Αγλαΐα –Λία Σταμπολτζή Δασκάλα Ειδικής Αγωγής, M.Ed, M.Phil., Ph.D. 22 ο Δημ. Σχολείο Αχαρνών, Π.Ε Ανατολικής Αττικής 5/09/2013

Η ΔΕΠ/Υ είναι νευροβιολογική διαταραχή και είναι κατά βάση κληρονομική. Τα χαρακτηριστικά προβλήματα οφείλονται σε χαμηλά επίπεδα δραστηριότητας των νευροδιαβιβαστών στο μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου, που ελέγχει τις παρορμήσεις και ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο κατευθύνουμε την προσοχή μας (Ρούσσου, Μπάρλου & Κατσάνη, 2009). ΔΕΠ/Υ: πρόκειται για ακούσιες αλλαγές της προσοχής, ακούσια εκδήλωση των παρορμήσεων και ακούσια κινητική δραστηριότητα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ ‘δεν έχουν κίνητρο να προσέξουν’ επειδή υπολειτουργεί το νευρολογικό σύστημα που διεγείρει και εστιάζει την προσοχή (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000).

Ορισμός-Κριτήρια κατά το DSM-IV, 1994 Α. Είτε το (1) είτε το (2) (1)Έξι (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα απροσεξίας έχουν επιμείνει για τουλάχιστον 6 μήνες, σε βαθμό δυσπροσαρμοστικό και ασυνεπή σε σχέση με το αναπτυξιακό επίπεδο. Συχνά αποτυγχάνει να επικεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες. Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δουλειές ή δραστηριότητες παιχνιδιού. Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος. Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες, δουλειές που του ανατίθενται ή καθήκοντα στο χώρο εργασίας (χωρίς να οφείλεται σε εναντιωματική συμπεριφορά ή αποτυχία κατανόησης των οδηγιών). Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες. Συχνά αποφεύγει ή αποστρέφεται ή είναι απρόθυμος(-η) να εμπλακεί σε δουλειές που απαιτούν αδιάπτωτη πνευματική προσπάθεια (όπως σχολική εργασία ή προπαρασκευή των μαθημάτων στο σπίτι).

Ορισμός-Κριτήρια κατά το DSM-IV (συνέχεια) Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για δουλειές ή δραστηριότητες (π.χ παιχνίδια, σχολικές εργασίες που έχουν δοθεί για το σπίτι, μολύβια, βιβλία ή εργαλεία). Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες. (2) Έξι (η περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα υπερκινητικότητας –παρορμητικότητας έχουν επιμείνει για τουλάχιστον 6 μήνες, σε βαθμό δυσπροσαρμοστικό και ασυνεπή με το αναπτυξιακό επίπεδο. Συχνά κινεί τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση. Συχνά αφήνει τη θέση στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος(-η). Συχνά τρέχει εδώ κι εκεί και σκαρφαλώνει με τρόπο υπερβολικό σε περιστάσεις, οι οποίες δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες (στους εφήβους και τους ενήλικες αυτό μπορεί να περιορίζεται σε υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας).

Ορισμός-Κριτήρια κατά το DSM-IV (συνέχεια) Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ήσυχα. Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και συχνά ενεργεί σαν να «κινείται με μηχανή». Συχνά ομιλεί υπερβολικά. Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση. Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του (της). Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του (της) τους άλλους (π.χ παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια).

