Χ. Πουλόπουλος, Αν/της Καθηγητής Δ.Π.Θ.

Η σχέση μεταξύ κατάθλιψης και οικονομικής κρίσης στον ελληνικό πληθυσμό την περίοδο της οικονομικής κρίσης φαίνεται να είναι σχεδόν γραμμική. Αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών ψυχικής υγείας και αύξηση της χρήσης αντικαταθλιπτικών Αύξηση στον αριθμό κλήσεων στις τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής στήριξης Προβλήματα ψυχικής υγείας ως απόρροια οικονομικών προβλημάτων και απώλειας εργασίας. Ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά στον αντρικό πληθυσμό (65%) όπως και στα άτομα νεότερης ηλικίας (18-30 ετών), Έντονο άγχος λόγω της έλλειψης επαγγελματικών προοπτικών. Μείζων κατάθλιψη που σχετίζεται άμεσα με την οικονομική δυσχέρεια που βιώνουν άτομα τα οποία βρίσκονται ήδη σε φαρμακευτική αγωγή.

Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες Η κρατική χρηματοδότηση για την ψυχική υγεία, σύμφωνα με το Σύλλογο Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδας (ΣΚΛΕ) μειώθηκε κατά 55% μεταξύ 2011 και Το Υπουργείο Υγείας κατέγραψε αύξηση των αυτοκτονιών κατά 40% για το 2014 Τα δημόσια ψυχιατρεία απειλούνται με κλείσιμο. Δεν έχουν αναπτυχθεί ενδιάμεσες δομές για τη φροντίδα των ψυχικά ασθενών.

Προβλήματα ψυχικής υγείας των γονέων αποτελούν προάγγελο των προβλημάτων ψυχικής υγείας των παιδιών. Οι επιδράσεις φαίνονται τόσο στη διάρκεια της σχολικής ζωής όσο και αργότερα. Παιδιά που βιώνουν την οικονομική κρίση στο σπίτι παρουσιάζουν χαμηλή ικανότητα εστίασης της προσοχής στο σχολείο. Η έκθεση της μητέρας σε στρες ή κατάθλιψη σχετίζεται με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) στα παιδιά.

Ο σχεδιασμός για κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων της χώρας και η μεταφορά της φροντίδας στις ψυχιατρικές κλινικές άλλων νοσοκομείων αφήνει μεγάλο αριθμό νοσηλευομένων εντελώς ακάλυπτο Κρίσιμες ανατροπές σε περιφερειακές δομές υποστήριξης της ψυχικής υγείας (ΨΥΧΑΡΓΩ, μείωση της διαθεσιμότητας των προστατευομένων διαμερισμάτων επανένταξης, δραστική μείωση του προσωπικού) δυσχεραίνουν την παροχή υπηρεσιών Ο σχεδιασμός βασίζεται στην αναζήτηση λογιστικών λύσεων που «συμφέρουν» βραχυπρόθεσμα ανεξάρτητα από πραγματικό τους όφελος για τη δημόσια υγεία.

Οι επιπτώσεις στο πεδίο της σωματικής υγείας του ελληνικού πληθυσμού είναι σημαντικές. Σύμφωνα με την έκθεση του Ερυθρού Σταυρού για το 2014 η κρίση στο πεδίο της υγείας στην Ελλάδα είναι εμφανής σε πολλούς δείκτες. Το ήδη δυσλειτουργικό σύστημα υγείας έγινε ακόμη πιο δύσκολα προσεγγίσιμο. Αρκετοί ασθενείς χωρίς ιατρική κάλυψη δέχονται βοήθεια από “γιατρούς Robin Hood” όπως τους χαρακτηρίζει η έκθεση. Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός άρχισε να προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες δωρεάν στους πλέον ευάλωτους. Ιδιαίτερη έμφαση στις εγκύους και στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας.

Τρεις σταθμοί του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα το 2013 εξυπηρέτησαν παιδιά και μητέρες. Εμβολιάστηκαν παιδιά από ευάλωτες και άνεργες οικογένειες. Ήδη από την έναρξη της κρίσης υπήρξαν μελέτες που απέδειξαν τη χειροτέρευση της υγείας μέσα στα δυο πρώτα χρόνια. Αντίστοιχη ήταν η μείωση της αναζήτησης ιατρικής φροντίδας, λόγω έλλειψης πόρων αλλά και των μειώσεων στους προϋπολογισμούς και στο προσωπικό των νοσοκομείων. Η οικονομική κρίση έχει υποχρεώσει αρκετούς ασθενείς να αγοράζουν τα φάρμακα τους. Ο αριθμός των ανασφάλιστων ανήλθε σύμφωνα με τον Υπουργό Υγείας στα άτομα ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και παιδιά.

