Επιχειρηματικότητα Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσα: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 3

Σκοποί ενότητας Εισαγωγή στο ρόλο της καινοτομίας. Αναφορά στην ιστορική εξέλιξη. Εξοικείωση με τις βασικές θεωρητικές έννοιες. Έμφαση στο ρόλο του επιχειρηματία και της επιχειρηματικότητας. 4

Περιεχόμενα ενότητας Ιστορική Αναδρομή Σύγχρονη εποχή Βασικές έννοιες Ιστορικά Διδάγματα Επίλογος 5

Ιστορική Αναδρομή Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Επιχειρηματικότητα Ενότητα # 1: Πράσινη Επιχειρηματικότητα Διδάσκουσα: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση Επιμέλεια Παρουσίασης: Γεώργιος Παπαγιαννάκης Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Εν αρχή ήτο η εφεύρεση (1 από 2) Εφεύρεση είναι η αρχική ιδέα. Καινοτομία είναι η μεταφορά αυτής της ιδέας στη βιομηχανική παραγωγή. – Άρα εφεύρεση και καινοτομία αποτελούν δύο διαφορετικές έννοιες. 8

Εν αρχή ήτο η εφεύρεση (2 από 2) Η ροπή προς την εφεύρεση είναι φυσική. Oι πρώτες εφευρέσεις είχαν ως στόχο την καλυτέρευση της καθημερινής ζωής μέσω της διαδικασίας «δοκιμής και λάθους». Η εφεύρεση προϋπάρχει της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. 9

Αρχικές Εφευρέσεις Οι πρώτες εφευρέσεις: – η φωτιά, – ο τροχός. Στόχος η καλυτέρευση της καθημερινής ζωής μέσω της διαδικασίας δοκιμής και λάθους. 10

Οι εφευρέσεις στην αρχαιότητα Παραδείγματα εφευρέσεων: – η τριήρης (πολεμικό πλοίο), – η αιολοπύλη (Έργο του Ήρων από την Αλεξάνδρεια τον 1 ο μ.Χ. αιώνα. Είναι η πρώτη καταγεγραμμένη ατμομηχανή της αρχαιότητας.) 11

Οι εφευρέσεις στο μεσαίωνα Παράδειγμα εφεύρεσης: —Ο γερανός. (Στόχος το είναι το κέρδος και η διευκόλυνση του εμπορίου. Υπάρχει διασύνδεση με την επιχειρηματικότητα.) Οι εφευρέτες είναι κυρίως τεχνίτες που απασχολούνται στη γεωργία, στη χειροτεχνία ή στον χώρο των μεταφορών. 12

Οι εφευρέσεις στη Βιομηχανική Επανάσταση Η εφεύρεση της εφεύρεσης (πληθώρα εφευρέσεων). – Στόχος η βελτίωση των συνθηκών παραγωγής. Οι εφευρέσεις: – Ξεκινούν από την γεωργία. – Συνδέονται με το κέρδος και τον ατομικό πλουτισμό. 13

Η ατμομηχανή (1 από 2) Η πρώτη ατμοκίνητη μηχανή εφευρέθηκε το 1712 από τον Newcomen και είχε ευρεία χρήση στα ορυχεία. Μεσολαβεί πάνω από ένας αιώνας μέχρι η χρήση να διαδοθεί ευρέως στη βιομηχανική παραγωγή. – Σημείωση: Σε αντίθεση, στη σύγχρονη εποχή, η χρονική απόσταση ανάμεσα στην καταγραφή της ιδέας, της εφαρμογής της εφεύρεσης και των καινοτομιών που την καθιστούν εύχρηστη έχει ελαχιστοποιηθεί. 14

Η ατμομηχανή (2 από 2) Η εφεύρεση της ατμομηχανής του Watt πραγματοποιείται το Μέχρι το 1775 υπόκειται σε συνεχείς βελτιώσεις. Είναι ενδεικτική της σύνδεσης της επιστήμης με την εφεύρεση και την καινοτομία. 15

