Η δυναμική της ελληνικής οικογένειας από το παραδοσιακό στο νεωτερικό πρότυπο και νομοθετικές αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο

Αλλαγές στη μορφή και στη δομή της οικογένειας στο θεσμό του γάμου στο γονικό ρόλο σταδιακές ή βίαιες ανάλογες με τις μετατροπές στον κοινωνικο-οικονομικό περίγυρο

προνεωτερική μορφή γάμος στηρίζονταν στην οικογένεια που υπήρχε πριν και μετά από αυτόν (Durkheim) όχι σαφής διαχωρισμός από την ευρύτερη κοινότητα Ατομικές ανάγκες και συμφέροντα ταυτίζοναν με αυτά της ομάδας όχι αναζήτηση συναισθηματικής εγγύτητας ερωτικές σχέσεις με στόχο την αναπαρα- γωγή και όχι στην απόλαυση

αστική-βιομηχανική οργάνωση της κοινωνίας πυρηνική μορφή απομονωμένη από την κοινότητα xαρακτηριστικά της νεωτερικότητας (Parsons) ρόλοι αυστηρά περιχαρακωμένοι πατρική εξουσία αυταρχική ατομικές επιλογές περιορισμένες οικογένεια απορροφημένη με την ανατροφή παιδιών

‘Ύστερη νεωτερικότητα επικράτηση ρευστότητας και αβεβαιότητας (Bauman) εξατομίκευση και προσωπικές επιλογές κανονικότητα τίθεται σε επερώτηση εναλλακτικές μορφές γάμου και οκογένειας γάμος όχι πια επεισόδιο στην ιστορία της οικογένειας αλλά αποκτά αυτοτέλεια

Κριτήρια προσδιορισμού κάθε φάσης ρευστά ανεπαρκείς οι μεταβλητές του χώρου και του χρόνου δεν ακολουθούν συνεκτικό τρόπο ζωής ή αντιλήψεων σε όλο το φάσμα των κοινωνικών θεσμών/αντιφάσεις κοινωνικές και οικονομικές μεταβλητές η ρήξη μεταξύ διαδοχικών μορφών κοινωνικής ζωής δεν είναι απόλυτη

άρα καλύτερη κατανόηση των αλλαγών στην οικογένεια προσφέρει η διεργασία οριοθετήσεων στις οποίες προβαίνει το σύστημα (Βασιλείου και Βασιλείου)  αξίες, στόχοι, μηχανισμοί επεξεργασίας πληροφοριών, λήψη αποφάσεων

Παραδοσιακή οικογένεια ιδεολογία συλλογικότητας αλληλεξάρτηση προϋπόθεση επιβίωσης έμφαση όχι στα ατομικά δικαιώματα αλλά στις υποχρεώσεις αξίες και στόχοι κοινά αποδεκτοί επιλογές και αποφάσεις επιβεβλημένες η οικογένεια δεν αποτελεί αυτο- οριοθετημένο σύστημα ταυτόχρονα οικονομική και αναπαραγωγική μονάδα

Παραδοσιακή οικογένεια και ρόλοι των φύλων Διαχωρισμός ανδρών και γυναικών στο χώρο και στις δραστηριότητες - άνδρες «δημόσια» σφαίρα - γυναίκες «οικιακή» σφαίρα ρόλοι συμπληρωματικοί ιδεολογία του ζευγαριού απούσα συναισθηματική πληρότητα των γυναικών στη συναναστροφή με άλλες γυναίκες

μητρότητα εξιδανικευμένη ενώ το γυναικείο πρότυπο φορτισμένο με αρνητικές ιδιότητες Ωστόσο κατανομή εξουσίας όχι μονοσήμαντη φανερή δύναμη των ανδρών στη δημόσια σφαίρα και κρυφή δύναμη των γυναικών στον οικιακό χώρο ανδροτοπική και γυναικοτοπική εγκατάσταση παιδί εκτεθειμένο σε πολλαπλά μητρικά πρότυπα και σε συναλλαγή καθήκοντα από πολύ μικρή ηλικία από νωρίς μύηση στους ρόλους των φύλων αδιανόητη η παρέκκλιση για τα κορίτσια

Το οικογενειακό δίκαιο πριν το 1983 Σύνταγμα 1926  η προστασία της οικογένειας γενικός στόχος Νομοθετικές διατάξεις ’40  μονιμότητα και σταθερότητα γάμου και οικογένειας, ιερότητα γάμου-μόνος θρησκευτικός, αυστηρές διατάξεις για διαζύγιο, τα παιδιά εκτός γάμου δεν κληρονομούν –δεν θεωρούνται συγγενείς ακόμη και μετά την αναγνώριση  διασφαλίζεται νομοθετικά η συνέχεια της οικογένειας ως οικονομικής και παραγωγικής μονάδας