Ευκολία εξάπλωσης του Η1Ν θάνατοι στην Ελλάδα (4η σειρά κατάταξης ανάμεσα σε 30 Ευρωπαϊκές χώρες) αναφορικά με τη θνησιμότητα του πληθυσμού. Εμφανίστηκε στη χώρα πρώτη φορά ο ιός του Δυτικού Νείλου. Παρατηρήθηκε αύξηση στις περιπτώσεις HIV ανάμεσα στον πληθυσμό των χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών Έλλειψη μέτρων πρόληψης Μείωση των προγραμμάτων ανταλλαγής συριγγών.

Οι επιπτώσεις στη σωματική υγεία επηρεάζουν εξίσου και τα παιδιά. Η ετήσια έκθεση του ΣΚΛΕ αναφέρει ότι αρκετά παιδιά δεν λαμβάνουν τις υπηρεσίες υγείας. Οι γονείς δε είναι σε θέση να καλύψουν τα έξοδα νοσηλείας. Έχει αυξηθεί ο αριθμός των βρεφών που εγκαταλείπονται στα μαιευτήρια. Τα βρέφη παραμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στα μαιευτήρια. Τα ιδρύματα παιδικής προστασίας είναι υπο-στελεχωμένα. Πολλά παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο για κακοποίηση και εγκατάλειψη δεν λαμβάνουν ειδική μέριμνα.

Το 10% των περιπτώσεων μετάδοσης του HIV παγκοσμίως οφείλεται στην ενδοφλέβια χρήση ουσιών. Ο ΠΟΥ, το UNODC και το UNAIDS προτείνουν εννέα τρόπους για την πρόληψη της μετάδοσης του ιού στους ενδοφλέβιους χρήστες. Ένας τρόπος περιλαμβάνει και την ανταλλαγή συριγγών. H μείωση των δαπανών για θεραπεία και πρόληψη των μεταδιδόμενων νοσημάτων επηρεάζει και την έξαρσή τους. Σύμφωνα με μελέτη του ΚΕΕΛΠΝΟ το έτος 2012 καταγράφηκαν συνολικά 920 φορείς του HIV στην Ελλάδα (820 άντρες 100 γυναίκες). 262 ήταν χρήστες (ενδοφλέβια χρήση ψυχοτρόπων ουσιών) 90 είχαν ήδη νοσήσει με AIDS (88,9% άντρες και 11,1% γυναίκες). Η προσέγγιση εργαζομένων στη βιομηχανία του σεξ έχει καταστεί αδύνατη όπως και η προσέγγιση μεταναστών λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης μετά τη στοχοποίησή τους από την αστυνομία και την επιβολή αναγκαστικών εξετάσεων.

H μείωση των δαπανών για τη δημόσια υγεία συνεχίζεται για έκτη συνεχή χρονιά Σύμφωνα με δημοσίευμα του American Journal of Public Health το 2013 παρουσιάστηκε στην Ελλάδα αύξηση των αιτημάτων θεραπείας στα δημόσια νοσοκομεία και στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας κατά 6,2% και 21,9%, αντιστοίχως. Την ίδια περίοδο το Υπουργείο Υγείας προχώρησε σε περικοπές του προϋπολογισμού για τη δημόσια υγεία θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία του πληθυσμού. Η μείωση των δαπανών για τη δημόσια υγεία, έχει οδηγήσει αρκετά άτομα τα οποία χρειάζονται ιατρικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα όσα είναι χαμηλού οικονομικού εισοδήματος, στο να μην τις αναζητούν λόγω κόστους. Ο ΠΟΥ αναφέρεται σε μελέτη που συνδέει την αύξηση στους θανάτους από έμφραγμα του μυοκαρδίου με την απώλεια εργασίας. Σε δυο αντίστοιχες μελέτες, που υποστηρίζουν ότι οι εισαγωγές στο καρδιολογικό τμήμα νοσοκομείου των Αθηνών αυξήθηκαν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης αναφέρεται και το περιοδικό Science Daily σε πρόσφατη δημοσίευσή του.

