Εισαγωγή στην Επιστήμη της Πληροφόρησης ΙΙ Μαθημα 4ο

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons

Θεματική Περιγραφή Η έννοια: Η σημασία Σύνολο από διαφορετικές προσεγγίσεις με στόχο την εξασφάλιση της ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής πρόσβασης του χρήστη στο υλικό μιας συλλογής (δημοσιευμάτων ή/και πληροφοριών) με βάση τις θεματικές του αναζητήσεις Η σημασία Διαρκής αύξηση της σημασίας ως αποτέλεσμα, κυρίως, της μεγάλης ανάπτυξης στην παραγωγή δημοσιευμάτων, της πραγματικής “έκρηξης” των πληροφοριών που χαρακτηρίζει τον 20ο αιώνα Υλοποιείται με μια ή περισσότερες από τις ακόλουθες εργασίες: Ταξινόμηση (κατάταξη του τεκμηρίου, έπειτα από τη θεματική του ανάλυση, στη θεματική κατηγορία στην οποία ανήκει και απόδοση σε αυτό ενός περιγραφέα συμβόλου προερχόμενου από το χρησιμοποιούμενο ταξινομικό σύστημα) Ευρετηρίαση (εντοπισμός των θεμάτων που πραγματεύεται το τεκμήριο ή των πληροφοριών που περιέχει. Λέξεις-κλειδιά, θεματικές επικεφαλίδες…) Περίληψη Εξαγωγή Δεδομένων (εξαγωγή πρωτογενών πληροφοριών) 4

Θεματική Περιγραφή (2) Εργασία δυσχερής εξαιτίας ποικίλων παραγόντων, όπως: Το είδος και ο τύπος του δημοσιεύματος Το είδος και το επίπεδο επεξεργασίας ή παρουσίασης του περιεχομένου (π.χ. επιστημονικά ή εκλαϊκευτικά έργα κλπ.) Οι στόχοι που επιδιώκει, κατά τη διαπραγμάτευση του θέματος ο συγγραφέας ή δημιουργός του έργου Ο τρόπος που ο χρήστης αντιλαμβάνεται και προσλαμβάνει την πληροφορία, πράγμα που είναι άμεση συνάρτηση της προσωπικής του γενικότερης υποδομής (παιδείας, πνευματικού επιπέδου, νοοτροπίας, πληροφοριακών αναγκών κλπ.) Η, κατ’ αρχήν, υποκειμενική δυνατότητα του ευρετηριαστή να εντοπίσει το ή τα θέματα που φέρει το τεκμήριο 5

Διαδικασία (στάδια) θεματικής περιγραφής Γνωριμία Με το τεκμήριο Θεματική ανάλυση Επιλογή θεμάτων Διατύπωση όρων Επαλήθευση όρων Μετάφραση όρων 6

«Γλώσσες» θεματικής περιγραφής Η ανάγκη: Η ανάγκη της θεματικής περιγραφής να συμπυκνώσει το θεματικό περιεχόμενο ενός δημοσιεύματος και να το περιγράψει με όρους, λέξεις ή σύμβολα, ενός ελεγχόμενου συστήματος τέτοιων όρων Η έννοια: Ελεγχόμενο σύστημα όρων για την περιγραφή του θεματικού περιεχομένου των τεκμηρίων «Γλώσσα» γιατί: Χαρακτηρίζεται από «λεξιλόγιο», «γραμματική» και «συντακτικό» «Ελεγχόμενο» λεξιλόγιο: Έννοια και διαφορές από τη φυσική γλώσσα 7

«Γλώσσες» θεματικής περιγραφής: Συστατικά Λέξεις ή σύμβολα που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή του θεματικού περιεχομένου των τεκμηρίων. Λέξεις ή σύμβολα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την περιγραφή, αλλά, στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης γλώσσας θεματικής περιγραφής και για συγκεκριμένους λόγους, η χρήση τους δεν επιτρέπεται Σχέσεις μεταξύ των λέξεων ή συμβόλων, που συναποτελούν τη γλώσσα. Οι σχέσεις αυτές εκφράζουν ιεραρχικού χαρακτήρα (θεματική υπαγωγή ή παραλληλία όρων) ή άλλης μορφής σημασιολογικές συσχετίσεις μεταξύ όρων. Οι σχέσεις αυτές υποδηλώνονται, στα σχετικά δημοσιευμένα εργαλεία, με τα κατάλληλα σύμβολα Επεξηγηματικά κείμενα και σημειώσεις, σχετικά με τη χρήση των λέξεων ή των συμβόλων στο πλαίσιο της συγκεκριμένης γλώσσας θεματικής περιγραφής 8

