Γιώργος Μαυρομμάτης

 In 2015, 244 million people, or 3.3 per cent of the world's population, lived outside their country of origin. The majority of migrants cross borders in search of better economic and social opportunities. Others are forced to flee crises – the current mass movement of refugees and displaced persons has given rise to xenophobia and calls for tightening borders. Internal migration within countries is also on the rise - See more at:

 Διαφορετικές θεωρίες μετανάστευσης έχουν προκύψει ανά τα χρόνια  Ανάλογα με τη θεωρία η απόφαση για μετανάστευση / μετακίνηση παίρνεται σε διαφορετικά επίπεδα : ατομικό, επίπεδο οικογένειας, εθνικό, διεθνές  Για αυτό το λόγο, οι διάφορες θεωρίες μπορούν να ειδωθούν πιο πολύ ως συμπληρωματικές παρά ανταγωνιστικές, η μία μπορεί να συνυπάρχει με την άλλη.  Π. χ. τα άτομα προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη και οι οικογένειες να μειώσουν το ρίσκο ενώ οι αποφάσεις παίρνονται υπό τους δομικούς περιορισμούς που ανάγονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

 Η πιο παλαιά θεωρία μετανάστευσης από τις δεκαετίες του 1950, 60 και 70.  Υπάρχουν χώρες που έχουν μεγάλη προσφορά εργασίας και άλλες με μεγάλη ζήτηση ( και κεφάλαια αντίστοιχα )  Η μετανάστευση οδηγεί στην αύξηση των μισθών στις πρώτες και στη μείωση στη δεύτερες. Η διαφορά μισθών μειώνεται και οι λόγοι να μεταναστεύει κανείς αμβλύνονται. Σε κάποια στιγμή η μετανάστευση σταματάει.  Όλη η έμφαση στην αγορά εργασίας, η μεταναστευτική πολιτική ως τρόπος επηρεασμού των αγορών εργασίας.

 Ανάλυση κόστους / κέρδους σε ατομικό επίπεδο ( νέο - κλασική οικονομική θεωρία ). Κερδίζω τόσο - χάνω τόσο, οπότε πράττω ανάλογα. «’ Άμα κερδίζω αυτά τα λεφτά πάω Ζυρίχη και ζω σαν μετανάστης, κάνω λάντζα και όλα, δε μασάω »  Οι αποφάσεις παίρνονται σε ατομικό επίπεδο (micro level)  Το επίπεδο των μελλοντικών αποδόσεων επηρεάζει την απόφαση για μετανάστευση σε συγκεκριμένο προορισμό ( καθώς και τα επίπεδα απασχόλησης στον προορισμό )  Η έμφαση και εδώ φυσικά στη αγορά εργασίας.

 Τη δεκαετία του 1980 προέκυψε η ανάλυση της μετανάστευσης μέσω των νέων οικονομικών της εργασίας  New economics of migration ή αλλιώς βλέποντας τα κίνητρα σε σχέση με την οικογένεια και όχι το άτομο. Μοίρασμα ρίσκου και η επιβίωση της οικογένειας. Η γέννηση της δια - εθνικής οικογένειας. Το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική μετανάστευση.  Η ανάλυση αυτή προφανώς αφορά αναπτυσσόμενες χώρες καθώς στις αναπτυγμένες η διαχείριση του ρίσκου γίνεται μέσα από ασφαλιστικά προγράμματα.  Αντί της διαφοράς μισθών στην διαφοροποίηση του ρίσκου ( ακόμα και αν δεν υπάρχει σημαντική μισθολογική διαφορά )  Η μετανάστευση δεν είναι το αντίθετο της τοπικής ανάπτυξης καθώς μπορεί να συνεχίζεις να έχεις και τα δύο ( συμπληρωματικές όχι ανταγωνιστικές οδοί )

 Push and Pull factors: παράγοντες έλξης και απώθησης. Μας διώχνουν τα μέρη ή μας τραβάν οι προορισμοί ; Μια διαφορετική αντίληψη προσφοράς και ζήτησης μεταναστευτικής εργασίας. Η προσφορά ως απώθηση ή ζήτηση ως έλξη. Μήπως παίζουν το ρόλο τους και τα δύο ; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το 80% των ατόμων μιας χώρας θέλουν να μεταναστεύσουν (Democratic republic of Congo, RPC).

 Η απόφαση για μετανάστευση δεν πραγματοποιείται σε επίπεδο ατόμων αλλά επηρεάζεται από τη συνολική ζήτηση για εργασία στις αναπτυγμένες κοινωνίες.  Η μετανάστευση είναι αποτέλεσμα παραγόντων έλξης για εργασία στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες.  Οι γηγενείς κάνουν διαφορετικές δουλειές από τους μετανάστες καθώς οι δεύτεροι απασχολούνται σε κλάδους εντάσεως εργασίας ( σε περιόδους κρίσης μπορεί εύκολα να απολυθούν και να « πάρουν στην πλάτη τους » το κόστος της απόλυσης. Αυτό δεν ισχύει σε επενδύσεις κεφαλαίου ).  Οι 3D jobs: dangerous, dirty and demeaning  H ζήτηση για μεταναστευτική εργασία είναι δομική και πολύ ευέλικτη για περιόδους κρίσης

 Η αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Οι εξελίξεις αυτές ώθησαν τους γηγενείς προς τον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών και την αναζήτηση εργασιών γραφείου, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση έλλειψης εργατικού δυναμικού στα τεχνικά επαγγέλματα.  Η αύξηση του ρυθμού εισαγωγής του γυναικείου πληθυσμού στην αγορά εργασίας δημιούργησε ταυτόχρονη ανάγκη για οικιακές εργασίες. Εμφανίστηκαν σημαντικά κενά απασχόλησης τα οποία κάλυψαν οι νεοεισελθόντες / ούσες μετανάστες / μετανάστριες δημιουργώντας για τους εαυτούς τους μια « θέση » στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.  Οι συγκεκριμένες ανάγκες δημιούργησαν εν μέρει ένα τύπο διαχωρισμού της εργασίας όπου μετανάστες και γηγενείς απασχολούνταν σε διαφορετικούς τομείς και επαγγέλματα. Το σύστημα αυτό κατάτμησης της εργασίας κατεύθυνε τους άρρενες μετανάστες σε ορισμένα επαγγέλματα ( π. χ. κατασκευαστικός κλάδος, αγροτικές εργασίες, βιομηχανία ) ενώ τις γυναίκες μετανάστριες σε άλλα ( π. χ. οικιακές εργασίες, τουρισμός ).

 Εθνοτική αλλά και έμφυλη κατάτμηση της εργασίας στην Ελλάδα. Οπότε έχουμε περαιτέρω κατάτμηση της διττής αγοράς εργασίας  Οι άντρες απασχολούνται κυρίως στις κατασκευές, ελαφριά βιομηχανία, τουρισμό. Οι γυναίκες στις οικιακές εργασίες και υπηρεσίες (Baldwin Edwards 2004).  Παραδοσιακά και ο αγροτικός τομέας στηρίχτηκε και στηρίζεται στους μετανάστες  Η κρίση και η ανεργία των μεταναστών ( όπως είδαμε στο προηγούμενο μάθημα )  Η δημοσιονομική κρίση και το τέλος της εθνοτικής κατάτμησης της εργασίας ;  Υπάρχουν κενά εργασίας που δεν μπορούν να καλυφθούν από γηγενείς ; Ποια είναι αυτά ;  Ποια είναι η νέα κατάτμηση της εργασίας στην Ελλάδα ;  Είναι οι μετανάστες πιο « ευέλικτοι » ή πιο « μετακινήσιμοι » από τους γηγενείς ;