Ορισμός-Κριτήρια κατά το DSM-IV (συνέχεια) Β. Μερικά συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας ή απροσεξίας υπήρχαν πριν την ηλικία των 7 ετών. Γ. Η έκπτωση λόγω των συμπτωμάτων είναι παρούσα σε δύο ή περισσότερα πλαίσια (π.χ στο σχολείο [ή τη δουλειά] και στο σπίτι) Δ. Πρέπει να υπάρχει σαφής απόδειξη κλινικά σημαντικής έκπτωσης στην κοινωνική, σχολική ή επαγγελματική λειτουργικότητα. Ε. Τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται αποκλειστικά στην διάρκεια της πορείας μια Διάχυτης Αναπτυξιακής Διαταραχής, Σχιζοφρένειας ή άλλης Ψυχωτικής Διαταραχής και δεν εξηγούνται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ Διαταραχή της Διάθεσης, Αγχώδης Διαταραχή, Αποσυνδετική Διαταραχή ή Διαταραχή της Προσωπικότητας). APA (2004) Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4 th edition). ΠΡΟΣΟΧΗ: Στην τάξη μπορεί να υπάρχουν μαθητές με μερικά συμπτώματα διάσπασης ή υπερκινητικότητας ή και τα δύο, οι οποίοι δεν πληρούν πιστά τα κριτήρια της ΔΕΠ-Υ που περιγράφηκαν παραπάνω. Οι μαθητές αυτοί κινδυνεύουν να έχουν χαμηλή σχολική απόδοση και μαθησιακές δυσκολίες αλλά δεν μπορούν να πάρουν διάγνωση ΔΕΠ-Υ (Harpin, 2005).

Αλλαγές στην κατηγοριοποίηση της ΔΕΠ-Υ κατά το DSM-V (2013) Ο ορισμός της ΔΕΠ-Υ αναθεωρείται για να περιλάβει και τις εμπειρίες των ενηλίκων με ΔΕΠ-Υ που στην προηγούμενη έκδοση (DSM-IV) δεν περιλαμβάνονταν. Οι έφηβοι και ενήλικες (άνω των 17 ετών) πρέπει να παρουσιάζουν 5 από τα προαναφερόμενα συμπτώματα. Επιπλέον, το DSM-V δεν εξαιρεί τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού από το να πάρουν διάγνωση ΔΕΠ-Υ αφού οι δύο διαταραχές μπορεί να συνυπάρχουν. Η νέα έκδοση του DSM φροντίζει ώστε οι ενήλικες που πάσχουν από ΔΕΠ-Υ να έχουν τη δυνατότητα να λάβουν κατάλληλη φροντίδα και θεραπεία.

Μύθοι και πραγματικότητες για τη ΔΕΠ/Υ ΣΩΣΤΟΛΑΘΟΣΔε Ξέρω 1. Η ΔΕΠ/Υ έχει τις ίδιες πιθανότητες να εμφανιστεί τόσο στα αγόρια όσο και τα κορίτσια. 2. Η ΔΕΠ/Υ προκαλείται από την κατανάλωση πολλής ζάχαρης ή τα πρόσθετα των τροφών. 3. Τα παιδιά που έχουν διάσπαση προσοχής, αλλά όχι υπερκινητικότητα, μπορούν να διαγνωστούν με ΔΕΠ-Υ. 4. Οι μαθησιακές αδυναμίες των παιδιών με ΔΕΠ- Υ οφείλονται πρωταρχικά στα συμπτώματα συμπεριφοράς της ΔΕΠ-Υ. 5. Οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις συχνά δεν είναι απαραίτητες, εάν ο μαθητής λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή. 6. Η ΔΕΠ/Υ μπορεί να είναι κληρονομική. 7. Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ συνήθως έχουν καλές κοινωνικές δεξιότητες και σχέσεις με τους συνομηλίκους τους. 8. Η ΔΕΠ/Υ οφείλεται πρωταρχικά σε μειωμένη γονεϊκή ικανότητα.

Μύθοι και πραγματικότητες για τη ΔΕΠ/Υ (συνέχεια) ΣΩΣΤΟΛΑΘΟΣΔ.Ξ. 9.Τα κορίτσια με ΔΕΠ/Υ έχουν την ίδια εικόνα της διαταραχής, όπως και τα αγόρια με ΔΕΠ/Υ. 10. Οι έφηβοι με ΔΕΠ/Υ έχουν συνήθως τις ίδιες μαθησιακές επιδόσεις με τους εφήβους χωρίς ΔΕΠ/Υ. 11. Η μειωμένη μαθησιακή επίδοση μοιάζει να συνδέεται περισσότερο με την υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα παρά με τη διάσπαση προσοχής. 12. Η ΔΕΠ/Υ ξεπερνιέται στην εφηβεία. 13. Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ προσέχουν και συγκεντρώνονται καλύτερα σε καταστάσεις ένα προς ένα παρά σε ομάδες. 14.Ένα παιδί που εμφανίζει συμπτώματα σε ένα τουλάχιστον πλαίσιο (πχ. σχολείο ή σπίτι) μπορεί να διαγνωστεί με ΔΕΠ/Υ. 15.Το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας με ΔΕΠ/Υ είναι 5% με 12%. 16. Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ έχουν συνήθως γνωσιακά ελλείμματα στη μνήμη εργασίας και στις εκτελεστικές λειτουργίες.