Τι έχει προηγηθεί; Ο Διαφωτισμός και οι εγκυκλοπαιδιστές. Εγκυκλοπαιδιστές (18 ος αιώνας): – Ομάδα ανθρώπων που σκέφτονται ανεξάρτητα από θρησκευτικούς περιορισμούς. Η θρησκεία πλέον περιορίζεται τους χώρους του συναισθήματος, της ηθικής και της προσωπικής ζωής. Η γνώση απελευθερώνεται από τα δεσμά της θρησκείας, γεγονός που συμβάλλει στην προώθηση των εφευρέσεων. 16

Σύγχρονη εποχή Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Οι εφευρέσεις σήμερα; (1/2) Υπάρχει διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο: – Οι εφευρέσεις προέρχονται από το χώρο της έρευνας. – Αποτελούν προϊόν ομαδικής εργασίας. – Η επιστήμη είναι συνδεδεμένη με την αγορά Η έρευνα είναι πολυδάπανη και χρηματοδοτείται κυρίως από: – το κράτος, – τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. 18

Οι εφευρέσεις σήμερα; (2/2) Είναι δύσκολο να διαχωριστεί η εφεύρεση από την καινοτομία. Από την πρώτη στιγμή γίνεται προσπάθεια προσαρμογής των εφευρέσεων στην παραγωγική διαδικασία. 19

Μοντέλο Colin Clark. Οριζόντιος άξονας: χρόνος. Κάθετος άξονας: ποσοστό των απασχολούμενων σε κάθε κλάδο. 20 Πού βρισκόμαστε σήμερα;

Πρωτογενής και Δευτερογενής τομέας Καμπύλη πρωτογενούς τομέα (γεωργία). – Παρουσιάζει φθίνουσα πορεία στη διάρκεια του χρόνου. Καμπύλη δευτερογενούς τομέα (βιομηχανία). – Αρχικά έχει αύξουσα ενώ κατά τη δεκαετία του 1980 ξεκινά να παρουσιάζει φθίνουσα πορεία στη διάρκεια του χρόνου. 21

Τριτογενής και Τεταρτογενής τομέας Καμπύλη τριτογενούς τομέα (υπηρεσίες). – Παρουσιάζει αύξουσα πορεία στη διάρκεια του χρόνου. Καμπύλη τεταρτογενούς τομέα (υπηρεσίες βασισμένες στη γνώση (“knowledge based services”)). – Εμφανίζεται περίπου στη δεκαετία του Παρουσιάζει αύξουσα πορεία στη διάρκεια του χρόνου. 22

Η επιχειρηματικότητα στη μεταβιομηχανική εποχή Αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Αιτίες: – Ανεργία. – Προώθηση: κουλτούρας επιχειρηματικότητας (“new enterprise economy”), μικρομεσαίων επιχειρήσεων οι οποίες συνεισφέρουν στην απασχόληση και τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας. – Μεταλλάσσονται οι όμιλοι εταιριών (“conglomerate corporation”). Εστιάζουν εκεί όπου έχουν το μεγαλύτερο συγκριτικό πλεονέκτημα. 23

Νεοφυείς και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (1 από 2) Πάνω από το 99% των Ευρωπαϊκών επιχειρήσεων είναι στην πραγματικότητα Μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Δύο στις τρείς δουλείες στον ιδιωτικό τομέα προσφέρονται από μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η συνεισφορά τους υπολογίζεται σε πάνω από 50% της συνολικής προστιθέμενης αξίας που δημιουργείται από επιχειρήσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 24

Νεοφυείς και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (2 από 2) Επιπλέον, συμβάλλουν στον τομέα της Έρευνας και Ανάπτυξής και στην καινοτομία. Εννέα στις δέκα Μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι στην πραγματικότητα μικρές επιχειρήσεις με κάτω από 10 υπαλλήλους. 25