 Το παράδειγμα της μετανάστευσης στην Ελλάδα στηρίχτηκε και εννοιολογικά δικαιολογήθηκε στην παραδοχή ότι οι μετανάστες και οι Έλληνες κάνουν διαφορετικές δουλειές  Η κυρίαρχη αφήγηση στα χρόνια της ανάπτυξης ήταν ότι οι μετανάστες είναι καλοί για την οικονομία  Τώρα βρισκόμαστε σε μια άλλη στιγμή πολιτικής οικονομίας  Υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ γηγενών και μεταναστών στην αγορά εργασίας ;  Και αν διαλύεται ο παλαιός διαχωρισμός της εργασίας - θα δημιουργηθεί ένας νέος ; Σκεφτείτε τους Μπαγκλαντεσιανούς στις κουζίνες των μοντέρνων σουβλατζίδικων.  Ποια θα είναι τα niche markets των αλλοδαπών ; Θα υπάρχουν ;  Η αφήγηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών συνέπεσε με τα χρόνια της ανάπτυξης  Ποιες είναι οι αφηγήσεις για τη μετανάστευση στην Ελλάδα τώρα μετά από τριάντα χρόνια μεταναστευτικής ιστορίας  Αόριστες ερωτήσεις, προσωπικές απαντήσεις.

 Πέραν της αρχικής απόφασης, η μετανάστευση συνεχίζει, αυξάνεται ή μειώνεται. Γιατί ; Υπάρχουν παράγοντες που οδηγούν στην αύξηση της μετανάστευσης από μια περιοχή σε μία άλλη.  Θεωρία δικτύων : Οι άνθρωποι προκείμενου να μεταναστεύσουν χρειάζονται πόρους. Δεν είναι απλό για φτωχούς ανθρώπους να μετακινηθούν και να διασχίσουν σύνορα. Η ύπαρξη δικτύων ( πληροφόρησης, αλληλοβοηθείας κτλ.) διευκολύνει και στηρίζει τη μετανάστευση ( Αλβανοί στην Ελλάδα, Ρουμάνοι στην Ιταλία από το 2007 και μετά αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη κοινότητα ) αλλά και οι Έλληνες αυτή τη στιγμή που ψάχνουν τη τύχη τους στο εξωτερικό (« έχω ένα θείο στην Αυστραλία το λένε Νίκο »)  Η ύπαρξη μεταναστευτικών δικτύων μειώνει το ρίσκο της μετανάστευσης και το κόστος της μετακίνησης  Όταν τα δίκτυα μεγαλώνουν και γίνονται πιο συμπαγή, η μετανάστευση αυξάνεται ανεξαρτήτως των λόγων που την προκάλεσαν στην αρχή.  Στη συνέχεια τα δίκτυα μπορούν να πάρουν ακόμα και θεσμική μορφή μέσα από την ίδρυση οργανισμών και ιδρυμάτων ( εθελοντικών, ιδιωτικών ) που προωθούν τη μετανάστευσης π. χ. Smuggling  Ταυτόχρονα, χτίζεται και μια κουλτούρα μετανάστευσης.

 Ύπαρξη προηγούμενων αποικιακών δεσμών : οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι πολιτιστικοί, οικονομικοί ή να διασφαλίζουν ευκολότερη είσοδο στη χώρα ( Αφρό - Καραϊβικής προέλευσης πληθυσμοί και Ινδοί μεταπολεμικά στο Η. Β, Αλγερινοί στη Γαλλία )  Ειδικά καθεστώτα μετακίνησης ( Διεύρυνση της Ε. Ε.(15) σε Ε. Ε.(27). Οι πρώτες χώρες που « άνοιξαν » τα σύνορα τους βλέπε Η. Β., Ιρλανδία το 2004 αποκτούν τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις τους σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, το ίδιο και στην Ιταλία οι Ρουμάνοι όταν όλοι ανοίγουν τα σύνορα τους ). Γιατί οι πληθυσμοί αυτοί δεν έρχονται στην Ελλάδα ; Γιατί στην Ελλάδα είναι ακόμα οι Αλβανοί η μεγαλύτερη κοινότητα και όχι οι Ρουμάνοι όπως στην Ιταλία ( που οι Αλβανοί από πρώτοι έγιναν δεύτεροι ); Στην περίπτωση αυτή τη ανάλυση θα κάνατε ; Δίκτυα ή παράγοντες έλξης ; Σημαντικό να καταλάβουμε το μεταναστευτικό παζλ της Ευρώπης και των αλλαγών στις συνθήκες μετακίνησης. Οι Πολωνοί γυρίζουν από τη Αγγλία τα τελευταία χρόνια, οι Ρουμάνοι πάνε στην Ιταλία, οι 12 χώρες που έχουν χάσει πληθυσμούς έχουν δεχτεί μετανάστες από άλλες τρίτες χώρες.

