Ο φωτογραφικός φακός Στα πλαίσια του μαθήματος Φωτογραφίας στο τμήμα Συντήρησης Έργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων, στα Δ.ΙΕΚ Σπάρτης Ρήγου Θάλεια

Ορατή ακτινοβολία Το μήκος κύματος του ορατού φωτός κυμαίνεται από 400 νανόμετρα έως 700

ΦΑΚΟΣ –ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες φακών: Συγκλίνοντες είναι οι φακοί που όταν πέφτει μία παράλληλη δέσμη φωτός πάνω τους, συγκλίνει. Αποκλίνοντες είναι αυτοί που όταν πέφτει μία παράλληλη δέσμη φωτός πάνω τους, αποκλίνει. Άλλες δύο κατηγορίες είναι οι απλοί και οι σύνθετοι φακοί: Οι απλοί αποτελούνται από ένα στοιχείο και οι σύνθετοι από πολλά. Στη φωτογραφία χρησιμοποιούνται σύνθετοι φακοί, που παρότι αποτελούνται από συγκλίνοντες και αποκλίνοντες, τελικά πάντα λειτουργούν ως συγκλίνοντες. Ο φωτογραφικός φακός είναι ένα από τα βασικά μέρη της φωτογραφικής μηχανής. Η επιλογή του κατάλληλου φακού και η σωστή χρήση του, μπορούν να χαρακτηρίσουν το έργο του φωτογράφου. Στην αναλογική φωτογραφία η ποιότητα της εικόνας εξαρτιόταν από τον φακό. Με την ψηφιακή όμως φωτογραφία τα τυχόν σφάλματα και το χρώμα μπορούν να διορθωθούν ψηφιακά. Το μόνο που δεν διορθώνεται είναι η διαχωριστική ικανότητα, που αποτελεί και το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό ποιότητας του φακού και έχει νόημα μόνο σε μεγάλες μεγεθύνσεις ή σε υπερβολικά crop.

Από τι αποτελείται ένας φωτογραφικός φακός Εξωτερικό περίβλημα Αριθμό αμφίκοιλων και αμφίκυρτων φακών Δακτύλιο εστίασης Δακτύλιο για το zoom (σε φακούς zoom) Στο μπροστινό μέρος, πάσα για να βιδώνουν φίλτρα Στο πίσω μέρος, μηχανισμό σύνδεσης με το σώμα της μηχανής Ηλεκτρικές επαφές για μεταφορά των πληροφοριών από το σώμα της μηχανής στο φακό Διάφραγμα και ηλεκτρονικό μέρος για τον έλεγχο του μοτέρ για την αυτόματη εστίαση

Βασικά χαρακτηριστικά των φακών: Εστιακή απόσταση: είναι το βασικό χαρακτηριστικό του φακού. Υπολογίζεται από την απόσταση του οπτικού κέντρου του φακού και της εστίας και μετριέται σε mm. Εστία ενός φακού είναι το σημείο, στο οποίο συγκεντρώνεται μια παράλληλη δέσμη ακτίνων, που πέφτει πάνω στο φακό. Η μεγέθυνση: εξαρτάται από την εστιακή απόσταση του φακού και από την απόσταση φακού-αντικειμένου. Γωνία κάλυψης: αφορά τη γωνία με την οποία «βλέπει ο φακός» και εξαρτάται από την εστιακή απόστασή του. Διάμετρος: αποτελεί το άνοιγμα του φακού και μετριέται σε mm. Φωτεινότητα: εξαρτάται από τον λόγο της εστιακής απόστασης του φακού προς τη διάμετρό του. Από τον λόγο αυτό προκύπτει ένα καθαρό νούμερο (π.χ. f/2), που όσο μικρότερο είναι τόσο μεγαλύτερη φωτεινότητα υποδηλώνει. Η φωτεινότητα αποτελεί το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό των φακών π.χ. φακός με εστιακή απόσταση 50mm και φωτεινότητα 2 (50mm f/2). Με το διάφραγμα, η φωτεινότητα μπορεί να μειωθεί κλιμακωτά π.χ. 2, 2,8, 4, 5,6, 8, 11, 16, 22 Φορμά: αφορά το μέγεθος του καρέ της μηχανής, για την οποία προορίζεται ο φακός. Το είδωλο κάθε φακού σχηματίζει έναν κύκλο (κύκλος κάλυψης), η διάμετρος του οποίου χαρακτηρίζει το φορμά του. Έτσι θα συναντήσουμε φακούς ίδιας εστιακής απόστασης, αλλά διαφορετικού φορμά, κατάλληλους ή μη για κάποιες μηχανές. Π.Χ. ένας φακός για DSLR με APS αισθητήρα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια DSLR full frame, γιατί ο κύκλος κάλυψης του είναι μικρός και θα σκοτεινιάζουν οι γωνίες του καρέ.