Μύθοι και πραγματικότητες για τη ΔΕΠ/Υ (συνέχεια) 1. Σ 2. Λ3. Σ4. Λ5. Λ6Σ7Λ8. Λ9. Σ 10. Λ 11Λ12Λ13. Σ14. Λ15. Σ16. Σ (Πηγή: Ερωτηματολόγιο γνώσεων, Ρούσσου, Μπάρλου & Κατσάνη, 2009). Επιδημιολογία της ΔΕΠ/Υ Οι εκτιμήσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ρόλο παίζουν και τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται. Σύμφωνα με τα κριτήρια του DSM-IV το 3% ως 7% των παιδιών σχολικής ηλικίας διαγνώσκονται με ΔΕΠ/Υ (Sciutto & Eisenberg, 2007). Σύμφωνα με τους Skounti, Philalithis & Galanakis (2006) που μελέτησαν 39 έρευνες από όλο τον κόσμο, το ποσοστό εμφάνισης της ΔΕΠ/Υ κυμαινόταν από 2,2% έως 17,8%. Ως προς το φύλο: Σε δείγματα γενικού πληθυσμού η αναλογία αγοριών:κοριτσιών με ΔΕΠ/Υ είναι 1:1 ενώ σε κλινικά δείγματα η αναλογία είναι αγόρια : κορίτσια 9:1 (Barkley, 1998). Ως προς την ηλικία: μείωση συχνότητας εμφάνισης με την πάροδο της ηλικίας, αύξηση εμφάνισης ψυχιατρικών διαταραχών (Cohen et al., 1993).

ΔΕΠ/Υ και ελληνική πραγματικότητα Skounti et al. (2006). Συχνότητα εμφάνισης της ΔΕΠ/Υ στην Κρήτη σε δείγμα παιδιών: 6,5% (8,8% στα αγόρια και 4,2% στα κορίτσια). Αναλογία αγοριών/κοριτσιών: 2,2/1. Δε βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ αστικών, ημι-αστικών και αγροτικών περιοχών. Skounti et al.(2010). Συχνότητα εμφάνισης ΔΕΠ/Υ στην Αθήνα σε δείγμα 603 παιδιών 6-11 χρονών. Συχνότητα: 6% (8% στα αγόρια και 3,8% στα κορίτσια). Αναλογία αγοριών/κοριτσιών : 2,1/1. Ο κυρίαρχος τύπος ήταν ο συνδυασμένος τύπος Υπερκινητικότητας και Διάσπαση προσοχής (ΔΕΠ/Υ), ακολουθούσε ο τύπος ΔΕΠ (μόνο διάσπαση προσοχής) και τέλος ο τύπος Υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα. Ο τύπος ΔΕΠ/Υ βρέθηκε να σχετίζεται με δυσκολίες στο ακαδημαϊκό και κοινωνικό επίπεδο.

ΔΕΠ/Υ και ελληνική πραγματικότητα (συνέχεια) Σημαντικό ρόλο παίζουν οι δάσκαλοι (και οι νηπιαγωγοί) στην παραπομπή παιδιών με πιθανή ΔΕΠ/Υ για διάγνωση. Papageorgiou et al. (2008). Σύγκριση γονέων και δασκάλων στην αξιολόγηση συμπτωμάτων ΔΕΠ/Υ και άλλων προβλημάτων συμπεριφοράς. 305 παιδιά ηλικίας 6-9 ετών από Βόρεια Ελλάδα. Μέτρια συμφωνία γονέων και δασκάλων ως προς την αξιολόγηση των προβλημάτων συμπεριφοράς των παιδιών. Υψηλή συμφωνία (συσχέτιση) στην αξιολόγηση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ/Υ. Συμφωνία γονέων δασκάλων ως προς το φύλο και τη ΔΕΠ/Υ. Συμπέρασμα: ανάγκη συλλογής στοιχείων από πολλές πηγές για τη διάγνωση της ΔΕΠ/Υ.

