Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8 ο εξάμηνο, Διάλεξη 4 η, 8/3/2016 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ, ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ι. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Πώς ορίζεται η περιφέρεια; Πώς διαχωρίζεται ο χώρος της ΕΕ σε περιφέρειες; Ποιες περιφέρειες ενισχύει η ΕΕ στα πλαίσια της πολιτικής της; 2

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΙ. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Α. Το σημαντικότερο πρόβλημα στην ανάλυση των περιφερειακών φαινομένων είναι ο προσδιορισμός των περιφερειών και ο καθορισμός των κριτηρίων βάσει των οποίων θα γίνει η διαίρεση της εθνικής ή κοινοτικής οικονομίας σε ένα σύστημα περιφερειών. Β. Από τη διερεύνηση του θέματος αυτού, προκύπτει ότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός ορισμός της έννοιας της περιφέρειας. Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους δεν έχει οριστικοποιηθεί σαφής ορισμός της έννοιας της περιφέρειας είναι οι εξής:  Το μέγεθος ή τα όρια των περιφερειών εξαρτώνται από τη φύση των προβλημάτων που αποτελούν αντικείμενο μελέτης. Έτσι σαν περιφέρεια μπορούμε να θεωρήσουμε: τη συνοικιακή αγορά των μεταναστών μέσα σε μια μεγαλούπολη, συγκρίνοντάς την με άλλες συνοικίες της πόλης ένα μεγάλο τμήμα μιας ολόκληρης ηπείρου, όπως της Αφρικής, της Ασίας, ή της Λατινικής Αμερικής, που συγκαταλέγονται στον αναπτυσσόμενο ή τον λιγότερο ανεπτυγμένο κόσμο, σε σύγκριση πάλι με τον ανεπτυγμένο κόσμο των χωρών της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης.  Θα πρέπει να δοθεί ένας ορισμός των περιφερειών, ώστε όλες οι περιφέρειες που διακρίνονται βάσει του ορισμού αυτού να καλύπτουν ολόκληρη την εδαφική έκταση της υπό μελέτη οικονομίας. 3

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Γ. Επομένως, για να υποδιαιρέσουμε το χώρο που καλύπτει μια οικονομία, πρέπει πρώτα να αποφασίσουμε για το είδος της ανάλυσης που θα κάνουμε για να εξειδικεύσουμε τα κριτήρια με βάση τα οποία θα γίνει ο ορισμός των περιφερειών όπως: η σύγκριση των επιπέδων εισοδήματος ή της απασχόλησης σε μια πόλη, σε μια εθνική ή κοινοτική οικονομία ή στην παγκόσμια αγορά. Επίσης, ένας συγκεκριμένος σκοπός και η υποδιαίρεση που προκύπτει από αυτόν δεν είναι σε θέση να οδηγήσει σε μια περιφερειακή υποδιαίρεση που να είναι ικανοποιητική για όλους τους σκοπούς της περιφερειακής αναλύσεως. Άρα, ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζονται οι ανισότητες και η έκταση του περιφερειακού προβλήματος επηρεάζονται από τη χωρική μονάδα μέτρησης και τη συγκεκριμένη διαίρεση σε περιφέρειες. Δηλ., η χωρική κατανομή – ο αριθμός και η επιφάνεια των περιφερειών καθώς και το μέγεθος των μεταξύ τους ανισοτήτων – μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το κριτήριο που εφαρμόζεται. Για παράδειγμα, η χωρική κατανομή βάσει εισοδήματος μπορεί να διαφέρει από την κατανομή βάσει ανεργίας αν και το εισόδημα συνδέεται με την ανεργία. 4

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Δ. Κατά κανόνα, τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στην περιφερειακή ανάλυση για το διαχωρισμό των ορίων μιας περιφέρειας ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες: 1.Ομοιογενείς περιφέρειες 2.Πολικές περιφέρειες 3.Προγραμματικές περιφέρειες Θα δούμε ότι κάθε κατηγορία έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Η ΕΕ για την άσκηση περιφερειακής πολιτικής χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό των προηγούμενων κριτηρίων, με κεντρικό σημείο αναφοράς την προγραμματική περιφέρεια. 5