Η θνησιμότητα είναι ένας άλλος παράγοντας που έχει αναλυθεί σε σχέση με την οικονομική κρίση. Σε σχετική μετά-ανάλυση μελετών από 11 χώρες με χαμηλά κυρίως εισοδήματα παρατηρήθηκε αύξηση στα ποσοστά θνησιμότητας από καρδιακά επεισόδια, χρόνια ηπατική ανεπάρκεια, αυτοκτονίες και δολοφονίες αλλά και αύξηση στα ποσοστά θνησιμότητας των νεογνών. Στην Ελλάδα, όπως αναφέρει η έκθεση του ΣΚΛΕ η βρεφική θνησιμότητα σε διάστημα δυο ετών ( ) αυξήθηκε κατά 43%. Χαρακτηριστικό επίσης το παράδειγμα μιας γυναίκας με τετραπληγία που υποστηριζόταν μηχανικά και λίγο μετά τη διακοπή της ηλεκτροδότησης εξαιτίας μιας μικρής οφειλής Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν εύκολο να συλλεχθούν συγκρίσιμα στοιχεία λόγω των διαφορών που υπάρχουν στην κοινωνική πρόνοια. Προγράμματα ενίσχυσης της επανένταξης στην αγορά εργασίας όπως και προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας έχουν θετικά αποτελέσματα για την υγεία, ενώ συνεισφέρουν στη μείωση των αυτοκτονιών.

Η Τρόικα στην Ελλάδα απαίτησε οι δαπάνες για την υγεία να μην ξεπερνούν το 6% του ΑΕΠ. Δημιούργησε έτσι ένα προηγούμενο, ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποκτήσει τον έλεγχο των δαπανών για την υγεία σε κάθε χώρα. Οι οδηγίες για τη μείωση των δαπανών περιελάμβαναν μια σειρά μέτρων Μείωση των δημόσιων δαπανών για φάρμακα. Μείωση του διοικητικού προσωπικού κατά 50% Μείωση του ιατρικού προσωπικού κατά 25% αλλά Αντίστοιχη μείωση 25% στους μισθούς του ιατρικού προσωπικού, Συγχωνεύσεις νοσοκομειακών μονάδων και πάγωμα των προσλήψεων.

Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ η Ελλάδα δεν είχε αναπτύξει επαρκώς τις υπηρεσίες πρόνοιας, πριν από την κρίση Παραμένει πρώτη προτεραιότητα η δημιουργία προγραμμάτων προστασίας των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων. Εκτός από νομοθετικές ρυθμίσεις χρειάζεται και διοικητική υποστήριξη και υποστήριξη στην άμεση παροχή υπηρεσιών.

Η κρίση θα μεγαλώνει όσο συνεχίζονται οι περικοπές στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας. Η κρίση θα μεγαλώνει όσο αποδυναμώνονται οι υπηρεσίες και τα προγράμματα που μπορούν να στηρίξουν όσους έχουν ανάγκη. Τα προγράμματα και υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας είναι ζωτικής σημασίας στην προσπάθεια της κοινωνίας να επουλώσει τα τραύματα της κρίσης. Η χώρα χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ ένα ευρύ και δωρεάν σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Στόχος να στηριχθεί ο αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων που έχει ανάγκη από φροντίδα και κινδυνεύουν να βρεθούν με πολλά προβλήματα στο κοινωνικό περιθώριο.

Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος, (2014) Ετήσια Έκθεση για τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και τις Κοινωνικές Υπηρεσίες στην Ελλάδα. ΚΕΕΛΠΝΟ, (2013). Global AIDS Response Progress Report 2014/ GREECE/ Reporting period: January – December Liaropoulos, L., (2012). Greek economic crisis: not a tragedy for health Μπούρας, Γ. and Λ. Λύκουρας, (2011). Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στη ψυχική υγεία. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ. 48: p Economou, M., et al., (2013). Major depression in the era of economic crisis: a replication of a cross-sectional study across Greece. J Affect Disord. 145(3): p Elias Kondilis, Stathis Giannakopoulos, Magda Gavana, Ioanna Ierodiakonou, Howard Waitzkin, and Alexis Benos. (2013). Economic Crisis, Restrictive Policies, and the Population’s Health and Health Care: The Greek Case. American Journal of Public Health: June 2013, Vol. 103, No. 6, pp doi: /AJPH Κώνστας, Γ. (2014). Για την 56χρονη Χανιώτισσα με τετραπληγία: Ζητείται ευαισθησία. ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 14/3/ ΕΣΑΜΕΑ (2014). Για τον χαμό της τετραπληγικής Ευ. Παπαδάκη στα Χανιά, , popodaki-sta-xania. popodaki-sta-xania