πατριαρχικού τύπου κατανομή εξουσίας – γυναίκες και παιδιά υπάγονται στην πατρική εξουσία, πατέρας/προστάτης χηρών και ορφανών πολέμου ανισότητα –πατέρας «κεφαλή της οικογένειας» αποφασίζει για οτιδήποτε αφορά τη συζυγική ζωή παιδί και σύζυγος παίρνουν το επώνυμό του προίκα αποζημίωση στον άνδρα που σηκώνει τα βάρη του γάμου αναγνώριση εξώγαμου τέκνου του πατέρα χωρίς τη συγκατάθεση της μητέρας

-Η ζωή τότε ήταν ευκολότερη ή δυσκολό- τερη απ’ ότι σήμερα για τις γυναίκες; -Η ζωή για τους άνδρες ήταν ευκολότερη ή δυσκολότερη; -Η ζωή για τα παιδιά ήταν λιγότερο ή περισσότερο χαρούμενη ή όχι;

Νεωτερική οικογένεια η οικογένεια αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε πρότυπα που επικρατούν στην πρώτη φάση και στην κατάλυσή τους που είναι χαρακτηριστικό της τρίτης φάσης δημόσιος βίος ξέχωρος από τον οικογενειακό μείωση της γεννητικότητας γεωγραφική κινητικότητα απασχόληση των γυναικών συμβιβασμός οικογένειας και εργασίας αμφισβήτηση των αυστηρών ιεραρχήσεων

νεωτερική οικογένεια και ρόλοι των φύλων αλλάζουν περισσότερο οι προδιαγραφές των ρόλων των γυναικών από αυτές των ανδρών ανακατανομή της εξουσίας (’76, 83% των αντίθετοι στην εργασία των γυναικών) ακόμη και εργαζόμενες οι γυναίκες υπεύθυνες για τη φροντίδα σπιτιού και παιδιών εργασία γυναικών σε υποδέεστερα επαγγέλματα/γυναικεία απασχόληση «συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα»

τα παιδιά δεν έχουν πια οικονομικό ρόλο αντί για εργατικά χέρια αποτελούν βάρος (από 2,28 δείκτης γονιμότητας το 1960, σε 1,3 σήμερα κάπως αυξημένος λόγω μεταναστριών, Ελληνίδες κάτω του 1) οικογένεια παιδοκεντρική κοινωνικοποίηση μέσα στο διαμέρισμα η λιγότερο φορτισμένη σχέση αυτή μεταξύ συζύγων («τον αποφεύγει ευγενώς») και η περισσότερο μητέρας-γυιού – βραχυ- κυκλώνεται η αυτονόμηση (Lacoste-Dujardin)

Νομοθεσία μέσα ’70 εμφάνιση φεμινιστικού κινήματος «δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι του αντρός μου, είμαι μονάχα ο εαυτός μου»  αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, εκτρώσεις & βιασμός Συνταγματική αναθεώρηση ‘75   προστατεύεται ρητά η οικογένεια ως «θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπο την προστασία του κράτους», ο γάμος μεταξύ γονιών δεν ορίζεται πλέον ως προϋπόθεση για την ύπαρξη οικογένειας ισότητα των δύο φύλων – ίσα δικαιώματα, ίσες υποχρεώσεις, ίση αμοιβή

Νομοθεσία ’83 - ρύθμιση των προσωπικών σχέσεων Καταργείται το αρχηγικό δικαίωμα του συζύγου και η υποχρέωση να φέρει τα βάρη, το επώνυμο του άνδρα για τη γυναίκα, η υποχρέωση της γυναίκας να μένει στο σπίτι του συζύγου, - ρύθμιση των περιουσιακών σχέσεων καταργείται η προίκα και εγκαθίσταται η διεκδίκηση εκατέρωθεν μέρους της αύξησης περιουσίας με την συμβολή της/του φέρουν και οι δύο τα βάρη του γάμου

- ρύθμιση σχέσεων γονιών-παιδιών αντικατάσταση της πατρικής εξουσίας από τη γονική μέριμνα για το επώνυμο του παιδιού συναποφασί- ζουν οι γονείς «εξώγαμο» ή «γνήσιο τέκνο»  «τέκνο γεννημένο εντός γάμου ή χωρίς γάμο γονιών» για την αναγνώριση συναινούν και οι δύο ίσα δικαιώματα με το παιδί εντός γάμου - ενισχύεται η θέση της ανύπαντρης μητέρας - ρύθμιση λύσης γάμου διαζύγιο συναινετικό και κατ’ αντιδικία μόνο σε περίπτωση αφάνειας και ισχυρού κλονισμού

- πολιτικός γάμος ισότιμος με τον θρησκευτικό (αλλά όχι υποχρεωτικός) - δίκαιο στη δημοτική γλώσσα Ενσωμάτωση των κοινοτικών οδηγιών (άδεια μητρότητας, γονική άδεια ανατροφής κλπ)

‘Όπως αμφιταλαντεύεται η οικογένεια έτσι και ο νόμος - «Απώλεια» του εθνικού χαρακτήρα των οικογενειακών δικαίων. - Διαιωνίζεται η διαμάχη μεταξύ πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας. -Υιοθετείται ως πρότυπο η πυρηνική οικογένεια σε αντίθεση με άλλες ευωπαϊκές νομοθεσίες - Στερεότυπα και προκαταλήψεις σχετικά με τα φύλα διατρέχουν τις αποφάσεις δικαστη- ρών παρά τις διαφορετικές «προθέσεις» της μεταρρύθμισης.

Ύστερη νεωτερικότητα Bauman «ρευστή νεωτερικότητα» «...τα υγρά ταξιδεύουν εύκολα..διαπερνούν, απορρο- φούν ή διαβρώνουν οτιδήποτε ακίνητο συναντούν. Από την επαφή τους με τα στερεά βγαίνου αλώβητα... Τα υγρά συνδέονται με την κινητικότητα και την αστάθεια». Βασικός στόχος της ύστερης νεωτερικότητας είναι να δημιουργήσει, να επινοήσει καινούργιες αξίες. Πρέπει όμως πρώτα να «λιώσει τις στέρεες» παραδοσιακές πεποιθήσεις που περιορίζουν

την κίνηση και να φτιαχτούν νέες. “Melting the solids” Οι αλλαγές είναι δεδομένες: αλλαγές στις αξίες, στις ιδεολογίες αλλαγές στους τρόπους διαχείρισης του χρόνου, του χώρου, του χρήματος αλλαγές στις σχέσεις και στην επικοινωνία στον εργασιακό και τον προσωπικό χώρο Σε αντιπαράθεση με την έννοια της κοινότητας με ισχυρούς δεσμούς μεγάλης χρονικής διάρκειας μεταξύ ανθρώπων με κοινά χαρακτη- ριστικά, κοινή ιστορία, αφηγήσεις και εμπειρίες

Οικογένεια της ύστερης νεωτερικότητας Αυξημένη πολυπλοκότητα, ρευστότητα και αντιφάσεις Απώλεια ασφάλειας Αυξημένο ρίσκο/αυξημένη ελευθερία Συναισθηματικός ατομισμός  πιο σημαντικά τα ατομικά δικαιώματα από τις υποχρεώσεις απέναντι στην οικογενειακή ομάδα  ανάγκη για διεργασίες αυτο-οριοθέτησης

Μετασχηματισμοί στους ρόλους των φύλων Αλλαγή που εκκινεί από τις διεκδικήσεις των γυναικών Οι ίδιοι (γυναίκες και άνδρες) προσδιορίζουν το περιεχόμενο των εναλλασόμενων ρόλων τους –προϊόν διαπραγμάτευσης Περισσότερο εσωτερικές παρά εξωτερικές επιταγές Σεξουαλική απόλαυση αποσυνδεδεμένη από την αναπαραγωγή

αύξηση διαζυγίων μικρότερη διάρκεια γάμου νέες μορφές οικογένειας το άτομο συγγράφει την προσωπική του βιογραφία (Giddens) συχνότητα του γάμου μειώνεται ηλικία γάμου αυξάνεται αυξάνεται η συγκατοίκηση αυξάνονται οι μονογονικές οικογένειες αύξηση της εργασίας γυναικών με τη μετανάστευση (Λυμπεράκη- Απο μηχανής θεές)

Νομοθεσία Αλλαγή οκογενειακού δικαίου σχετικά με την υιοθεσία και την επιτροπεία ανηλίκων (1996) με βάση το πνεύμα Διεθνών Συμβάσεων Υποβοήθηση ανθρώπινης αναπαραγωγής (2002, 2005) Ενδοοιογενειακή βία (2006) Σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης (2008 και 2015) Προστασία ατομικών δικαιωμάτων και ελεύθερης επιλογής. Ο νόμος υπολείπεται του ευρωπαίκού δικαίου

Μέτρα οικογενειακής πολιτικής Υπερβαίνουν τα όρια του οικογενειακού δικαίου -υλική βοήθεια/επιδόματα -φοροαπαλλαγές -υπηρεσίες και υποδομές (βρεφονηπιακοί σταθμοί, συμβουλευτικές υπηρεσίες, φροντίδα ηλικιωμένων) -ωράριο εργασίας -άδειες -προστασία μητρότητας (μέτρα κοινωνικής ασφάλισης) Ελλειματικό κράτος πρόνοιας

-Σκεφθείτε την οικογένεια σας. Υπάρχουν χαρακτηριστικά και από τις τρεις φάσεις στην οικογένεια σας; - Σκεφτείτε ειδικότερα στην κατανομή ρόλων των δύο φύλων στην οικογένεια που μεγαλώσατε; -Θυμηθείτε ποια ήταν η πρώτη φορά στη ζωή σας που καταλάβατε ότι οι προδιαγραφές του ρόλου του δικού σας φύλου ήταν διαφορετικές από αυτές του αντίθετου φύλου;