Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Ενότητα 4: Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Μαρίνα Λουκάκη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας

2 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Ύστερη Περίοδος Λατινοκρατία ( ) Κλασικίζουσα Ιστοριογραφία: Γεώργιος Ακροπολίτης (αυτοκρατορικός αξιωματούχος, συνεχιστής του Νικήτα Χωνιάτη, αντικειμενικός και αξιόπιστος) 1

3 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Ύστερη περίοδος Κλασικίζουσα ιστοριογραφία επί Παλαιολόγων ( ) Γεώργιος Παχυμέρης (μαθητής Ακροπολίτη, διάκονος πατριαρχικός αξιωματούχος, ιστορία ετών , μιμητής Θουκυδίδη. Διάχυτη απαισιοδοξία. Ζήτημα ένωσης Εκκλησιών). Νικηφόρος Γρηγοράς (ιστορία ετών , Μονή της Χώρας-σχέση με Θεόδωρο Μετοχίτη. Λόγιος ανθρωπιστής. Τάσσεται εναντίον του Γρηγορίου Παλαμά). Ένας αυτοκράτορας ιστορικός: Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός (1347–1354) Ιστορία ετών Υποκειμενικά απομνημονεύματα.

4 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Ύστερη περίοδος Στα χρόνια των Παλαιολόγων ( ) Χρονογραφία Ἐφραίμ Βραχέα Χρονικά Ένα ξεχασμένο είδος: Εκκλησιαστική Ιστορία Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος

5 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Βραχύ Χρονικό έτους 1446 Άλωση Κορίνθου 1446/6955 τῷ ͵ϛϡνεʹ ἔτει, ἰνδικτιῶνος ιʹ, ἡλίου κύκλος ιαʹ, σελήνης κύκλος ιθʹ, μηνὶ δεκεμβρίῳ γʹ, ἡμέρᾳ σαββάτῳ, ἦλθον οἱ ἄθεοι Μουσουλμάνοι εἰς τὸ Ἑξαμίλιον Κορίνθου καὶ ἦτον ὁ ἀμηρᾶς καὶ ὁ μπασιᾶς [καὶ] ὁ Τουραχάνης μετὰ φοσ-σάτου χιλιάδων πεντήκοντα. ἦτον δὲ ἐκεῖσε καὶ ὁ δεσπότης Μωρέως, ὁ κῦρ Κωνσταντῖνος ὁ Παλαιολόγος, καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, ὁ κῦρ Θωμᾶς, καὶ ὅλοι οἱ ἄρχοντες οἱ Μωραίται, καὶ ὅλον τὸ μωραίτικον φοσσάττον πολλὰ λίαν. καὶ ἐπολέμιζον μετὰ τῶν Τούρκων τῆς παρασκευῆς ὅλην τὴν νύκταν, δεκεμ-βρίῳ ιʹ, καὶ ἀπέβλεπεν ἡ νίκη πρὸς τοὺς Ῥωμαίους. ἐξημε- ρώσαντα δὲ τὸ σάββατον, ἐτράπησαν εἰς φυγὴν οἱ Ῥωμαῖοι καὶ ἔλαβον θάρσος οἱ Τοῦρκοι, καὶ ἐσέβησαν οἱ Τοῦρκοι καὶ ἐδίωξαν καὶ ἔκοψαν αὐτούς, καὶ ἐγίνεται θρῆνος καὶ οὐαὶ πολὺ εἰς τοὺς Ῥωμαίους. ὦ, τί θρῆνος γέγονε. (Chron. 47, II 9, έκδ. P Schreiner, Chronica Byzantina Breviora, CFHB XII/1, Wien 1975, 346)

6 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Ύστερη περίοδος Ιστορικοί της Άλωσης Γεώργιος Σφρατζής ή Φρατζής (1401- μετά το 1477): Ημερολόγιο (Χρονικό minus: περίοδος ). Αυτοκρατορικός αξιωματούχος. Αιχμάλωτος. Αυτόπτης μάρτυς. Δούκας (1400- μετά το 1462). Γλωσσομαθής στην υπηρεσία των Γατελούζων Λέσβου. Ιστορία ως παγκόσμιο χρονικό, ουσιαστικά από το 1341, ενδιαφέρουσα μικτή γλώσσα).