Βασικές έννοιες Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Σημασία επιχειρηματικότητας Συμφώνα με τον E.L Jones η φυσική ροπή προς την επιχειρηματικότητα «υπάρχει ανέκαθεν». (E.L Jones, Growth recurring, 2000) Στη σύγχρονη εποχή η επιχειρηματικότητα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δυτικής Ευρώπης. – Ύπαρξη κράτους δικαίου που ευνόησε την ατομική πρωτοβουλία και τη συγκέντρωση κεφαλαίου (προϋποθέσεις για την ύπαρξη επιχειρηματικής δράσης). 27

Θεωρία, επιχειρηματικότητα και καινοτομία Ο πρώτος ο οποίος μίλησε για επιχειρηματικότητα: Richard Cantillon. Ορισμοί επιχειρηματία (“entrepreneur”): – Αρχικός ορισμός: ο άνθρωπος ο οποίος οργανώνει και λειτουργεί μια ή και παραπάνω επιχειρήσεις. – Επίσημος ορισμός: ο άνθρωπος ο οποίος ιδρύει μια επιχείρηση (δεν αναλαμβάνει απαραίτητα και την οργάνωση της). – Ο άνθρωπος ο οποίος πληρώνει μια τιμή «χ» για ένα προϊόν το οποίο στη συνέχεια το μεταπωλεί σε μια άλλη αγορά σε μια τιμή που δε μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων. 28

Schumpeter Συνδέει τον επιχειρηματία με την καινοτομία. Ο επιχειρηματίας αποτελεί στοιχείο κλειδί στην διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης. Η επιχειρηματική δράση: – Συνδέεται με τις εφευρέσεις και την καινοτομία. – Ευθύνεται και για την οικονομική ανάπτυξη και για τους οικονομικούς κύκλους. Η διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής (“concept of radical innovation”). 29

Οικονομικοί κύκλοι (1 από 2) Η κάθε άνοδος στον οικονομικό κύκλο οφείλεται σε μια καινούρια τεχνολογία. – Δημιουργεί: απασχόληση, επενδύσεις, άνοδο του Α.Ε.Π. 30

Οικονομικοί κύκλοι (2 από 2) Η κάθε κάθοδος στον οικονομικό κύκλο πραγματοποιείται: – με τη μείωση των κερδών – καθώς, εξαπλώνεται η διάδοση της τεχνολογίας – και υπάρχει υπερπροσφορά του προϊόντος. 31

Israel Kirzner 32 Εναλλακτικός ορισμός επιχειρηματία: – Αυτός ο οποίος αντιλαμβάνεται και διορθώνει τις ανισορροπίες μεταξύ των αγορών. – Κύριο χαρακτηριστικό του επιχειρηματία είναι η εγρήγορση δηλαδή η ικανότητα να ανακαλύπτει καινούριες οικονομικές ευκαιρίες. Απουσία στοιχείου καινοτομίας από τον ρόλο του επιχειρηματία.

Σημερινός ορισμός (Mark Casson) (1 από 2) Συνδυασμός ορισμών Schumpeter και Kirzner. Επιχειρηματικότητα είναι η λήψη αποφάσεων κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας. 33

Σημερινός ορισμός (Mark Casson) (2 από 2) Υψηλό επίπεδο επιχειρηματικότητας (“high level entrepreneurship”). – Εμπεριέχει το στοιχείο της καινοτομίας και μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Χαμηλό επίπεδο επιχειρηματικότητας (“low level entrepreneurship”). – Η επιχειρηματική δραστηριότητα σχετίζεται με την ανίχνευση ανισορροπιών (“arbitrage”) και χαρακτηρίζεται από μικρή αβεβαιότητα. 34

