Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Φυσικοί και Περιβαλλοντικοί Κίνδυνοι Ενότητα 12: Το πρόβλημα της Ερημοποίησης στην Ελλάδα Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ. Συνεργάτης Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Χρηματοδότηση Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Ηπείρου» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

4 Ερημοποίηση στην Ελλάδα Οι απειλούμενες από την ερημοποίηση περιοχές ανέρχονται στο 30% της συνολικής έκτασης της χώρας, ενώ το 49% βρίσκεται σε στάδιο πιθανής ερημοποίησης. Η μεγαλύτερη απειλή εντοπίζεται σε Κρήτη, Λέσβο, Ανατολική Στερεά και Πελοπόννησο, αλλά και σε σημεία της Θεσσαλίας και της Θράκης.

5 Παράγοντες Ερημοποίησης στην Ελλάδα το κλίμα η φυσιογραφία η γεωλογία το έδαφος η υδρολογία οι ανθρώπινες δραστηριότητες της περιοχής Οι 5 φυσικοί παράγοντες παρότι είναι δυσμενείς σε μεγάλο ποσοστό της χώρας δεν είναι ικανοί από μόνοι τους να προκαλέσουν την ερημοποίηση, αυτή λαμβάνει χώρα όπου υπάρχει αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

6 Κλίμα Στην Ελλάδα απαντούν δύο κλιματικές ζώνες που περιλαμβάνονται στον επίσημο ορισμό της ερημοποίησης:  η ημίξηρη  και η ξηρή ύφυγρη Σύμφωνα με τον οργανισμό FAO-UNESCO (1977) οι δύο αυτές ζώνες προσδιορίζονται από τον λόγο: Ρ/ΕΤΡ, όπου Ρ τα ετήσια κατακρημνίσματα και ΕΤΡ η δυναμική εξατμισοδιαπνοή.  Ημίξηρη Ζώνη 0.20 < Ρ/ΕΤΡ < 0.50  Ύφυγρη Ζώνη 0.50 < Ρ/ΕΤΡ < 0.65 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

7 Κλίμα Οι περιοχές της Χώρας όπου οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν την ερημοποίηση είναι:  Οι ανατολικές περιοχές της Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδος, Θεσσαλίας  Οι κεντρικές και νότιες περιοχές της Μακεδονίας  Η Κεντρική και Ανατολική Κρήτη  Τα νησιά του Αιγαίου Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

8 Φυσιογραφία  Η Ελλάδα λόγω του ορεινού της χαρακτήρα παρουσιάζει απότομες υψομετρικές διαφορές που σχηματίζουν κλιτύες με ισχυρές κλίσεις σε μεγάλο τμήμα της χώρας. Συγκεκριμένα, κλίσεις που υπερβαίνουν το 10% καλύπτουν το 50% της συνολικής μας έκτασης.  Οι ισχυρές κλίσεις προκαλούν έντονες επιφανειακές απορροές των ομβρίων υδάτων και επιταχυνόμενες διαβρώσεις των εδαφών που δεν καλύπτονται από προστατευτική βλάστηση. Οι διαδικασίες αυτές αποτελούν τις κύριες αιτίες της ερημοποίησης στην Χώρα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

9 Γεωλογία  Η γεωλογία συντελεί έμμεσα στην ερημοποίηση επηρεάζοντας την διαβρωσιμότητα και το βάθος των εδαφών και την υδρολογία των γαιών. Πετρώματα τα οποία κυρίως συντελούν στην ερημοποίηση των ευαίσθητων περιοχών είναι οι ασβεστόλιθοι. Το έδαφος σε αυτούς είναι συνήθως αβαθές και συνεπώς παρουσιάζει μικρή ανεκτικότητα στην διάβρωση. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

10 Γεωλογία  Μεγάλες εκτάσεις επί Μεσοζωικών ασβεστολίθων στην Ελλάδα παρουσιάζουν έντονα το φαινόμενο της ερημοποίησης.  Λοφώδεις γαίες επί τριτογενών μαργών  Ενώ δευτερεύοντα ρόλο στην ερημοποίηση παίζουν πετρώματα που σχηματίζουν εδάφη με βραδύ ρυθμό και προσδίδουν σε αυτά χονδρόκοκκη σύσταση. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

11 Έδαφος  Ευαίσθητα στη ερημοποίηση είναι κυρίως τα αβαθή εδάφη των ημίξηρων και των ξηρών ύφυγρων ζωνών της Ελλάδας.  Χαρακτηριστικά των εδαφών που συμβάλλουν στην ευαισθησία τους στην ερημοποίηση είναι:  Η διαβρωσιμότητα  Η τάση προς σχηματισμό επιφανειακής κρούστας  Η μικρή υδατο-διηθητικότητα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

12 Υδρολογία  Οι κυριότεροι λόγοι που προκαλούν σοβαρά προβλήματα στη διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων της χώρας είναι: η ανομοιόμορφη γεωγραφική και χρονική κατανομή των υδατικών πόρων η έντονη γεωμορφολογία (ανάγλυφο) της χώρας και η πολύπλοκη γεωλογική δομή της η εξάρτηση της βόρειας Ελλάδας από τις επιφανειακές απορροές ποταμών που έρχονται από γειτονικά κράτη (διακρατικά νερά) το μεγάλο ανάπτυγμα ακτών ( km), τα πολλά άνυδρα ή με ελάχιστους υδατικούς πόρους νησιά της χώρας Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

