Η Ψυχοδυναμική Προσέγγιση της Αρρώστιας και της Αναπηρίας Υπάρχει μια κοινή ψυχοπαθολογία στις περιπτώσεις των παιδιών με χρόνια νοσήματα ή αναπηρίες, χωρίς τον κίνδυνο της γενίκευσης, αλλά της ιδιαιτερότητας κάθε περίπτωσης. Ο Freud επεσήμανε ότι τα άτομα αυτά αρνούνται να δεχτούν την αρχή της πραγματικότητας.

Οι ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις είναι διαφορετικές σε αρρώστους με επίκτητες ή συγγενείς ασθένειες ή αν συνοδεύονται με σωματικές δυσμορφίες όπου η εξωτερική εμφάνιση επηρεάζει την εικόνα του σωματικού Εγώ. Σε περιπτώσεις που είναι συγγενής μια νόσος και η δυσμορφία εμφανίζεται πρώιμα, φαίνεται να εμφανίζονται ναρκισσιστικές διαταραχές και τραύματα που έχουν ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί η ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας και ειδικότερα οι λειτουργίες του Εγώ και του Υπερεγώ.

Σε αντίθεση με άλλα τραύματα που το παιδί έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί κατά τη πορεία της εξέλιξής του, μια πρώιμη σωματική αναπηρία τείνει να παραμείνει περιοχή μιας ανεπίλυτης σύγκρουσης, επειδή είναι συγκεκριμένη και μόνιμη και επειδή συγκεντρώνει μεγάλα ποσά λιβιδινικής επένδυσης και ιδιαίτερη σημασία για την ψυχική οικονομία. Η εξέλιξη του σωματικού Εγώ επηρεάζεται σημαντικά από την αρχή της πραγματικότητας. Το αποτέλεσμα είναι ότι δημιουργείται μια κατεστραμμένη και μερικές φορές αλλόκοτη και παραμορφωμένη εικόνα σώματος, δηλαδή, μια ατελής εικόνα της πραγματικότητας του σώματος και κατ’ επέκταση, και της εξωτερικής πραγματικότητας μέσα από μηχανισμούς προβολής.

Το μέρος του σώματος με την αναπηρία ή με τη νόσο αποκτά τεράστια συμβολική σημασία. Σε κάθε άτομο υπάρχει μια φυσιολογική αναπαράσταση του σώματός του. Αυτή η αναπαράσταση δημιουργείται από την αλληλεπίδραση νευροφυσιολογικών (κιναισθητικών) παραγόντων με ψυχολογικούς παράγοντες και μοιάζει με την πραγματική εικόνα του σώματός του. Η αντίληψη του εαυτού, η αντίληψη της εξωτερικής πραγματικότητας αναπτύσσονται με βάση και τη νοητική αναπαράσταση του εαυτού στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η σωματική εικόνα. Γι’ αυτούς τους λόγους η ατελής και διαταραγμένη εικόνα σώματος έχει επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία του Εγώ.

και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να πάρουν Τα παιδιά και οι ενήλικες που παρουσιάζουν συγγενείς ανωμαλίες είναι επιρρεπείς στο να παρουσιάσουν μόνιμες διαταραχές στην εικόνα σώματός τους και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να πάρουν ημιπαραληρηματικό ή ακόμα και παραληρηματικό χαρακτήρα, ενώ κλινικά δεν είναι ψυχωσικοί. Η φαντασιωτική ζωή αυτών των παιδιών –και αργότερα ενηλίκων- που είναι αναπόφευκτα συνδεδεμένη με την προσωπικότητά τους, παρουσιάζει ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Οι φαντασιώσεις τους μπορεί να χαρακτηρίζονται από ιδέες ότι δεν έχουν κανένα σωματικό πρόβλημα, ότι είναι άτρωτοι ακόμα και ότι είναι αθάνατοι. Αυτά είναι ενδείξεις της ναρκισσιστικής τους παθολογίας.

αυτές οι ιδέες συνδυάζονται στην προσπάθεια που κάνει το Εγώ Σε άλλες περιπτώσεις αυτές οι ιδέες συνδυάζονται στην προσπάθεια που κάνει το Εγώ για να επανορθώσει όπου το πρόβλημα αγνοείται. Σε άλλες περιπτώσεις η επιθετική επιθυμία του ατόμου να εκφράσει δημιουργικά αυτό που είναι κρυμμένο από τον –εξ αιτίας της φυσικής αδυναμίας- έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύξει έντονους μηχανισμούς μετουσίωσης με παραγωγή δημιουργικών έργων. Σχετικά με ενήλικες ασθενείς έχουν περιγραφεί οι οποίοι μέσα από τις επανορθωτικές προσπάθειες που κάνει το Εγώ, οδηγούν σε μια παλινδρόμηση στην περίοδο που παρουσιαστεί η αναπηρία ή πριν την ανακαλύψουν οι ίδιοι.

