ΕΝΤΟΜΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Χρήστος Γ. Αθανασίου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας 1

ΕΝΤΟΜΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Κύριοι εχθροί Ceratitis capitata (Diptera: Tephritidae): μύγα της Μεσογείου Hemiptera: Diaspididae: διάφορα (σκληρά) κοκκοειδή Δευτερεύοντες εχθροί Διάφορα κοκκοειδή Διάφορα είδη αφίδων Paleurothrixus floccosus (Hemiptera: Aleyrodidae): εριώδης αλευρώδης Phyllocnistis citrella (Lepidoptera: Gracillariidae): φυλλοκνίστης Prays citri (Lepidoptera: Yponomeutidae) ανθοτρήτης των εσπεριδοειδών 2

Ceratitis capitata (Diptera: Tephritidae) μύγα της Μεσογείου, μεσογειακή μύγα Πολυφάγο, σε καρπούς >250 ειδών ξενιστών (εσπεριδοειδή, πυρηνόκαρπα, μηλοειδή κα), πάντα σε καρπούς λίγο πριν την ωρίμανση Τέλειο: 4-6 mm, μαύρες- υπόλευκες κηλίδες στο θώρακα, πτέρυγες με πορτοκαλί ζώνες Ωό: λευκό, μακρόστενο Προνύμφη: υπόλευκη, 7-8 mm 3

Διαχειμάζει: ως προνύμφη στους καρπούς Άνοιξη Είτε σε καρπούς πάνω στο δένδρο, ή καρπούς που έχουν πέσει στο έδαφος Σπάνια και ως pupa στο έδαφος, ή ακμαίο Εμφάνιση ακμαίων Τρέφονται από νέκταρ, μελιτώματα Σύζευξη Ωοτοκία Τοποθετεί με τον ωοθέτη μέσα στον καρπό 1-6 ωά Υπάρχει χαρακτηριστικό «νύγμα» ωοτοκίας Οι προνύμφες προσβάλλουν εσωτερικά τον καρπό Έξοδος προνυμφών Οι ανεπτυγμένες προνύμφες εξέρχονται από τον καρπό Νύμφωση σε μικρό βάθος στο έδαφος 3-7 γενεές/έτος Ζημιές που προκαλούνται από τη μύγα Άμεση ζημιά Προσβολή του καρπού (ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση) Έμμεση ζημιά Από το νύγμα αναπτύσσεται μύκητες που προκαλούν σήψεις Στους σάπιους ή υπερώριμους καρπούς αναπτύσσονται και άλλα έντομα που επεκτείνουν τη ζημιά Drosophilla spp. Carpophilus spp. 4

5

6

Παγίδες για παρακολούθηση και καταπολέμηση 7

Ceratitis capitata (μύγα της Μεσογείου) Ceratitis capitata (μύγα της Μεσογείου) 8

9

Πολυφάγο είδος (>250 φυτά ξενιστές): αλλάζει ξενιστή με ευκολία Πολλές προνύμφες/καρπό: ταχύτατη καταστροφή του εσωτερικού Ανάπτυξη ασθενειών στους καρπούς (δευτερογενώς) Δυσκολίες στην καταπολέμηση, λόγω του ότι βρίσκεται στο εσωτερικό των καρπών Δυσκολίες στην ανίχνευση της προσβολής (για τον ίδιο λόγο) Εμφάνιση ακμαίων και ωοτοκία κοντά στην ωρίμανση των καρπών δεν μπορεί να γίνει ψεκασμός, λόγω της έλευσης από το χρονικό περιθώριο τελευταίας επέμβασης πριν τη συγκομιδή για τα εντομοκτόνα Αν γίνει, τότε αυξάνονται τα υπολείμματα εντομοκτόνου Αναπτύσσει ταχύτατα υψηλές πληθυσμιακές πυκνότητες και έχει πολλές γενεές ανά έτος Έντομο ‘’καραντίνας’’ για πολλές χώρες (ΗΠΑ κα) Πολυφάγο είδος (>250 φυτά ξενιστές): αλλάζει ξενιστή με ευκολία Πολλές προνύμφες/καρπό: ταχύτατη καταστροφή του εσωτερικού Ανάπτυξη ασθενειών στους καρπούς (δευτερογενώς) Δυσκολίες στην καταπολέμηση, λόγω του ότι βρίσκεται στο εσωτερικό των καρπών Δυσκολίες στην ανίχνευση της προσβολής (για τον ίδιο λόγο) Εμφάνιση ακμαίων και ωοτοκία κοντά στην ωρίμανση των καρπών δεν μπορεί να γίνει ψεκασμός, λόγω της έλευσης από το χρονικό περιθώριο τελευταίας επέμβασης πριν τη συγκομιδή για τα εντομοκτόνα Αν γίνει, τότε αυξάνονται τα υπολείμματα εντομοκτόνου Αναπτύσσει ταχύτατα υψηλές πληθυσμιακές πυκνότητες και έχει πολλές γενεές ανά έτος Έντομο ‘’καραντίνας’’ για πολλές χώρες (ΗΠΑ κα) Ζημιές-σημασία της μύγας της Μεσογείου 10

Παράδειγμα: συλλήψεις ακμαίων σε αχλαδιές (Λεχώνια Μαγνησίας 2003) Εκτιμώμενη έναρξη συγκομιδής: 3 Αυγούστου Ακμαία/παγίδα Ημερομηνίες ελέγχου παγίδων 11

12

13

Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή 2. Βιοτεχνικές μέθοδοι Μαζική εξαπόλυση στειρωμένων εντόμων (έχει γίνει σε διάφορες περιοχές του κόσμου και στην Ελλάδα) Μαζική παγίδευση με διάφορους τύπους παγίδων (τροφικών, χρωματικών, φερομονικών ή συνδυασμός). Η θανάτωση των εντόμων στις παγίδες επιτυγχάνεται: Πνιγμό στο ελκυστικό υγρό Προσκόλληση στις κολλητικές επιφάνειες Θανάτωση μετά από επαφή με εντομοκτόνο 3. Χημική καταπολέμηση Δολωματικοί ψεκασμοί Χρησιμοποιείται εντομοκτόνο μαζί με ελκυστικό (υδρολυμένη πρωτεΐνη ή άλλο τροφικό ελκυστικό 2-3 %) Για να ξεκινήσουν δολωματικοί ψεκασμοί σε μια καλλιεργητική περίοδο, θα πρέπει ο πληθυσμός να παρακολουθείται με παγίδες (ψεκασμοί μπορεί να γίνουν και ημέρες πριν τη συγκομιδή, με βάση τις συλλήψεις) 14

3. Χημική καταπολέμηση (2) Θεραπευτική μέθοδος Και εδώ ο πληθυσμός παρακολουθείται με παγίδες Ψεκασμοί κατά των ακμαίων και των προνυμφών (μέσα στον καρπό) Συχνά οι ψεκασμοί για τη μύγα μειώνουν τους φυσικούς πληθυσμούς από παρασιτοειδή και αρπακτικά για άλλους εχθρούς (π.χ. κοκκοειδή) 15

Phyllocnistis citrella (Lepidoptera: Cracillariidae) φυλλορύκτης ή φυλλοκνίστης των εσπεριδοειδών Πολυφάγο (κυρίως εσπεριδοειδή) Ακμαίο: Μήκος 2-3 mm, υπόλευκο-κίτρινο Προνύμφη: 5 mm, υπόλευκη 16

Διαχειμάζει: Διάφορα στάδια Άνοιξη 5-13 γενεές/έτος Πολλές φορές προσβάλλει ακόμα και το χειμώνα Εμφάνιση ακμαίων Εναποθέτουν τα ωά στο κεντρικό νεύρο Εκκόλαψη Η προνύμφη ορύσσει στο φύλλο χαρακτηριστική οφιοειδή στοά Από έξω, φαίνεται αργυρόχρωμη, με καστανή γραμμή Κυρίως σε νεαρή βλάστηση, νεαρά δενδρύλλια Πυκνοί πληθυσμοί κυρίως το καλοκαίρι (και όχι την άνοιξη που έχουμε τη μεγαλύτερη βλαστητική ανάπτυξη) Ζημιές που προκαλούνται από το φυλλοκνίστη Άμεση ζημιά Καταστροφή των φύλλων, μείωση της φωτοσυνθετικής δραστηριότητας Καθόλη τη βλαστική περίοδο (κυρίως το καλοκαίρι) Έμμεση ζημιά Μπορεί να μεταδίδει το Xanthomonas campestris citri 17

Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή (Hymenoptera), έχουν γίνει εξαπολύσεις και στην Ελλάδα 2. Χημική καταπολέμηση Αντιμετώπιση με βάση φερομονικές παγίδες (και εδώ υπάρχουν Γεωργικές Προειδοποιήσεις) Θερινά έλαια Ρυθμιστές ανάπτυξης Άλλα προνυμφοκτόνα Εκτός από ψεκασμό μπορεί να γίνει και επάλειψη του κορμού, ή διοχέτευση στο νερό άρδευσης 18

Prays citri (Lepidoptera: Hyponomeutidae) ανθοτρήτης της λεμονιάς Κυρίως εσπεριδοειδή Ακμαίο: Μήκος 4-6 mm, άνοιγμα πτερύγων mm, τεφρό-καστανό Προνύμφη: 6 mm, υπόλευκη- πράσινη, καστανή κεφαλή 19

Διαχειμάζει: προνύμφη Άνοιξη 3 γενεές/έτος Απρίλιο-Μάιο ωοτοκία στα κλειστά άνθη Εκκόλαψη Η προνύμφη τρέφεται από το εσωτερικό των ανθέων (τρώει στήμονες-ύπερο-στεφάνη- κάλυκα) Χαρακτηριστικό: μετάξινα νήματα στα άνθη Σπανιότερα καρπούς, φύλλα και βλαστούς Επόμενες γενεές Η προνύμφη τρέφεται από άνθη και καρπίδια Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή (Hymenoptera) 2. Χημική καταπολέμηση Όριο επέμβασης (% προσβολή): >50 % των ανθέων >3 % νεαρών καρπών Σκευάσματα: Bacillus thuringiensis, ρυθμιστές ανάπτυξης κα 20

Icerya purchasi (Hemiptera: Margarodidae) βαμβακάδα των εσπεριδοειδών Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, ανθοκομικά, ποώδη, καλλωπιστικά κα) Ακμαίο: Άπτερο, ερμαφρόδιτο (σπάνια άρρενα), κόκκινο εμπρός με έναν κηρώδη λευκό ωόσακκο, 4-7 mm Κάθε ωόσακκος φέρει ωά 3 γενεές/έτος «Μαλακή» ψώρα, με «ποδόσωμα», κινείται Προσβάλλει φύλλα, βλαστούς Βιολογική καταπολέμηση με το Rodonia cardinalis (Coleoptera: Coccinellidae) κα.-έχει εξαπολυθεί και στην Ελλάδα Οργανοφοσφωρικά εντομοκτόνα (όχι στην ανθοφορία) 21

22

Planococcus citri (Hemiptera: Pseydococcidae) ψευδόκοκκος των εσπεριδοειδών (και της αμπέλου) Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, άμπελος, ποώδη κα) Ακμαίο: άπτερο θήλυ, με σώμα 2-5 mm, που σκεπάζεται με άσπρη κηρώδη σκόνη, με 17 ζεύγη κηρωδών αποφύσεων 3-4 γενεές/έτος Προτιμά υγρά και σκιερά μέρη, τρέφεται από φύλλα, καρπούς, βλαστούς Όταν η προσβολή είναι στον ποδίσκο, έχουμε καρπόπτωση Άμεση και έμμεση ζημιά (καθώς και ρύπανση των καρπών με αποχωρήματα, καπνιά) Όριο επέμβασης: >5 % των καρπών με το έντομο (καλοκαίρι), >15 % (φθινόπωρο) Διάφορα παρασιτοεδή, αρπακτικά Ισχύουν όσα αναφέρθηκαν για το P. ficus 23

24

Aonidiella aurantii (Hemiptera: Diaspididae) κόκκινη ψώρα των εσπεριδοειδών Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, καλλωπιστικά κα) Ακμαίο: Το ασπίδιο του θήλεος είναι κυκλικό, 2.5 mm, κόκκινο-καστανό, με πορτοκαλί το κεντρικό μέρος 3 γενεές/έτος 25

Διαχειμάζει: νύμφη Άνοιξη 3 γενεές/έτος Εμφάνιση των ακμαίων Ζωοτόκο Νύμφες 1 ης γενεάς Οι νεαρές νύμφες της πρώτης γενεάς κινούνται Αργότερα δημιουργούν ασπίδιο, σε ξύλο, καρπούς κα Επόμενες γενεές Αυξάνουν την προσβολή σε καρπούς που ωριμάζουν Σε έντονη προσβολή οι κλάδοι καλύπτονται με ασπίδια-ξήρανση δένδρων Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή (Hymenoptera, Aphytis melinus κα) 2. Χημική καταπολέμηση Σημαντική η επισήμανση των κινητών μορφών: Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για τα άλλα Diaspididae (π.χ. San-Jose) 26

Chrysomphalus dictyospermi (Hemiptera: Diaspididae) Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, καλλωπιστικά κα) Ακμαίο: Παρόμοιο με το A. aurantii, με λευκό-κίτρινο το κεντρικό μέρος του ασπιδίου Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για το A. aurantii 27

Lepidosaphes beckii (Hemiptera: Diaspididae) στενόμακρη ψώρα των εσπεριδοειδών Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, καλλωπιστικά κα) Ακμαίο: Το ασπίδιο του θήλεος είναι μακρόστενο, καστανό, με πιο μυτερή την μια μεριά, 3-4 mm Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για το Α. aurantii 28

Aleurothrixus floccosus (Hemiptera: Aleurodidae) εριώδης αλευρώδης Πολυφάγο (εσπεριδοειδή, καλλωπιστικά κα) Ακμαίο: υποκίτρινο, 1-2 mm Νύμφη: ανοιχτοπράσινη, ακίνητη, σκεπάζεται με άφθονα κηρώδη νημάτια Ωά: τοποθετούνται κυκλικά 29

Διαχειμάζει: νύμφη Άνοιξη 4-5 γενεές/έτος Εμφάνιση ακμαίων Ωοτοκούν στην κάτω επιφάνεια των φύλλων Νύμφες 1 ης γενεάς Οι νεαρές νύμφες της πρώτης γενεάς εισάγουν το ρύγχος και μυζεί Αργότερα εκκρίνουν μελίτωμα, κηρώδη νημάτια Επόμενες γενεές Αυξάνουν σημαντικά την προσβολή σε φύλλα, και δευτερευόντως καρπούς (λόγω καπνιάς) Μειώνουν τη φωτοσυνθετική ικανότητα των δένδρων Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Έχει εγκατασταθεί με επιτυχία το Cales noaki (Hymenoptera: Aphelinidae) (1 δένδρο με παρασιτοειδή/1000 δένδρα) 2. Χημική καταπολέμηση Δεν είναι δυνατή η αντιμετώπιση μόνο με ψεκασμούς, λόγω της παρουσίας του μελιτώματος και των νημάτων 30