 Η παχυσαρκία είναι αναμφισβήτητα μια από τις συχνότερα εμφανιζόμενες ασθένειες στις ανεπτυγμένες χώρες. Αλλά και στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς  Η αύξηση του ποσοστού των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια προκαλεί ανησυχία λόγω της σχέσης που υπάρχει μεταξύ αυξημένου σωματικού βάρους και νοσηρότητας  Αναγνωρίζεται πια ως χρόνια νόσος, αφού σχετίζεται θετικά με τον κίνδυνο θνησιμότητας

 Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( ΠΟΥ ) (World Health Organization-WHO), η παχυσαρκία ορίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία το άτομο έχει ποσοστό σωματικού λίπους πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα, γεγονός που λειτουργεί επιβαρυντικά για την υγεία του  Για την αξιολόγηση του σωματικού λίπους υπάρχουν οι εργαστηριακές μέθοδοι (DEXA, υποβρύχια ζύγιση, αεροπυκνομετρία BOD POD, κ. α ), και οι μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ευκολία στην κλινική πρακτική όπως η ανθρωπομετρία ( βάρος, ύψος, δερματοπτυχές, περιφέρειες ) και η ανάλυση της βιοηλεκτρικής εμπέδησης

 Όσον αφορά την Ελλάδα δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες αντιπροσωπευτικές για τον ελληνικό πληθυσμό  Η μελέτη ΑΤΤΙΚΗ ( αντιπροσωπευτικό τυχαίο δείγμα ενηλίκων στο νομό Αττικής ) έδειξε ότι το 20% των ανδρών και 15% των γυναικών είναι παχύσαρκοι (Panagiotakos DB, 2004)  Η μελέτη ΕΠΙΚ έδειξε ότι 29,9% των ανδρών και 42,6% των γυναικών ήταν παχύσαρκοι ( το δείγμα δεν ήταν τυχαίο και περιλάμβανε ενήλικες εθελοντές ) (EPIC, 2002)

 Η παχυσαρκία αποτελεί αποτέλεσμα της διαταραχής του ισοζυγίου ενέργειας και, πιο συγκεκριμένα, αποτέλεσμα του θετικού ισοζυγίου ενέργειας  Στο θετικό ισοζύγιο ενέργειας, η ενεργειακή πρόσληψη είναι μεγαλύτερη από την ενεργειακή κατανάλωση με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι ενεργειακές αποθήκες του σώματος, το σωματικό λίπος, και επομένως να εμφανισθεί παχυσαρκία

 Μία σειρά από περιβαλλοντικούς παράγοντες επηρεάζουν το ισοζύγιο ενέργειας, ενώ η επιδεκτικότητα του ατόμου στις περιβαλλοντικές επιδράσεις επηρεάζεται από γενετικούς και άλλους βιολογικούς παράγοντες  Η αύξηση της επίπτωσης της παχυσαρκίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σίγουρα δεν οφείλεται στην αλλαγή του γενετικού υπόβαθρου αλλά κυρίως σε περιβαλλοντικούς παράγοντες

 Ο νέος τρόπος διαβίωσης των ατόμων έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές τόσο στη φυσική δραστηριότητα όσο και στις διαιτητικές συνήθειες  Έρευνες έχουνε δείξει πως τα τελευταία 30 χρόνια δεν έχει αυξηθεί η κατανάλωση τροφής, αλλά η ενέργεια που δαπανάται σε χειρονακτικές εργασίες ή δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο έχει μειωθεί σημαντικά λόγω αύξησης των ωρών που δαπανώνται σε καθιστικές δραστηριότητες ( αυτοκίνητο, τηλεόραση, καθιστική εργασία κ. λπ.) (Health Education Authority, 1995)

 Οι περισσότεροι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών εργάζονται πολλές ώρες εκτός σπιτιού και έτσι δεν έχουν χρόνο να δώσουν έμφαση στην προετοιμασία και το σχεδιασμό των γευμάτων που θα καταναλώσουν  Επίσης με την επικράτηση του γρήγορου και πρόχειρου φαγητού τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αυξηθεί σημαντικά η ενεργειακή πυκνότητα των διαθέσιμων τροφίμων  Ακόμη οι συχνές αυξομειώσεις βάρους, με σκοπό να πετύχουμε το « όμορφο σώμα », έχουν μεταβολικές και ψυχολογικές συνέπειες και από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι προωθούν την αύξηση βάρους αποτελώντας αιτία της παχυσαρκίας

 Γενετική και παχυσαρκία Σύμφωνα με μελέτες, ο μεταβολικός ρυθμός, η θερμογένεση λόγω λήψης τροφής και η διάθεση για την εκτέλεση σωματικής δραστηριότητας έχουν γενετικό υπόβαθρο. Τα τελευταία χρόνια δίνεται μεγάλη έμφαση στο γονίδιο της λεπτίνης αλλά και σε άλλα  Διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος Είναι πολύ σπάνιο κάποια πρωτογενής ενδοκρινική διαταραχή να αποτελεί το αίτιο της παχυσαρκίας. Πολλές φορές έχει αποδοθεί στο χαμηλό μεταβολικό ρυθμό που προκαλείτε από τον υποθυρεοειδισμό, πεποίθηση όμως η οποία σπάνια αληθεύει