στην περίοδο που παρουσιαστεί η αναπηρία Σε άλλες περιπτώσεις αυτές οι ιδέες συνδυάζονται στην προσπάθεια που κάνει το Εγώ για να επανορθώσει όπου το πρόβλημα αγνοείται. Σε άλλες περιπτώσεις η επιθετική επιθυμία του ατόμου να εκφράσει δημιουργικά αυτό που είναι κρυμμένο από τον κόσμο –εξ αιτίας της φυσικής αδυναμίας- έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύξει έντονους μηχανισμούς μετουσίωσης με παραγωγή δημιουργικών έργων. Σχετικά με ενήλικες ασθενείς έχουν περιγραφεί μηχανισμοί οι οποίοι μέσα από τις επανορθωτικές προσπάθειες που κάνει το Εγώ, οδηγούν σε μια παλινδρόμηση στην περίοδο που παρουσιαστεί η αναπηρία ή πριν την ανακαλύψουν οι ίδιοι.

Για άτομα προικισμένα και με κάποιο ταλέντο, αυτή η παλινδρόμηση Αυτή η παλινδρόμηση μπορεί να οδηγήσει σε μια ψευδοψυχωσική συμπτωματολογία. Για άτομα προικισμένα και με κάποιο ταλέντο, αυτή η παλινδρόμηση –βασική προϋπόθεση για τη δημιουργικότητα- μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία του Εγώ. Σε κάποιες περιπτώσεις, επίσης, αυτό το ανεπίλυτο ναρκισσιστικό τραύμα μπορεί να οδηγήσει σε μια παρατεταμένη κατάσταση επιθετικότητας, γκρίνιας και διαταραχτικής συμπεριφοράς, συχνά ανυπόφορη. Το παράδειγμα του Θερσίτη ως «ατσαλόστομος» και «γλωσσάς»…

Κατά τη γνωστική άποψη της Creenacre στα παιδιά με χρόνια νοσήματα διαταράσσεται η εικόνα εαυτού η οποία συνδέεται στενά με την εικόνα σώματος και είναι ο πυρήνας πάνω στον οποίο κτίζεται η ταυτότητα του παιδιού. Στη διαμόρφωση αυτής εικόνας είναι σημαντική η επίδραση του περιβάλλοντος και εδώ έρχεται να διαδραματίσει τον ρόλο της η μητέρα. Ένα άρτιο σώμα δεν δημιουργεί αυτονόητα και την αντίστοιχη εσωτερική εικόνα άρτιου σώματος, μπορεί, δηλαδή να έχουμε μια κατάσταση στην οποία τίποτε να μη λείπει, όπου όλα τα απαραίτητα αντικείμενα και τα εξωτερικά στοιχεία είναι στη θέση τους και όμως η όλη διαδικασία της αίσθησης της εικόνας και των ορίων του σώματος να χαρακτηρίζεται από ένα ψυχολογικό κενό ή να μην αναπτύσσεται σωστά

Ξέρουμε ότι απαραίτητο συστατικό αυτής της διεργασίας, δηλαδή -του σχηματισμού της ταυτότητας του παιδιού- είναι η λιβιδινική επένδυση του σώματός του από τον εξωτερικό κόσμο και κυρίως από τη μητέρα του. Η αγάπη για τον εαυτό που είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη της εικόνας εαυτού , στηρίζεται σε μια ναρκισσιστική επένδυση του σωματικού Εγώ. Το βρέφος, δηλαδή, αρχίζει να αγαπάει τον εαυτό του σύμφωνα με την αγάπη που πήρε από τη μητέρα του στην περίοδο που το Εγώ του δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί, στην προ-Εγώ φάση της ανάπτυξης.

Με άλλα λόγια, προετοιμάζει το δρόμο Η σχέση που θα έχει το βρέφος με το σώμα του θα αντανακλά τη σχέση που είχε και έχει η μητέρα του με το σώμα του. Με άλλα λόγια, προετοιμάζει το δρόμο με τον οποίο το παιδί θα συνδεθεί και θα δημιουργήσει σχάση με το σώμα του. Τι συμβαίνει όταν διαπιστώνεται μια σωματική αναπηρία σύντομα μετά τα γέννησή του; Συνήθως η μητέρα παθαίνει ένα σοκ το οποίο αποκαλείται «σοκ της αναγνώρισης», με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια δυσαρμονία στις σχέσεις μητέρας-παιδιού, μια δυσαρμονία η οποία ουδέποτε, σχεδόν, δεν εξαφανίζεται.