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1.Ομοιογενείς περιφέρειες α. Σύμφωνα με τα κριτήρια ομοιογένειας, εδαφικές περιοχές ενοποιούνται για να σχηματίσουν μία περιφέρεια, αν παρουσιάζουν ομοιογένεια ως προς ένα βασικό χαρακτηριστικό:  Οικονομικό (επίπεδο των κατά κεφαλήν εισοδημάτων, ανεργία, βασική βιομηχανία που δεσπόζει σε όλες τις υποπεριοχές, διάρθρωση της παραγωγής, κατανάλωσης ή του εργατικού δυναμικού)  Κοινωνικό ή πολιτικό (ομοιομορφία στα ήθη, έθιμα και παραδόσεις των υποπεριοχών, η κοινή θεώρηση για ιστορικούς λόγους πολλών περιοχών σαν μία ενότητα, ομοιομορφία στις κοινωνικές τάσεις για την εγκληματικότητα, τους ρόλους των δύο φύλων, την οικογένεια, κ.ο.κ)  Γεωγραφικό (ομοιότητα τοπογραφικών και κλιματολογικών συνθηκών, ύπαρξη ενός σημαντικού φυσικού πόρου) 6

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ β. Η διαίρεση του οικονομικού χώρου με την έννοια των ομοιογενών περιφερειών παρουσιάζει ορισμένες δυσκολίες:  Οι ανομοιομορφίες ως προς πολλά οικονομικά φαινόμενα των υπο- περιοχών που απαρτίζουν μία περιφέρεια μπορεί να είναι τόσο έντονες, ώστε να αντισταθμίζουν τα χαρακτηριστικά της ομοιομορφίας. Στην Ευρώπη συχνά αντιπαραβάλλουμε τον ανεπτυγμένο Βορρά με τις νότιες χώρες ή τη σύγχρονη και δημοκρατική Δυτική Ευρώπη με τις χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ που βρίσκονται σε μία διαδικασία μετάβασης σε θεσμούς αγοραίας οικονομίας και αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης. Ωστόσο εντός των περιφερειών αυτών υπάρχουν περιοχές που αποκλίνουν από τα πρότυπα αυτά. Π.χ. στο ΗΒ και την Ιρλανδία υπάρχουν περιοχές σε βιομηχανική παρακμή με πολύ χαμηλά επίπεδα εισοδήματος και απασχόλησης σε σχέση με τον λοιπό ανεπτυγμένο Βορρά· στην Ιταλία εμφανίστηκαν περιοχές που ακολούθησαν ταχείς ρυθμούς επέκτασης της βιομηχανικής παραγωγής ιδιαίτερα σε κλάδους που βασίζονται στην καινοτομία και τα διεπιχειρησιακά δίκτυα συνεργασίας και οργάνωσης και οδήγησαν σε αύξηση του προϊόντος και της απασχόλησης πάνω από το μέσο των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών της Νότιας Ευρώπης. 7

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ  Κατά τη διαδικασία ομαδοποίησης διαφόρων περιοχών σε μία περιφέρεια παρουσιάζεται το πρόβλημα ότι ορισμένες περιοχές με βάση ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό ομοιομορφίας θα πρέπει να ενταχθούν σε μια περιφέρεια, ενώ με βάση διαφορετικό χαρακτηριστικό ομοιομορφίας θα πρέπει να ενταχθούν σε άλλη (γειτονική) περιφέρεια. Π.χ. Η Ιρλανδία έχει κοινά πρότυπα παραγωγής με το ΗΒ, καθώς στηρίζεται στο φιλελεύθερο σύστημα οργάνωσης της αγοράς. Εντούτοις, το χαμηλό επίπεδο εισοδήματος και απασχόλησης ενέταξε τη χώρα αυτή στην κατηγορία των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών στις οποίες στόχευε η κοινοτική περιφερειακή πολιτική. Κατόπιν, οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης που πέτυχε η χώρα πριν την κρίση μας έκαναν να μιλάμε για το «Ιρλανδικό μοντέλο». 8