 Ανθρώπινα δικαιώματα και μετανάστευση : Η οικογενειακή επανένωση ως σημαντικότατος παράγοντας αύξησης των μεταναστευτικών πληθυσμών στην Ευρώπη ( Πακιστανοί στην Αγγλία, Τούρκοι στη Γερμανία ). Το τέλος της αλυσιδωτής μετανάστευσης ;  Χωρική Εγγύτητα : Κοντινά σύνορα μεγάλη μετανάστευση ( βλέπε Ελλάδα Αλβανία αλλά και αλλού όσο πιο κοντά τα σύνορα τόσο πιο μικρό το κόστος να τα διασχίσεις ). Γειτονικές χώρες και άτυπη κυκλική μετανάστευση ( Ελλάδα και Αλβανία ως μια οικονομική περιοχή ).  Τέλος τα διαμορφωμένα δίκτυα διακίνησης και η γεωγραφική τους κατανομή

 Μετανάστευση και ανάπτυξη : εμβάσματα, μεταφορά τεχνογνωσίας, διαφορετικά βιώματα, εμπειρίες ( κοινωνικά εμβάσματα ), διαεθνικό εμπόριο, επιστροφή μεταναστών κτλ. Ο κύκλος της μετανάστευσης και επιστροφής των χωρών : μετανάστευση, προσαρμογή, ένταξη των πληθυσμών στις χώρες υποδοχής, εμβάσματα, επιστροφή. Η περίπτωση της ελληνικής ομογένειας ;  Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες μένουν έξω από αυτό παιχνίδι. Η έννοια της ‘ ανάπτυξης ως ελευθερίας ’ Amartya Sen. Η « μετανάστευση ως ανάπτυξη σε κίνηση » και η « αναπτυξιακή βοήθεια ως ανάπτυξη στο έδαφος ». Η συμπληρωματικότητα των δυο διαδικασιών.

 To μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς μετανάστευσης από το Νότο προς το Βορρά πραγματοποιείται από χώρες μεσαίου εισοδήματος και όχι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (DAC List: middle income, less developed, least developed). Βλέπε Τούρκους στη Γερμανία, Μαροκίνους στην Ισπανία. Η κινητικότητα σχετίζεται με την ύπαρξη πόρων. Επίσης από αυτές τις χώρες δεν μεταναστεύουν οι φτωχότεροι.  H μετανάστευση από το Νότο προς το Νότο είναι λίγο μεγαλύτερη από τη μετανάστευση από το Νότο προς το Βορρά. Η μετανάστευση από το Νότο στο Νότο ως μετανάστευση των φτωχών που το μεγαλύτερο μέρος πραγματοποιείται μέσα από κοινά σύνορα. Κυρίως μετανάστευση χαμηλής ειδίκευσης. Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι χώρες αποστολής (Νότος προς Βορρά) και χώρες υποδοχής (Νότος προς Νότο) μεταναστευτικών ροών.

 Η εσωτερική μετανάστευση παραμένει το μεγαλύτερο μέγεθος με διαφορά ( σκεφτείτε τις μεταναστεύσεις από το εσωτερικό της Κίνας στις παράκτιες πόλεις και στην Ινδία )  Κλιματική αλλαγή και εσωτερικά εκτοπισμένοι πληθυσμοί. Κλιματική αλλαγή, διάβρωση γης και εγκατάλειψη υπαίθρου.  Από τον πολιτικό πρόσφυγα στον κλιματικό πρόσφυγα. Κλιματική αλλαγή και διεθνής μετανάστευση. Σενάρια για το μέλλον