Ανυπακοή Συγκρούσεις-Επιθετική συμπεριφορά Σχολικός εκφοβισμός Παρέμβαση στο σχολείο

Ανυπακοή (1) Ορισμός: ο μαθητής εσκεμμένα (με ενεργητικό ή παθητικό τρόπο) δεν εκδηλώνει τη συμπεριφορά που υποδεικνύεται από ενήλικες που αντιπροσωπεύουν μια μορφή εξουσίας. Η ανυπακοή δεν περιορίζεται στη συμπεριφορά άρνησης αλλά περιλαμβάνει την αδυναμία του παιδιού να ακολουθήσει κανόνες και εντολές. Τρόποι αντιμετώπισης: – Διατυπώστε τις οδηγίες με ήπιο, θετικό τρόπο: να είναι σύντομες, να αφορούν σε ένα θέμα κάθε φορά, με θετικό ή ουδέτερο τόνο φωνής και καταφατικό (όχι ερωτηματικό) τρόπο. – Δώστε εναλλακτικές: π.χ. «Πέτρο, μπορείς να μείνεις στο διάλειμμα μέσα για να τελειώσεις την εργασία ή μπορείς να την τελειώσεις τώρα και να βγεις διάλειμμα». – Επιδείξτε ηρεμία και ψυχραιμία. Αποφύγετε τη λογομαχία με τον μαθητή. Χρησιμοποιήστε ήπιες επιπλήξεις ή επίμονη ματιά. – Διακόψτε την αρνητική αντίδραση του μαθητή πριν την κλιμάκωσή της, ανακατευθύνοντας την προσοχή του ή μετακινώντας τον από τη θέση του.

Ανυπακοή (2) – Χρησιμοποιήστε ανοιχτού τύπου ερωτήσεις στις συζητήσεις με τον μαθητή, τύπου «ποιος», «πότε», «τι», «πώς» – όχι «γιατί». Π.χ. «Τι νομίζεις ότι φταίει και απάντησες θυμωμένα όταν σου ζήτησα να γράψεις;» – όχι: «Γιατί δεν έκανες την άσκηση;». – Θεσπίστε κανόνες τάξης και τις επιπτώσεις τους ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης. Διαρθρώστε τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές σε τρία επίπεδα: Επίπεδο 1 – Ήπιες παρεκτροπές, Επίπεδο 2 – Μέτριες παρεκτροπές, Επίπεδο 3 – Σοβαρές παρεκτροπές και αντιστοιχίστε σε κάθε επίπεδο τις προβλεπόμενες συνέπειες (π.χ. στέρηση διαλείμματος, κλήση γονέα). – Επιβραβεύστε τις θετικές συμπεριφορές με επαίνους, θετικά σχόλια και προσοχή. Σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών. – Χρησιμοποιήστε τη σύντομη απομάκρυνση από κάποιο ευχάριστο ερέθισμα ή δραστηριότητα (time-out) όποτε είναι αναγκαίο.

Συγκρούσεις (1) Σύγκρουση: κάθε διαφωνία κατά την οποία τα εμπλεκόμενα άτομα αντιλαμβάνονται ότι οι ανάγκες, τα συμφέροντα και τα ενδιαφέροντά τους απειλούνται. Διαχείριση συγκρούσεων: ο θετικός και εποικοδομητικός χειρισμός της διαφοράς και της απόκλισης. Οι συνηθέστερες μορφές σύγκρουσης: – Ανταγωνιστικό στυλ: «Εγώ έχω δίκιο, εσύ έχεις άδικο». – Παραχωρητικό στυλ: «Εντάξει. Ας γίνει αυτό που θέλεις». – Αποφευκτικό στυλ: «Ας μην το συζητήσουμε. Δεν χρειάζεται». – Συμβιβαστικό στυλ: «Ας μοιράσουμε τη διαφορά». – Συνεργατικό στυλ: «Κερδίζουμε και οι δύο».