7 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Ύστερη περίοδος Ιστορικοί της Άλωσης [2] Μιχαήλ Κριτόβουλος (μετά το ): Ίμβριος. Γεγονότα Γραμματέας του Μωάμεθ Β΄. Κατακτήσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας κληρονόμου της ρωμαϊκής. Επίδραση Θουκυδίδη –λόγιο ύφος. Λαόνικος Χαλκοκονδύλης ( ;):Αθηναίος. Μαθητής του Πλήθωνα. Γεγονότα από το Ιστορία από την τουρκική πλευρά. Λόγιο κλασικίζον ύφος.

8 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) ΔΟΥΚΑΣ, ΤΟΥΡΚΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τὸ δὲ προσφεύγειν ἐν τῇ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ τοὺς πάντας, τί; Ἦσαν πρὸ πολλῶν χρόνων ἀκούοντες παρά τινων ψευδομάντεων, πῶς μέλλει Τούρκοις παραδοθῆναι ἡ πόλις καὶ εἰσελθεῖν ἐντὸς μετὰ δυνάμεως καὶ κατακόπτεσθαι τοὺς Ῥωμαίους παρ’ αὐτῶν ἄχρι τοῦ Κίονος τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου. Μετὰ δὲ ταῦτα καταβὰς ἄγγελος φέρων ῥομφαίαν παραδώσει τὴν βασιλείαν σὺν τῇ ῥομφαίᾳ ἀνωνύμῳ τινὶ ἀνδρὶ εὑρεθέντι τότε ἐν τῷ κίονι ἱσταμένῳ, λίαν ἀπερίττῳ καὶ πενιχρῷ καὶ ἐρεῖ αὐτῷ·

9 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) ΔΟΥΚΑΣ, ΤΟΥΡΚΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ [2] „Λαβὲ τὴν ῥομφαίαν ταύτην καὶ ἐκδίκησον τὸν λαὸν Κυρίου.“—Τότε τροπὴν ἕξονται οἱ Τοῦρκοι καὶ οἱ Ῥωμαῖοι καταδιώξουσιν αὐτοὺς κόπτοντες καὶ ἐξελάσουσιν καὶ ἐκ τῆς Πόλεως καὶ ἀπὸ τῆς δύσεως καὶ ἀπὸ τῶν τῆς ἀνατολῆς μερῶν ἄχρι ὁρίων Περσίας ἐν τόπῳ καλουμένῳ Μονοδενδρίῳ. Ταῦτά τινες ὡς ἀποβησόμενα ἔχοντες, ἔτρεχον καὶ τοὺς ἄλλους ἐσυμβούλευον τρέχειν. Αὕτη ἦν τῶν Ῥωμαίων ἡ σκέψις, ἣν καὶ πρὸ χρόνων πολλῶν ἦσαν μελετῶντες, τὸ νῦν πραχθέν, ὅτι· „Εἰ καταλείψομεν τὸν Κίονα τοῦ Σταυροῦ ἐξόπισθεν ἡμῶν, φευξόμεθα τῆς μελλούσης ὀργῆς.“—Καὶ αὕτη ἦν ἡ φυγὴ τῆς ἐν τῇ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ εἰσόδου. (έκδ. V. Grecu, Ducas, Istoria Turco-Bizantina ( ), κεφ , Bucharest 1958).

Τέλος Ενότητας

11 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

13 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση διαθέσιμη εδώ

14 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Μαρίνα Λουκάκη Μαρίνα Λουκάκη. «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία. Ενότητα 4: Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι)». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

15 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

16 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

17 Ιστορία - Χρονογραφία (Παλαιολόγειοι χρόνοι) Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες Εικόνα 1, Σελίδα 2: Λατινική Αυτοκρατορία. Τα κράτη που προέκυψαν μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το Public domain.