Ελληνική κλίμακα αξιολόγησης της ΔΕΠ/Υ-ΙV (Καλαντζή-Αζίζι, Αγγελή & Ευσταθίου, 2005, 2012).

Νευροβιολογία και ΔΕΠ/Υ (βίντεο) Γενετικοί-βιολογικοί παράγοντες: Διαφορές στον εγκέφαλο παιδιών με ΔΕΠ/Υ και παιδιών χωρίς ΔΕΠ/Υ. Αλλοιώσεις σε συγκεκριμένους σχηματισμούς που συνδέουν το πρόσθιο με το οπίσθιο τμήμα του εγκεφάλου. Ανωμαλίες στην πορεία των ινών στο μετωπιαίο φλοιό, το ραβδωτό σώμα, το στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα. Μειωμένη μεταβολική δραστηριότητες στις παραπάνω περιοχές. Μικρότερο μέγεθος εγκεφάλου σε παιδιά με ΔΕΠ/Υ (Ρούσσου, Μπάρλου & Κατσάνη, 2009, Curatolo et al., 2008). Περιβαλλοντικές αιτίες: κάπνισμα και αλκοόλ κατά τη διάρκεια της κύησης, μολυβδίαση. Πρόσθετα τροφών (υπό διερεύνηση).

Διεπιστημονική ομάδα: παιδοψυχίατρος, ψυχολόγος, ειδικός εκπαιδευτικός, λογοπεδικός. Πληροφορίες από το γονέα και το γενικό δάσκαλο του μαθητή πριν τη διαγνωστική διαδικασία. Συνεκτιμούνται όλες οι πληροφορίες για να γίνει διάγνωση. Σημαντικό να αναφέρεται ο υπότυπος της διαταραχής. Χωρίς παιδοψυχίατρο δεν είναι έγκυρη διάγνωση ΔΕΠ/Υ. ΔΕΠ/Υ και συννοσηρότητα Συννοσηρότητα: εμφάνιση παραπάνω από μιας ασθένειας ή ιατρικού προβλήματος σε ένα άτομο σε μια συγκεκριμένη στιγμή. 60% των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν εναντιωτική/προκλητική διαταραχή, 45% παρουσιάζουν σοβαρή διαταραχή διαγωγής, 25% εκδηλώνουν αντικοινωνική και παραπτωματική συμπεριφορά, 30% εμφανίζουν χρόνιες αγχώδεις διαταραχές, 33% παρουσιάζουν κατάθλιψη. (Παπαγεωργίου, 2005, Thapar & Munoz-Solomando, 2008). Συννοσηρότητα ΔΕΠ-Υ και δυσλεξίας. Συννοσηρότητα ΔΕΠ-Υ και επιληψίας. Συννοσηρότητα ΔΕΠ-Υ με διαταραχές ύπνου, νυχτερινή ενούρηση, κατάχρηση ουσιών (Φωτεινοπούλου και συν., 2008).

Συνύπαρξη ΔΕΠ-Υ και αυτισμού : νέα δεδομένα Τα δύο ισχύοντα βασικά διαγνωστικά εγχειρίδια (DSM-IV-TR, ICD-10) αποκλείουν τη διάγνωση ΔΕΠ-Υ και αυτισμού παράλληλα σε ένα παιδί. Πρόσφατες έρευνες (Holtmann et al., 2007, Keen & Ward, 2004, Ruggieri, 2006) αναφέρουν τη συνύπαρξη ΔΕΠ-Υ και αυτισμού σε ποσοστά 14%- 78%. Επιπλέον η ΔΕΠ-Υ έχει βρεθεί να είναι η δεύτερη πιο συχνά παράλληλη διαταραχή σε παιδιά στο φάσμα του αυτισμού (Simonoff et al., 2008). Οι νευροαπεικονιστικές έρευνες δε βρίσκουν όλες κοινά ευρήματα όσον αφορά τους εγκεφάλους παιδιών με ΔΕΠ-Υ και των παιδιών με αυτισμό. Παρά τις ομοιότητες υπάρχουν και μεγάλες διαφορές ιδιαίτερα στις εκτελεστικές λειτουργίες (executive functioning). Η χρήση φαρμάκων για τη ΔΕΠ-Υ σε παιδιά με αυτισμό και συμπτώματα ΔΕΠ-Υ μειώνει τα συμπτώματα υπερκινητικότητας και διάσπασης. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικης αγωγής εξαρτάται και από τη μορφή του αυτισμού. Συζητείται στη νέα κατηγοριοποίηση DSM-V να υπάρχει ο υπερκινητικός υπότυπος (hyperkinetic subtype) στις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος (Aman & Langworth, 2000).

Οικογένειες των παιδιών με ΔΕΠ/Υ Η παρουσία παιδιού με ΔΕΠ/Υ στην οικογένεια συνδέεται με διαφορετικούς βαθμούς δυσλειτουργίας στην οικογένεια και στο ζευγάρι, διαταραγμένη σχέση παιδιού και γονέα, αυξημένο γονεϊκό άγχος, μειωμένη εμπιστοσύνη των γονέων στο γονεϊκό τους ρόλο, αμφίβολες προσδοκίες γονέων ως προς τη συμπεριφορά του παιδιού, αυξημένη ψυχοπαθολογία στην οικογένεια, ιδιαίτερα αν το ΔΕΠ/Υ συνοδεύεται με διαταραχή διαγωγής. Τα συμπεράσματα των ερευνών ποικίλουν και είναι ετερογενή. Ωστόσο, οι έρευνες δεν παρακολουθούν διαχρονικά τα δείγματά τους ώστε να γνωρίζουμε πως εξελίσσονται τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ αλλά και οι οικογένειές τους σε βάθος χρόνου. Παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξήγηση της σχέσης οικογένειας και ΔΕΠ/Υ είναι η κουλτούρα, το φύλο του παιδιού αλλά και ο υπότυπος της ΔΕΠ/Υ. Μελλοντικές έρευνες πρέπει να διερευνήσουν τη φύση και τις επιδράσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών του παιδιού και των οικογενειακών χαρακτηριστικών. Επίσης αξίζει να μελετηθεί με ποιους τρόπους η γενετική προδιάθεση, η γονεϊκή ανατροφή, τα χαρακτηριστικά των γονέων και τα χαρακτηριστικά του παιδιού αλληλεπιδρούν σε βάθος χρόνου στην εξέλιξη της διαταραχής (Jonhston & Mash, 2001).

Η τριάδα υψηλού κινδύνου στη ΔΕΠ/Υ Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες η τριάδα προβλημάτων στη ΔΕΠ/Υ μπορεί να αναπαρασταθεί ως εξής: Απροσεξία Περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες Δυσλειτουργία μνήμης εργασίας

Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις-στρατηγικές για τα παιδιά της ΔΕΠ/Υ Αξιολόγηση των δυνατοτήτων και αδυναμιών του παιδιού. Σχεδιασμός ΕΕΠ (Εξατομικευμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος) σε συνεργασία με το δάσκαλο ειδικής αγωγής. Επιλογή κατάλληλων διδακτικών μεθόδων. Προσαρμογές του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών (ΑΠΣ) και των δραστηριοτήτων της τάξης. Ενημέρωση των άλλων εκπαιδευτικών του σχολείου (ειδικοτήτων για το τι σημαίνει ΔΕΠ/Υ) και συνεργασία μαζί τους. ( Για την αποτελεσματική ακαδημαϊκή διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠ/Υ πρέπει να γνωρίζουμε χωριστά τεχνικές για: ΔΕΠ/Υ και φωνολογική επίγνωση (φωνολογική ενημερότητα). ΔΕΠ/Υ και ανάγνωση. ΔΕΠ/Υ και γραπτή έκφραση. ΔΕΠ/Υ και αριθμητική.(Ρούσσου, Μπάρλου & Κατσάνη, 2009)

Διδακτικές στρατηγικές μέσα στην τάξη Παρουσιάστε την ημέρα, ημερομηνία και το πρόγραμμα της ημέρας. Δομή και οργάνωση: Βασικά κλειδιά. Υπενθυμίστε το μάθημα της προηγούμενης φοράς με συντομία. Ορίστε τι υλικά θα χρειαστείτε στο μάθημα και ποια βιβλία. Κάθε φορά που αλλάζει μάθημα, ζητήστε να ταχτοποιήσουν τα θρανία τους και ορίστε πάλι τα υλικά για το επόμενο μάθημα. Δίνετε απλές οδηγίες μία- μία και όχι σύνθετες. Αναφέρετε το μαθητή με ΔΕΠ/Υ με το όνομά του και πάτε κοντά του όταν θέλετε να του δείξετε ή να τον ρωτήσετε κάτι (για να συγκεντρωθεί). Σπάστε τις δραστηριότητες σε μικρότερα στάδια. Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ χρειάζονται πιο συχνή και πιο άμεση επανατροφοδότηση. Χρησιμοποιήστε οπτικο-ακουστικό υλικό. Ιδιαίτερα το να προβάλετε το βιβλίο σε οθόνη (ψηφιακό βιβλίο) βοηθά τη συγκέντρωση και μειώνει τη διάσπαση. Έχετε αφίσες με τα βασικά γραμματικά φαινόμενα, αριθμογραμμή πάνω από τον πίνακα, προπαίδειες στον τοίχο, και ο,τιδήποτε στο οποίο μπορείτε να παραπέμψετε το μαθητή με ΔΕΠ/Υ. Σχεδιαγράμμα στη γραπτή έκφραση. Ζητήστε από το μαθητή με ΔΕΠ/Υ να συμμετέχει περισσότερο προφορικά στο μάθημα. Μειώστε την ηχορύπανση της τάξης (μοκέτα, πόρτα που δεν κάνει θόρυβο όταν ανοιγοκλείνει). Όταν τα όρια της ηχορύπανσης αυξηθούν, ζητήστε να κάνουν ησυχία για να συνεχίσετε. Δώστε επιπλέον οδηγίες στο μαθητή με ΔΕΠ/Υ στο ξεκίνημα της εργασίας. Δίνετε μειωμένες εργασίες ή φωτοτυπίες με μεγάλη γραμματοσειρά για να διαβάζονται εύκολα από το μαθητή με ΔΕΠ/Υ. (Υπουργείο Παιδείας ΗΠΑ, 2004)

Διάταξη της τάξης και ΔΕΠ/Υ Καθίστε το μαθητή με ΔΕΠ/Υ κοντά σας ώστε να τον ελέγχετε. Ωστόσο, να υπάρχουν διάδρομοι διαφυγής για να σηκώνεται χωρίς να ενοχλεί τους άλλους. Ενώστε δύο θρανία για να έχει χώρο και να μην ενοχλεί τους άλλους. (Αν έχετε τα μεγάλα τραπέζια εργασίας ακόμα καλύτερα). Βάλτε έναν καλό μαθητή ως σύμβουλο ή συντονιστή του μαθητή με ΔΕΠ/Υ. Μπορεί να του σημειώνει και τα μαθήματα σε ένα σημειωματάριο ή στο πρόχειρο. Να έχετε ρολόι στην τάξη και να επιμείνετε στην εκμάθηση της ώρας, γιατί βοηθά στην οργάνωση στο χρόνο. Π.χ έχεις 8 λεπτά για να τελειώσεις την εργασία μέχρι να βγούμε για γυμναστική (Ο μικρός δείχτης θα έχει πάει στο 12 και ο μεγάλος στο 30) Μειώστε το θόρυβο, όσο γίνεται. Όχι κοντά σε παράθυρο ο μαθητής με ΔΕΠ/Υ γιατί αποσπάται, καλύτερα όχι κοντά σε πόρτα (Εκτός αν η πόρτα έχει στοπ και δεν κάνει θόρυβο όταν ανοιγοκλείνει). Χρησιμοποιήστε τη μουσική για χαλάρωση ή στην αλλαγή μαθήματος. ΣΟΣ: Συχνή επιβράβευση γιατί ο μαθητής με ΔΕΠ/Υ ξεχνά εύκολα λόγω αδύναμης βραχυπρόθεσμης μνήμης!