Συγκρούσεις (2) Ο εκπαιδευτικός μπορεί με τη συμπεριφορά του να προκαλέσει περαιτέρω αντίσταση του μαθητή ή συνεργασία σε μια μεταξύ τους σύγκρουση. Πετυχαίνει συνεργασία όταν: – Ξεκινά τις προτάσεις του με το «εγώ» αντί για το «εσύ»: π.χ. «Χρειάζομαι λίγο χρόνο να ηρεμήσω για να σου απαντήσω». – Δίνει στον μαθητή να καταλάβει ότι τον ακούει προσεκτικά (ενεργητική ακρόαση): π.χ. «Αν κατάλαβα καλά, αυτό που ζητάς από εμένα είναι…». – Κοιτά τον μαθητή στα μάτια με τρόπο που εκείνος να νιώθει άνετα. – Εκφράζει την επιθυμία να ωφεληθούν και οι δύο από τη σύγκρουση: π.χ. «Θα ήθελα να μας δω και τους δύο ευχαριστημένους μετά από αυτό». – Αναλαμβάνει την ευθύνη για μέρος του προβλήματος, όποτε είναι δυνατόν: π.χ. «Δεν το είχα καταλάβει πριν αλλά μου φαίνεται ότι εγώ…». – Αναγνωρίζει την οπτική γωνία του άλλου: «Δεν το είχα δει έτσι, αλλά καταλαβαίνω πώς το βλέπεις εσύ». – Εντοπίζει σημεία συμφωνίας ειδικά όταν ο μαθητής δεν πιστεύει ότι υπάρχουν: π.χ. «Συμφωνώ μαζί σου στο εξής…».

Συγκρούσεις (3) – Όταν χρειάζεται επιτρέπει στο μαθητή να τα πει και να ξεθυμάνει, ειδικά όταν δεν το έχει κάνει ποτέ πριν. – Αποφεύγει τις εικασίες: «Βοήθησέ με να καταλάβω γιατί φαίνεται ότι αυτό είναι σημαντικό για σένα». – Αναγνωρίζει το δίκιο του μαθητή όπου υπάρχει. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής στη διαχείριση μιας σύγκρουσης μεταξύ μαθητών και να τους μάθει πώς να τη διαχειρίζονται και οι ίδιοι εποικοδομητικά. Πρέπει να απαντήσει πρώτα στα εξής ερωτήματα: Ποια παιδιά εμπλέκονται; Για ποιο λόγο; Είναι καινούριο πρόβλημα ή προκύπτει συχνά; Η λύση είναι άμεση ή πολύπλοκη; Πόσο θυμωμένα ή αναστατωμένα είναι τα παιδιά; Μπορούν να ασχοληθούν αμέσως με το πρόβλημα ή χρειάζονται χρόνο να ηρεμήσουν; Η συζήτηση θα γίνει δημόσια ή ιδιωτικά; Ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει ως στόχο την επίτευξη μιας καλής συμφωνίας, η οποία να είναι εφαρμόσιμη, δίκαιη (να κερδίζουν όλοι κάτι από την εφαρμογή της), να έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.

Επιθετική συμπεριφορά (1) Η επιθετικότητα ποικίλει ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Προσχολική ηλικία: εκρήξεις θυμού, ανυπακοή, πείσμα, άσκοπη κινητική δραστηριότητα. Σχολική ηλικία: λεκτική επιθετικότητα, βίαιη συμπεριφορά, κλοπές, ψεύδη, καταστροφική συμπεριφορά. Εφηβεία: πιο σοβαρές εκδηλώσεις των προηγούμενων. Αντιμετώπιση του φαινομένου της επιθετικότητας σε επίπεδο σχολείου & τάξης: – Προγράμματα παρέμβασης που στοχεύουν στην πρόληψη της επιθετικότητας και απευθύνονται είτε σε ολόκληρο το σχολικό πληθυσμό, είτε σε μαθητές που παρουσιάζουν πρώιμες ενδείξεις διαταρακτικών συμπεριφορών, είτε σε μαθητές που έχουν ήδη εκδηλώσει επιθετικές συμπεριφορές. Αναζήτηση στήριξης και συνεργασίας (διευθυντής, σχολικοί σύμβουλοι, συνάδελφοι, ειδικοί επαγγελματίες).

Επιθετική συμπεριφορά (2) – Τεχνικές διαχείρισης συμπεριφοράς: Λειτουργική ανάλυση συμπεριφοράς: Οι εκπαιδευτικοί εντοπίζουν και καταγράφουν τους παράγοντες που προηγούνται και έπονται της επιθετικής συμπεριφοράς ώστε να μπορούν στη συνέχεια να την τροποποιήσουν. Να λαμβάνονται υπόψη: η σωματική κατάσταση του μαθητή (π.χ. κούραση, νύστα), η μαθησιακή του επίδοση, το περιβάλλον- ο χώρος, η συμπεριφορά των συμμαθητών, η ώρα της ημέρας, ο βαθμός δυσκολίας της δραστηριότητας, η συμπεριφορά του ίδιου του εκπαιδευτικού απέναντι στο μαθητή. Να τεθούν τα εξής ερωτήματα: «Τι κερδίζει ή τι αποφεύγει ο μαθητής από την ανεπιθύμητη συμπεριφορά; Ποιο σκοπό υπηρετεί η συμπεριφορά;» Δόμηση της κοινωνικά επιθυμητής συμπεριφοράς μέσω της συστηματικής ενίσχυσής της. Θετική ενίσχυση: π.χ. ευχάριστες δραστηριότητες ή απόκτηση προνομίων τα οποία να αποτελούν λογική συνέπεια της συμπεριφοράς (π.χ. παροχή χρόνου ελεύθερης δραστηριότητας, άδεια για ζωγραφική) – Σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών. Αρνητική ενίσχυση: απομάκρυνση κάποιας δυσάρεστης κατάστασης μετά την εκδήλωση επιθυμητής συμπεριφοράς (π.χ. απαλλαγή από κάποιο καθήκον).

Επιθετική συμπεριφορά (3) Μείωση ή αγνόηση της κοινωνικά ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Απόσβεση: ενδείκνυται για ήπια προβλήματα συμπεριφοράς και πρόκειται για σκόπιμη αγνόηση ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Έμμεση τιμωρία: αφαίρεση προνομίων, διακοπή ευχάριστης κατάστασης, μείωση ανταλλάξιμων αμοιβών, time-out (απομάκρυνση από ευχάριστο-ενισχυτικό περιβάλλον). Ασυμβίβαστη αντίδραση: π.χ. αν ο μαθητής σηκώνεται να του ζητηθεί να μοιράσει τα τετράδια ή να κλείσει το παράθυρο. Άμεση τιμωρία-επιβολή ποινών/συνεπειών: μόνο σε σοβαρές καταστάσεις ως τελευταία λύση, προτίμηση στην επιβολή φυσικών & λογικών συνεπειών (π.χ. επανόρθωση αν έχει προκαλέσει φθορά σε ιδιοκτησία, προφορική ή γραπτή συγνώμη αν έχει βλάψει κάποιον).

Επιθετική συμπεριφορά (4) – Εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες (πώς ζητάω κάτι, πώς κάνω μια ερώτηση, πώς παρέχω βοήθεια κτλ) π.χ. μέσω μίμησης προτύπου ή με παιχνίδια ρόλων, με παραμύθια και παιδική λογοτεχνία. Εκπαίδευση σε δεξιότητες επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων μέσω του λόγου & της λεκτικής αυτοκαθοδήγησης. – Εκπαίδευση στην ενσυναίσθηση: Να μάθει το παιδί να αντιλαμβάνεται πώς σκέφτεται και αισθάνεται ο άλλος ώστε να είναι πιο αποτελεσματικό στις κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις. – Αποφυγή υπερβολικά αυστηρών ποινών π.χ. ειρωνικές παρατηρήσεις, ανούσιες εργασίες για τιμωρία, κακή βαθμολογία. Αποφυγή αυταρχικού τόνου. Ψυχραιμία και σταθερός τόνος φωνής απέναντι σε προκλητικές συμπεριφορές. – Εφαρμογή της τεχνικής της υπερδιόρθωσης: αν το παιδί χαλάσει κάτι καλείται να το διορθώσει. – Εφαρμογή αμοιβαίου γραπτού συμβολαίου με τους ανάλογους κανόνες και όρους για την αναμενόμενη επιθυμητή συμπεριφορά.