Η κατάθλιψη αυτή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα Μερικές φορές εμφανίζουν μια έντονα καταθλιπτική εικόνα (post patrum depression Η κατάθλιψη αυτή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα στη ζωή τους και, οπωσδήποτε, επηρεάζει τη σχέση μητέρας-παιδιού. Άλλες μητέρες γίνονται υπερπροστατευτικές, αποπλανητικές, ή δεν μπορούν γενικά να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού τους. Τα παιδιά, επομένως, τραυματίζονται από την μη ικανοποιητική σχέση με τη μητέρα τους, στην οποία προστίθενται και άλλα τραυματικά γεγονότα που τους συμβαίνουν: αλλεπάλληλες εγχειρήσεις, φυσικοθεραπείες, ιατρικές επεμβάσεις, ίσως παρατεταμένη ακινητοποίηση, χρήση προσθετικών μηχανημάτων, επανειλημμένες μεταγγίσεις αίματος, κ. ά.

Τα αποτελέσματα από την ψυχολογική τους ανάπτυξη και ωρίμανση είναι πολλαπλά. Υπάρχει, δηλαδή, ανεπαρκής εκφόρτιση λιβιδινικής και επιθετικής ενέργειας και, τελικά, οι πραγματικές ή φαντασιωσικές επιθέσεις κατά της ακεραιότητας του σώματος επιτείνουν τις τραυματικές επιδράσεις της σωματικής μειονεκτικότητας πάνω στην ομαλή ψυχολογική εξέλιξη. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι αναπτύσσεται παθολογία του Εγώ και του Υπερεγώ, βρεφική παντοδυναμία, ελαττωματική εικόνα σώματος και προβλήματα ταυτότητας. Ωστόσο, είναι καθοριστικό στο πώς θα αντιδράσει η μητέρα προς το παιδί με τη χρόνια σωματική πάθηση ή αναπηρία. Αυτό θα παίξει ρόλο στην ομαλή ή μη ανάπτυξη και ψυχολογική ωρίμανση. Αλλά και για τη δική της ζωή, όπως, το χρόνια άρρωστο ή ανάπηρο παιδί έχει καθοριστική σημασία.

Η R. Lax έχει περιγράψει το ναρκισσιστικό πλήγμα που δέχεται η μητέρα εξαιτίας της γέννησης ενός παιδιού με ανωμαλία. Όπως γνωρίζουμε, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η μητέρα αποδεσμεύει σε μεγάλο βαθμό τις λιβιδινικές επενδύσεις από κάθε τι άλλο στο περιβάλλον της και τις συγκεντρώνει στον εαυτό της. Με την εγκυμοσύνη είναι σαν να γίνεται μια επέκταση του εαυτού της ή, καλύτερα, της αναπαράστασης του εαυτού της, πράγμα που επιτρέπει στην έγκυο μητέρα να αισθάνεται το μωρό της σαν να είναι ένα απαρτιωμένο κομμάτι του εαυτού της.

έχει μια αίσθηση ενότητας με το παιδί της Η μητέρα, δηλαδή, έχει μια αίσθηση ενότητας με το παιδί της και η ψυχολογική της κατάσταση χαρακτηρίζεται από τη συνειδητή αλλά, ταυτόχρονα, και βαθιά ασυνείδητη ταύτιση με το μωρό που κυοφορεί. Τελικά, όμως, αυτή η αίσθηση αλλάζει με τον τοκετό, καθώς διαχωρίζεται σωματικά το βρέφος από τη μητέρα του. Οπωσδήποτε, η μητέρα αμέσως μετά τη γέννηση βρίσκεται, σε μεγάλο βαθμό, ψυχολογικά σε μια κατάσταση συμβίωσης με το βρέφος και το βρέφος επενδύεται με μια μείξη ναρκισσιστικής και αντικειμενικής λίμπιντο.