Οι φακοί χωρίζονται ανάλογα με την εστιακή τους απόσταση σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Κανονικός, τηλεφακός και ευρυγώνιος. Κανονικός(normal):Συχνά λέγεται πως είναι «ο φακός που βλέπει όπως το μάτι», χώρις όμως αυτό να ισχύει. Η ανθρώπινη όραση έχει μια ξεχωριστεί ιδιαιτερότητα: Τα μάτια βλέπουν καλά με 15 ο γωνία και ελάχιστα με 180 ο, όπου μπορούν να αντιληφθούν την κίνηση 9περιφεριακή όραση0. Αν σ’ αυτό προστεθεί η στερεοσκοπική όραση (σύνθεση των δύο εικόνων σε μια τρισδιάστατη), τότε μπορούμε καταλαβαίνουμε πως φακός και ανθρώπινη όραση δεν μπορούν να συσχετιστούν. Έτσι κανονικός ονομάζεται ο φακός που «βλέπει» με γωνία 45 ο. Αυ΄το εξαρτάται από την εστιακή απόσταση και από το φορμά. Για αναλογικές μηχανές 135 και full frame, normal καθορίζεται ο 43mm (αν και συνηθίζεται περισσότερο ο 50mm). Για τις περισσότερες ψηφιακές SLR (με αισθητήρα μεγέθους APS), ο 30mm. Για αναλογικές 6Χ6, ο 75mm. Για τις 10Χ12,5, ο 160 mm. Πιο επιστημονικά ο προσδιορισμός του normal φακού, προκύπτει από την διαγώνιο του καρέ της κάθε μηχανής. Ευρυγώνιος: είναι ο φακός με μικρότερη εστιακή απόσταση από τον κανονικό. Ο ευρυγώνιος βλέπει με μεγαλύτερη γωνία από τον κανονικό και παράγει μικρότερο είδωλο. Δίνει την αίσθηση της απομάκρυνσης από το θέμα (όλα φαίνονται μικρότερα, αλλά στο κάδρο περιλαμβάνονται περισσότερα στοιχεία, λόγω μεγαλύτερης γωνίας). Τηλεφακός: είναι ο φακός που έχει μεγαλύτερη εστιακή απόσταση από τον κανονικό. Η γωνία με την οποία βλέπει είναι μικρότερη από τον κανονικό, παράγει είδωλο μεγαλύτερο και δίνει την αίσθηση του πλησιάσματος στο θέμα.

Zoom (φακός μεταβλητής απόστασης): Πρόκειται για ένα φακό, που έχει την δυνατότητα να μεταβάλει την εστιακή του απόσταση και αντίστοιχα την γωνία θέασης και την μεγέθυνση. Προσφέρει μεγάλη ευελιξία, γλιτώνοντας τον φωτογράφο από τις συχνές αλλαγές φακών. Υπάρχουν πολλοί τύποι zoom φακών, που καλύπτουν διαφορετικές εστιακές αποστάσεις, όπως 10-24, ο πιο συνηθισμένος), , , , , κ.τ.λ. Fisheye: φακός υπερευρυγώνιος, που φτάνει μέχρι και τις 220 ο. Χαρακτηριστική είναι η παραμόρφωση και το στρογγυλό είδωλο. Macro: φακός που μπορεί να εστιάζει πολύ κοντά κοντά και έτσι να προσφέρει μεγάλη μεγέθυνση ( συνήθως 1/1, δηλαδή μέγεθος ειδώλου = μέγεθος αντικειμένου). Είναι ειδικά κατασκευασμένος για να αποδίδει καλή ποιότητα σε κοντινές λήψεις. Shift: Αυτός ο φακός μπορεί να μετακινείται ανάλογα με τις απαιτήσεις για την διόρθωση της προοπτικής. Οι μετακινήσεις του πάνω στο σώμα της μηχανής, μετακινούν αντίστοιχα την προβολή του ειδώλου και έτσι δίνουν τη δυνατότητα, διαφοροποίησης της προοπτικής, χωρίς τη μεταβολή της θέσης του φωτογράφου.

