Λεξικολογία Ενότητα 6: Εννοιακές σχέσεις (υπωνυμία, μερωνυμία, συνωνυμία) Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας

Σκοποί ενότητας να κατανοήσουν οι φοιτητές τον τρόπο με τον οποίο οι λέξεις σχετίζονται ή διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τη σημασία τους, να διακρίνουν εκείνες τις σχέσεις που σχετίζουν ή διαφοροποιούν σημασιολογικά τις λέξεις είτε σε παραδειγματικό είτε σε συνταγματικό επίπεδο, μελέτη των εννοιακών σχέσεων: της υπωνυμίας, της μερωνυμίας, της συνωνυμίας

Περιεχόμενα ενότητας  Λεξική σημασία  Έννοια / Λεξικές σχέσεις  Υπωνυμία  Μερωνυμία  Συνωνυμία

Λεξική σημασία Λεξική σημασιολογία δήλωση  εξωγλωσσική έννοια αναφορά  επιλογή ομιλητή έννοια  λεξικές σχέσεις  ένταση (ιδιότητες που ορίζουν τη σημασία μιας λέξης) / έκταση (σχέσεις με άλλες λέξεις)

Έννοια Ένταση Εννοιακές σχέσεις -Παραδειγματικές εννοιακές σχέσεις ως προς το σημαινόμενο: συνωνυμία, υπωνυμία, μερωνυμία, αντίθεση -Παραδειγματικές εννοιακές σχέσεις ως προς το σημαίνον: πολυσημία, ομωνυμία, παρωνυμία -Συνταγματικές εννοιακές σχέσεις: ιδιωματισμοί Επέκταση και εξειδίκευση της σημασίας: μεταφορά, μετωνυμία, παλαιωνυμία Cruse (2004: 148), Μότσιου (1994: 173)

Υπωνυμία Σχέση εγκλεισμού (αμοιβαία: έκταση - ένταση)  Υπώνυμο / Υπερώνυμο (μπλούζα / ρούχο)  Κριτήρια ανίχνευσης: -απλή συνεπαγωγή -μεταβατικότητα -ταξινομία Lyons (1977: 292), Cruse (1986: 88-92) Ιεραρχική σχέση είδους: από τα φυσικά στα μη φυσικά είδη

Μερωνυμία Σχέση εγκλεισμού (αμοιβαία: μέρους - όλου)  Ολώνυμο / Μερώνυμο (σπίτι / καθιστικό)  Κριτήρια ανίχνευσης: -απλή συνεπαγωγή -στο Χ περιλαμβάνεται το Υ Cruse (1986: ) Χαρακτηριστικά: αναγκαιότητα, ακεραιότητα, διακριτότητα, κίνητρο, συμφωνία Cruse (2004: ) Ιεραρχική σχέση του μέρους

Συνωνυμία Σημασιολογική ισοδυναμία / ομοιότητα Συνεχές: απόλυτη > λογικοπροτασιακή > πλησιωνυμία > μη συνωνυμία Απόλυτη συνωνυμία: πλήρης ταύτιση της σημασίας. Υπάρχει απόλυτη συνωνυμία; Λογικοπροτασιακή συνωνυμία: αμοιβαία συνεπαγωγή με διαφορές στην εκφραστική σημασία, στην τυπικότητα και στο επίπεδο ύφους Πλησιωνυμία: γειτνίαση, επιρρηματική εξειδίκευση, ποιόν ενέργειας, πρωτοτυπικά χαρακτηριστικά

Περιπτώσεις συνωνύμων Απόλυτα συνώνυμα Λογικοπροτασιακά συνώνυμα Πλησιώνυμα γρήγορος - ταχύς άσπρος - λευκός σπίτι - οικία ελευθερία - ανεξαρτησία κρύος - παγωμένος ζέστη - καύσωνας βαδίζω - περπατώ

Ερωτήσεις  Να γράψετε τα υπώνυμα του υπερώνυμου όρου «όχημα».  Να γράψετε 5 παραδείγματα μερωνυμικών ζευγών.  Υπάρχει απόλυτη συνωνυμία στην ΝΕ;  Σε ποιο ειδος συνωνυμίας ανήκουν τα παρακάτω ζεύγη: χοντρός - παχύς, καταστρέφω - ρημάζω, φεύγω - αποχωρώ, πόρτα - θύρα, τρένο - ταχεία, ψοφάω - πεθαίνω.

Συνοπτικές απαντήσεις ερωτήσεων  αυτοκίνητο, λεωφορείο, ταξί, ασθενοφόρο, πυροσβεστική, μηχανάκι, μηχανή, ποδήλατο κ.ά.  ζώο - κεφάλι, σπίτι - υπνοδωμάτιο, γλάστρα - χώμα, υπολογιστής - οθόνη, κιθάρα - χορδή.  Δεν υπάρχει.  λογικοπροτασιακά συνώνυμα, πλησιώνυμα, λογικοπροτασιακά συνώνυμα, λογικοπροτασιακά συνώνυμα, λογικοπροτασικά συνώνυμα, λογικοπροτασικά συνώνυμα.

Βιβλιογραφία (κατά σειρά εμφάνισης) Meaning in language:an introduction to semantics and pragmatics. - (Oxfrod textbooks in linguistics) Cruse, D.A. - c2004 Meaning in language:an introduction to semantics and pragmatics. - (Oxfrod textbooks in linguistics) Cruse, D.A. - c2004 Στοιχεία λεξικολογίας :εισαγωγή στη νεοελληνική λεξικολογία. - (Γλωσσολογία, 9) Μότσιου, Βικτωρία Στοιχεία λεξικολογίας :εισαγωγή στη νεοελληνική λεξικολογία. - (Γλωσσολογία, 9) Μότσιου, Βικτωρία Semantics Lyons, John Semantics Lyons, John Lexical semantics Cruse, D.A Lexical semantics Cruse, D.A Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.