Διαχείριση συμπεριφοράς και ΔΕΠ/Υ Ορίστε ξεκάθαρα την επιθυμητή και επιτρεπτή συμπεριφορά πριν από μια δραστηριότητα. Επιβραβεύετε άμεσα, με διαφορετικές φράσεις επιβράβευσης για να μη γίνεστε μονότονοι. Να είστε συνεπής και ειλικρινής στην επιβράβευση. Αγνοήστε ανεπιθύμητες συμπεριφορές για να σταματήσουν. Απομακρύνετε αντικείμενα που προκαλούν όχληση με ήρεμο και ευγενικό τρόπο. Χρησιμοποιήστε ‘βαλβίδες αποσυμπίεσης’ για να χαλαρώσει ο μαθητής με ΔΕΠ/Υ (π.χ θελήματα, να μοιράσει τετράδια, να φέρει κιμωλίες). Συνεργασία με γονείς και τακτική επαφή μαζί τους. Συζήτηση με τα άλλα παιδιά της τάξης πώς να λύνουν διαφωνίες και να εκτονώνουν εντάσεις. Μάθετε το παιδί με ΔΕΠ/Υ να χρησιμοποιεί σινιάλα (π.χ να σηκώνει χέρι, να δείχνει τον αντίχειρα όταν ξέρει την απάντηση στην ερώτηση που κάνατε, οπότε θέλει να τον σηκώσετε να την πει κλπ.). Χρησιμοποιήστε παιχνίδι ρόλων για το πώς επιλύουμε τις διαφορές. Μαθήματα κοινωνικής και συναισθηματικής αγωγής στα πλαίσια ευέλικτης ζώνης ή φιλαναγνωσίας.

Φαρμακευτική αγωγή και ΔΕΠ/Υ Η μεθυλφαινυδάτη (εμπορική ονομασία RITALIN) είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη φαρμακευτική θεραπεία της ΔΕΠ/Υ στη χώρα μας. Ανήκει στα διεγερτικά φάρμακα. Εκτός από το RITALIN υπάρχουν και πιο σύγχρονες μορφές φαρμάκων με βάση τη μεθυλφαινυδάτη. Στη χώρα μας κυκλοφορεί και το φάρμακο με την εμπορική ονομασία CONCERTA. Αμφεταμινούχα διεγερτικά (εμπορικές ονομασίες: ADDERAL, DEXEDRINE). Κάποια παιδιά με ΔΕΠ/Υ ανταποκρίνονται καλύτερα σ’ αυτήν την κατηγορία διεγερτικών. Παρενέργειες: μέχρι και στο 20% των παιδιών, ελαφριές και δε διαρκούν πολύ. (Στομαχική δυσφορία, πονοκέφαλος, στενοχώρια, ευερεθιστικότητα, τάση για κλάματα, ταχυκαρδία, αϋπνία επέλευσης-αργεί να τον πάρει ό ύπνος με αποτέλεσμα ο μαθητής να εμφανίζει υπνηλία στο σχολείο). Ατομοξετίνη (εμπορική ονομασία Strattera). Μη διεγερτικό φάρμακο. Ελαφρές παρενέργειες. Όμως μπορεί να αυξήσει τις σκέψεις αυτοκτονίας και αλλαγές στη διάθεση του παιδιού. Πολύ στενή παρακολούθηση του παιδιού από γονείς και γιατρό. Χορήγηση του φαρμάκου στο σχολείο. Οδηγίες από τον Αμερικανικό Οργανισμό Χορήγησης Φαρμάκων (Ρούσσου, Μπάρλου & Κατσάνη, 2009, Poulton, 2005).

