Παλαιολόγεια Αναγέννηση 14 ος αιώνας

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ Η παλαιολόγεια δυναστεία υπήρξε η μακροβιότερη που πέρασε από την Αυτοκρατορία, με διάρκεια ζωής 192 χρόνια, παρά το γεγονός ότι κυριάρχησε στην πιο δύσκολη περίοδο της βυζαντινής ιστορίας. Είναι μια δύσκολη περίοδος για την αυτοκρατορία, καθώς οι εξωτερικοί εχθροί πολλαπλασιάζονται, οι σχέσεις με τη Δύση οξύνονται, η πάλη ενωτικών και ανθενωτικών αποβαίνει μοιραία και οι Οθωμανοί πατούν σε ευρωπαϊκό έδαφος από το 1350 και εξής. Οι συνθήκες δημιουργούν κατάλληλο έδαφος για να αποτελέσει η Εκκλησία το καταφύγιο ή την πρόφαση και να αυξηθεί έτσι η ευσέβεια των πιστών. Το γόητρο των βασιλέων κλυδωνίζεται, το αλλοτινό θεϊκό μεγαλείο χάνεται οριστικά, η κοσμική εξουσία αποδεικνύεται μάταιη, αδύναμη και μοιραία, καταφεύγοντας συχνά στη βοήθεια της Εκκλησίας. Κι ενώ η φάση αυτή έμελλε να είναι το λυκόφως του Βυζαντίου, στον τομέα των τεχνών και ιδιαίτερα της μνημειακής ζωγραφικής οδηγείται σε μια ακμή χωρίς προηγούμενο. Οι προαναφερόμενες συνθήκες δίνουν το στίγμα για τη διαμόρφωση των νέων τάσεων. Το νέο στυλ που ωριμάζει δεν αποτελεί την κατάληξη μίας πορείας αλλά την απαρχή μιας νέας φάσης από την οποία θα γεννηθεί στο 15° αιώνα η μεταγενέστερη κρητική αγιογραφία. Οι συνθέσεις προοδευτικά χάνουν τη μνημειακότητα και αποκτούν λεπτότητα και μικρογραφικότητα. Εξάλλου η χρήση προτύπων από μικρογραφίες χειρογράφων είναι δεδομένη. Οι θεματικοί κύκλοι αυξάνονται με ιδιαίτερη έμφαση στο Θεομητορικό (Βίος, Ακάθιστος, Ύμνοι) στο Χριστολογικό (Βίος, Θαύματα, Πάθη), στους αγιολογικούς (Μηνολόγια, Μαρτυρολόγια), στα εσχατολογικά (Μέλλουσα Κρίση).

Δύο είναι τα βασικά ρεύματα που διαμορφώνονται στην αγιογραφία της εποχής των Παλαιολόγων α) η τάση της Κωνσταντινούπολης β) η μακεδονική σχολή της Θεσσαλονίκης. Η πρώτη διακρίνεται για το αριστοκρατικό εκλεπτυσμένο ύφος που ανταποκρίνεται στους κύκλους της πρωτεύουσας και μαρτυρεί την αναβίωση των κλασικιστικών αντιλήψεων για την τέχνη. Η αβρότητα και λεπτότητα της γραμμής, το εξιδανικευμένο κάλλος και η κομψή εκζήτηση, η έμφαση στο διακοσμητικό βάθος των παραστάσεων, η ηρεμία και νωχέλεια των κινήσεων αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά της τάσης που απαντάται σε μνημεία της πρωτεύουσας αλλά και σε όσα επηρεάζονται από αυτήν. Η δεύτερη τάση απαντά στα μνημεία της Μακεδονίας και Σερβίας. Χαρακτηρίζεται από την πληρότητα των όγκων, την ευρύτητα της πτυχολογίας, την αίσθηση του πάθους και του εκφραστικού ρεαλισμού, τις έντονες χειρονομίες και τις χρωματικές αντιθέσεις.

Άγιον Όρος. Πρωτάτο. Αρχές 14ου αι. (Ζωγράφος Μανούλ Πανσέληνος)

Άγιον Όρος. Πρωτάτο. Αρχές 14ου αιώνα.

Αχρίδα. Άγιος Κλήμης (Περίβλεπτος). 1294/95 (Ζωγράφοι Γεώργιος και Ευτύχιος Αστραπάς)

Ολυμπιώτισσα Ελασσώνας

Κωνσταντινούπολη. Μονή της Χώρας.( )

Βέροια. Ναός Αναστάσεως του Χριστού (Ζωγράφος Γεώργιος Καλλιέργης)

Θεσσαλονίκη. Άγιος Νικόλαος Ορφανός

Μυστράς. Παναγία Περίβλεπτος. 3ο τέταρτο 14ου αι.