Σχολικός εκφοβισμός (1) Ορισμός: Επαναλαμβανόμενη πράξη επιθετικότητας από άτομα που έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τα θύματά τους. Εμπλεκόμενοι: Θύμα-Θύτης-Θεατές Μορφές επιθετικότητας: – Σωματική – Κοινωνική (επιβολή κοινωνικής απομόνωσης στο θύμα) – Λεκτική / έμμεση / περισσότερο ήπια (π.χ. πειράγματα, γέλια, χαρακτηρισμοί) Παρέμβαση ως προς: – τους εμπλεκόμενους (θύμα-θύτης) – τους θεατές – τους εκπαιδευτικούς – τη λειτουργία & οργάνωση του σχολείου

Σχολικός εκφοβισμός (2) Αντιμετώπιση-Πρόληψη από το σχολείο & τον εκπαιδευτικό – Θέσπιση τριών βασικών αρχών σε επίπεδο σχολείου: Δεν επιτρέπεται κανένας μαθητής να υφίσταται τις επιθετικές πράξεις συμμαθητών του. Οι μαθητές πρέπει να βοηθούν όσους γίνονται στόχος της επιθετικότητας άλλων συμμαθητών τους. Όλοι οι μαθητές πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στις κοινές δραστηριότητες. Κανένας μαθητής δεν πρέπει να αποκλείεται από ομαδικές δραστηριότητες. – Παρατήρηση, συλλογή πληροφοριών από τον εκπαιδευτικό. – Διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων (π.χ. στην ευέλικτη ζώνη). – Περισσότερες εφημερίες, κυρίως στα «δύσκολα» σημεία της αυλής & του σχολείου. – Συζητήσεις στην τάξη (π.χ. κανόνες σχολείου & τάξης, ενημέρωση μαθητών για το φαινόμενο της βίας και τις επιπτώσεις του).

Σχολικός εκφοβισμός (3) – Ο εκπαιδευτικός μαθαίνει στα παιδιά «πρώτες βοήθειες» αν βρεθούν στη θέση του θύματος: Χρήση δηλώσεων: «Θέλω να σταματήσεις τώρα! Δεν μου αρέσει αυτό που κάνεις!», κοιτώντας κατάματα τους θύτες. Αναζήτηση βοήθειας από φίλους ή ενηλίκους. Χρήση χιούμορ. Αποφυγή του θύτη όταν είναι απαραίτητο. Ένταξη σε παρέες. Τεχνικές ενίσχυσης αυτοσυναισθήματος & αυτοεκτίμησης. – Συζητά με τα παιδιά ενδεχόμενες ενέργειες αν βρεθούν στη θέση του θεατή: Να μιλήσουν σε ενήλικες που εμπιστεύονται. Να είναι ακριβή στις πληροφορίες που δίνουν. Να αρνηθούν να είναι μέλη της παρέας ενός θύτη. Να υποστηρίζουν το θύμα ιδιωτικά. Να μιλήσουν πολλοί μαζί στο θύτη δημόσια ή ιδιαιτέρως και να του ζητήσουν να σταματήσει αυτό που κάνει.

Σχολικός εκφοβισμός (4) Πώς αντιδρά ο εκπαιδευτικός όταν είναι μάρτυρας ενός περιστατικού σχολικού εκφοβισμού; – Σταματά τη συμπλοκή. Στέκεται ανάμεσα στους θύτες και τα θύματα. Δεν διώχνει τους θεατές. Δεν συζητά εκείνη τη στιγμή. Δεν ψάχνει την αιτία. – Με σταθερό και ψύχραιμο τόνο υπενθυμίζει τους κανόνες του σχολείου κατά του εκφοβισμού (π.χ. «Δεν θα επιτρέψω σε μαθητές του σχολείου να φέρονται με αυτό τον τρόπο»). – Θύμα: Υποστηρίζει τον μαθητή-θύμα με τρόπους που δεν θα πλήξουν την αυτοεκτίμησή του. Δεν τον εκθέτει. Δεν τον προστατεύει με τρόπο που να θεωρηθεί από τους θύτες ότι κρύβεται πίσω από το δάσκαλο. Συζητά μαζί του αργότερα ιδιαιτέρως. – Θεατές: Δεν τους ανακρίνει αλλά τους συμπεριλαμβάνει στη συζήτηση και τους συμβουλεύει για το πώς πρέπει να φερθούν την επόμενη φορά. Αν είναι παθητικοί ή ενεργούν αρνητικά τους ενθαρρύνει να είναι πιο θετικοί. – Θύτες: Τους επιβάλλει αμέσως ποινή συνδεόμενη με τη σοβαρότητα του εκφοβισμού (ίσως αρχικά αφαίρεση προνομίων). Τους ενημερώνει ότι θα τους προσέχει. Ενημερώνει και τους συναδέλφους του για το περιστατικό. Δεν απαιτεί από τους μαθητές να βρεθούν και να λύσουν τις διαφορές τους.