Θέματα προσέγγισης και επικοινωνίας με άτομα με ειδικές ανάγκες Μάρω Κακουρή- Παπαγεωργίου Κλινική Ψυχολόγος 21 Ιανουαρίου 2016

Σκοπός Θα ασχοληθούμε με θέματα προσέγγισης και επικοινωνίας: Για να έχουμε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη δουλειά μας, Για να πλησιάσουμε με πιο εφικτό τρόπο στους στόχους, για τους οποίους δουλεύουμε Για να πλαισιώσουμε την επαγγελματική μας πρακτική, τις παρεμβάσεις μας, τις ρουτίνες μας με κοινές αρχές και αξίες, συνοχή και συνέπεια

Τι σημαίνει προσέγγιση και γιατί είναι σημαντική

Προσέγγιση Ποιος Ποιον/τι Για ποιο σκοπό Πώς

Τι σημαίνει προσέγγιση και γιατί είναι σημαντική Περιλαμβάνει: Θέση Πλαίσιο Φιλοσοφία

Θέση Επαγγελματική: Σχολικός/ή Βοηθός Τι σημαίνει σχολική βοήθεια / συνοδεία? Καθήκοντα/ υποχρεώσεις/Οργανωτικές διαδικασίες Προσέγγιση και επικοινωνία στα πλαίσια επαγγελματικής σχέσης

Επαγγελματική Σχέση Σέβομαι και δίνω αξία στο άτομο Προσπαθώ να μην αφήσω τα συναισθήματα και προκαταλήψεις μου να παρέμβουν στη δουλειά μου Ακούω προσεκτικά και προσπαθώ να κατανοήσω την δική του προοπτική Αναγνωρίζω και προωθώ τα δικαιώματα κάθε ατόμου Ανταποκρίνομαι κατάλληλα και με ευαισθησία στις ανάγκες του ατόμου και στα αιτήματα του και ταυτόχρονα βοηθώ να αναγνωρίσει και να δεχτεί τις ευθύνες του Εργάζομαι με το άτομο και όχι να κάνω κάτι για αυτό ή να παίρνω όλες τις ευθύνες Δεν επικρίνω δημόσια ή πίσω από την πλάτη του. Αναγνωρίζω το δικαίωμα του ατόμου να ελέγχει τη ζωή του σε σημείο που δεν επηρεάζει την ελευθερία των άλλων

Πλαίσιο : Δομή: Μονάδα Ειδικής Αγωγής στη Μέση Εκπαίδευση Μαθητές: Άτομα με ειδικές ανάγκες (13-21 χρόνων) Οικογένειες Στόχοι που υλοποιούνται μέσα από το πρόγραμμα (στόχοι ως προς την εκπαίδευση, κοινωνικοποίηση, απόκτηση δεξιοτήτων αυτονόμησης)

Ταυτότητα ατόμων που στηρίζονται Πέραν από τη διάγνωση, αξιολογήσεις Ποιος/οι είναι Προσωπική ιστορία Σεβασμός στην αναπτυξιακή φάση (Έννοια του ατόμου και όχι «μωροποίηση») Τι είναι σημαντικό για το άτομο Τι είναι σημαντικό στο άτομο

Φιλοσοφία Ιδρυματισμός/ Κοινωνική ένταξη

Ανάγκες των ατόμων με ειδικές ανάγκες Αίσθημα ασφάλειας και ευημερίας Αίσθημα του ανήκειν Αναγνώριση, σημασία Η ικανότητα να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά και να κάνουν σχέσεις με νόημα. Επίδραση και έλεγχος στη ζωή τους/ Δύναμη Απασχόληση με νόημα Να έχουν κάτι να περιμένουν Αυτοαξία Αυτοπεποίθηση Σημαντικές δεξιότητες Δίκτυο Στήριξης

Αρχές και αξίες Κοινωνική ένταξη, Μη αποκλεισμός, Ισες ευκαιρίες/ Ισότητα Σεβασμός Αξιοπρέπεια Ατομικότητα Ιδιωτικότητα Επιλογή Ανεξαρτησία /Αυτονόμηση Συνεργατικότητα Δικαιώματα Ενεργός συμμετοχή

Εφαρμογή προσέγγισης: Αποτελεσματική επικοινωνία

Προώθηση αποτελεσματικής επικοινωνίας Είναι σημαντικό να αναπτυχτούν αποτελεσματικοί τρόποι επικοινωνίας με τα πρόσωπα που στηρίζουμε γιατί επιτρέπει να αναπτυχτεί εμπιστοσύνη στη σχέση και στήριξη για να επιτύχουν μια ολοκληρωμένη ζωή. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες που δε μπορούν να μιλούν, να κατανοούν λέξεις ή να διαβάζουν και να γράφουν αντιμετωπίζονται με μειωμένη αξία στην κοινωνία. Αποκλείονται αυτόματα εκτός και αν άλλοι άνθρωποι γύρω τους σχετίζονται μαζί τους. Για να αποφύγουμε τον αποκλεισμό χρειάζεται να έχουμε τρόπους για αποτελεσματική επικοινωνία. Ο τρόπος που επικοινωνούμε με τα άτομα με ειδικές ανάγκες δείχνει τι αξία τους δίνουμε. Είναι δυνατόν να αναπτυχτούν προκλητικές συμπεριφορές σαν εναλλακτικός τρόπος επικοινωνίας.

Αποτελεσματική επικοινωνία 3 στοιχεία για να έχουμε αποτελεσματική επικοινωνία Λόγοι (Γιατί επικοινωνούμε): έχω προσοχή, χαιρετώ τους ανθρώπους, εκφράζω ανάγκες και θέλω, κάνω επιλογές, αναφέρω γεγονότα, ρωτώ ερωτήσεις, απαντώ ερωτήσεις, λέω ιστορίες, αρνούμαι, λέω αστεία, εκφράζω συναισθήματα Ευκαιρίες (Πού, Πότε, και με ποιον επικοινωνούμε): πρόσωπα στα οποία μπορούμε να μιλήσουμε, χρόνος, κοινή γλώσσα και μέσα επικοινωνίας, σεβασμός και αξιοπρέπεια, κάποιος να ακούει, ρόλος με αξία, επιλογή και έλεγχος Μέσα: (Πώς επικοινωνούμε): Ήχοι, γλώσσα του σώματος, χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, επαφή με τα μάτια, ομιλία, σύμβολα, αντικείμενα, ζωγραφική, γραφή, πράξεις, συμπεριφορά.

Προώθηση αποτελεσματικής επικοινωνίας Λεκτική επικοινωνία Μη λεκτική επικοινωνία Αποτελεσματικές δεξιότητες ακρόασης Χρήση σωματικής επαφής για επικοινωνία Κατάλληλη σωματική επαφή Μη κατάλληλη σωματική επαφή Επικοινωνία σε ευαίσθητες καταστάσεις

Λεκτική επικοινωνία Πρέπει να προσέχουμε στη δουλειά μας πώς χρησιμοποιούμε τη λεκτική επικοινωνία. Είναι βοηθητικό να ταιριάζουμε τις λέξεις και προτάσεις που χρησιμοποιούμε στην ικανότητα του ατόμου, στην κατανόηση και εμπειρία του. Αν χρησιμοποιεί κυρίως απλές λέξεις, είναι καλό να χρησιμοποιούμε απλές λέξεις και σύντομες απλές προτάσεις όταν του μιλούμε. Επαναλαμβάνουμε την πρόταση για να διαπιστώσουμε αν έχει κατανοήσει. Δε λέμε πολλά ή δε ρωτούμε πολλές ερωτήσεις ταυτόχρονα. Όταν το άτομο έχει λεκτικές δεξιότητες ρωτούμε διάφορου τύπου ερωτήσεις, όχι μόνο αυτές που απαιτούν απαντήσεις μιας λέξης ή μια χειρονομία.

Μη λεκτική επικοινωνία Επικοινωνούμε πολύ με μη λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας δια μέσου των εκφράσεων προσώπου, τη στάση του σώματος, την απόσταση, τη βλέμματική επαφή και τις χειρονομίες. Προσέχουμε τη γλώσσα του σώματος γιατί μπορούμε να μάθουμε περισσότερο για το πώς νοιώθουν και αντιδρούν τα άτομα σε κάποιες καταστάσεις Χρειάζεται να συνειδητοποιούμε και τη δική μας μη λεκτική επικοινωνία γιατί είναι πολύ σημαντική για τα άτομα που στηρίζουμε και τους συναδέλφους μας.

Αποτελεσματικές δεξιότητες ακρόασης Δίνουμε πλήρη προσοχή στο άτομο που μιλά. Κοιτάζουμε το άτομο για να το διαβεβαιώσουμε ότι του δίνω προσοχή εκτός και αν γνωρίζουμε ότι αυτό δεν του αρέσει Κάθομαστε ή στέκομαστε κοντά στο άτομο. Αν το σώμα γυρνά από την άλλη μπορεί να σκεφτούν ότι δεν ακούμε Συγκεντρώνομαστε σε αυτά που λέει. Δε διακόπτουμε, αφήνουμε να τελειώσει πριν αρχίσουμε να απαντούμε Ακούμε τα κύρια σημεία που προσπαθεί να βάλει το άτομο και τα επαναλαμβάνουμε για να ελέγξουμε ότι κατανόησαμε τι έχει λεχθεί Αν δεν έχουμε καταλάβει τι λέει ρωτούμε Δίνουμε ανατροφοδότηση, κουνουμε το κεφάλι, χαμογελούμε

Χρήση σωματικής επαφής για επικοινωνία Κατάλληλη σωματική επαφή Χρήσιμη στην επικοινωνία στις πιο κάτω καταστάσεις: Όταν κάποιος έχει πρόβλημα ακοής. Πλησιάζουμε και ακουμπάμε ελαφρά στο χέρι Όταν κάποιος χρειάζεται βοήθεια στην κατεύθυνση. Καθοδηγούμε πού θα πάει Όταν κάποιος χρειάζεται καθοδήγηση με το χέρι για τους στόχους μάθησής του Όταν κάποιος δέχεται συγχαρητήρια Βάζουμε το χέρι στον ώμο κάποιου για να πούμε γεια Κτυπούμε ελαφρά για να έχουμε την προσοχή του Κρατούμε κάποιον από το χέρι για να του ζητήσουμε να περιμένει Βάζουμε το χέρι γύρω από τον ώμο για να τον ενθαρρύνουμε

Μη κατάλληλη σωματική επαφή Κάποτε η σωματική επαφή δεν είναι ο κατάλληλος και βοηθητικός τρόπος για επικοινωνία Όταν η σωματική επαφή προκαλεί πόνο Όταν υπάρχει σεξουαλικό στοιχείο, ενθάρρυνση διέγερσης Όταν η σωματική επαφή εμπεριέχει μη αναγκαία αγγίγματα των προσωπικών μερών του σώματος. Στην περίπτωση εξάρτησης για τη προσωπική υγιεινή χρειάζονται κατευθύνσεις και στήριξη Όταν η πράξη επιδεικνύει έλλειψη σεβασμού Όταν η σωματική επαφή υπερχρησιμοποειται Όταν υπάρχουν πολιτιστικές διαφορές σε σχέση με τη σωματική επαφή

Επικοινωνία σε ευαίσθητες καταστάσεις Ευαίσθητες καταστάσεις Π.χ.«παίρνω κάποιο στο γιατρό, στηρίζω κάποιο που είναι στενοχωρημένος, όταν φροντίζω την προσωπική υγιεινή, μιλώ για εμπιστευτικά θέματα» Σε ευαίσθητες καταστάσεις πρέπει να σκεφτούμε προσεκτικά για την επικοινωνία μας. Εστιάζουμε στο άτομο, δε βιαζόμαστε, σκεφτόμαστε για το που επικοινωνούμε και προσαρμόζουμε την επικοινωνία μας στις ανάγκες τους. Το άτομο βρίσκεται στο κέντρο των όσων κάνουμε. Κάνουμε οτιδήποτε για να κατανοήσει και προωθούμε τις επιθυμίες και ανάγκες του.

Ευαίσθητες καταστάσεις Παραδείγματα: Κατάσταση: αλλάγματος πάνας/ λερωμένου εσώρουχου Κατάσταση: υγείας: π.χ. επιληπτική κρίση, εμετός Κατάσταση: παρουσία παιδιού με σάλια, λερωμένα ρούχα Κατάσταση: προκλητικής συμπεριφοράς, δεν ακούει τις οδηγίες, βρίζει, κτυπά,σπρώχνει, ρίχνει πράγματα Κατάσταση: οι γονείς ζητούν κάτι που δεν εμπίπτει στους στόχους του προγράμματος Κατάσταση: μη συμφωνίας της ομάδας για χειρισμό ή πρόγραμμα

Ασκήσεις Σχολιάστε το τι συνέβηκε. Ποια πρακτική προσέγγισης και επικοινωνίας θα ήταν χρήσιμη και βοηθητική (λεκτική επικοινωνία, μη λεκτική επικοινωνία, ακρόαση, σωματική επαφή, ευαίσθητη κατάσταση) Ποια πρακτική προσέγγισης και επικοινωνίας θα αποφεύγαμε (λεκτική επικοινωνία, μη λεκτική επικοινωνία, ακρόαση, σωματική επαφή, ευαίσθητη κατάσταση)