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2. Πολικές περιφέρειες α. Σύμφωνα με τα κριτήρια πολώσεως, για να καθοριστεί μία περιφέρεια, ομαδοποιούνται οι περιοχές εκείνες που βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση μεταξύ τους, σύμφωνα με τις ροές αγαθών μεταξύ περιοχών, τις ροές του πληθυσμού, των τηλεφωνικών επικοινωνιών, των χρηματοοικονομικών συναλλαγών, τις καθημερινές μετακινήσεις του εργατικού δυναμικού. β. Με βάση την πυκνότητα των ροών, μπορεί να γίνει ο καθορισμός των σημαντικών πόλων της περιφέρειας. Επειδή οι εντονότερες ροές ξεκινούν από και κατευθύνονται προς τα λίγα κέντρα (πόλους) της περιφέρειας, η έννοια της πολικής περιφέρειας χρησιμεύει περισσότερο για την επισήμανση των κέντρων που ελέγχουν την περιφέρεια, παρά για τον καθορισμό των ορίων της. 9

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 10 γ. Η δυσκολία του κριτηρίου αυτού έγκειται στον προσδιορισμό των ορίων της περιφέρειας, διότι εξαρτάται από την επιλογή μίας κατώτατης τιμής για την πυκνότητα των ροών πολώσεως: όσο χαμηλότερη η τιμή αυτή, τόσο μεγαλύτερη η περιφέρεια και το πλήθος των κέντρων. δ. Ωστόσο μας επιτρέπει να εντοπίσουμε τις δυνάμεις συγκεντρώσεως στο πλαίσιο του σχήματος κέντρου- περιφέρειας: πχ. Ανεπτυγμένο κέντρο του Γαλλο-γερμανικού άξονας έναντι της λιγότερο ανεπτυγμένης περιφέρειας της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης.

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3. Προγραμματικές περιφέρειες α. Βασίζονται σε κριτήρια διοικητικής και πολιτικής δικαιοδοσίας. Η ομαδοποίηση διαφόρων περιοχών για να αποτελέσουν μία περιφέρεια γίνεται ανάλογα με την ενότητα των διοικητικών φορέων λήψης οικονομικών αποφάσεων. β. Το πλεονέκτημα του κριτηρίου αυτού είναι ότι οι περιφέρειες ταυτίζονται με μια διοικητική αρχή η οποία έχει αρμοδιότητες και δομές συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων και άσκησης περιφερειακής πολιτικής (διαχείρισης χρηματοδοτικών μέσων, θεσμών λήψης αποφάσεων και μέτρων). 11

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ γ. Το μειονέκτημα του κριτηρίου αυτού είναι ότι τα διοικητικά όρια μπορεί να μη συμπίπτουν με τα περιφερειακά όρια που προκύπτουν με βάση τα οικονομικά κριτήρια, δηλαδή με τις λειτουργικές αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των περιοχών που απαρτίζουν μια συγκεκριμένη προγραμματική περιφέρεια. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα περιφερειακά μέτρα πολιτικής γίνονται ανενεργά ή συνεπάγονται αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Π.χ. ο νομός Αττικής είναι μια διοικητική περιοχή η οποία όμως περιλαμβάνει περιοχές με διαφορετικά επίπεδα εισοδήματος, απασχόλησης και διάρθρωσης της παραγωγής, ώστε να είναι δύσκολη η εφαρμογή μιας ενιαίας πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης που θα καλύπτει όλο το νομό. 12