Βάθος πεδίου Από ολόκληρη την εικόνα που βλέπουμε την ώρα της φωτογράφησης μόνο ένα επίπεδο από όλο το θέμα αποτυπώνεται με απόλυτη ευκρίνεια πάνω στον αισθητήρα της μηχανής. Είναι το επίπεδο στο οποίο επιλέγουμε να εστιάσουμε με το φακό μας. Θέματα που βρίσκονται μπροστά και πίσω από το σημείο απόλυτης ευκρίνειας και μέσα σε μια απόσταση, εμφανίζονται χωρίς να είναι απόλυτα εστιασμένα. Η απόσταση αυτή ονομάζεται βάθος πεδίου. Το βάθος πεδίου δεν έχει καθορισμένα όρια. Προοδευτικά η εικόνα αλλάζει από έντονα καθαρή σε λιγότερο καθαρή. Τρεις είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το βάθος πεδίου: 1.Το διάφραγμα 2.Η εστιακή απόσταση 3.Η απόσταση φακού και θέματος Χρήσεις βάθους πεδίου Μικρό βάθος: πορτραίτα, κοντινές λήψεις, στούντιο κ.λ.π. Μεγάλο βάθος πεδίου: τοπία, φωτογραφία δρόμου, ρεπορτάζ κ.λ.π. Βάθος πεδίου είναι η ενδιάμεση απόσταση μέσα στο εύρος της οποίας τα αντικείμενα φαίνονται νεταρισμένα (καθαρά). Δηλαδή είναι η ζώνη αποδεκτής οξύτητας μπροστά και πίσω από το νεταρισμένο (εστιασμένο) σημείο. Η σωστή χρήση του βάθους πεδίου μας δίνει τη δυνατότητα να τονίζουμε σημεία του κάδρου που μας ενδιαφέρουν και να τα «προβάλουμε’ μέσα από τη φωτογραφία μας.

Βάθος πεδίου-άνοιγμα διαφράγματος 50mm f/4.5 50mm f/11 50mm f/22

135mm f/5.6135mm f/11 135mm f/22

Βάθος πεδίου-εστιακή απόσταση 28mm f/11 50mm f/11 135mm f/11

Βάθος πεδίου-απόσταση από αντικείμενο (50mm f/11) Μακριά Κοντά Πολύ κοντά

28mm Προοπτική Όταν ο φωτογράφος θέλει να αυξήσει το μέγεθος της εικόνας έχει σημασία αν θα πλησιάσει το θέμα του ή αν θα χρησιμοποιήσει φακό με μεγαλύτερη εστιακή απόσταση. Ο φακός με μικρότερη εστιακή απόσταση δίνει μικρότερη εικόνα του ειδώλου και πολύ μεγάλη γωνία κάλυψης. Ο φακός με μεγαλύτερη εστιακή απόσταση δίνει πιο στενή άποψη, μεγεθύνει δηλαδή ένα τμήμα της αρχικής εικόνας καθώς και το είδωλο. Η μεγέθυνση αυτή δεν αλλάζει την προοπτική γιατί δεν αλλάζει η σχέση ανάμεσα στα αντικείμενα της εικόνας. 60mm 118mm

Κρατώντας σταθερά ευρυγώνιο φακό (μικρή εστιακή απόσταση) και πλησιάζοντας το θέμα αλλάζει η προοπτική, δηλαδή αλλάζει η σχέση ανάμεσα στα αντικείμενα της εικόνας. Εστιακή απόσταση 28mm Μακριά Κοντά Πολύ κοντά

Το εποπτικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε προέρχεται από διαδικτυακές πηγές. Η χρήση του εν λόγω υλικού, γίνεται μόνο για λόγους εκπαιδευτικούς.