Περιλήψεις Η έννοια Ο στόχος Οι αρχές Σύντομη, αυτάρκης, περιεκτική και ακριβής απόδοση των περιεχομένων ενός δημοσιεύματος Ο στόχος να βοηθήσει τον ερευνητή στην αξιολόγηση του βαθμού σχετικότητας και ενδιαφέροντος που παρουσιάζει για τις αναζητήσεις του το συγκεκριμένο δημοσίευμα Οι αρχές Το κείμενο μιας τέτοιας περίληψης δεν περιέχει, με κανένα τρόπο, κριτική του πρωτοτύπου έργου. Αποτελεί απολύτως ουδέτερη παρουσίαση του περιεχομένου του. Η περίληψη πρέπει να ακολουθεί τη διάταξη και μέθοδο παρουσίασης του περιεχομένου του πρωτοτύπου δημοσιεύματος και, οπωσδήποτε, να περιλαμβάνει τα κύρια σημεία του (απόψεις, συμπεράσματα, προτάσεις) Abstract και Summary: Οι διαφορές 9

Περιλήψεις: Τα είδη Πληροφοριακή περίληψη. Ενδεικτική περίληψη. Επιδιώκει να παρουσιάσει όσο περισσότερο είναι δυνατό από το ποσοτικό και ποιοτικό πληροφοριακό περιεχόμενο του πρωτογενούς δημοσιεύματος. Είναι ο “ιδανικός” τύπος περίληψης και εκείνος που είναι περισσότερο κατάλληλος για δημοσιεύματα που περιγράφουν πειραματική εργασία ή είναι αφιερωμένα σ’ ένα μοναδικό θέμα. Ενδεικτική περίληψη. Πρόκειται για ένα “ενδεικτικό” ή περιγραφικό οδηγό του τύπου του τεκμηρίου, του είδους του περιεχομένου του και των θεμάτων που διαπραγματεύεται. Υποχρεωτική επιλογή, όταν το πρωτογενές δημοσίευμα είναι ιδιαίτερα μεγάλο σε έκταση (π.χ. ένα βιβλίο) ή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Πληροφοριακή-ενδεικτική περίληψη. Συνδυασμός των δύο παραπάνω προσεγγίσεων, που, στην πράξη, σημαίνει πληροφοριακή προσέγγιση των βασικών στοιχείων του τεκμηρίου και ενδεικτική κάλυψη των υπολοίπων. 10

Ταξινόμηση Η έννοια Γενικά: χρησιμοποιείται με τη σημασία του “διαχωρισμού” ή της “κατάταξης” και της “ομαδοποίησης” των ποικίλων “αντικειμένων”, που συγκροτούν το ανθρώπινο περιβάλλον ζωής και δράσης Αποτελεί μια “γνωστική” ιδιότητα της ανθρώπινης νόησης, νοητικό τρόπο ή βοήθημα ή εργαλείο, με το οποίο η ανθρώπινη νόηση μπορεί να υποτάξει και να κατανοήσει, να “γνωρίσει”, ένα κόσμο που χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ποικιλία Η νοητική αυτή προσέγγιση στην κατανόηση και τον έλεγχο της πραγματικότητας, υλοποιείται και ως πρακτική δραστηριότητα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που θέτει ο καθημερινός βίος στις περιπτώσεις διαχείρισης συλλογών που χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποσότητα και ποικιλία Στην πράξη αποτελεί αντανάκλαση του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος γνωρίζει και κατανοεί τα πράγματα. Αποτελεί, έτσι, το φυσικό τρόπο διαχείρισης της πολυπλοκότητας από την ανθρώπινη νόηση Αφορά και καλύπτει κάθε είδος αντικειμένου, συγκεκριμένου ή αφηρημένου 11

Σχηματική λειτουργία της Ταξινόμησης 12

Η Ταξινόμηση στις Βιβλιοθήκες Έχει γίνει και γίνεται με κριτήρια: Τη φυσική μορφή του τεκμηρίου Τη μορφή παρουσίασης του περιεχομένου του (επιστημονική πραγματεία, μυθιστόρημα, ποίηση, βιβλιογραφία κλπ.) Το κοινό προς το οποίο απευθύνεται (ειδικοί επιστήμονες, ενήλικες, παιδιά κλπ.) Το θέμα του τεκμηρίου: Ευρύτατα χρησιμοποιούμενη και αποτελεσματική προσέγγιση γιατί: Επιτρέπει την οργανωμένη και απολύτως ελεγχόμενη ανάπτυξη μεγάλων συλλογών στο χώρο Υποστηρίζει, μέσα από αυτή ακριβώς την ανάπτυξη, τη θεματική αναζήτηση του χρήστη Η Θεματική ταξινόμηση υλοποιείται με τη χρήση εργαλείων που είναι γνωστά ως ταξινομικά συστήματα 13

Ταξινομικά Συστήματα Ένα ταξινομικό σύστημα περιλαμβάνει: Μια γενική κατανομή του χώρου της γνώσης σε μεγάλες κατηγορίες ή τάξεις Λεπτομερειακούς πίνακες των εξειδικευμένων θεμάτων που εντάσσονται στις κατηγορίες αυτές, μαζί με τη σημειογραφία που χρησιμοποιείται για τη συμβολική απόδοσή τους Ένα ευρετήριο για την προσέγγιση των εξειδικευμένων αυτών θεμάτων από το χρήστη του εργαλείου Κανόνες για την επιλογή, σύνθεση και απόδοση της σημειογραφίας, καθώς και, γενικότερα, για τη χρήση και εφαρμογή του συστήματος Είδη ταξινομικών συστημάτων Γενικά Ειδικά 14

Δεκαδική Ταξινόμηση Dewey (Dewey Decimal Classification, DDC) Αναπτύχθηκε, περισσότερο από ένα αιώνα πριν, το 1873, από τον Αμερικανό Melvil Dewey για τη μικρή βιβλιοθήκη του Κολεγίου Amherst δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά τρία χρόνια αργότερα, στα 1876, με τη μορφή ενός μικρού εντύπου, που απαρτιζόταν από 12 σελίδες με πίνακες των θεμάτων και 18 σελίδες αλφαβητικό ευρετήριο στα θέματα αυτά Το σύστημα βρίσκεται σήμερα στην 23η έκδοσή του (2012) και είναι διαθέσιμο τόσο σε έντυπη (4 τόμοι), όσο και σε ηλεκτρονική μορφή. http://www.oclc.org/dewey/versions/webdewey/ Διαθέσιμη είναι, επίσης, η 14η συντομευμένη έκδοση Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες Ελληνική μετάφραση από τη συντομευμένη 13η έκδοση Χρησιμοποιείται σε περισσότερες από 135 χώρες και 200.000 βιβλιοθήκες, μεταφρασμένη σε πληθώρα γλωσσών. 15

Δεκαδική Ταξινόμηση Dewey (Dewey Decimal Classification, DDC) [2] 16

Δεκαδική Ταξινόμηση Dewey (Dewey Decimal Classification, DDC) [3] Το πρώτο σύγχρονο ταξινομικό σύστημα Απλότητα σημειογραφίας και χρήσης Υιοθέτηση δεκαδικού συστήματος για την ανάπτυξη της σημειογραφίας Το σύστημα αναπτύσσεται από ειδικό Γραφείο που εδρεύει στη Διεύθυνση Δεκαδικής Ταξινόμησης της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου Τις αναθεωρήσεις και επεκτάσεις των πινάκων που προτείνει το Γραφείο εγκρίνει δεκαμελής διεθνής επιτροπή, η Decimal Classification Editorial Policy Committee (EPC) 17

DDC - Δέκα κύριες τάξεις

Δεκαδική Ταξινόμηση Dewey (Dewey Decimal Classification, DDC) 20

Διεθνής Δεκαδική Ταξινόμηση (Universal Decimal Classification, UDC) Προκύπτει από προσπάθεια των Paul Otlet και Henri-Marie La Fontaine, να διασκευάσουν το DDC, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για τη συστηματική κατάταξη μιας ογκώδους παγκόσμιας βιβλιογραφίας Το διασκευασμένο σύστημα δημοσιεύεται για πρώτη φορά, στα γαλλικά, το 1905, με τον τίτλο Manuel du Répertoire Bibliographique Universel. Στόχος η συστηματική κατάταξη της παγκόσμιας βιβλιογραφίας. Διατηρεί τη δεκαδική λογική, αλλά διαφέρει σε αρκετά σημεία, όπως , για παράδειγμα, η επέκταση της χρήσης βοηθητικών πινάκων, η εισαγωγή του συμβόλου (:) για τη σύνδεση δύο ή περισσοτέρων συμβόλων UDC, προκειμένου να υποδηλωθεί η συσχέτισή τους κλπ. Μεταφράσθηκε, επίσης, σε πολλές γλώσσες και έχει αρκετές επανεκδόσεις Χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην Ευρώπη από βιβλιοθήκες και κέντρα τεκμηρίωσης με ιδιαίτερη έμφαση στην επιστημονική φιλολογία Την ευθύνη ενημέρωσης και εξέλιξης του συστήματος έχει η Διεθνής Ομοσπονδία για την Πληροφόρηση και την Τεκμηρίωση (Fédération Internationale d’ Information et de Documentation, FID) Διατίθεται σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή 21

UDC – γνωρίσματα

Κατηγορίες UDC

Διεθνής Δεκαδική Ταξινόμηση (Universal Decimal Classification, UDC) [2] 24

Ταξινόμηση Της Βιβλιοθήκης Του Κογκρέσου (Library Of Congress Classification, LC) Το αρχικό διάγραμμα οφείλεται στον Herbert Putnam και διαμορφώθηκε στα 1897, αφού προηγουμένως η Βιβλιοθήκη εξέτασε και απέρριψε τη δυνατότητα υιοθέτησης του DDC Το σύστημα αποτελείται από ξεχωριστές ενότητες (πίνακες και ευρετήριο) για την κάθε θεματική κατηγορία, η ανάπτυξη των οποίων υπήρξε το έργο ειδικών σε κάθε τομέα επιστημόνων Η σημειογραφία του συστήματος είναι μεικτού τύπου, αποτελούμενη από κεφαλαία λατινικά γράμματα (ένα ή δύο) για τις κύριες τάξεις, ακολουθούμενα από αραβικούς αριθμούς, μέχρι 4 ψηφία, για τις υποδιαιρέσεις των τάξεων Τόσο το διάγραμμα, όσο και η όλη σύλληψη του ταξινομικού αυτού σχήματος αντανακλά τον τεχνητό τρόπο διαμόρφωσής του, μια και δεν υλοποιεί κάποιες θεωρητικές αρχές ταξινόμησης Aποτελείται από 21 κύριες τάξεις 25

Ταξινόμηση Της Βιβλιοθήκης Του Κογκρέσου (Library Of Congress Classification, LC) [2] 26

“Βιβλιογραφική Ταξινόμηση” (Bibliographic Classification, BC) Δημιούργημα του σημαντικότερου από τους αμερικανούς θεωρητικούς της ταξινόμησης Henry E. Bliss Δημοσιεύθηκε το 1935 με τον τίτλο A system of Bibliographic Classification Δομημένο σε 26 κύριες τάξεις, προσδιορισμένες, σε επίπεδο σημειογραφίας, από τα κεφαλαία λατινικά γράμματα A-Z, καθώς και σε 9 αριθμητικές (1-9) για υποδιαιρέσεις μορφής Αν και υπήρξε, την εποχή που δημοσιεύθηκε, ένα σημαντικά πιο επεξεργασμένο, ως προς τη δομή και τη σημειογραφία του, εργαλείο, η αποδοχή και διάδοσή του υπήρξε περιορισμένη Ευρύτερη είναι η χρήση του σε βρετανικές βιβλιοθήκες 28

“Βιβλιογραφική Ταξινόμηση” (Bibliographic Classification, BC) 29

Colon Classification (CC) Δημιούργημα του ινδού μαθηματικού και βιβλιοθηκονόμου S. R. Ranganathan, δημοσιεύεται για πρώτη φορά το 1933 Δεν στηρίζεται στην αναλυτική απαρίθμηση κατηγοριών θεμάτων και στη διαμόρφωση, κατά συνέπεια, εκτεταμένων πινάκων, οι οποίοι παραθέτουν και τα πιο εξειδικευμένα θέματα με την αντίστοιχη σημειογραφία παραθέτει περισσότερο γενικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες ή όψεις (facets) των θεμάτων, ο συνδυασμός της σημειογραφίας των οποίων μπορεί να εκφράσει με ακρίβεια το οποιοδήποτε θέμα Η σύνδεση των επιμέρους σημειογραφικών κωδικών με το σύμβολο (:) έδωσε στο σχήμα και το όνομά του η θεωρητική προσέγγιση του σχήματος αυτού στο πρόβλημα της ταξινόμησης επηρέασε σημαντικά τα λοιπά συστήματα, που δημιουργήθηκαν ή αναθεωρήθηκαν στη συνέχεια, καθώς και, γενικότερα, την όλη θεωρία της ταξινόμησης 30