Αντί επιλόγου Η περίπτωση ενός παιδιού με ΔΕΠΥ, είτε κάποιος είναι γονιός του, είτε δάσκαλός του, δεν είναι η ευκολότερη που θα μπορούσε να του τύχει. Όταν ξέρεις, ότι οι ενέργειές σου έχουν αποτέλεσμα και βοηθούν ένα παιδί με προβλήματα να τα ξεπεράσει και να φτάσει στο σημείο να λειτουργεί ικανοποιητικά, οπλίζεσαι με κουράγιο, υπομονή και επιμονή. Οι έφηβοι και οι ενήλικες με ΔΕΠ-Υ εμφανίζουν πολλές δυσκολίες και είναι κρίμα το δημοτικό σχολείο να έχει ήδη αποτελέσει την πρώτη απόρριψη και αποτυχία. Εμείς έχουμε το καθήκον να υιοθετήσουμε το «Α-Ω» σλόγκαν, όπου: Το «Α» είναι η δομή, τα όρια, η ακρίβεια στις οδηγίες, η συνέπεια και σταθερότητα στη συμπεριφορά μας ως εκπαιδευτικοί και, Το «Ω» είναι η ευαισθησία, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η ανθρώπινη προσέγγιση στα πολύμορφα και πολυδιάστατα προβλήματα και στις δυσκολίες όλων των παιδιών και κατά μείζονα λόγο, των παιδιών με μαθησιακές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Για να φτάσουμε από το «Α» στο «Ω», χρειάζονται: ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΗ ΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ (Λιβανίου, 2004).

Βιβλιογραφία (επιλογή) Skounti, M., Philalithis, A., Mpitzaraki, K., Vamvoukas M. & Galanakis, E. (2006). Attention Deficit/Hyperactivity Disorder in schoolchildren in Crete. Acta Paediatrica, 95, Skounti, M., Giannoukas, S., Dimitriou, E., Nikolopoulou, S.,Linardakis, E. & Philalithis, A. (2010). Prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in schoolchildren in Athens, Greece. Association of ADHD subtypes with social and academic impairment. ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorders. Retrieved on-line. DOI /s Ρούσσου, Α., Μπάρλου, Ε. & Κατσάνη, Γ. (επιμ.) (2009). Διδασκαλία για επιτυχία: Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικών για ΔΕΠ/Υ. Αθήνα: ΕΨΥΠΕ. Καλαντζή-Αζίζι, Α., Αγγελή, Κ. & Ευσταθίου, Γ. (2012). Ελληνική κλίμακα αξιολόγησης της ΔΕΠ/Υ-ΙV. Αθήνα: Πεδίο (επανέκδοση). Αντωνοπούλου, Κ., Σταμπολτζή. Α. & Κουβαβά, Σ. (2010). Γνώσεις δασκάλων σχετικά με τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ). Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 16, Ελεύθερα Διαθέσιμο από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Stampoltzis, A. & Antonopoulou, K. (2013). Knowledge and misconceptions about Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): A comparison of Greek general and special education teachers. International Journal of School & Educational Psychology, 1 (2), Doi: / Τhapar, A. & Munoz-Solomando, A. (2008). Attention deficit hyperactivity disorder. Psychiatry, 7 (8), Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2000). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Papageorgiou, V., Kalyva, E., Dafoulis, V. & Vostanis, P. (2008). Differences in Parents' and Teachers' Ratings of ADHD Symptoms and Other Mental Health Problems. The European Journal of Psychiatry, 22 (4). doi: /S Λιβανίου, Ε. (2004). Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς στη σχολική τάξη. Αθήνα: Κέδρος. Berninger, V.W., Abbott, R.D., Abott, S.P., Graham, S. & Richards, T. (2002). Writing and reading: Connections between language by hand and language by eye. Journal of Learning Disabilities, 35, Φωτεινοπούλου και συνεργάτες (επιμ.) (2008). ΔΕΠΥ. Ελληνική Εταιρία για τις Νευροεπιστήμες, Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της ΔΕΠ-Υ & Ίδρυμα Ευγενίδου. Ελεύθερη πρόσβαση Poulton, A. (2005). Growth on stimulant medication; clarifying the confusion: a review. Archives of Disease in Childhood, 90, Σύνδεσμος Στήριξης ΔΕΠ-ΔΕΠΥ Κύπρου (2010). Οδηγός για γονείς (αυτοέκδοση). Ελεύθερη πρόσβαση