Θεωρία επιχειρηματικότητας και καινοτομίας (William Baumol) (1 από 2) Πώς μπορούν οι χώρες να πετύχουν επιχειρηματικότητα που να συνδυάζει και καινοτομική δράση και άρα να οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη; – Η επιχειρηματική δράση θα πρέπει να συμβάλλει: στην αύξηση του Α.Ε.Π., στην αύξηση της ευημερίας της κοινωνίας, στη βελτίωση του επιπέδου ζωής και στην αύξηση της παραγωγικότητας. 35

Θεωρία επιχειρηματικότητας και καινοτομίας (William Baumol) (2 από 2) Οι κοινωνίες που κατευθύνουν την επιχειρηματική δράση σε καινοτόμες δράσεις (παρά στο οργανωμένο έγκλημα ή την προσοδοθηρία) έχουν καλύτερες προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης. Η σημασία των κανόνων του παιχνιδιού που οδηγούν σε υγιή επιχειρηματική δραστηριότητα. 36

Ιστορικά Διδάγματα Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Τα διδάγματα της Ιστορίας (1 από 2) Καινοτομία: πολύπλοκη υπόθεση στην σύλληψη και διάδοση της. Τρία βασικά συμπεράσματα για τον ρόλο της καινοτομίας στην επιχειρηματικότητα: 1. Μία επιχείρηση που δεν καινοτομεί συνεχώς είναι καταδικασμένη σε θάνατο. 38

Τα διδάγματα της Ιστορίας (2 από 2) 2. Μία κοινωνία που δεν δημιουργεί νέες επιχειρήσεις είναι καταδικασμένη σε παρακμή. 3. Μέσα στην επιχείρηση η καινοτομία είναι μία πολυσχιδής δράση – Αφορά τη διοίκηση της εταιρείας, τη μηχανική, την παραγωγική διαδικασία, την πώληση. 39

Φάσεις καινοτομίας Τρείς διαδοχικές φάσεις ομαδοποιημένων και αλληλοεξαρτώμενων καινοτομιών που μπορούν να χαρακτηριστούν ως βιομηχανικές επαναστάσεις. – ‘Ύπαρξη τριών μεγάλων κύκλων όσων αφορά τις τεχνολογικές επαναστάσεις. 40

Τρία σημαντικά ερωτήματα Η καινοτομία είναι ενδογενής υπόθεση ή είναι μια ανταπόκριση στη ζήτηση της αγοράς; – Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι ισχύουν και τα δύο. Η καινοτομία είναι υπόθεση μίας ιερής στιγμής ή συνεχής διαδικασίας; – Ισχύουν και τα δύο. Ποιός είναι ο πιο σημαντικός φορέας καινοτομίας; Οι νεοφυείς επιχειρήσεις η οι μεγάλες εγκαθιδρυμένες εταιρείες; – Και οι δύο είναι σημαντικοί φορείς. 41

Επίλογος Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Νέες τάσεις Η ιδέα της ανατρεπτικής καινοτομίας (“disruptive innovation”): – Σχετίζεται με νέες επιχειρήσεις οι οποίες χρησιμοποιούν καινούρια τεχνολογία για να προσφέρουν φθηνότερες και πιο απλές εναλλακτικές λύσεις που αφορούν προϊόντα τα οποία πωλούνται από μεγάλες κατεστημένες επιχειρήσεις. 43

Συμπεράσματα για τον ρόλο του επιχειρηματία Ο επιχειρηματίας πρέπει να είναι πολυσχιδής. Ιστορικά οι καινοτομίες που αφορούν ένα νέο προϊόν ήταν το αποτέλεσμα νεοφυών επιχειρήσεων, όμως η εδραίωση τους στην αγορά απαιτούσε την δημιουργία μεγάλων εταιρειών. 44

Λέξεις κλειδιά Επιχειρηματικότητα Εφεύρεση Καινοτομία Μικρομεσαίες επιχειρήσεις Ορισμοί επιχειρηματία Schumpeter Βιομηχανική Επανάσταση 45

Τέλος Ενότητας # 1 Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 1: Επιχειρηματικότητα και καινοτομία: Το γενικό πλαίσιο Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης