Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Ενότητα 7: Λόγια κοσμική ποίηση Μαρίνα Λουκάκη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας

2 Λόγια κοσμική ποίηση Ιστορικά/εγκωμιαστικά Μυθολογικά Έμμετρα μυθιστορήματα Έμμετρες εκφράσεις (περιγραφές) Έμμετροι επιτάφιοι/μονωδίες Αυτοβιογραφικά Επαιτικά ποιήματα Σατιρικά ποιήματα Ποιήματα σε διαλογική μορφή Επιγράμματα Ποιήματα Διδακτικού περιεχομένου Τεχνοπαίγνια Κέντρωνες Στιχουργικά παιχνίδια Λόγια Γλώσσα Ποικίλα προσωδιακά κυρίως μέτρα

3 Λόγια κοσμική ποίηση Ιστορικά εγκωμιαστικά ποιήματα Συνδυασμός ιστορικού πυρήνα με εγκώμιο προσώπου. Ποιητές του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος.

4 Λόγια κοσμική ποίηση Ιστορικά εγκωμιαστικά ποιήματα [2] Μέση περίοδος Γεώργιος Πισίδης (7 ος αι. Ηρακλειάς) Θεοδόσιος Διάκονος (10 ος αι. Άλωση Κρήτης) Ιωάννης Γεωμέτρης (10 ος αι. Φωκάδες) Θεόδωρος Πρόδρομος (12 ος αι. Πόλεμοι Κομνηνών) Ύστερη περίοδος Μανουήλ Ολόβωλος (13 ος -14 ος αι.) Μανουήλ Φιλής (14 ος αι. Παλαιολόγοι)

5 Λόγια κοσμική ποίηση ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Στίχοι εἰς τὴν στεφηφορίαν Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ Ἥλιε Ῥώμης νεαρᾶς, αἴγλη φωτὸς μεγάλου, ἀρτίτυπε τοῦ κτίσαντος τὸ σύμπαν ἀρχετύπου, ἰσοταχὲς τῷ γίγαντι φωσφόρῳ τῷ μεγάλῳ, εἰ θάλπεις, εἰ ζωογονεῖς, εἰ διοικεῖς προνοίᾳ, ἂν αὔξεις, εἰ τελεσφορεῖς, εἰ βλέπεις ἀλαθήτως· ἥλιε καὶ παρήλιε, δύο λαμπροὶ φωστῆρες, πατὴρ καὶ τέκνον βασιλεῖς, βλαστήματα πορφύρας, σωτῆρες Ῥώμης νεαρᾶς, πύργων εὐτάφρων δόξα, ἰσοταχεῖς ἰσοφεγγεῖς ὁμότιμοι μεγάλοι, λάμπετε δήμοις εὐμενὲς ἀπὸ ψυχῆς πραείας. ἀλλ’ ὡς ἐν ἀποστήματι δῆμος βοῶ· βαινέτω, ᾧ σήμερον τὴν τελετὴν τελοῦμεν οἱ Ῥωμαῖοι ἐξ αὐτοκράτορος πατρὸς τὸ στέφος δεχομένῳ. (…) (έκδ. W. Hörandner, Theodoros Prodromos, Historische Gedichte, WBS 11, Wien 1974, 177).

6 Λόγια κοσμική ποίηση Λόγια ποίηση Ποιήματα με μυθολογικό περιεχόμενο Πρώιμη περίοδος Νόννος Πανοπολίτης: Διονυσιακά Κόϊντος Σμυρναίος: Τα μεθ’Ὀμηρον

7 Λόγια κοσμική ποίηση Λόγια ποίηση Εκφράσεις Έμμετρες περιγραφές έργων τέχνης, προσώπων, τόπων, αναπαράστασης γεγονότων, είτε αυτοτελείς είτε ενσωματωμένες σε μεγαλύτερες ποιητικές συνθέσεις. Ενδεικτικά παραδείγματα Πρώιμη περίοδος: Χριστόδωρος εκ Κοπτού: Περιγραφή αγαλμάτων στα λουτρά Ζευξίππου στην Κωνσταντινούπολη. Ιωάννης Γάζης: Παράσταση του Σύμπαντος στα λουρά της Γάζας. Παύλος Σιλεντιάριος: Περιγραφή Αγίας Σοφίας, Άμβωνος Αγ. Σοφίας. Μέση περίοδος: Λέων Χοιροσφάκτης: Περιγραφή των λουτρών της Γιάλοβας. Κωνσταντίνος Ρὀδιος: Περιγραφή ναού Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη. ‘Υστερη περίοδος: Θεόδωρος Μετοχίτης: Μονή της Χώρας Μανουήλ Φιλής: Περιγραφή ελέφαντα.

8 Λόγια κοσμική ποίηση Μυθιστορήματα 12 ος αι. Αναβίωση του μυθιστορήματος της ύστερης αρχαιότητας. Τρία έμμετρα και ένα σε πεζό λόγο. Συγγραφείς: Θεόδωρος Πρόδρομος (Κατά Ροδάνθη και Δοσικλή) Νικήτας Ευγενειανός (Κατά Δρόσιλα και Χαρικλέα) Κωνσταντίνος Μανασσής (Κατ’ Αρίστανδρον και Καλλιθέα) Ευμάθιος Μακρεμβολίτης (Καθ’ Υσμίνην και Υσμινίαν, σε πεζό λόγο)

9 Λόγια κοσμική ποίηση Διδακτική λόγια ποίηση Ποικίλο γνωστικό υλικό σε έμμετρη μορφή για διδακτικούς σκοπούς. Γράφονται σε όλες τις περιόδους. Ενδεικτικά παραδείγματα: Μιχαήλ Ψελλός (11 ος αι.): Ιατρικά, νομικά, γραμματικά, ρητορικά, μαθηματικά θέματα. Ιωάννης Τζέτζης (12 ος αι.): Υπομνήματα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, Χιλιάδες (υπόμνημα στις επιστολές του). Μανουήλ Φιλής (14 ος αι.): Περί ζώων ιδιοτήτων.

10 Λόγια κοσμική ποίηση Λόγια Ποίηση - Άλλα Είδη Έμμετροι επιτάφιοι/μονωδίες: π.χ. Χριστόφορος Μυτιληναίος (11 ος αι.) Επιτάφιος για τον αυτοκράτορα Ρωμανό Γ΄, για τον αδελφό του, για τη μητέρα του κ.α.. Αυτοβιογραφικά: π.χ. Γρηγόριος Ναζιανζηνός (4 ος αι.), Γεώργιος Πισίδης (7 ος αι.), Ιωάννης Γεωμέτρης (10 ος αι.), Μιχαήλ Γλυκάς (12 ος αι.). Επαιτικά ποιήματα: Θεόδωρος Πρόδρομος (12 ος αι.). Σατιρικά ποιήματα: Χριστόφορος Μυτιληναίος (11 ος αι., Μιχαήλ Ψελλός 11 ος αι., Θεόδωρος Πρόδρομος (12 ος αι.).

11 Λόγια κοσμική ποίηση ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ Εἰς τὸν μαΐστορα τῆς σχολῆς τῶνΧαλκοπρατείων Τῶν ὧδε πᾶς τάχιστα φευγέτω τρέχων, (1) διατριβῇ δὲ τῇδε μὴ προσελθέτω· ὁ γὰρ Μίδας ζῇ καὶ τὸ φῶς πάλιν βλέπει καὶ τῆς πανάγνου τὴν σχολὴν διευθύνει. τί πολλὰ φημί; φευγέτω πᾶς, φευγέτω, (5) μή πως ἀμειφθῇ δυστυχῶς εἰς χρυσίον, ἅρπαξι χερσὶ συσχεθεὶς ταῖς τοῦ Μίδα, ὃς νῦν κάθηται καὶ προτείνει τὰς δύο, πωλῶν ταλάντου τοῖς μαθηταῖς τὰ σχέδη· τῷ μὲν λέγει· δός, τῷ δέ· πρόσθες τι πλέον, (10) ἄλλῳ δὲ καὶ γράφοντι νεύει λανθάνων, σχεδοπρατεῖον οὐ πρεπόντως, ὦ δίκη, Χαλκοπρατείων τὴν σχολὴν δεικνὺς τάλας· ἀπεμπολεῖ πλὴν οὐχὶ χαλκοῦ τὰ σχέδη ὁμωνύμως πὼς τῇ σχολῇ τῆς παρθένου, (15) χρυσοῦ δὲ μᾶλλον, ὢν φιλόχρυσος φύσει καὶ πρὸς τάλαντα χρυσίου χαίνων μέγα, καθώς περ εἰς ἄγκιστρον ἰχθύς τις λίχνος. (έκδ. E. Kurtz, Die Gedichte des Christophoros Mitylenaios, Leipzig 1903, 7).

12 Λόγια κοσμική ποίηση Επιγράμματα Παλατινή Ανθολογία Συλλογή αρχαίων και βυζαντινών επιγραμμάτων (3.700) που παραδίδεται από το χειρόγραφο Palatinus gr. 23 της Βιβλιοθήκης της Χαϊδελβέργης και ένα μικρό μέρος της από τον Paris.Suppl. gr Σύνθεση της Ανθολογίας του Κωνσταντίνου Κεφαλά (τέλη 9 ου αι.), ενός άγνωστου συντάκτη (10 ου αι.) και του Μάξιμου Πλανούδη (τέλη 13 ου αι.) = Ελληνική Ανθολογία (4.100 επιγρ.) Διάρθρωση σε 16 βιβλία - θεματικές ενότητες.

13 Λόγια κοσμική ποίηση Anthologia Palatina Gr. 23 1

14 Λόγια κοσμική ποίηση Κέντρωνες - Τεχνοπαίγνια Κέντρων: Ποίημα δημιουργημένο από δάνεια στίχων κατάλληλα προσαρμοσμένων π.χ. δράμα σε διαλογική μορφή: Χριστός Πάσχων. Τεχνοπαίγνια: Στίχοι που στη γραπτή μορφή τους δίνουν το περίγραμμα του αντικειμένου για το οποίο μιλούν. Στιχουργικά παιχνίδια (καρκίνοι, αλφάβητα, δημιουργία οπτικοακουστικών εντυπώσεων).

Τέλος Ενότητας

16 Λόγια κοσμική ποίηση Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

18 Λόγια κοσμική ποίηση Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση διαθέσιμη εδώ

19 Λόγια κοσμική ποίηση Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Μαρίνα Λουκάκη Μαρίνα Λουκάκη. «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία. Ενότητα 7: Λόγια κοσμική ποίηση». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

20 Λόγια κοσμική ποίηση Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

21 Λόγια κοσμική ποίηση Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

22 Λόγια κοσμική ποίηση Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες Εικόνα 1, Σελίδα 13: Σελίδα 101 της Παλατινής Ανθολογίας, της συλλογής ελληνικών επιγραμμάτων και ποιημάτων από τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 600 μ.Χ. από την Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης. (Cod. Pal. graec. 23 Anthologia Palatina). Public domain. l l