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΙΙ. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΕ (Μεθοδολογικός Οδηγός των Ευρωπαϊκών Περιφερειακών Στατιστικών) 1. Τι είναι περιφέρεια; (i)Ως περιφέρεια ορίζεται μια έκταση εδαφική με λίγο ως πολύ σαφώς προκαθορισμένα όρια ή σύνορα, φυσικά ή ιστορικά, η οποία συχνά χρησιμεύει ως διοικητική μονάδα κάτω από το επίπεδο της εθνικής κυβέρνησης/κρατικής διοίκησης. (ii) Παρά το γεγονός ότι τα όρια μίας περιφέρειας μπορεί να προσδιορίζονται από εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, όπως το ανάγλυφο του εδάφους, το κλίμα, η γλώσσα, η εθνικότητα και η κοινή ιστορία, οι προγραμματικές και στατιστικές απαιτήσεις στην περιφερειακή πολιτική της ΕΕ προϋποθέτουν κριτήρια που θα δώσουν τη δυνατότητα για πιο ξεκάθαρη διάκριση των περιφερειών. (iii) Εν ολίγοις, η οριοθέτηση των περιφερειών είναι ένα εγχείρημα ομαδοποίησης πληθυσμών και περιοχών με επαρκείς ομοιότητες και ενιαία διοικητική δομή. Π.χ. Επτάνησα, διοικητική μεταρρύθμιση: Περιφέρεια Ιονίων Νήσων 13

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (iv) Έτσι, οι περιφέρειες στην ΕΕ οριοθετούνται με βάση ένα από τα ακόλουθα κριτήρια.  Φυσικά όρια, από ποτάμια, βουνά, θάλασσες, δάση κλπ.  Ιστορικά όρια ως απόρροια πεπαλαιωμένων μορφών διοίκησης, όπως τα βασίλεια, τα δουκάτα, φεουδαρχίες ή απόρροια αναθεωρημένων συστημάτων εθνικής διακυβέρνησης, τοπικής αυτοδιοίκησης ή ομοσπονδίας.  Διοικητικά όρια Όπως ορίζεται από την ύπαρξη μίας διοικητικής δομής, δηλ. την ύπαρξη μίας διοικητικής αρχής, η οποία έχει την εξουσία να λαμβάνει αποφάσεις στη διοίκηση, τη δημοσιονομική λειτουργία και την άσκηση πολιτικής μέσα στα όρια μίας συγκεκριμένης περιοχής, σύμφωνα με το νομικό και θεσμικό πλαίσιο της χώρας. Είναι συχνά αποκύημα των φυσικών και ιστορικών ορίων που διαχωρίζουν τις περιοχές μέσα σε μία εδαφική έκταση. Μπορεί, όμως, να είναι και αυθαίρετα ή να αντανακλούν την πληθυσμιακή κατανομή ή την κατανομή των εκλογικών περιοχών για τις ανάγκες δημοκρατικής αντιπροσώπευσης σε επίπεδο εθνικής διοίκησης. 14

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (v) Πρόσθετες προϋποθέσεις περιλαμβάνουν:  Καταλληλότητα των ορίων ως προς την αποδοχή τους από τους πληθυσμούς που υπάγονται στην αντίστοιχη διοικητική δομή, την ομοιογένεια εντός της περιφέρειας και το μέγεθός της.  Σταθερότητα των ορίων ώστε να δοθεί επαρκής χρόνος τόσο για τη συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων όσο και για την ταυτοποίηση των πληθυσμών με την αντίστοιχη περιφερειακή διοικητική δομή στην οποία υπάγονται. Π.χ. Κύπρος, Βαλκανικές χώρες, τοπικές αντιδράσεις σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις 15

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2. Kατηγοριοποίηση NUTS (Nomenclature of Statistical Territorial Units) (i)Πρόκειται για ένα ενιαίο και συνεκτικό σύστημα διαίρεσης της εδαφικής έκτασης της ΕΕ προκειμένου να συγκεντρώσουμε και να παράγουμε στατιστικά στοιχεία για τις περιφέρειες της Κοινότητας. (ii) Υφίσταται ως σύστημα εδώ και δεκαετίες αλλά κατοχυρώθηκε και νομικά με την έκδοση κανονισμού το Τούτο παρά το γεγονός ότι ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 80 εφαρμόζεται η κατηγοριοποίηση αυτή για την έκδοση διατάξεων που αφορούν στις χρηματοδοτήσεις των διαρθρωτικών ταμείων για την άσκηση περιφερειακής πολιτικής. (iii) Ένας από τους κύριους στόχους του Κανονισμού (OJ L /6/2003) είναι η διαχείριση δυνητικών μεταβολών στα διοικητικά όρια των περιφερειών, ιδιαίτερα μετά την ένταξη νέων κρατών μελών και την εδαφική επέκταση της ΕΕ ή μετά τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις των εκάστοτε κρατών μελών. 16

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3. Βασικές αρχές υποδιαίρεσης του Ευρωπαϊκού χώρου  Διαίρεση βάσει θεσμικών κριτηρίων  Διαίρεση βάσει γενικών γεωγραφικών κριτηρίων  Διαίρεση βάσει ιεραρχικής υποδιαίρεσης σε τρία επίπεδα (NUTS Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) 17

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διαίρεση βάσει θεσμικών κριτηρίων α. Κανονιστικές ή διοικητικές περιφέρειες (normative or administrative regions)  Ταυτίζονται με τη διοικητική οργάνωση της εκάστοτε χώρας.  Τα πλεονέκτηματά τους είναι ότι: Τα όριά τους είναι σαφώς προσδιορισμένα και ευρύτατα αναγνωρισμένα και αποδεκτά. Διαθέτουν μια διοικητική αρχή με αρμοδιότητες και δομές συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων και άσκησης περιφερειακής πολιτικής.  Τα μειονεκτήματά τους είναι ότι: Στο εσωτερικό τους μπορεί να χαρακτηρίζονται από ανομοιογένεια ως προς το εισόδημα, την απασχόληση ή την παραγωγική/κοινωνική διάρθρωση. Δεν προσφέρονται για σύγκριση μεταξύ περιφερειών διαφορετικών χωρών, καθώς η διοικητική οργάνωση κάθε χώρας διέπεται από διαφορετικά πολιτικά και ιστορικά κριτήρια.  Το κριτήριο είναι χρήσιμο για στατιστική ανάλυση. 18

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διαίρεση βάσει θεσμικών κριτηρίων β. Αναλυτικές ή λειτουργικές περιφέρειες (analytical or functional regions)  Ταυτίζονται με ομοιογενείς περιφέρειες που καθορίζονται σύμφωνα με ένα βασικό οικονομικό χαρακτηριστικό, όπως το εισόδημα, η απασχόληση, η υποδομή.  Καλύπτει το μειονέκτημα του πρώτου κριτηρίου ως προς τη διαχωρική, διακρατική συγκρισιμότητα των περιφερειών μέσα στην ΕΕ.  Το μειονέκτημά τους, όμως, όπως προαναφέραμε, είναι ότι διαφορετικά αντικείμενα ανάλυσης, με επίκεντρο είτε το εισόδημα είτε την ανεργία, είτε τις υποδομές, παράγουν και διαφορετικές υποδιαιρέσεις περιφερειών.  Το κριτήριο είναι χρήσιμο για οικονομική ανάλυση. 19

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διαίρεση βάσει γενικών γεωγραφικών κριτηρίων Σε ορισμένα κράτη μέλη εφαρμόζεται η διάκριση βάσει γεωγραφικών περιοχών ή εδαφικών εκτάσεων όπου λαμβάνουν χώρα εξειδικευμένες οικονομικές δραστηριότητες (ορυχεία, σιδηροδρομικές γραμμές, αγροτικές, αστικές, παραμεθόριες, νησιωτικές περιοχές). Ωστόσο αποφεύγονται μικρής κλίμακας υποδιαιρέσεις και επιλέγονται ευρύτερα γενικευμένα περιφερειακά όρια. 20