μεγάλο ρόλο παίζει η συμβολική σημασία που έχει ένα βρέφος Επιπλέον, μεγάλο ρόλο παίζει η συμβολική σημασία που έχει ένα βρέφος για τη μητέρα του, γιατί αυτό μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα (ναρκισσιστική ή αντικειμενική) και τη μείξη τους που θα δώσουν μορφή στη λιβιδινική επένδυση του βρέφους. Θα υπάρχει διαφορά, για παράδειγμα, αν το βρέφος αναπαριστάνει ένα επιθυμητό κομμάτι του εαυτού της ή ένα κομμάτι από τον εαυτό της το οποίο η μητέρα αρνείται, ή αν το μωρό συμβολίζει γι’ αυτήν ένα αγαπημένο ή μισητό πρόσωπο. Ανάλογη, βέβαια, θα είναι η ισορροπία της ναρκισσιστικής και αντικειμενικής λιβιδινικής επένδυσης προς το παιδί και το ποια λιβιδινική ισορροπία θα επικρατήσει και ως ποιο σημείο θα εξαρτηθεί από το βαθμό που η συμβιωτική σχέση μητέρας-παιδιού θα επιλυθεί με βάση την ωριμότητα της μητέρας και τους παράγοντες της πραγματικότητας.

ποια λιβιδινική ισορροπία θα επικρατήσει και ως ποιο σημείο Ανάλογη, βέβαια, θα είναι η ισορροπία της ναρκισσιστικής και αντικειμενικής λιβιδινικής επένδυσης προς το παιδί, και ποια λιβιδινική ισορροπία θα επικρατήσει και ως ποιο σημείο θα εξαρτηθεί από το βαθμό που η συμβιωτική σχέση μητέρας-παιδιού θα επιλυθεί με βάση την ωριμότητα της μητέρας και τους παράγοντες της πραγματικότητας. Με βάση όλα αυτά είναι φανερό ότι η γέννηση ενός μειονεκτικού βρέφους είναι ένα έντονα τραυματικό γεγονός για τη μητέρα. Επειδή, το παιδί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θεωρείται ένα απαρτιωμένο κομμάτι του εαυτού της μητέρας, η γέννηση ενός μειονεκτικού παιδιού θα επηρεάσει βαθύτατα την εικόνα του εαυτού της, με αποτέλεσμα να σημειωθεί σημαντική μείωση στα θετικά συναισθήματα προς τον εαυτό της.

Συνειδητά και ασυνείδητα συναισθήματα Το μειονεκτικό παιδί βιώνεται από τη μητέρα σαν πλήγμα στον φυσιολογικό ναρκισσισμό της. Συνειδητά και ασυνείδητα συναισθήματα υποτίμησης κυριαρχούν, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να αναπτύσσονται συναισθήματα κατάθλιψης. Η γέννηση του μειονεκτικού βρέφους είναι ένα σοκ για τη μητέρα γιατί όλες οι ελπίδες της θρυμματίζονται και αυτό της προκαλεί βαθιά κατάθλιψη, η οποία μπορεί να θεωρηθεί αρχικά ως παρατεταμένη κατάσταση θρήνου: η μητέρα θρηνεί το φυσιολογικό χαμένο παιδί της. Όμως, ο θρήνος αυτό μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια ή να μείνει παγωμένος μέσα της εάν δεν βοηθηθεί να τον επεξεργαστεί.

Η βαθύτητα της κατάθλιψης της δεν εξαρτάται μόνο από το βαθμό αναπηρίας του βρέφους αλλά και από τους εξής παράγοντες: 1. Την ψυχική ωριμότητα της μητέρας και το πόσο είναι ταυτισμένη στο μητρικό της ρόλο, πράγμα που εξαρτάται από τις πρώιμες εμπειρίες τις οποίες η ίδια είχε με τη δική της μητέρα και οικογένεια. 2. Τη γεννητική προδιάθεση της μητέρας. 3. Την υποστήριξη που έχει η μητέρα από τον σύζυγός της και την οικογένεια 4. Τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες της οικογένειας.

όσο περισσότερο αρνητικοί είναι αυτοί οι παράγοντες ανάλογα αυξάνεται Είναι ευνόητο ότι όσο περισσότερο αρνητικοί είναι αυτοί οι παράγοντες ανάλογα αυξάνεται και η παθολογία της μητέρας. Ιδιαίτερα έχει σημασία αν η ασθένεια του παιδιού είναι κληρονομική . Τότε το αίσθημα ενοχής της μητέρας είναι πιο έντονο, με εντονότερη την αντίδραση της κατάθλιψης, διότι η μητέρα και οι δύο γονείς έχουν την ευθύνη της μετάδοσης της νόσου. Στην περίπτωση αυτή η σχέση μητέρας παιδιού μπορεί να επηρεαστεί σε μεγαλύτερο βαθμό, με αντίστοιχες στην ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού.