μία τρίτη μαθήτρια και έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη ομάδα μεντόρων στο σχολείο μας.

Δράση 1η: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Το υλικό του σεμιναρίου που παρακολούθησαν οι μέντορες, παρουσιάστηκε σε μορφή διαφάνειας σε κάθε τάξη χωριστά. Κύριος στόχος ήταν τα παιδιά να μάθουν να ξεχωρίζουν τον καβγά από τον σχολικό εκφοβισμό.

Δράση 2η: ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ Οργανώθηκε 2ωρη εκδήλωση με προβολή διαφανειών με αφορμή την αυτοκτονία του φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη. Διαβάστηκαν μικρά άρθρα μαθητών δημοσιευμένα στη σχολική εφημερίδα Διαβάστηκαν στίχοι μαθητριών με θέμα τη βία

Δράση 3η: ΣΕΛΙΔΟΔΕΙΚΤΕΣ Δημιουργήσαμε σελιδοδείκτες με σχετικές με θέμα εικόνες και μηνύματα που καταγράψαμε κατά την επιμόρφωσή μας. Οι σελιδοδείκτες αυτοί συνόδευσαν, ως ένθετο, το φύλλο Μαρτίου 2015 της σχολικής μας εφημερίδας. Με αυτόν τον τρόπο έφθασαν στα χέρια των 100 μαθητών και των γονέων τους που είναι οι αναγνώστες της εφημερίδας μας!

Δράση 4η: ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ-ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ Το σχολείο μας συμμετέχει επίσης στο δίκτυο σχολείων για τη διάχυση καλών πρακτικών- στρατηγικών θετικής αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού. Στη σύνθεση των διαφορετικών ειδικοτήτων του παραπάνω δικτύου, ορίστηκε η καθηγήτρια των γαλλικών υπεύθυνη για τη δράση με θέμα : « Είμαι Παιδί: Υπάρχω, Αισθάνομαι, Διεκδικώ». Σε αυτό το πλαίσιο, η καθηγήτριά μας δημιούργησε ένα διδακτικό σενάριο στο μάθημά της που είχε σκοπό να ταυτιστούν οι μαθητές με τους ρόλους του θύματος, του θύτη και των παρατηρητών. Οι συμμετέχοντες μαθητές βιντεοσκόπησαν ένα μέρος του σεναρίου.

Το διδακτικό σενάριο βρίσκεται στον Οδηγό Καλών Πρακτικών – Στρατηγικών Πρόληψης & Αντιμετώπισης του Σχολικού Εκφοβισμού «ΠΑΙΔ(Ε)ΙΑ ΟΧΙ ΒΙΑ» της ΔΔΕ Β΄Αθήνας. Ο οδηγός δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Comenius Regio «Εκφοβισμός των εφήβων: Τρόπου Πρόληψης & Αντιμετώπισης στο Σχολικό Περιβάλλον Ελλάδας & Κύπρου»

Δράση 5η: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α’ ΤΑΞΗΣ Με την έναρξη του νέου σχολικού έτους 2015-2016, οι τρεις μέντορες φρόντισαν να βρουν τους διαδόχους τους και επίσης ενημέρωσαν τους νέους μαθητές της Α΄ τάξης για τη σχολική βία και τη δυνατότητα που έχουν να απευθύνονται σ’ εκείνους για βοήθεια. Οργανώθηκε ενημέρωση των μαθητών, ανά τμήμα, πάνω στο θέμα με προβολή παρουσίασης και συζήτηση. Από τη συζήτηση φάνηκε ότι το πρόβλημα τους έχει απασχολήσει και τους απασχολεί. Εντύπωση κάνει το γεγονός ότι, από τους 70 μαθητές δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται να γίνουν μέντορες οι 30!

Δράση 6η: ΕΠΙΛΟΓΗ ΝΕΩΝ ΜΕΝΤΟΡΩΝ Μετά από κλήρωση συστάθηκε η νέα ομάδα των μεντόρων. Στην πρώτη συνάντηση συμμετείχαν οι παλιοί και νέοι μέντορες μαζί με την υπεύθυνη καθηγήτρια. Έγινε ανάλυση του ρόλου του μέντορα με έμφαση στα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν ένα καλό διαμεσολαβητή, δηλαδή: παρατηρητικότητα, κοινωνικότητα, ευαισθησία, κατανόηση, σεβασμό και εχεμύθεια. Έγινε σαφές πως όποιος δεν μπορεί να τηρήσει αυτές τις αρχές, δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί με επιτυχία στο ρόλο του μέντορα. Μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, διευκρινίστηκε τι είναι και τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός

Δράση 7η: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ Οι μέντορες έχουν τακτικές συναντήσεις κάθε δύο εβδομάδες, εκτός διδακτικού ωραρίου. Ενδιάμεσα, συζητιούνται στα διαλείμματα τα τρέχοντα θέματα.

Δράση 8η: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Δράση 8η: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Για τους μαθητές που ασκούν σωματική και λεκτική βία, γράφτηκαν μικρά σενάρια με περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Τα σενάρια αυτά δραματοποιήθηκαν και οι δράστες κλήθηκαν να βρεθούν σε ρόλο θύματος. Για τους μαθητές που υφίστανται απομόνωση συμφωνήθηκε η συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας προκειμένου να διευκολυνθεί η κοινωνικοποίησή τους.

Δράση 9η: ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ Οι μέντορες ετοίμασαν και παρουσίασαν στους μαθητές της Α΄ τάξης ένα δρώμενο με θέμα μια μορφή λεκτικού εκφοβισμού. Σε αυτό πρωταγωνίστησαν μαθητές της Γ΄ τάξης που προσφέρθηκαν να παίξουν. Στη συνέχεια οι μαθητές σε ομάδες των 4, συζήτησαν πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν πρώτα το θύμα και στη συνέχεια το θύτη. Οι εκπρόσωποι των ομάδων κατέθεσαν ενδιαφέρουσες προτάσεις και ακολούθησε συζήτηση.

Δράση 10η: OI MAΘΗΤΕΣ ΕΜΠΝΕΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ Οι μέντορες πρότειναν στους μαθητές της Α΄ τάξης να δημιουργήσουν ένα μεγάλο ταμπλό για κάθε αίθουσα στο οποίο να αναρτήσουν: Έργα τους εμπνευσμένα από το σχολικό εκφοβισμό. Εικόνες και πληροφορίες που θα αντλήσουν από τη σχολική καθημερινότητα και το Διαδίκτυο Ο σκοπός της δράσης είναι να παραμείνει επίκαιρο το θέμα για όλη τη σχολική χρονιά

Δράση 11η: «ΜΙΚΡΑ ΒΙΒΛΙΑ» ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Τέλος, η σχολική εφημερίδα «Η Συμμορία των 12», στο φύλλο του Μαρτίου 2016, περιέλαβε, ως ένθετο, ένα εξασέλιδο βιβλιαράκι με μια μικρή «ιστορία- μήνυμα» κατά της βίας. Τα βιβλιαράκια αυτά τα δημιούργησαν τα μέλη της ομάδας έκδοσης της εφημερίδας αξιοποιώντας το λογισμικό που υπάρχει ελεύθερο στο Διαδίκτυο (http://mikra-vivlia.weebly.com)

Δράση 12η: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΥΛΛΑΔΙΩΝ Χρησιμοποιώντας έργα των μαθητών του σχολείου μας, οι μέντορες δημιούργησαν και αναπαρήγαγαν ενημερωτικά φυλλάδια για το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού. Διανεμήθηκαν στους μαθητές του σχολείου στη γιορτή λήξης του σχολικού έτους και στους γονείς μέσω του τελευταίου φύλλου της σχολικής εφημερίδας.

Η δικαίωση… Το σχολείο μας βραβεύτηκε για άλλη μια φορά από το Υπουργείο Παιδείας για τις καινοτόμες δράσεις του, και συγκεκριμένα για τις δράσεις του στον θεματικό άξονα «Υποστήριξη Συνομηλίκων - Μαθητική Αλληλεγγύη», στο πλαίσιο του δικτύου σχολείων «Σημερινός μαθητής – Αυριανός ενεργός πολίτης του κόσμου» (ΣΗ.ΜΑ-ΑΕΠ), σε ειδική τελετή, που οργανώθηκε από τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Β΄ Αθήνας και πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 21 Ιουνίου 2016, Παγκόσμια Ημέρα του Ανθρωπιστή και της Μουσικής, στο Θέατρο των Αρσακείων Ψυχικού. Κατά την τελετή βραβεύτηκαν οι δράσεις που ξεχώρισαν ανάμεσα σε 200 συμμετοχές στον διαγωνισμό «Συνυπάρχουμε αρμονικά».

Σήμερα… Συνεχίζουμε στο ίδιο πνεύμα και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2016 – 2017 και εμπλουτίζουμε τις δράσεις μας: Με τη συμμετοχή μας στα Προγράμματα eTwinning “LAST - Let’s All Stand Together” με συντονίστριες χώρες την Ουγγαρία και τη Γεωργία και εταίρους από την Ιταλία και την Ισπανία και “Be a Buddy, not a Bully” με συντονίστρια χώρα τη Γαλλία και εταίρους από την Ιταλία, την Τουρκία, Ρουμανία και την Πολωνία. Με τη συμμετοχή μας στο Δίκτυο Σχολείων «ΣΗ.ΜΑ. – Α.Ε.Π» της ΔΔΕ Β΄ Αθήνας.

Το μέλλον… Ο στόχος του σχολείου είναι να συνεχίζει να προσπαθεί για τη δημιουργία και την εδραίωση θετικού κλίματος στο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου. Όλοι εργαζόμαστε με τρόπο ώστε η μαθητική μας κοινότητα να γίνει πρότυπο ειρηνικής συνύπαρξης. Χάρις στις δράσεις των μεντόρων μέχρι σήμερα, την υποστήριξη των καθηγητών μας και τη συνεχή ενημέρωση, τα φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο.

Στο σχολείο μας πιστεύουμε ότι… Βοηθώντας το παιδί που εκφοβίζεται, βοηθάς τον εαυτό σου! Είναι πολύ σημαντικό να βοηθάς τους άλλους όποτε μπορείς!

2ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας Αττικής