13 Ανθρωπογενείς παράγοντες Ο άνθρωπος στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Μεσόγειο έδρασε και συνεχίζει να δρα ως καταλύτης:  Με την υπερεκμετάλλευση της φυτικής βιομάζας των επικλινών γαιών  Με την υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων που μειώνει τα διαθέσιμα αποθέματα αυτών  Με την αλόγιστη άρδευση που μπορεί να προκαλέσει την αλάτωση των εδαφών  Με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων εποικισμού, βιομηχανίας και τουρισμού κατά εντατικό τρόπο Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

14 Διαδικασίες Ερημοποίησης στην Ελλάδα Οι διαδικασίες που οδηγούν μία ευαίσθητη περιοχή της Ελλάδας στην Ερημοποίηση διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: 1) διάβρωση του εδάφους (από νερά της βροχής ή τον άνεμο) 2) μείωση του διαθέσιμου νερού 3) χημική υποβάθμιση του εδάφους (αλάτωση-αλκαλίωση, χημική ρύπανση κυρίως με τοξικές ουσίες, οξίνιση των εδαφών) Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

15 Αντιμετώπιση της ερημοποίησης  Η χώρα έχει συγκροτήσει αρμόδια Εθνική Επιτροπή και έχει εγκρίνει με Κοινή Υπουργική Απόφαση Εθνικό Σχέδιο Δράσης που προβλέπει την ανάληψη πρωτοβουλιών στις απειλούμενες περιοχές (πρόληψη για το 60%, αντιμετώπιση για το 35% της έκτασης).  Το Σχέδιο προβλέπει γενικά μέτρα και ειδικές δράσεις στους τομείς: Γεωργίας, Δασών, Κτηνοτροφίας, Άγριας Πανίδας και Υδατικών Πόρων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

16 Σύγχρονες τεχνικές στη μελέτη του φαινομένου της ερημοποίησης  Η διαδικασία της ερημοποίησης λόγω του ότι είναι σύνθετη και πολύπλοκη και εξαιτίας της ικανότητας της να εξελίσσεται σε βάθος χρόνου οδηγεί στην συνεχή παρακολούθηση του φαινομένου καταγράφοντας τις αλλαγές που παρατηρούνται με την πάροδο του χρόνου συγκεντρώνοντας μεγάλο όγκο χωρικών και μη δεδομένων και πληροφοριών έτσι ώστε να καταγράφονται, να αναλύονται και να αποθηκεύονται οι νέες πληροφορίες, κάνοντας τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ) επιτακτική. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

17 Ερημοποίηση και Δορυφορικά Συστήματα Τηλεπισκόπησης Η τηλεπισκόπηση δίνει τη δυνατότητα:  της συνοπτικής απεικόνισης μεγάλων περιοχών σε μια δορυφορική εικόνα  δυνατότητα διαχρονικών λήψεων από τους δορυφόρους  λήψη εικόνων σε πολλές ζώνες του HM φάσματος που δίνει τη δυνατότητα στον αναλυτή να ανιχνεύσει διαφορές μεταξύ βιοφυσικών στοιχείων, οι οποίες δεν είναι δυνατό να γίνουν αντιληπτές με την ανάλυση μιας μόνο φασματικής ζώνης  αποτελεί ιδανική πηγή δεδομένων σε δυσπρόσιτες ή ευαίσθητες περιοχές Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

18 Ερημοποίηση και Δορυφορικά Συστήματα Τηλεπισκόπησης Συνήθεις τεχνικές τηλεπισκόπησης για την παρακολούθηση του φυσικού και αγροτικού περιβάλλοντος είναι: η γεωαναφορά των εικόνων στο τοπικό σύστημα αναφοράς συντεταγμένων η ψηφιακή ενίσχυση εικόνας (χωρικά φίλτρα, βελτίωση ιστογράμματος) η δημιουργία φασματικών δεικτών (δείκτες βλάστησης, ανάλυση κυρίων συνιστωσών) η φασματική ταξινόμηση εικόνων (ελαστικοί και ανελαστικοί ταξινομητές) η αντικειμενοστραφής ταξινόμηση εικόνων Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

19 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Πολυκριτηριακή ανάλυση Η αναγκαιότητα που προκύπτει για τη συνεκτίμηση της γεωγραφικής και χωρικής πληροφορίας σε πληθώρα αποφάσεων, όπως είναι η εκτίμηση του κινδύνου ερημοποίησης οδήγησε τις έρευνες στον προσανατολισμό των μεθόδων στήριξης αποφάσεων και στις χωρικές πληροφορίες.

20 Πολυκριτηριακή ανάλυση  Το βασικό πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι τα βάρη (weights) μπορούν να καθοριστούν ανάλογα με την περιοχή μελέτης και σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της να δοθεί μεγαλύτερο βάρος σε έναν δείκτη σε σχέση με κάποιον άλλο.  Το μειονέκτημα της προσέγγισης είναι πως αυτού του είδους η αξιολόγηση απαιτεί συγκεκριμένη και εξειδικευμένη γνώση όλων εκείνων των φυσιολογικών, μετεωρολογικών και διαχειριστικών χαρακτηριστικών της συγκεκριμένης περιοχής. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Βιβλιογραφία Μπίλιας, Π. Φ., 2009: Εκτίμηση του κινδύνου ερημοποίησης με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και δορυφορικής Τηλεπισκόπησης, Περιοχής Εφαρμογής: Νομός Κιλκίς, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, σελ Πόγκα, Ν., 2008: Η προστασία των εδαφικών πόρων και η καταπολέμηση του φαινομένου της ερημοποίησης: διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, σελ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Ίδρυμα Ηπείρου.. Έκδοση: 1.0, Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές [1] ή μεταγενέστερη. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, Διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Μυριούνης Χρήστος Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου