Οργανολογία Ι Μάθημα Χ Βυζαντινά μουσικά όργανα

Βυζαντινά μουσικά όργανα - Πηγές Είναι ελάχιστες οι άμεσες πηγές. Έμμεσες πηγές: ιστορικά κείμενα με έμμεση αναφορά στα όργανα. Απεικονίσεις μουσικών οργάνων σε διάφορα αντικείμενα τέχνης (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, εικόνες, σκεύη, κ.α.). Από τις παραπάνω πηγές αντλούμε πληροφορίες για την μορφή, το σχήμα, τις ιδιαιτερότητες, την χρήση των οργάνων κ.α..

Η χρήση των οργάνων Τα όργανα τα χρησιμοποιούσαν κατά τις κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμους, πανηγύρια) και ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τους χορούς. Σε πολλές περιπτώσεις στις λαϊκές εκδηλώσεις συμμετείχαν μουσικά σύνολα.

Βυζαντινό οργανολόγιο - Πολύχορδα Είναι όργανα με πολλές χορδές στις οποίες όμως ο εκτελεστής δεν μπορεί να παρέμβει, ώστε να μειώσει το μήκος τους και να παράγει διαφορετικά τονικά ύψη. Επιπλέον, οι χορδές είναι ανισομήκεις. Μερικά από αυτά τα όργανα ήταν: πλινθίον, αχιλλιακόν, ψαλτήριον, salbaq (σαμβύκη), ψάλτιγξ, πηκτίς, πανδούρα (ως πολύχορδο), μάγαδις, τρίγωνον, κιννύρα, νάβλα.

Πολύχορδα Τετράπλευρα ψαλτήρια σε δύο μορφές: 1.Τετράγωνα, ορθογώνια παραλληλόγραμμα. ταυτίζονται με τον όρο πλινθίον ο οποίος δηλώνει το τετράπλευρο σχήμα (τα τραπεζοειδή ψαλτήρια τα οποία σπάνια εικονίζονται δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να τους αποδοθεί ο όρος πλινθίον). Ο όρος διατηρείται μέχρι και τον 10 ο αιώνα. 2.Τριγωνικού τύπου. Χρησιμοποιείται ο όρος Ψαλτήριον. Μαρτυρείται σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.

Πολύχορδα Salbaq (σαμβύκη). Αραβικής προέλευσης όρος που δηλώνει την καμπυλόγραμμη άρπα. Παιζόταν από γυναίκες όπως και στην αρχαιότητα και ήταν ήδη σε παρακμή από την εποχή του βυζαντίου.

Οι αυλοί Ονομασίες: αυλός, δόναξ, κάλαμος. Υπάρχουν αυλοί με μονό ή διπλό γλωσσίδι με κόγχη και τέλος με εγκοπή στο πλάι (πλαγίαυλοι). Ο δίαυλος συνεχίζει να υπάρχει, όμως κυριαρχεί ο απλός αυλός.

Σάλπιγγες Ήταν όργανα του στρατού και προέρχονται όπως είναι φυσικό από τον Ρωμαϊκό στρατό, συνέχεια του οποίου είναι ο βυζαντινός. Υπήρχαν δύο ειδών σάλπιγγες: Οι ευθύγραμμες και οι καμπυλόσχημες. Οι πρώτες σχετίζονται με τη ρωμαϊκή τούβα που είχε ευθύγραμμο και ελαφρά κωνικό σωλήνα. Οι δεύτερες σχετίζονται με το ρωμαϊκό βούκινο, το οποίο χαρακτήριζε γένος οργάνων τα οποία είχαν καμπυλόγραμμο σχήμα και μικρότερο μέγεθος σε σχέση με την τούβα.

Κιθάρες Δεν έχουν σχέση με την αρχαία κιθάρα που ήταν τύπος λύρας. Είναι τύπος αρχαίας πανδούρας και συναντάται με τα ονόματα λαβούτον, πανδούριν, θαμπούριν, ταμπούριν. Χαρακτηριστικά: ηχείο, 3-4 χορδές που βαίνουν κατά μήκος ενός λαιμού (χέρι, μανίκι) και δένονται στην άκρη με κλειδιά.

Τοξωτά χορδόφωνα Εμφανίζονται στο βυζάντιο κατά τον 9 ο και 10 ο αιώνα. Είχαν αχλαδόσχημο σχήμα (σαν την σημερινή λύρα) ή πιο επιμηκές και παιζόταν στον ώμο. Οι άραβες αναφέρονται στο όργανο ως lira.

Κρουστά Συνόδευαν τα μελωδικά όργανα κρατώντας τον ρυθμό. Πολλές ονομασίες είναι αρχαιοελληνικές: κύμβαλα, σείστρα (μεταλλικά), κρόταλα (ξύλινα). Τα χειροκύμβαλα αναφέρονται συχνά. Ήταν μικρά κύμβαλα τα οποία παίζονταν με τα δάχτυλα. Οι ανακαράδες (αραβοπερσικής καταγωγής). Ήταν ζεύγη μικρών τυμπάνων που παίζονταν κατά τις στρατιωτικές και αυλικές τελετές και συνήθως συνόδευαν σάλπιγγες.

Πολύαυλον όργανον. Αερόφωνο πληκτροφόρο όργανο. Πρόγονός του ήταν η ύδραυλις. Με την μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κων/πολη, το όργανο εισέρχεται στον βυζαντινό κόσμο.

Πολύαυλον όργανον. Αρχικά το χρησιμοποιούσαν στις διασκεδάσεις και στον ιππόδρομο, ενώ αργότερα το χρησιμοποιούσαν στις αυλικές τελετές. Το όργανο κατά τον 8 ο αιώνα εισήλθε στο παλάτι ως βασιλικό όργανον το οποίο ήταν μάλιστα χρυσό. Εξέφραζε με αυτόν τον τρόπο τον πλούτο και την εξουσία. Τον 9 ο αιώνα ο αυτοκράτορας Θεόφιλος κατασκεύασε ένα όργανο που λειτουργούσε με αυτόματο τρόπο και μιμούταν διάφορου ήχους της φύσης.