 Ψυχολογικοί παράγοντες και παχυσαρκία Σύμφωνα με δεδομένα από έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, η κατάθλιψη παίζει σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των επιπέδων σωματικού βάρους στους ενήλικες (Di Pietro L et al, 1992)  Παχυσαρκία λόγω φαρμακευτικής αγωγής Αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά, αντιμανιακά και σε μικρότερο βαθμό αγχολυτικά φάρμακα, συνδέονται με αύξηση του σωματικού βάρους (Devlin MJ et al, 2000). Γενικά τα σκευάσματα που εμποδίζουν τους υποδοχείς της ισταμίνης, της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης σχετίζονται με αύξηση του σωματικού βάρους

 Η παχυσαρκία συνδέεται με ινσουλινοαντοχή, παρουσία σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, αθηροσκλήρωση, καρδιοπάθειες, αναπνευστικά προβλήματα, διαταραχές του ύπνου, ψυχιατρικές διαταραχές, οστεοαρθρίτιδα και άλλες νόσους

 Μεταβολικό σύνδρομο Το κύριο χαρακτηριστικό του μεταβολικού συνδρόμου ή συνδρόμου X είναι η αντίσταση στις δράσεις της ινσουλίνης ή η ινσουλινοαντοχή Ακόμη στο λιπιδαιμικό προφίλ ενός παχύσαρκου ατόμου, λόγω της ινσουλινοαντοχής, παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα VLDL και LDL χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων και μειωμένα επίπεδα HDL χοληστερόλης Η ινσουλινοαντοχή αυξάνει επίσης τον κίνδυνο υπέρτασης στα παχύσαρκα άτομα. Έχει αποδειχθεί ότι όσο μεγαλύτερη είναι η αντοχή στην ινσουλίνη τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η αύξηση της αρτηριακής πίεσης

 Σακχαρώδης διαβήτης Το 80-90% των διαβητικών ατόμων τύπου 2 είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Η αύξηση του σωματικού βάρους συνοδεύεται από μεγάλη αύξηση του κινδύνου εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη (Wannamethee et al, 1999) Ο κλινικά εκδηλωμένος σακχαρώδης διαβήτης αναπτύσσεται μόνο σε συνδυασμό με την κατάλληλη γενετική προδιάθεση. Η παχυσαρκία όμως αποτελεί το σημαντικότερο « περιβαλλοντικό » παράγοντα για την εκδήλωση μιας υποκείμενης γενετικής τάσης για σακχαρώδη διαβήτη

 Οστεοαρθρίτιδα Όσο αυξάνεται ο βαθμός της παχυσαρκίας τόσο συχνότερα παρουσιάζονται και τα συμπτώματα στις αρθρώσεις που σχετίζονται με οστεοαρθρίτιδα Υψηλή τάση ασκείται στις αρθρώσεις των κάτω άκρων και της οσφυϊκής χώρας, αλλά κυρίως στα γόνατα Η οστεοαρθρίτιδα εμφανίζεται κυρίως στις μεσήλικες γυναίκες και προκαλεί σημαντικού βαθμού μείωση της ικανότητας εκτέλεσης έργου

 Ουρική αρθρίτιδα Το σωματικό βάρος και η συγκέντρωση ουρικού οξέος στον ορό του αίματος παρουσιάζουν θετική συσχέτιση Η κάθαρση του ουρικού οξέος μειώνεται στην παχυσαρκία, ενώ αντίθετα η παραγωγή του είναι αυξημένη Σε αντίθεση με τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων ή σακχαρώδη διαβήτη, ο κίνδυνος για την ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας σχετίζεται με το συνολικό σωματικό λίπος και όχι με το ενδοκοιλιακό λίπος

 Καρδιαγγειακές ασθένειες Η παχυσαρκία θεωρείται ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση υπέρτασης και οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, ιδιαίτερα στους νέους, και αποτελεί επίσης ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου, εμφάνισης στεφανιαίας νόσου τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες (Chen Y et al, 1995) Όσον αφορά τα λιπίδια αίματος, τα παχύσαρκα άτομα εμφανίζουν δυσμενές προφίλ λιποπρωτεϊνών στο πλάσμα, που εκδηλώνεται με χαμηλή συγκέντρωση HDL, αυξημένη συγκέντρωση LDL και υπερτριγλυκεριδαιμία

 Καρδιαγγειακές ασθένειες Με την απώλεια βάρους, σε γενικές γραμμές, οι λιπιδιακές ανωμαλίες βελτιώνονται Αλλά αν συνυπάρχει μια πραγματική λιποπρωτεϊναιμική διαταραχή με γενετική βάση, τότε ίσως απαιτείται περισσότερο εντατική θεραπεία για την συγκεκριμένη ανωμαλία

 Αναπνευστικά προβλήματα Η συσσώρευση λίπους στο θωρακικό τοίχωμα και στην κοιλιά επιφέρει δυσκολία στην αναπνοή, επειδή μειώνονται οι δυνατότητες έκπτυξης του θώρακα και λόγω αύξησης του όγκου των πνευμόνων Οδηγεί σε μειωμένη ικανότητα εκτέλεσης άσκησης και σε περιπτώσεις έντονης παχυσαρκίας υπάρχει αδυναμία εκτέλεσης ακόμα και των καθημερινών δραστηριοτήτων

 Αναπνευστικά προβλήματα Επιπλέον κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι δυνατόν να εμφανίζονται περίοδοι άπνοιας ( sleeping apnea ) γεγονός που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο Η απώλεια βάρους βελτιώνει την πνευμονική λειτουργία και οι ασθενείς με αποφρακτική άπνοια ύπνου ωφελούνται σημαντικά

 Προβλήματα χοληδόχου κύστης Ο κίνδυνος για εμφάνιση προβλημάτων στη χοληδόχο κύστη γίνεται μεγαλύτερος καθώς το σωματικό βάρος ενός ατόμου αυξάνεται, και μάλιστα ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τις γυναίκες σε σύγκριση με τους άντρες Λόγω της συσσώρευσης σωματικού λίπους αυξάνεται η εξώθηση χοληστερόλης στη χολή που συνδυάζεται με χαμηλότερη συγκέντρωση χολικών αλάτων, και αυξάνεται ο κίνδυνος για τη δημιουργία χολόλιθων, λόγω κορεσμού της χολής

 Προβλήματα χοληδόχου κύστης Η χολόσταση, επίσης, συντελεί στη δημιουργία μολύνσεων στην περιοχή αυτή και αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου της ουροδόχου κύστης Από την άλλη κλινικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η γρήγορη απώλεια βάρους οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο για σχηματισμό χολόλιθων (Everhart JE, 1993)

 Καρκίνος Η παχυσαρκία έχει συσχετισθεί κυρίως με την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού, αλλά και του ενδομητρίου, της μήτρας, του οισοφάγου, των ωοθηκών και της χοληδόχου κύστης στις γυναίκες Στους άντρες συσχετίζεται με καρκίνο στο κόλον, στο ορθό και στον προστάτη, χωρίς να έχουν διευκρινιστεί οι αιτιολογικοί μηχανισμοί (Garfinkel L., 1985)

 Καρκίνος Έχει προταθεί ότι ο αυξημένος κίνδυνος οφείλεται στη διεγερτική δράση των αυξημένων επιπέδων οιστρογόνων κατά την μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο Ο λιπώδης ιστός αποτελεί την κύρια πηγή παραγωγής οιστρογόνων στις γυναίκες, τα επίπεδα των οποίων είναι αυξημένα στις παχύσαρκες

 Καρκίνος Η επίπτωση ορισμένων μορφών καρκίνου σχετίζεται άμεσα με το ΔΜΣ. Σύμφωνα με ανασκόπηση του World Cancer Research Fund, η ισχυρότερη συσχέτιση παρουσιάζεται στην περίπτωση του καρκίνου του ενδομητρίου Η απώλεια 0,5-9 kg σωματικού βάρους συσχετίζεται με μείωση κατά 40% του κινδύνου ανάπτυξης διαφόρων μορφών καρκίνου σχετιζόμενων με την παχυσαρκία

 Ψυχιατρικές διαταραχές Έρευνες έχουν δείξει ότι η εμφάνιση οριακής διαταραχής της προσωπικότητας είναι συχνή στα παχύσαρκα άτομα, ενώ μπορεί να εμφανιστούν και συναισθηματικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης, ακόμη και τάσεις αυτοκτονίας Οι ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας γίνονται ορατές από την παιδική και εφηβική ηλικία. Στις σύγχρονες κοινωνίες παρατηρούνται συχνά διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με υπερβάλλον σωματικό βάρος

 Ψυχιατρικές διαταραχές Ο στιγματισμός των ατόμων με υπερβάλλον σωματικό βάρος είναι ιδιαίτερα επιβλαβής όσον αφορά την ψυχολογική κατάσταση των παχύσαρκων παιδιών, τα οποία θεωρούνται από τους συμμαθητές τους ως τεμπέλικα, βρώμικα, άσχημα και μειωμένων νοητικών δυνατοτήτων Η κοινωνική διάκριση συνεχίζει να υφίσταται και στην ενήλικη ζωή. Επομένως τα παχύσαρκα άτομα βιώνουν τον κοινωνικό στιγματισμό σε όλες τις πτυχές της ζωής τους, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τις σύγχρονες κοινωνίες που αποθεώνουν τη λεπτότητα ως το μέγιστο αγαθό