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διαίρεση βάσει ιεραρχικής υποδιαίρεσης σε τρία επίπεδα (NUTS Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) Σημαίνει ότι κάθε κράτος μέλος διαιρείται σε περιφέρειες NUTS Ι, μετά καθεμία από τις περιφέρειες αυτές υποδιαιρείται σε NUTS ΙΙ και τέλος καθεμία από τις NUTS ΙΙ περιφέρειες διαιρείται σε περιφέρειες NUTS ΙΙΙ. Σε κάθε χώρα δύο από τα επίπεδα αυτά βασίζονται σε υποδιαίρεση βάσει διοικητικών κριτηρίων, ενώ η τρίτη σε υποδιαίρεση βάσει μη διοικητικών, δηλ. αναλυτικού κριτηρίου, αρκεί να έχει ένα ικανοποιητικό μέγεθος σε όρους πληθυσμού: NUTS Ι: min. 3 εκ. – max. 7 εκ. NUTS ΙΙ: min. 800 χιλ. – max. 3 εκ. NUTS ΙΙΙ: min. 150 χιλ. – max. 800 χιλ. Εντέλει, για πρακτικούς λόγους συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων και άσκησης περιφερειακής πολιτικής η κατηγοριοποίηση NUTS βασίζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στο κανονιστικό ή διοικητικό κριτήριο. 21

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ IV. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ  Οι περιφέρειες ταυτίζονται με μια συγκεκριμένη συνεχής έκταση που υπάγεται στην ίδια τοπική διοικητική εξουσία, η οποία αναλαμβάνει ευθύνη, πρωτοβουλία και δράση για το σχεδιασμό και προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης.  Αξιολογούνται με βάση τα ιδιαίτερα (διαρθρωτικά) αναπτυξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Στα πλαίσια της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ, κατηγοριοποιούνται ως λιγότερο ανεπτυγμένες, μειονεκτούσες ή προβληματικές περιφέρειες. 22

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ  Τα κριτήρια αλλάζουν με την αναθεώρηση των συνθηκών και τις σχετικές τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την περιφερειακή πολιτική. Αλλά γενικότερα διακρίνουν: Περιοχές που χαρακτηρίζονται από αποβιομηχάνιση και ανεργία, ιδιαίτερα εκείνες που εξειδικεύονται σε κλάδους, όπως τα ναυπηγεία ή ανθρακωρυχεία, οι οποίοι βρίσκονται σε στασιμότητα και κρίση. Περιοχές όπου κυριαρχεί παραδοσιακή αγροτική παραγωγή και υποαπασχόληση, που παράγουν χαμηλά εισοδήματα και προϊόντα με χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης. Περιοχές που μαστίζονται από υψηλά επίπεδα μακροχρόνιας ανεργίας, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Περιοχές που διαθέτουν προοπτικές για δυναμικές μορφές ανάπτυξης με εξειδίκευση σε νέους τεχνολογικά προωθημένους κλάδους ή νέες ευέλικτες μορφές βιομηχανικής οργάνωσης που στηρίζονται σε πυκνό πλέγμα δια-επιχειρησιακών δικτύων και σχέσεων. 23

ΔΙΑΛΕΞΗ 4: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ  Εν γένει, οι βασικοί συντελεστές που καθορίζουν την ανάπτυξη ενός τόπου, και λαμβάνονται υπόψη στα προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης που χρηματοδοτεί η ΕΕ, περιλαμβάνουν: Μακροπρόθεσμη σταθερότητα Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας Αύξηση της παραγωγικότητας Ενίσχυση της απασχόλησης Καταπολέμηση της ανεργίας Αξιοποίηση ενδογενών δημιουργικών δυνάμεων και παραγωγικών πόρων Ορθολογική χρήση της γης και των φυσικών πόρων Ενδυνάμωση των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων Εξασφάλιση πρόσβασης σε βασικά δικαιώματα παιδείας, υγείας, ποιότητας ζωής 24